Sensation

1. Dr. Ercan ÖZDEMİR

2.  İç ve dış çevre ile ilgili tüm bilgiler
MSS’ne çeşitli duysal reseptörler ile
ulaştırılır
 Reseptörler çevrede çeşitli şekillerde
bulunan enerjiyi, nöronlarda AP şekline
dönüştüren çevireçlerdir
 Reseptör terimi sadece duysal
reseptörler için değil, aynı zamanda
spesifik bir cevabı başlatmak üzere
nörotransmitter, hormonlara bağlanan
proteinleri tanımlar
2

3. • Duysal reseptör nöronlarda AP yaratan bir nöronun veya özelleşmiş bir
hücrenin parçası olabilir
• Bir reseptör çevresindeki nöral yapıda olmayan hücrelerle birlikte bir
duyu organını oluşturur
• Reseptörler tarafından çevrilen enerji şekilleri:
 Mekanik (dokunma-bası),
 Isı (sıcaklık dereceleri),
 Elektromanyetik (ışık)
 Kimyasal enerji (koku, tad, kan O2 içeriği)
3

4.  Duyu reseptörleri belli bir enerji
formuna karşı diğer reseptörlerden
daha düşük eşikte yanıt verir
 Bir reseptörün spesifik olduğu enerji
şekline uygun uyarı adı verilir
 Örneğin gözde koni ve basiller için
uygun uyarı ışıktır
 Reseptörler uygun uyaranın yanısıra
diğer uyaranlara da yanıt verebilirler;
ancak bu nonspesifik yanıtların eşiği
daha yüksektir
4

5.  Bilinçli olarak algılanabilen en az
11 tip duyu yer almaktadır
 Buna ilaveten, bilinçli olarak
algılamamızın dışında duysal
reseptörler de vardır
 Örneğin kas iğcikleri kas
uzunluğu hakkında bilgi verirken
bazı reseptörler arteriyel kan
basıncı, BOS'un pH’ı gibi
değişkenler hakkında bilgi
verirler
5

6.  Duyuları sınıflandırma için kullanılan
sınırlar tümüyle keyfidir ve genellikle
oldukça değişkendir
 Örneğin koni ve basiller değişik dalga
boylarındaki ışık uyaranlara maksimum
yanıt verirler ve 3 ana renk için farklı
koniler bulunur
 Tatlı, tuzlu, ekşi ve acı olmak üzere başlıca
dört farklı tip tad duyusu vardır ve her biri
farklı tip tad tomurcuğu tarafından
algılanır
 Korti organındaki farklı grup tüy
hücrelerinin uyarılması sayesinde farklı
frekanslardaki ses dalgalarının algılanması
mümkün olabilir
6

7.  Klasik olarak, özel duyular;
 Tad, koku, görme, işitme, dairesel ve çizgisel hızlanma'dır
 Dokunma ile ilgili duyular deride bulunan reseptörler ile algılanırlar
 Viseral duyular ise, iç çevrenin algılanması ile ilgili olanlardır. Ağrı
duyusu genellikle viseral duyu olarak sınıflandırılır
 Reseptörlerin diğer bir sınıflamaya göre ayrılması ise şöyledir:
1) Teleseptörler (uzaklık algılayanlar) uzak mesafedeki olaylar ile ilgilidirler
2) Eksteroseptörler yakındaki dış çevre ile ilgilidirler
3) İnteroseptörler iç çevre ile ilgilidirler
4) Propriyoseptörler herhangi bir anda vücudun konumu ile ilgili bilgi verirler
7

8. 8

9. Uyaranın Tipine Göre Sınıflama:
 Nosiseptörler ağrı reseptörleridir
 Fotoreseptörler ışığa hassasiyet gösterirler
 Thermoreseptörler sıcaklık duyusu algılarlar
 Mekanoreseptörler dokunma uyaranlarına cevap veren reseptörlerdir
 Kemoreseptör kimyasal içeriğindeki değişimler ile uyarılan reseptörlerdir:
 Tad ve koku reseptörleri,
 Plazma O2 düzeyi,
 pH ve
 Osmolalite ile ilgili reseptörler
 Baroreseptörler basınca duyarlı reseptörlerdir (aortik ve karotik
baroreseptörler..)
9

10.  4 farklı tip yüzeyel duyu:
 Dokunma-bası
 Soğuk
 Sıcak
 Ağrı
 Deri, değişik tip duysal uç içerir:
 Çıplak sinir uçları
 Geniş sinir uçları → Merkel
diskleri ve Ruffini sonlanmaları
 Kapsüllü sinir uçları → Pacini
cisimciği, Meissner cisimciği ve
Krause soğanı
 Buna ilaveten duysal sinirler kıl
follikülleri etrafında da bulunur
10

11.  Geniş sinir sonlanmaları ve kapsüllü uçlar, dokunma uyaranlarına cevap
veren mekanoreseptörler gibi fonksiyon görürler
 Meissner ve Pacini cisimcikleri → Hızlı,
 Merkel diskleri ve Ruffini sonlanmaları → Yavaş adaptasyon gösterirler
 Kıl folliküllerinin etrafında bulunan sinir uçları dokunmaya aracılık ederler
ve kılların hareketleri dokunma duyusunu başlatır
11

12.  Primer afferent nöronların hücre gövdeleri arka kök gangliondadır
 Bunlar MS’e girer ve motor nöronlarla polisinaptik refleks bağlantılar
kurarlar
12

13.  Arka boynuzlar histolojik olarak I-VI laminaya ayrılmıştır ve I en yüzeyde, VI
en derine yerleşmiştir
 Lamina II ve III substansiya jelatinozayı oluşturur
13

14.  Deri duyularını taşıyan 3 tip primer
afferent lif bulunur:
 Miyelinli AB lifler : Bunlar mekanik
uyarılar tarafından üretilen impulsları
taşıyan kalın liflerdir
 Miyelinli Aδ lifler : Soğuk reseptörleri
ile hızlı ağrıyı aktaran nosiseptörlerden
gelen impulslarla
mekanoreseptörlerden kalkan
impulsların bir bölümünü ileten ince
lifler
 Miyelinsiz C lifler: Temel olarak yavaş
ağrı ve sıcaklıkla ilgili ince lifler
14

15.  İnce dokunma ve durum duyusuna aracılık eden lifler arka kolonlar
içinde medullaya tırmanır ve n. grasilis ve küneatus ile sinaps yapar
 Buradan çıkan 2. nöronlar orta hattı çaprazlar ve medial lemniskusu
oluşturur ve talamusun ventral posterior çekirdeklerinde sonlanır
 Bu sisteme dorsal kolon (lemniskal sistem) adı verilir
 Bir kısım lifller ise MS’e girer ve orta hattı çaprazlayıp karşıya geçer ve
anterolateral sistemi oluşturur ve ikiye ayrılır:
1) Kaba dokunma ve basınç ventral spinotalamik tract
2) Ağrı ve sıcaklık lateral spinotalamik tract
15

16. 16

17. 17

18.  Talamus nöronları korteksteki iki somatik
duysal alana spesifik şekilde yansır:
 Duysal alan I (SI) → postsentral
girusta
 Duysal alan II (SII)→ silvian yarıkta
(lateral serebral sulkus)
 Buna ek olarak SI, SII'ye yansır
 SI Brodmann'ın 1, 2 ve 3. alanlarına karşılık
gelir
18

19.  Talamik liflerin SI'deki
düzenlenişi girusun tepesine
dilin, tabana ise başın geleceği
ve vücudun diğer tüm
bölümlerinin postsentral girus
boyunca sıra ile yerleşeceği
şekildedir
 Kortikal alıcı alanın
büyüklüğü o vücut parçasın-
daki reseptör sayısına göre
oranlanır
19

20.  Duysal korteksin uyarılması
vücudun buna karşılık gelen
bölümlerine yansıyan duyulara
neden olur
 Oluşturulan duyular genellikle
keçeleşme, karıncalanma veya bir
hareket duyusu şeklindedir
 İnce elektrodlar kullanılarak
nisbeten saf dokunma, sıcaklık,
soğuk ve ağrı duyuları
uyandırmak da mümkündür
20

21.  SI'in ablasyonu;
Durum duyusu ile büyüklük ve biçimler
arasında ayırım yapma yeteneğinde
azalmaya ve
SlI'de duysal işlem olayında eksikliklere
neden olur
 SlI'nin ablasyonu;
Taktil ayırıma dayalı öğrenmede
eksikliklere yol açar
SI'deki bir işlem olayına büyük bir etkide
bulunmaz
SII duysal verilerin daha ileri işlenmesi ile
ilgili bulunmaktadır
21

