1. Emilia Kobiela
084PC A
Temat: Ocena i ocenianie w procesie kształcenia
Ocena i ocenianie towarzyszy każdemu człowiekowi przez całe jego życie. Wiele razy
każdy z nas wyrażał swoje zdanie na różnorakie tematy, a także wysłuchiwał zdania innych
lub nawet sam był oceniany.
Pojecie oceny i oceniania jest jednak najbardziej charakterystycznym zjawiskiem dla
procesu kształcenia. Wyjaśnijmy sobie, więc czym jest ocena i ocenianie w pracy
pedagogicznej. Jest to swego rodzaju sąd pedagogiczny mający na celu określenie wartości i
przydatności napisanego wypracowania, rozwiązanego zadania lub wysłuchanej odpowiedzi
ucznia. W ten oto sposób określamy wartość ucznia, jego umiejętności oraz poziom, jakiego
należy oczekiwać po absolwencie danej klasy lub szkoły. Jest to także ważny proces
społecznej selekcji, której cyfrowym wyrazem są uzyskane przez uczniów oceny. Za pomocą
uzyskanych wyników z egzaminów wstępnych i końcowych zostają oni zakwalifikowani do
odpowiednich specjalności zawodowych, co dalej ciągnie za sobą wybór odpowiedniego
zawodu. Uważa się że oceniać należy wiadomości, umiejętności i nawyki a także poprawność
logicznego myślenia ucznia. Nie można ograniczać się tylko do sprawdzania pamięci ucznia i
bazować tylko na tym przy ocenianiu jego umiejętności.1
Ocena powinna być odpowiednio sformułowana. Powinna posiadać podstawowe cechy takie
jak: obiektywność, jawność, instruktywność oraz element mobilizacji do dalszej pracy. W
wypadku, gdy ocena nie będzie spełniać tych cech nie będzie ona spełniać roli, do której
została stworzona a więc nie będzie pełnić funkcji dydaktycznych i wychowawczych.
Oczywiście najważniejszy tutaj jest obiektywizm. Należy, bowiem doprowadzić do możliwie
jak największego zobiektywizowania oceniania. Uczniowie zdają sobie z tego sprawę, że
oceny mogą być czasem niesprawiedliwe i nieadekwatne w stosunku do ich umiejętności.
Kolejnym ważnym elementem jest jawność, która niestety często pomija się w procesie
oceniania. Każdy uczeń, który podlega ocenianiu powinien znać wynik swojej pracy,
powinien powinien być bezpośrednio oraz systematycznie i na bieżąco informowany przez
nauczyciela o jego ocenach. Następna cecha to instruktywność, czyli wskazanie uczniowi,
dlaczego otrzymał taki a nie inny wynik a także wskazanie popełnionych przez niego błędów
i skorygowanie ich poprzez wytłumaczenie spraw dla niego niezrozumiałych. Tak pojmowane
ocenianie spełniające te wszystkie elementy jest właśnie skutecznym elementem nauczania.2
Skoro już wiemy mniej więcej, czym jest ocena i ocenianie i jakie powinna ona posiadać
cechy zastanówmy się, jakie jej formy występują w procesie kształcenia. Otóż ocena nie
zawsze jest stopniem. Często mogą to być doraźne lub fragmentaryczne potwierdzenia lub
zaprzeczenia skierowane do ucznia bądź plusy i minusy a także formy aprobaty i dezaprobaty
a nawet opis, komentarz, recenzja i charakterystyka odpowiedzi. Niestety nie zawsze a wręcz
rzadko te formy oceny są brane pod uwagę przy ustalaniu stopnia cyfrowego. Do takich ocen
można zaliczyć następujące formy:
1. Stopnie pozorne, czyli pewnego rodzaju wypowiedzi nauczyciela takie jak „dobrze”,
„źle”, „zaliczone” „niezliczone”; są one niedokładnie i bardzo ogólnikowe
2. Same plusy i minusy stosowane w wypadkach, gdy odpowiedz jest zbyt wycinkowa na
to, aby można było wystawić za nią ocenę cyfrową
3. Wyrażenia zastępujące stopnie pozorne jak np.: „ świetnie”, „pięknie”, „doskonale”
4. Potwierdzenia i zaprzeczenia ogólne np.: „tak”, „nie”, „w porządku”
5. Aprobata lub dezaprobata w postaci wyrażenia takiego jak: „dziękuję”, „dosyć”, „siadaj”
1
J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005, str. 292
2
tamże, str. 293

2. 6. Komentarze, opisy, recenzje i charakterystyki dotyczące wyników pracy ucznia
7. Punkty w testach, których nie przelicza się na oceny
8. Wyrażenia dwuznaczne typu „ Może jest w tym trochę prawdy”3
Kolejnym aspektem oceniania są kryteria oceny szkolnej, które wskazują to, co powinno być
przedmiotem ocen w szkole. Istnieją trzy kryteria i każde z nich dotyczy innego aspektu.
