3. Os primeiros pasos do cinema na Galiza
Antes da chegada a Galiza dos primeiros
cinematógrafos (os aparellos inventados
polos irmáns Lumiere) desembarcaron no
país os kinetógrafos (de Thomas Edison),
concretamente na Coruña –onde se
representaría a fita “The Derby” de Robert
William Paul (1896)‐.
Kinetógrafo
A con^nuación espalláronse os
cinematógrafos, os cales ían de feira en
feira e de vila en vila. Moitos dos
primeiros exhibidores eran portugueses,
os cales atopaban na Galiza un mercado
con moitas posibilidades.
4. Os primeiros pasos do cinema na Galiza
Moitos historiadores consideran a "El en,erro do
xeneral Bregua” (1897) como o primeiro filme
realizado no Estado Español. Fita impresionada polo
pioneiro José Sellier, de orixe francesa e residente,
durante moitos anos da súa vida, na Coruña.
Imaxe do enterro do
Xeneral Bregua
Os primeiros cines con^núan a ser
i^nerantes e circulan por toda
Galiza, mais co tempo irán
asentándose e establecéndose en
salóns permanentes nas cidades: o
Circo Coruñés, o Pavillón Lino e o
Salón París na Coruña, o Tamberlick,
o Royalty e o Pinacho en Vigo
5. O cinema mudo (1905‐1930)
Nos anos 20 salientan as figuras de José
Gil ou Enrique Barreiro, ambos
d e s t a c a d o s r e a l i z a d o r e s d e
documentais. Este úl^mo, estrea o 2 de
maio de 1927 "Pontevedra, cuna de
Colón", no Teatro Principal da capital
pontevedresa. Tratábase dunha
mediametraxe documental, na que se
alternan panorámicas, algunhas en cor
(pintadas polo propio Barreiro),
mentres se expoñen mediante,
interjtulos en castelán, os argumentos
para demostrar o nacemento de Colón
en terras galegas.
Enrique Barreiro
6. O cinema mudo (1905‐1930)
Na época do cinema mudo, máis que
filmes galegos, atopamos temá^ca galega
nalgúns españois:
‐ En 1925, "La Casa de la Troya", dirixida
por Pérez Lugín e inspirada na vida
estudan^l da provinciana Compostela de
comezos de século.
‐ En 1926, "Carmiña, flor de Galicia”
repite os tópicos da "esencia galega". O
filme estaba dirixido polo italiano Rino
Lupo e interpretado pola actriz viguesa
Maruja del Mazo, que morre un ano
despois da estrea.
7. O cinema mudo (1905‐1930)
JOSÉ GIL (As Neves, 1870)
É a figura máis importante do cinema en Galiza do
primeiro terzo do século XX. O carácter documental dos
seus filmes supoñen unha das mellores fontes para
coñecer a Galiza desa época. En 1903 xa era un reputado
fotógrafo en Vigo. A par^r de 1907 u^liza o espectáculo
cinematográfico para dar a coñecer os seus traballos
fotográficos. Comezará a súa ac^vidade cinematográfica
no ano 1910. En 1915 realiza o seu primeiro filme de
ficción, Miss Ledya (no cal par^cipa Castelao como
extra). Pouco despois fundou a súa produtora "Galicia
Cinematográfica” (1922). Xa en 1929 crea a Revista de
Galicia, un no^ciario que circulaba polas salas galegas. A
ac^vidade da súa produtora remata en 1935, dous anos
antes de que José Gil finase.
8. O cinema na República (1931‐1936)
Durante este período agroman as figuras máis sobranceiras da
historia do audiovisual galego, a "tríade de ourensáns": Carlos Velo,
José Suárez e Antonio Román. Estes cineastas es^veron abertos ás
vangardas cinematográficas europeas. De súpeto, a mirada plmica
galega estruturábase, por primeira vez, con criterios esté^cos e
narra^vos, entendendo o documental como a canle axeitada para
abordar inquedanzas arjs^cas, culturais, etnográficas, cienjficas e
sociais.
