2. Ագաթանգեղոս
• <<Հայոց պատմություն>> վերնագրով մեզ
հայտնի առաջին մեսրոպատառ երկը
հողինակել է Ագաթանգեղոսը:
Ագաթանգեղոսը կողծանուն է, որը
հունական ծագում ունի, նշանակում է
«բարի հրեշտակ», «բարի լուր բերող»,
«ավետաբեր»:
4. • Ագաթանգեղոսի երկն ընդգրկում է հայ
ժողովրդի պատմության մի շրջան` 3-րդից
մինչև 4-րդ դարի սկզբները:
• «Հայոց Պատմություն»-ը պատմում է
հատկապես քրիստոնեության մուտքը
Հայաստան, Գրիգոր Լուսավորչի և
Հռիփսիմյան կույսերի հավատն ու
չարչարանքները, Տրդատ թագավորի
պայքարը նրանց դեմ, ապա նույն Տրդատի
կողմից քրիստոնեությունը 301 թվականին
պետական կրոն հաստատելը։
5. • Մեծ է գիքր ինչպես պատմական, այնպես
էլ գրական-գեղարվեստական արժեքը։
Գիրքը դեռևս միջնադարում թարգմանվել
է հունարեն, արաբերեն, լատիներեն,
վրացերեն և եթովպերեն:
• <<Հայոց պատմություն>> - ը բաղկացած է
առաջաբանից և երեք (չորս) մասից:
6. Փավստոս Բուզանդ
• Ժամանակագրական առումով
Ագաթանգեղոսի պատմության
շարունակությունը Բյուզանդի
<<Պատմություն հայոց>> երկն է: Այն
բաղկացած է առաջաբանից և չորս մասից կամ
դպրությունից (Գ, Դ, Ե, Զ): Դուզանդի երկն
ընդգրկում է պատմական մի
ժամանակաշրջան, որն սկսվում է Տրդատ
Մեծի որդի Խոսրով Կոտակի
թագավորությունից (330) և ավարտվում
Բյուզանդիայի և Պարսկաստանի միջև
Հայաստանի առաջին բաժանումով (387):
7. • Հեղինակի մասին տեղեկություններ չեն
պահպանվել: Բուզանդ անունը նույնպես
գրական կեղծանուն է, որը նշանակում է
<<զրուցաբան>>, <<զրույցների մեկնիչ>>:
• Բուզանդը ևս նպատակ է ունեցել քարոզել ու
փառաբանել քրիստոնեական կրոնն ու
բարոյականությունը: Նա նաև ձգտել է ցույց
տալ, մարդուն և հատկապես թագավորին ուժ
ու զորություն է պարգևում հողը: Դրանով նա
հայրենասիրության կոչ է արել:
8. Եղիշե
• Եղիշեն սկզբնական կրթությունը ստացել է
Վաղարշապատում: Ապա Մեսրոպ Մաշտոցի
և Սահակ Պարթևի կողմից մի խումբ այլ
աշակերտների հետ ուղարկվել է Եգիպտոսի
Ալեքսանդրիա քաղաք: Մի քանի տարի
այնտեղ սովորելուց հետո վերադառնում է
Հայաստան և ծառայության է մտնում Վարդան
Մամիկոնյանի մոտ` որպես հայոց բանակի
դպրապետ և ականատես ու մասնակից է
լինում Ավարայրի ճակատամարտին:
9. • Մամիկոնյան Դավիթի հանձնարարությամբ
Եղիշեն գրում է իր աշխատությունը`
<<Վասն Վարդանայ և հայոց
պատերազմին>>: Այն բաղկացած է 8
եղանակներից: Որպես ականատեսի խոսք`
Եղիշեի գիրքն ունի աղբյուրագիտական
կարևոր նշանակություն:
10. • Եզիշեի գրելաոճին բնորոշ է իմաստավոր
ասույթների ու ասացվածքների
գործածությունը, ինչպես `
• « Միաբանությունը բարի գործերի մայրն է,
իսկ անմիաբանությունը` չար գործերի
ծնողը»,
• «Լավ է աչքով կույր լինել, քան մտքով»,
• « Ով իր նկատմամբ չար է, չի կարող ուրիշի
համար բարի լինել»,
• « Անիրավությունից արդարություն չի լինի,
ստից էլ` ճշմարտություն»,
• «Չգիտակցված մահը մահ է, գիտակցված
մահը՝ անմահություն»:
11. Ղազար Փարպեցի
• Ղազար Փարպեցին մեծացել ու դաստիարակվել է
Հայոց ապագա սպարապետ և մարզպան Վահան
Մամիկոնյանի հետ Աշուշ բդեշխի պալատում:
Հայաստանի մարզպան դառնալուց հետոՎահան
Մամիկոնյանը Փարպեցուն նշանակել է
Վաղարշապատի վանքի առաջնորդ: Փարպեցին
բարեկարգում է վանքի գործերը և հիմնում
մատենադարան: Սակայն որոշ խավարամիտ
հոգևորականներ զրպարտել և հալածել են նրան:
Նա ստիպված հեռացավ Ամիդ և այնտեղից գրել
«Թուղթ առ Վահան Մամիկոնյան»
ինքնապաշտպանական ուղերձը: Կարդալով այդ
տպավորիչ նամակը `Մարզպանը նրան հետ է
կանչել, և հանձնարարել է գրել «Հայոց
Պատմությունը»:
12. • <<>Հայոց պատմությունը> բաղկացած է
առաջաբանից և 3 դրվագից: Փարպեցու
գիրքը ընդգրկում է շուրջ հարյուր տարվա
պատմություն` սկսած Հայաստանի
առաջին մասնատունից , ինչպես նա
պատկերավոր ասել է. <<Հայոց
աշխարհը, հնացած ձորձի նման
պատռվելով, երկու ծվենի բաժանվեց>>:
• Փարպեցին մեծ ուշադրություն է դարձրել
ստույգ ժամանակագրությանը:
