2. Պատմություն Հայոց կամ Հայոց
Պատմությունը Մովսես Խորենացու գրած
գլխավոր երկն է, հայ միջնադարյան
պատմագիտական մտքի գլուխգործոցներից
մեկը։ Պարունակում է արժեքավոր
տեղեկություններ Հայաստանի և հարևան
երկրների պատմության և պատմական
աշխարհագրության վերաբերյալ։ Բացառիկ դեր
է ունեցել հայ հասարակական-քաղաքական
մտքի, ազգային-քաղաքական գիտակցության
ձևավորման մեջ։
3. «Հայոց պատմությունը» ընդրգկում է Հայ
ժողովրդի ձևավորումից մինչև 5-րդ դար ընկած
պատմությունը և իրենից ներկայացնում է հին
հայկական առասպելների, հեթանոսական
սովորույթների և այլ ժողովուրդների հետ հայերի
կապերի մասին նյութերի ամենահարուստ
աղբյուրը։ Մովսես Խորենացին «հայոց
պատմահայրն» է, «քերթողահայրն» է։ Հայերը նրան
տվել են այդ տիտղոսները, քանի որ նա մեզ է
հասցրել հայոց ամբողջական պատմությունը՝
հայոց մեծերի ծննդաբանությունից մինչև իր
ապրած ժամանակները։
5. Առաջին գիրքը կազմված է 32 գլխից, կրում է
«Հայոց մեծերի ծննդաբանությունը» վերնագիրը
և հիմնականում պանծացնում է հայոց Հայկ,
Արամ, Արա գեղեցիկ նահապետներին, Պարույր
Սկայորդի, Երվանդ Սակավակյաց, Տիգրան Մեծ
թագավորներին։ Սյս անձինք աչքի են ընկել
իրենց քաջությամբ, ազատասիրական ոգով,
երկիրը շենացնելու, հայության վարկը
բարձրացնելու առաքելությամբ։
6. Երկրորդ գիրքը կոչվում է «Միջին պատմություն
մեր նախնիների», կազմված է 92 գլխից և
ընդգրկում է Հայաստանում Արշակունիների
թագավորության Հայ շրջանի պատմությունը՝
մինչև Տրդատ Մեծի գահակալությունը, երկրում
քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն
ճանաչվելը։
7. «Մեր հայրենիքի պատմության ավարտը»
խորագրով վերջին գիրքը կազմված է 68 գլխից և
արտացոլում է Տրդատ արքայի մահից հետո
Հայաստանի քաղաքական կյանքում
աստիճանաբար տեղի ունեցած անկումը՝ մինչև
ազգային պետականության կորուստը, ինչպես
նաև հայ գրերի գյուտը, Սահակ Պարթևի
ու Մեսրոպ Մաշտոցի վախճանը։