22.  Deney hayvanları ve insanlarda kortikal lezyonlar duyuları ortadan
kaldırmaz
 Durum duyusu ve ince dokunma lezyonlardan en fazla etkilenirler
 Sıcaklık duyusu daha az etkilenirken ağrıya duyarlık en az etkilenir
 İyileşme sırasında ilk önce ağrıya duyarlık geri döner, bunu sıcaklık
duyusu izler ve en son durum duyusu ve ince dokunma takip eder
22

23.  Her duyu organı belli bir enerji formunu
göre özelleşmiştir
 Bir duyunun şiddet ayırımı aktive reseptör
sayısına bağlıdır
 Uyarılma şiddetindeki artış duyunun
niteliğine çok az etki yapar
 Deri duyularına uygulanan bir diğer ilke
noktasal temsildir
 Deri, bir kılla uyarılırsa sadece dokunma
reseptörlerini örten deri noktalarında
duyum uyandırır, bu noktalar arasında
kalan bölgede ise uyandırmaz
23

24.  Dokunma reseptörlerinin en bol
bulunduğu yer parmak ve dudak derisi
iken, gövde derisinde azdır
 Kıl folliküllerinin çevresinde de çok
sayıda reseptör bulunmaktadır
 Bir kıl hareket ettiğinde kıl follikülün
kenarına göre bir kaldıraç gibi
çalıştığından kıllara yaptırılan hafif bir
hareket sinir uçları üzerine güçlü bir uyarı
oluşturacak şekilde büyütülür
 Dokunma reseptörlerinden impulsları
MSS’ne ileten Aβ duysal liflerin ileti
hızları 30-70 m/s'dir
 Bazı impulslar C lifler aracılığı ile de
iletilir
24

25.  Dokunma bilgisi hem lemniskal hem de anterolateral yollardan
iletildiğinden sadece çok yaygın lezyonlar duyuyu ortadan kaldırır
 Arka kolonlar tahrip edildiğinde titreşim duyusu ile durum duyusu
kaybolur
 Lemniskal sistem taşınan bilgi taktil uyaranların ayrıntılı
lokalizasyonu, uzaysal formu ve temporal kalıbı ile alakalıdır
 Öte yandan spinotalamik tr.da taşınan bilgi kötü lokalize edilen, büyük
hacimli taktil duyularla ilişkilidir
25

26.  Durum bilgisi omurilikte dorsal kolonla iletilir
 Duruma ait girdilerin bir bölümü serebelluma,
medial lemniskus ve talamusla kortekse geçer
 Dorsal kolon lezyonu ataksi meydana getirir
 Vücudun uzaydaki konumu kısmen eklem içi
impulslara bağımlıdır
 Bununla ilgili yapılar Golgi tendon organı ile
sinovya ve ligamanlardaki Paccini’dir
 Bu organlardan, dokunma reseptörleri ve kas
iğciklerinden kalkan impulslar vücudun
uzaydaki konumuna ait bilgileri taşır
26

27.  Vücutta 2 tür sıcaklık organı bulunur;
sıcak ve soğuk duyu organı
 Soğuk noktaların sayısı sıcak
noktaların 4-10 katıdır
 Soğuk reseptörleri 10-38°C, sıcak
reseptörleri 30-45°C’ye yanıt verir
 Soğuğa ait afferentler → Aδ ve C
lifleri
 Sıcağa ait afferentler → C lifleridir
27

28.  Duyu organlarının subepiteliyal
konumu nedeniyle yanıtları
belirleyen şey deri altı
dokuların sıcaklığıdır
 Metal cisimler tahtadan daha
soğuk olarak algılanır
 45°C üzerinde doku harabiyeti
görülmeye başlar ve alınan
duyu ağrı duyusuna dönüşür
28