Pierwsze dotyczy strony poznawczej (jakości i zakresu wiedzy) uczniów, drugie strony
kształcącej (rozwój osobowości ucznia a w szczególności myślenia i mowy) a trzecie
-wychowawczej.
Kryterium pierwsze obejmuje trzy szczegółowe wymagania, czyli:
a) Znajomość faktów np. dat czy nazwisk
b) Znajomość uogólnień np. praw twierdzeń
c) Posiadanie odpowiednich nawyków umiejętności i przyzwyczajeń jak np. umiejętność
czytania czy posługiwania się narzędziami pracy
Natomiast, jeśli chodzi o drugie kryterium to obejmuje ono:
a) Poprawność logicznego myślenia
b) Samodzielność i krytycyzm myślenia
c) Poprawność językowa odpowiedzi
d) Planowość i obszerność odpowiedzi
e) Dokładność obserwacji
f) Odpowiedni stosunek do przedmiotu
Trzecie kryterium uwzględnia:
a) Konsekwentnie naukowy charakter poglądów ucznia
b) Jednolitość poglądów ucznia
c) Zdolność postępowania ucznia z jego poglądami4
W każdej wystawianej przez nauczyciela ocenie ucznia należy uwzględnić wszystkie powyżej
wymienione elementy.
Tak, więc sprawą pewną jest, że osoba oceniająca musi być kimś, kto zna się na tym a także
umie i chce to robić jak najlepiej. Pełni ona, bowiem bardzo ważną rolę w tym procesie.
Powinna to być osoba, która jest do tego dobrze przygotowana, która stosuje własne kryteria
ocen, zna potrzeby i zakres kontroli i oczywiście taka, która kieruje się obiektywizmem.
Osoba ta powinna stosować się to pewnych zasad etycznych i być maksymalnie sprawiedliwa
traktując wszystkich uczniów na równi a także zawsze bez wyjątku stosować się do zasad i
wymagań, które wcześniej sobie założyła i o których bezpośrednio poinformowała
wychowanków. Tutaj przytoczyć można kodeks, według którego nauczyciel powinien
oceniać ucznia:
„KODEKS ETYCZNEGO OCENIANIA UCZNIA
• Powiadom uczniów o celu, dacie, zakresie programowym
i formie planowanej ewaluacji osiągnięć oraz normach
wymagań, jakie powinni spełnić.
• Nie wybiegaj w sprawdzaniu poza wiadomości i
umiejętności, które uczniowie mieli okazję opanować
w szkole lub poza szkołą. Upewnij się, że forma
zadań jest im znana i została odpowiednio
przećwiczona.
• Unikaj nie sprawdzonych narzędzi pomiaru oraz
narzędzi, co do których masz istotne wątpliwości, a
3
J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005, str. 293-294
4
Tamże, str. 296

3. narzędzia i procedury standaryzowane stosuj
dokładnie według instrukcji.
• Przeciwdziałaj stresowi egzaminacyjnemu uczniów,
szanuj ich godność i prawa.
• Otocz opieką uczniów mających szczególne trudności z
udziałem w sprawdzaniu i ocenianiu osiągnięć, nie
obniżając wszakże obiektywizmu ewaluacji. Nie
wykluczaj z egzaminu żadnego ucznia bez ważnego i
jawnego powodu.
• Zapobiegaj nieuczciwości uczniów w toku sprawdzania
i oceniania osiągnięć.
• Ujawnij uczniom reguły punktowania, obliczania i
interpretacji wyników sprawdzania ich osiągnięć, a
także ewentualne odstępstwa od tych reguł i
przyczyny odstępstw.
• Wyniki oceniania przedstawiaj zawsze z komentarzem
na temat sposobu ich uzyskania i z ostrzeżeniem o
ich przybliżonej wiarygodności. Uczciwie przyznaj
się do własnych pomyłek i rozczarowań.
• Unikaj czynienia porównań na niekorzyść słabszych
uczniów. Przedstawiaj głównie ich osiągnięcia, a nie
brak osiągnięć. Ogranicz komentarze przed frontem
klasy na temat niepowodzeń poszczególnych uczniów,
zachowaj dyskrecję.”5
Niestety nauczyciele nie zawsze stosują się do powyższych zasad. Często za to kierują się
przy wystawianiu ocen swoimi własnymi pobudkami zamiast robić to obiektywnie. Tak więc
stopnie te nie zawsze są adekwatne do umiejętności i wiedzy ucznia.
