11

1. Газарзүйн багш Д. Баттогтох

2. Газар тариалан Мал аж ахуй
Хөдөө аж ахуй

3. Өмнөх теле хичээлийн гэрийн
даалгаварт
Сурахбичгийн 80 дугаархуудасны
Дасгал 1
Газар тариалан эрхлэхэд технологийн дэвшил
хэрхэн нөлөөлдгийг жишээгээр тайлбарлана
уу?

4. Өмнөх теле хичээлийн гэрийн
даалгавар
Газар хагалахгүйгээр тариа ногоо тарих технологийг чимээгүй
хувьсгал гэжнэрлэдэг. Чимээгүй гэдэг нь хавар тариа тарихад
талбайд трактор нүргэлэхгүй гэсэнутгатай ажээ.
Газар тариалангийн шинэ технологиор тэргүүлэгч улс орнууд
(2018 он)
№ Улсуудын нэрс Газар хагалахгүй тариалсан
талбай ( га )
1 АНУ 62 528 000
2 Бразил 58 317 000
3 Аргентин 45 144 000
4 Канад 30 943 000
5 Австрали 22 239 000

5. Дэлхийнмал аж ахуй
Газарзүйн багш Д. Баттогтох

6. Монгол орнымалаж ахуйн
бүтэц
Адууны аж ахуй
(4,2сая)
Үхрийн аж ахуй
(4.7сая)
Тэмээний аж
ахуй
(472мян)
Хониныаж ахуй
(32.2сая)
Ямааныаж ахуй
(29.2сая)

7. Дэлхийн мал аж ахуй
Үхрийн аж ахуй Хониныаж ахуй
Гахайн аж
ахуй
Шувууны аж ахуй

8. •Дэлхий дээр ойролцоогоор 19 тэрбум
тахиа, 1.5 тэрбум үхэр, 1,2 тэрбум хонь
болон 1 тэрбум гаруй гахайг өсгөн,
үржүүлжбайна.
•Сүүлийн 50 жилийн хугацаанд дэлхийн
хүн ам хоёр дахин нэмэгдсэнийг дагаад
бидний идэж буй мах махан
бүтээгдэхүүний хэрэглээ гурав дахин
өссөнбайна.

9. 1. Европын бүс нутаг 2. Хойд Америк 3. Австрали, Шинэ Зеланд

10. Үхрийн аж ахуйн онцлог
2019 оны байдлаар дэлхий дээр 1,5 тэрбум орчим үхрийг өсгөн
үржүүлж байгаагаас 60 гаруй хувь нь Энэтхэг, Бразил, Хятад,
улсуудад байна. Сэрүүн уур амьсгалтай ойт хээрийн бүсэд
багтах баруун Европын ихэнх орнууд АНУ-ын зүүн хойд
мужуудадүхрийг голлон сүү, махнычиглэлээрөсгөдөг.
Сүүний үйлдвэрлэлээр
тэргүүлэгч орнууд
• Энэтхэг
• АНУ
• БНХАУ
• Пакистан
• Бразил
Махны экспортоор
тэргүүлэгч орнууд
• Энэтхэг
• Бразил
• Австрали
• АНУ

11. Үхрийн ажахуй
БНХАУ
(87,2сая)
Энэтхэг
(223,4сая)
Этиоп
(61,3сая)
АНУ
(92,4сая)
Бразил
(219,6сая)
2018 он

12. Үхрийнажахуйнчиглэл
Сүү Мах Арьс,шир

13. Энэтхэгийн иргэд шашны зан үйл, уламжлалаа
даган үхрийн мах иддэггүй. Гэтэл тус улс
үхрийн махны экспортоороо дэлхийд
тэргүүлсэн тухай CNN агентлаг мэдээлжээ.
Энэтхэг улс өнгөрсөн онд 2.000.082 тонн мах
экспортолсон юм байна. Малайз, Египет,
Саудын Араб, Вьетнам, Лаос, БНХАУ зэрэг
орнууд Энэтхэгээс “Бубалис” үүлдрийн үхрийн
Баримт– 1

14. Хониныажахуйнгол
онцлог
Дэлхийд хонины олон үүлдэр
үржүүлдэг ч гол чиглэлнь арьс, хурганы
арьс, ноосны чиглэлийнх юм. Ялангуяа
ноос нь бат бөх, сунаж агшихдаа сайн
тул нэхмэлийн болон хивсний
үйлдвэрийн гол түүхий эд болдог.
Хүнсний үйлдвэрийн түүхий эд болох
мах, өөх тос, сүүг бэлтгэн авах
зорилгоор хониныаж ахуйг эрхэлдэг.

15. Австралийнхониныаж
ахуй
Австралид хонийг мах, ноосны чиглэлээр
өсгөдөг байна. Хонины мах экспортоор
дэлхийд тэргүүлэгч, хонь болон хурганы
махны хоёрдогч том үйлдвэрлэгч орон юм.
Хөдөө аж ахуйн нийт үйлдвэрлэлийнх нь 32%-
ийг хонь, хурганы аж ахуй эзэлдэг. Дэлхийд
махны экспортын 8 хувийг үүнээс 1,8 тэрбум
ам.долларын хурганы мах, 700 сая ам.долларын
хонины махыг зах зээлднийлүүлжээ.