29.  Ağrı duyusuna ait duyu organları
dokularda yer alan çıplak sinir uçlarıdır
 Ağrı MSS’ne 2 çeşit lif ile aktarılır:
 Bu nosiseptif sistemlerden biri, miyelinli Aδ
liflerden yapılmış olup ileti hızı 12-30 m/s'dir
 Diğeri miyelinsiz C liflerinden kuruludur.
Bunlara dorsal kök C lifleri adı verilir. Bu
liflerin ileti hızı 0.5-2 m/s'dir
 Her iki lif grubu arka boynuzda sonlanır
 Ağrıyı ileten primer afferent lifler tarafından
salgılanan sinaptik transmitter P maddesidir
29

30.  Ağrı lifleri lateral spinotalamik tr ile
anterolateral sisteme girerler
 Yukarı tırmanan lifler talamustaki özgül
duysal durak çekirdeklerine, buradan da
serebral kortekse gider
 Anterolateral sistemin lezyonları, lezyon
seviyesinin ALTINDA vücudun KARŞI
YARISINDA (KONTRLATERAL):
 AĞRI
 ISI
 KABA DOKUNMA duyularında eksikle
sonuçlanır
 Ağrı stimulusu singulat girus, SI, SIl gibi 3
kortikal alanı aktive eder
30
AĞRI DUYUSU

31. 31
Ağrı Yolları

32.  Ağrılı bir uyarı önce keskin ve lokalize bir
acıya yol açar ve bunu künt, şiddetli, yaygın
ve hoşa gitmeyen bir başka duygu izler
 Bu iki duyu hızlı ve yavaş ağrı olarak
adlandırılır
 Uyarının uygulanma yeri beyinden ne kadar
uzaksa bu iki yapıtaşının birbirinden
zamansal ayrılması o denli fazladır
 Hızlı ağrı Aδ ağrı lifleri ile, yavaş ağrı ise C-
lifleri ile iletilir
32

33.  Duysal uyarılar ve ağrı serebral korteksin
yokluğunda da algılanır
 Korteks ağrının ayırt edilebilmesi ve
anlamlı yorumlanmasına katılır
 Ağrıya Sherrington "zorunlu koruma
refleksinin fiziksel eki" adını takmıştır
 Ağrılı uyarılar genellikle güçlü geri çekme
ve sakınma yanıtlarını başlatırlar
 Talamus harabiyetlerinde talamik
sendrom(Dejerine–Roussy syndrome) adı
verilen, ağrılı uyarılara aşırı tepki verme
eşlik edebilir
33

34.  Yüzeyel ağrıdan farklı olarak derin ağrı
iyi lokalize edilemez, mide bulantısı,
terleme ve kan basıncında değişikliklerle
beraberdir
 Bu tip ağrı deneysel olarak periost ve
ligamanlara hipertonik tuz çözeltisi zerk
edilerek uyandırılabilir
 Bu ağrı komşu iskelet kaslarında refleks
kasılma başlatır
 Bu refleks kasılma kemik, tendon ve
eklem örsentilerinde gözlenen kas
spazmına benzer
 İskemi kaslardaki ağrı reseptörlerini
uyarır
34

35.  Ağrı reseptörleri özgündür diğer
reseptörlerin aşırı uyarılması ile
meydana gelmesi zordur
 Örneğin ağrı reseptörleri ısıya yanıt
verir fakat eşik değerleri sıcaklık
reseptörlerinin 100 katıdır
 Ağrı reseptörleri elektriksel,
mekanik ve özellikle kimyasal
enerjiye de yanıt verirler
 Ağrı kinin veya histamin gibi
kimyasal aracılar ile oluşturulur
35

36.  Bir kas yeterli kan desteği varken kasılacak
olursa genellikle ağrı görülmez
 Şayet kasa giden kan kesilecek olursa
kasılmalar kısa sürede ağrıya neden olur
 Klinik olarak egzersiz sırasında miyokardın
iskemik hale geçmesiyle gelişen substernal ağrı
(angina pektoris)
 İntermitan klodikasyoda tıkayıcı damar
hastalığı bulunan bir kişinin bacak kaslarında
gelişen ağrıdır
 Bu ağrı, yürüme ile başlar ve dinlenme ile
ortadan kaybolur
36

37.  Patolojik hallerde ağrı reseptörlerinin duyarlığı değişir
 Primer ve sekonder hiperaljezi gibi iki önemli tipte değişiklik görülür
 Yangılı ve örsentili alanlarda ağrı eşiği azaldığından hafif uyarılar
ağrıya neden olur
 Primer hiperaljezi: Örsenti çevresindeki kızarık alanda ağrılı uyarana
cevabın artmasıdır
 Primer hiperaljezi P maddesine bağlıdır
37