9. O cinema na República (1931‐1936)
Carlos Velo Cobelas (Cartelle, 1909)
Estudou bioloxía na Universidade de Madrid,
onde organizou na Residencia de
Estudantes, xunto con Buñuel, un dos
primeiros cineclubes do Estado. Realizou en
imaxes a súa tese doutoral sobre a
comunicación das abellas. Durante a
República dirixiu documentais. Ao finalizar a
Guerra Civil ^vo que exiliarse a México. Alí
dirixiu fitas tan emblemá^cas como Pedro
Páramo, 1967. Tamén foi mestre na escola
de cinema de onde saíu a nova xeración de
cineastas mexicanos como o coñecido
Arturo Ripstein. En 1984 veu a Galiza
recibindo, de parte da Xunta, o premio
"Mestre Mateo" e en 1985 pxoselle unha
retrospec^va‐homenaxe no Fes^val do
Carballiño. Finou en México D. F. no ano
1988.
10. O cinema na República (1931‐1936)
Carlos Velo Cobelas (Cartelle, 1909)
No seu filme “Galicia” describe a
realidade galega xa que era un díp^co
onde se diferenciaba entre a Galiza do
interior e a da costa. Este filme é un
traballo sobre o espazo cunha vertente
plás^ca (angulación e planificación) que
atendía a postulados ideolóxicos: o
traballo colec^vo fronte aos privilexios
dos propietarios e dos caciques. Neste
filme tamén colaborou Castelao
debuxando os jtulos de crédito.
Fotograma de “Galicia”
11. O cinema na República (1931‐1936)
José Suárez Fernández (Allariz, 1902)
Desde moi novo sente interese pola fotograpa.
Estuda dereito en Salamanca e ao rematar
publica o seu primeiro libro de fotograpas.
Logo fai, con bastante éxito, exposicións en
Madrid e París. A produtora Cifesa proponlle o
paso ao cinema realizando unha serie de
documentais. A Guerra Civil interrómpelle este
proxecto e ten que exiliarse en Arxen^na. Alí
segue facendo cinema, máis como director de
fotograpa que de director. Colabora como
correspondente fotográfico cunha chea de
xornais e revistas: El Día, La Prensa, Life, U.S.
Camera... Realiza fotograpas sobre a cultura
tradicional do Xapón, sobre La Mancha, sobre
a tauromaquia e con^núa a serie fotográfica
sobre Galiza que comezara nos anos 30. Finou
na vila da Garda en 1974.
Imaxe de Mariñeiros, documental
interrompido polo golpe de Estado
fascista do 36.
12. O cinema na República (1931‐1936)
Antonio Román (Ourense, 1911)
Fixo os seus primeiros ensaios
plmicos coa cámara que lle
agasallara o seu pai sendo neno. En
Madrid estudou farmacia, asis^u a
sesións de cineclubes, a tertulias e
escribía crí^cas e ar^gos para
dis^ntas revistas. En 1932 comeza a
súa filmograpa primeiro con
documentais influídos polas
vangardas e logo, despois de
sintonizar coa "causa nacional”, na
posguerra dedícase a alternar a
dirección nos filmes de ficción co
traballo de guionista no cinema
español.
O home e o carro (El hombre y
el carro) (1940)
13. O cinema na Ditadura ( 1937‐1970)
Durante a ditadura franquista, o cinema galego ‐
á marxe do cinema de emigración‐ non exis^u,
caendo en máis de trinta anos de silencio. Porén,
durante os anos 40 e 50, houbo o maior
crecemento de salas comerciais, xa que o cinema
se converteu no maior entretemento dunha
época dipcil e chea de restricións. Houbo galegos
traballando na produción de filmes no cinema
español como Cesáreo González coa produtora
Suevia Films ou tamén dirixindo empresas de
distribución como Emilio Baños Santos.
Galiza seguiu reflecjndose en imaxes, mais desta
vez cunha perspec^va allea, non propia, tanto en
filmes documentais como nos de ficción. Un
cinema inzado de todo ^po de tópicos, cheo de
imaxes distorsionadoras, deformadoras,
erradas...