Uwzględniając praktykę oceniania nauczycieli można podzielić na trzy różne grupy:
1. Takich, którzy są zwolennikami oceny krańcowej, czyli bardzo dobrej lub bardzo złej.
2. Tych, którzy pozostają przy wystawianiu oceny przeciętnej przeważnie dostatecznej
(grupa ta jest najpowszechniejsza)
3. Ci, którzy są zwolennikami oceny normalnej, czyli takiej, która faktycznie odpowiada
wiadomościom uczniów.
Kolejnym aspektem zdecydowanie wpływającym na nieodpowiednie wystawianie ocen są
wpływy, jakim podlega nauczyciel w czasie tego procesu. Wymienić tu można następujące
formy:
1. Wpływ autorytetu, czyli np. zdanie dyrektora o uczniu.
2. Wpływ wyznaniowo-narodowościowy a nawet uwzględnienie pochodzenia społecznego.
3. Wpływ partyjno-partykularny polegający na uwzględnianiu przy ocenianiu ideowych lub
światopoglądowych podobieństw lub różnic między uczniem a nauczycielem.
4. Występowanie różnego rodzaju „nepotyzmu”, czyli popieranie krewnych lub znajomych.
5. Wymieszanie się wszelkich powyższych elementów.
Oprócz powyższych można wymienić jeszcze kilka czynników mających swój udział w
różnicowaniu ocen uczniów, są to:
1. Niejednakowy, rozbieżny poziom wymagań stawiany w różnych szkołach.
5
http://74.125.77.132/search?q=cache:kq-
Z2xPXLgcJ:www.zsp2.edu.pl/download/materialy_i_publikacje/rady/KOMENTARZ.pdf+ocena+i+ocenianie+
w+procesie+kszta%C5%82cenia&cd=2&hl=pl&ct=clnk&gl=pl, 18.01.2010

4. 2. Niejednakowy poziom wymagań stawiany przez różnych nauczycieli pracujących w tej
samej placówce wychowawczej.
3. Nieodpowiednie i niejednakowe wartościowanie poszczególnych elementów odpowiedzi i
pracy ucznia.
4. Trudności z wychwyceniem drobnych różnic w odpowiedziach i pracach uczniów.
Wszystkie powyżej wymienione czynniki stwarzają wiele problemów w procesie oceniania.
Źle wpływają oraz krzywdzą uczniów. Dlatego należy dążyć do całkowitego ich
wyeliminowania.6
W innym wypadku ocenianie zdecydowanie można by nazwać porażka
edukacji.
Według B. Niemiecko lista zarzutów kierowanych w stosunku do ocen jest bardzo długa. Aby
ukazać, dlaczego wg prof. oceny są zupełnie bezużyteczne i negatywne przez niego
pojmowane pozwolę sobie przytoczyć fragment z jego ksiązki wskazujący złe cechy ocen:
„ Stopnie nie mają głębszego sensu
1. Ocenianie przebiega zgoła inaczej w różnych szkołach i u różnych nauczycieli.
2. Wiele szkół nie dba o politykę ocen.
3. Pojedynczy symbol w żaden sposób nie może dokładnie przedstawić złożonych
osiągnięć pedagogicznych.
4. Nauczyciele często oceniają przypadkowo i niedbale.
5. Stopnie są często stosowane jako kary lub środki dyscyplinujące, a nie jako właściwe
miary osiągnięć.
Stopnie są pedagogicznie błahe
6. Stopnie są tylko symbolami.
7. Najwyższe wyniki są nieuchwytne, nie można ich więc ani wycenić, ani ustopniować.
8. Ocena nauczyciela jest mniej ważna dla ucznia niż jego samoocena.
9. Stopnie nie pozwalają poprawnie przewidzieć późniejszych osiągnięć.
10. Powinno się oceniać szkoły a nie uczniów.
Stopnie są niepotrzebne
11. Stopnie nieskutecznie motywują do rzeczywistych osiągnięć w kształceniu się.
12. Gdy uczniowie opanują wszystko, co powinni, nic nie pozostaje do różnicowania za
pomocą stopni.
13. Stopnie przetrwały w szkołach głównie dlatego, że nauczyciele tkwią w tradycyjnych
sposobach działania.
Stopnie są szkodliwe
14. Niskie stopnie mogą zniechęcić mniej zdolnych uczniów do wysiłku.
15. Stopnie powodują, że dla niektórych uczniów porażka jest nieunikniona.
16. Niektórzy rodzice stosują kary wobec uczniów za niskie stopnie i nieodpowiednie
nagrody za wysokie stopnie.
17. Stopnie stanowią uniwersalne wzorce dla wszystkich uczniów, mimo ogromnych
różnic indywidualnych między nimi.
18. Stopnie podkreślają wspólność celów wszystkich uczniów, a zniechęcają do
indywidualnych celów uczenia się.