38.  Sekonder hiperaljezi: Bu yanıtın
elde edildiği alan örsenti
bölgesinden çok ötelere uzanır ve
bu olay primer hiperaljezi kadar
uzun süre devam etmez
 Olayın nedeni örsenti alanından
gelen impulsların ağrının hoşa
gitmeyen duygusal yollara merkezi
fasilitasyon sağlamalarıdır
 Allodynia: Genellikle ağrılı
olmayan bir stimülusun (dokunma
gibi) neden olduğu ağrı (Aß liflerle
iletilir). Hiperaljeziden farklıdır.
38

39.  Viseral yapılardan kalkan ağrı çok az
lokalize edilebilir, rahatsızlık
vericidir ve bulantı ve otonom
semptomlarla beraberdir
 Bu ağrı çoğunlukla diğer alanlara
yansır veya vurur
 İç organlarda daha az ağrı reseptörü
bulunur ve visseral ağrı çok az
lokalize edilebilir
 Bununla beraber visseral ağrı çok
şiddetli olabilir
 İçi boş organların duvarlarındaki
reseptörler özellikle gerilmeye çok
duyarlıdır (barsak koliği)
39

40.  Visseral ağrı komşu iskelet kasında
refleks kasılma başlatır
 Bu genel olarak karın duvarında görülür
ve karın duvarını rijid hale getirir
 Bu olayın en belirgin olduğu tablo viseral
yangı olaylarının peritonu da içine
almasıdır
 Bu spazm altta kalan yangılı yapıların
travmalardan korunmasını sağlar
 Karın içi organların yangısında klasik
işaretler ağrı, duyarlık, hipotansiyon ve
terleme ile rijiditedir
40

41.  Bir iç organın iritasyonu o organ dışında
daha uzakta ağrıya neden olur
 Bu tür ağrının somatik yapılara
yansıdığı veya vurduğu söylenir
 Derin somatik ağrı da yansır ancak
yüzeyel ağrı yansımaz
 Visseral ağrının hem lokal hem de
yansıyan türde olması halinde bazen bu
ağrının lokal bölgeden uzak mesafeye
yayıldığından da bahsedilir (vuran ağrı)
41

42.  Yansıyan ağrının niteliği ve iç organa ait
yansıyan ağrıların nereye vurduğu hekim
için büyük önem taşır
 Bu konunun olasılıkla en iyi bilinen örneği
kardiak ağrının sol kolun iç yüzüne
vurmasıdır
 Diğer örnekler arasında diafragma
iritasyonunun omuz üstüne vuran ağrıya,
üreterlerdeki distansiyonun neden olduğu
ağrının da testislere vurmasıdır
42

43. 43

44.  Bir ağrı yansıyan türde ise ağrının
kaynaklandığı aynı dermatomdan
gelişen bölgelere vurur. Bu ilkeye
dermatom kuralı denir
 Örneğin embriyonik gelişme sırasında
diafragma boyun bölgesinden göç eder
ve frenik siniri sürükler
 Frenik sinirler omuriliğe 2.-4. servikal
segmentlerden girer ve bu bölge
omuzdaki afferentlerin de giriş
bölgesidir
 Aynı şekilde kalp ve kol aynı segmenter
orijine sahiptir
 Testisler, böbrek ve üreterlerin de
geliştiği ürogenital tümsekten doğar
44

45.  Merkezi İnhibisyon ve Karşı İritanlar:
 Bir savaşta yaralanan erlerin savaş
bitinceye kadar herhangi bir ağrı
hissetmedikleri çok iyi bilinir (stres
analjezisi)
 Ağrı bölgesinin elektriksel bir vibratörle
uyarılmasının ağrıda hafifleme yaptığı
gösterilmiştir
 Akupunktur 4000 yıldan beri ağrı önlemek
veya ortadan kaldırmak için kullanılmakta
olup bazı hallerde sadece akupunktur
kullanarak büyük cerrahi girişimler
uygulamak da olasıdır
45