16. Австралийн хурганы мах
үйлдвэрлэл
Виктори
43%
ШинэӨмнөд
Уэльс
24%
Тасман
3%
БаруунАвстрали
11%
Өмнөд Австрали
18%
Квинслэнд
1%

17. Австралийн хонины мах
үйлдвэрлэл
Виктори
39%
ШинэӨмнөд
Уэльс
22%
Тасман
2%
Баруун
Австрали
17%
Өмнөд
Австрали
16%
Квинслэнд
4%

18. Австралийнхониныэкспорт
Кувейт, 37.2
Оман,4.5
Иордан, 8.4Израйль, 5.3
Катар, 25.3
Бусад,4.8
АНЭУ, 8.2
Бахрейн, 6.2

19. Хониныажахуй
БНХАУ
(162,1сая)
Австрал
и
(67,5сая)
Иран
(43,5сая)
Энэтхэг
(63,4сая)
Нигер
и
(42,1сая)
2018 он

20. Ноос Мах
Хониныажахуйн
чиглэл
Арьс, нэхий

21. Гахайнажахуйнонцлог
Гахайн аж ахуй нь сүүлийн 10 жилийн
хугацаанд хамгийн эрчимтэй өргөжиж
байна. 2019 оны байдлаар 1 тэрбум гаруй
гахайтай болсон. Зүүн Ази , Хойд Африкт
импортын хэмжээ өсөж, дэлхийн зах зээл
дээр сүүлийн 5 жилд 25%-иар худалдан
авалт нь нэмэгджээ. Үүнтэй
холбоотойгоор экспортын хэмжээ нь 7,2
саятн хүрэх төлөвтэйбайна.

22. Гахайнажахуй
БНХАУ
(317,4сая)
АНУ
173,4сая
Бразил
143,1сая
ОХУ
(124,8сая)
Энэтхэг
(127,5сая
2018 он

23. Гахайн аж ахуйн
чиглэл
Мах Арьс, шир

24. Шувууны аж ахуй
Тахиа Цацагт хяруул
Тэмээн хяруул Галуу

25. Тахианы ажахуй
Бразил
Индонез
БНХАУ
Энэтхэ
г
АНУ

26. Тахианы ажахуйн
чиглэл
Мах Өндөг

27. Тахианы өндөгүйлдвэрлэлээр тэргүүлэгч
улсууд
№ Улс 1000 метр.тн
(2018 он)
1 БНХАУ 29990
2 АНУ 5786
3 Энэтхэг 4356
4 Мексик 2638
5 Япон 2521
6 ОХУ 2500
7 Бразил 2371
8 Индонез 1387
9 Турк 1045
10 Украйн 1007

28. Малын тоогоор тэргүүлэгч
орнууд (сая толгой )
№ Адуу Тэмээ Ямаа
1 АНУ(10,5) Сомали(7,2) БНХАУ (149,1)
2 Мексик (6,4) Судан(4,8) Энэтхэг (133,9)
3 БНХАУ (5,9) Кени (3,2) Нигери (73,9)
4 Бразил(5,6) Нигер (1,8) Пакистан (70,3)
5 Монгол(4,2) Чад (1,6) Бангладеш (56,1)
6 Аргентин (2,4) Мавритани(1,5) Судан(31,3)
7 Этиоп(2,2) Этиоп(1,2) Этиоп(30,2)
8 Казакстан (2,1) Пакистан(1,0) Монгол (29,2)
9 ОХУ(1,4) Мали (1,0) Кени (26,7)
10 Куба (1,0) Монгол (0,472) Мали (22,1)
2019 он

29. Өндөгүйлдвэрлэлээр тэргүүлэгч
улсыг сонгоноуу?
А.ОХУ
Б.Япон
В.Бразил
Г.БНХАУ

30. Үхрийн тоо толгойгоор тэргүүлдэг.Үхрийг ариун
амьтан хэмээнтахин шүтэх шашныүзэлтэй улсыг
сонгоно уу?
А.Пакистан
Б.Этиоп
В.Энэтхэг
Г.Аргентин

31. Тус улс дэлхийд махны экспортын 8 хувийг, үүнээс1,8
тэрбум ам.долларын хурганы мах, 700 сая ам.долларын
хонины махыг зах зээлднийлүүлжээ.Энэ ямар улс вэ?
А.Нигери
Б.Австрали
В.Судан
Г.Турк

32. Дүгнэлт
•Дэлхийн мал аж ахуйн голлох 4-н салбар нь
үхэр, хонь,гахай,шувууныгэсэн бүтэцтэй.
•Аж үйлдвэр өндөр хөгжсөн Европ, Хойд
Америкийн орнууд, Австрали, Шинэ Зеландын
хөдөө аж ахуйн голлох салбар нь мал аж ахуй
юм.
•Хүн амын тоо ихтэй улс орнуудад мал аж ахуйн
салбарэрчимтэй хөгжсөн байна.

33. Монгол оронд импортоор орж ирсэн мал аж
ахуйн бүтээгдэхүүнийг нэрлэж хүснэгтийг
гүйцээгээрэй.
Гэрийндаалгавар
Бүтээгдэхүүн нэр
төрөл
Импортлосон улсын
нэр
Нэгжийн үнэ
(aм. доллар)
Мах /утсан мах,
лаазалсанмах,хиам/
Сүү, сүүн
бүтээгдэхүүн
Өндөг