19. Stopnie nagradzają konformizm i karzą za twórczość
20. Stopnie zachęcają do rywalizacji, a nie do współpracy.
21. Nagradzanie za wysokie stopnie prowadzi niektórych uczniów do oszustw.
6
J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005, str. 294-296

5. 22. Stopnie bardziej pasują do nauczyciela przedmiotowego niż do edukacji
humanistycznej, skoncentrowanej na dziecku.”7
Tak, więc jak widać ocena i ocenianie posiada bardzo wiele wad. Po cichu instytucje
oświatowe zgadzają się z faktem, że ocenianie uczniów jest zaniedbanie. Odsuwają one
jednak ten problem na dalszy plan twierdząc, że póki co występuje trudność z, uzyskaniem
lepszych rozwiązań. Na całe szczęście „kontrola i ocenianie” jako ostatnie ogniwo procesu
nauczania oraz braki występujące w tym ogniwie nie rzutują wprost na poprzednie ogniwa
edukacji.
W całym tym procesie najbardziej poszkodowany jest uczeń. Bowiem to właśnie od
ocen, które otrzyma we wszelkich etapach jego edukacji będzie zależeć jego przyszłość oraz
to czym będzie się kiedyś zajmować. Niestety często oceny są kompletnie nieadekwatne do
jego umiejętności. Niestety zdarza się tak, że właśnie utalentowany młody człowiek nie może
spełnić swoich marzeń dotyczących nauki konkretnego zawodu, do którego możliwe, że
byłby idealnym kandydatem tylko, dlatego że otrzymał określone oceny. Jednym z
przykładów niesprawiedliwego i negatywnego oceniania oraz selekcji uczniów są egzaminy
maturalne a także wstępne kandydatów do szkół wyższych, które według mnie są bardziej
wynikiem szczęścia i odrobiny wiedzy niżeli samej wiedzy i umiejętności.
BIBLIOGRAFIA:
1. Niemiecko B.: Między oceną szkolną a dydaktyką. Warszawa, 2004.
ISBN 83-02-06459-9
2. http://74.125.77.132/search?q=cache:kq-
Z2xPXLgcJ:www.zsp2.edu.pl/download/materialy_i_publikacje/rady/KOMENTARZ.pdf
+ocena+i+ocenianie+w+procesie+kszta%C5%82cenia&cd=2&hl=pl&ct=clnk&gl=pl
3. Półturzycki J.: Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń, 2005. ISBN 83-7322-365-7
7
B. Niemiecko, Między ocena szkolną a dydaktyką, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 2004, str. 16-17

6. 22. Stopnie bardziej pasują do nauczyciela przedmiotowego niż do edukacji
humanistycznej, skoncentrowanej na dziecku.”7
Tak, więc jak widać ocena i ocenianie posiada bardzo wiele wad. Po cichu instytucje
oświatowe zgadzają się z faktem, że ocenianie uczniów jest zaniedbanie. Odsuwają one
jednak ten problem na dalszy plan twierdząc, że póki co występuje trudność z, uzyskaniem
lepszych rozwiązań. Na całe szczęście „kontrola i ocenianie” jako ostatnie ogniwo procesu
nauczania oraz braki występujące w tym ogniwie nie rzutują wprost na poprzednie ogniwa
edukacji.
W całym tym procesie najbardziej poszkodowany jest uczeń. Bowiem to właśnie od
ocen, które otrzyma we wszelkich etapach jego edukacji będzie zależeć jego przyszłość oraz
to czym będzie się kiedyś zajmować. Niestety często oceny są kompletnie nieadekwatne do
jego umiejętności. Niestety zdarza się tak, że właśnie utalentowany młody człowiek nie może
spełnić swoich marzeń dotyczących nauki konkretnego zawodu, do którego możliwe, że
byłby idealnym kandydatem tylko, dlatego że otrzymał określone oceny. Jednym z
przykładów niesprawiedliwego i negatywnego oceniania oraz selekcji uczniów są egzaminy
maturalne a także wstępne kandydatów do szkół wyższych, które według mnie są bardziej
wynikiem szczęścia i odrobiny wiedzy niżeli samej wiedzy i umiejętności.
BIBLIOGRAFIA:
1. Niemiecko B.: Między oceną szkolną a dydaktyką. Warszawa, 2004.
ISBN 83-02-06459-9
2. http://74.125.77.132/search?q=cache:kq-
Z2xPXLgcJ:www.zsp2.edu.pl/download/materialy_i_publikacje/rady/KOMENTARZ.pdf
+ocena+i+ocenianie+w+procesie+kszta%C5%82cenia&cd=2&hl=pl&ct=clnk&gl=pl
3. Półturzycki J.: Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń, 2005. ISBN 83-7322-365-7
7
B. Niemiecko, Między ocena szkolną a dydaktyką, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 2004, str. 16-17