46.  Kanser ve disk hernisi gibi durumlar uzun
süren, şiddetli ve hiperaljeziye benzer
ağrılara neden olur
 Bunlara ek olarak 4 tür nöropati çok ağrılıdır:
 Diabetik Nöropati
 Herpes Zostere
 Kozalji
 Refleks Sempatik Distrofi
 Sinirlerin kronik iritasyonu P maddesi
reseptör sayısını artırır
 Bu değişiklik de ağrıyı şiddetlendirebilir
 Sinirlerin iritasyonu sempatik aktivite ile α1-
adrenerjik reseptör aktivasyonu ağrıyı daha
şiddetli hale getirir
46

47.  İnatçı ağrıların giderilmesinde dorsal
kolonlara implante edilen elektrodlarla
kronik stimülasyon uygulanmıştır
 Elektrodlar taşınabilir bir stimülatöre
bağlanır ve hastalar kendi kendilerini stimüle
edebilirler
 İmpulslar arka boynuzdaki "kapıya"
kollateraller yoluyla erişir zira dorsal kolon
kesilmesi noksik uyarılara yanıtları artırır
 Periakuaduktal gri cevherin hasta tarafından
uyarılması da muhtemelen β-endorfin
salınmasını artırarak ağrıların giderilmesine
yardımcı olur
47

48.  Prefrontal lobotomi ile şiddetli ağrı
engellenebilir
 Bu ameliyattan sonra hastalar ağrıyı
algıladıklarını fakat buna "aldırış
etmediklerini" söylerler
 Bununla beraber bu cerrahi girişim ağır
kişilik değişikliklerine neden olmaktadır
 Bir diğer yöntem anterolateral
kordotomi' dir
48

49. Kaşınma ve Gıdıklanma:
 Görece hafif uyarılar, deri üzerinde
hareket eden bir cisim tarafından
meydana getiriliyorsa kaşınma ve
gıdıklanma duyusu yaratır
 Kaşınma noktaları, ağrı noktaları gibi
miyelinsiz liflere ait çok sayıda çıplak
ucun bulunduğu bölgelerde yer alır
 Kaşınma sadece deri, gözler ve bazı
müköz zarlarda görülür, iç organlarda
bulunmaz
49

50.  Kaşınma çeşitli kimyasal maddelerle de
meydana getirilebilir
 Histamin şiddetli bir kaşınma yapmakta olup
örsentiler bunun deride serbest kalmasına
neden olur
 Bununla beraber kaşınma olgularının çoğunda
histamin olaydan sorumlu değildir
 Kininler de şiddetli kaşınmaya neden olurlar
50

51. Ayrı reseptörlere sahip olan deri duyuları:
 Dokunma,
 Sıcaklık-soğuk,
 Ağrı ve
 Kaşınma dır
Bu duyuların, uyarılma kalıplarının ve bazı hallerde
kortikal komponentlerinin kombinasyonu ile
 Titreşim,
 2-nokta ayırımı ve
 Stereognozi duyuları oluşturulur
51

52.  Titreşen bir diyapozon deriye uygulanacak
olursa bir titreşim algılanır
 Bu duyunun en belirgin olduğu yer kemiklerin
üzeridir
 Olaya karışan reseptörler dokunma reseptörleri
ve özellikle Pacini korpüskülleridir
 Ritmik basınç uyarıları kalıbı titreşim olarak
yorumlanır
 Titreşim duyusundan sorumlu impulslar dorsal
kolonlarda taşınır
 Bu bölümünün hasarı diabette, pernisiyöz
anemide, bazı vitamin eksikliklerinde görülür
52

53.  İki uyarının birbirlerinden ayrı olarak
algılanabilmesi için aradaki en küçük
mesafeye 2-nokta eşiği adı verilir
 Bunun büyüklüğü vücutta bölgeden
bölgeye değişir ve en küçük olduğu
yer reseptörlerin bol bulunduğu yerdir
 Örneğin sırtta gereken mesafe 65 mm
iken parmaklarda 3 mm kadardır
53

54. 54

55.  Cisimleri bakmadan sadece elle
dokunarak tanıma yeteneğine
stereognozi denir
 Normal kişiler farklı büyüklüklerdeki
anahtar ve bozuk paraları bakmadan
kolayca tanıyabilir
 Stereognozide bozulma serebral korteks
harabiyetinin erken işaretidir ve bazen
pariyetal lob lezyonunda görülür
55

56. 56Teşekkürler