Filme localizado en Marín
14. O cinema na Ditadura ( 1937‐1970)
CINEMA DE EMIGRACIÓN
O cinema de emigración é un xénero
cinematográfico excepcional que, en todo
o mundo, só se deu na cinematograpa
galega. Un fenómeno plmico insólito, que
non teñen outros países marcados por
fortes traslados de poboación como
poden ser Irlanda ou Italia. Un cinema
des^nado a mi^gar a morriña dos
dis^ntos emigrantes e retornados. Eran
filmes epistolares, de correspondencia,
que cruzaban o Atlán^co en ambas as
direccións. As comunidades galegas en
América (Arxen^na, Uruguai, Cuba,…)
filmaban os actos sociais que organizaban
os dis^ntos centros para que puidesen
velos os seus viciños en Galiza e estes
contestaban tamén con filmes onde se
reflecjan festas, romarías, obras
financiadas polos emigrantes… Fotograma de “Un viaje por Galicia”
Nos anos 50 e 60 retoman este
xénero directores como Manuel
Aríns Torres (Poio, 1920), realizador
do filme Un viaje por Galicia (1958)
e Tierra de nuestros mayores (1959)
e Armando Hermida Luaces
(Ribadavia,1909), director que fixo o
filme Alma gallega (1966). En
América destacou Eligio González "o
f o t ó g r a f o d a c o l e c ^ v i d a d e
galega" (Entrimo, 1899)
15. O cinema afeccionado (1971‐1979)
Os anos finais da ditadura e os anos da transición foi un tempo
axeitado para que o cinema galego puidese retomar a súa
ac^vidade. Un cinema novo, alterna^vo, que acadaba a
consideración de ferramenta perfecta para responder a
afirmacións nacionalistas. Un cinema marxinal con poucos medios
e recursos, que se alimentaba sobre todo da ilusión e do altruísmo
e que se impuña debido á falta de industria. A escasa produción
daqueles anos estaba confinada a curtametraxes realizadas con
formatos non comerciais (Súper 8 ou 16 mm.). A xente que quería
facer cinema xuntábase en grupos, os de máis sona foron o Grupo
Lupa, o Grupo Enroba e o Grupo Imaxe.
16. O cinema na actualidade
A DÉCADA DOS 80
O fracaso de Malapata (a primeira e malograda
longametraxe do cinema falado en galego, realizada en
1980), afundiu ao cinema galego nunha crise de
iden^dade.
Rodaxe de “Malapata”
Nesta época, Juan Pinzás funda xunto coa súa muller
Pilar Sueiro a produtora Atlán`co Films, aínda que
coas súas ac^vidades centradas en Madrid. Pinzás
con^nuará dirixindo até hoxe e será o primeiro galego
en adherirse á corrente danesa Dogma.
Coa aparición da TVG (1985) e das subvencións da Xunta estréanse en Vigo (1989)
as tres primeiras longametraxes en 35 mm. do cinema galego: Urxa (Carlos L.
Piñeiro), Sempre Xonxa (Chano Piñeiro) e Con`nental (Xavier Villaverde).
Juan Pinzás
18. O cinema na actualidade
A DÉCADA DOS 80
Chano Piñeiro (Forcarei,1954/Vigo,1995)
Figura clave do cinema galego moderno, a
súa breve filmografía ten un fondo
compromiso co mundo rural.
Director autodidacta, comezou rodando en
formato Super 8 a finais dos 70. A súa
primeira curta en 35 mm, "Mamasunción" é
xa unha pequena obra mestra.
Dirixiu "Sempre Xonxa", a primeira
longametraxe galega de ficción en formato 35
mm. Estreouse simultaneamente en varias
cidades galegas en xaneiro de 1990, un fito
na época.
Del adóitase citar a frase “facer cinema en
Galiza é posíbel; facer cinema en galego é
preciso”.
19. O cinema na actualidade
A DÉCADA DOS 90
Créanse a Escola de Imaxe e son da Coruña e o Centro Galego de
Artes da Imaxe.
A comezos de 1997, Antonio Simón debuta na dirección de
longametraxes con “La novia de medianoche” baseándose nun
guión inédito, escrito polo galego José Rubia Barcia para Luis
Buñuel. O que parecía un interesante reto, fracasou na billeteira.
“Nena” (1997) veu da
m a n d o o u r e n s á n
afincado en Madrid
Xavier Bermúdez. Fita
producida pola empresa
coruñesa Xamalú Filmes,
conta a historia dun
e s c r i t o r d e é x i t o
n a m o r a d o d u n h a
adolescente.
“Fisterra” (1999)
d e X a v i e r
Villaverde ^vo
bastante éxito. A
historia estaba
ambientada en
Galiza e entre os
protagonistas,
figuraba Nancho
Novo.
20. O cinema na actualidade
A ENTRADA NUN NOVO SÉCULO: 2000‐2010
Con,nental produce no 2000 o filme “Sei quen es”, de Patricia
Ferreira, que compe^u polo premio do público no Fes^val de
Berlín e que gozou de boa acollida nas salas galegas e españolas.
Ferreira repe^rá na dirección no ano 2002 con "O alquimista
impaciente" .
A produción de deseños animados O bosque animado, de Dygra
Films, recibiu no 2001 dous Goyas, á mellor película de animación
e á mellor canción orixinal, e sete premios Chano Piñeiro do
audiovisual galego.
Nesta década tamén se fixeron filmes como ”Trece
badaladas” (baseado na novela de Suso de Toro e realizado en
Compostela), "O lapis do carpinteiro", dirixida por Antón Reixa,
par^ndo dunha obra de Manuel Rivas. Pola súa banda, “O
Apóstolo” (2008) foi o primeiro filme en stop‐mo^on en tres
dimensións realizada en Europa.
21. O cinema na actualidade
A ENTRADA NUN NOVO SÉCULO: 2000‐2010
Margarita Ledo Andión (1951, Castro de Rei)
En 2004 dirixe a súa primeira longametraxe
documental, Santa Liberdade (sobre o
secuestro do buque Santa María polo
Directorio Revolucionario Ibérico de Liberación
en 1961), ao que seguen outros filmes como
Hai que botalos (2005), Liste, pronunciado
Líster (2007), A cicatriz branca (2012).
Manuel María:: Eu son fala e terra desta
miña terra (2016).
No 2008 recibiu o Premio Nacional de Cine e
Audiovisual, correspondente aos Premios
Nacionais da Cultura Galega. Ingresou na Real
Academia Galega o 7 de febreiro de 2009.
22. O cinema na actualidade
HOXE EN DÍA
Nos úl^mos anos hai que destacar o éxito da fita de
Ignacio Vilar “A Esmorga” (a máis vista a nivel
estatal no 2014, entre as de menos de 100 copias).
Está baseada na novela de Eduardo Blanco Amor, e
foi rodada integramente en galego. Recentemente
estreou, tamén con boa billeteira, “Sicixia” (2016) .
Na actualidade conta o cinema galego cun director
de grande proxección internacional, Óliver Laxe
(París, 1982). De orixe galega, reivíndicase a si
mesmo como cineasta galego. No 2010, gañou o
Premio Fipresci do Fes^val Internacional de Cine de
Cannes polo seu filme “Todos vós sodes capitáns”.
No 2016, gañou o Gran Premio da Semana da
Crí^ca de Cannes polo seu traballo en Mimosas.
23. O cinema na actualidade
HOXE EN DÍA
O Novo Cinema Galego
Alberte Pagán (1965, O Carballiño)
Comezou a súa andaina no cinema como teórico, especialista e
investigador no cinema experimental. Foi o autor dun dos textos máis
referenciais do Estado Español, a publicación do CGAC Introdución
aos clásicos do cinema experimental (1999), do que tamén comisariou
o ciclo.
A súa filmografía é moi extensa e comeza con “Como foi o
conto” (2004). No 2010 realiza a longametraxe “A pedra e o lobo”, a
súa primeira obra de ficción, onde explora os mecanismos da
narración. Varias das súas obras estiveron en festivais especializados
fóra do país, e tamén participou en mostras colectivas como “D-
generación” ou no ciclo “Visto y no visto” do Museo Reina Sofía de
Madrid. En 2016 recibiu o Premio da Crítica de Galiza na modalidade
de Cine e Artes Audiovisuais.
24. Fontes: Vieiros
AVG (O soportal do audiovisual galego)
Galipedia
Sermos Galiza
engalecine6.webnode.es
Novo Cinema Galego