13. • Ata u nisën nga Stambolli dhe arritën në Bukuresht, ku më 5
nëntor 1912 organizuan mbledhjen e kolonisë shqiptare të atjeshme. Aty u
vendos të themelohej “një komitet drejtonjës” që të merrte në dorë
qeverinë e vendit; të krijohej një komision që do të shkonte në Evropë për
të mbrojtur përpara qeverive të Fuqive të Mëdha “të drejtat kombëtare e
lokale të popullit shqiptar” dhe një komitet në Bukuresht, që do të
bashkërendonte veprimtarinë e komiteteve të tjera brenda e jashtë
Shqipërisë për t’i ardhur atdheut në ndihmë. Mbledhja e Bukureshtit në
vendimin e saj nuk përcaktoi qartë nëse do të kërkohej autonomi a
pavarësi. Kjo do të përcaktohej, siç duket, nga zhvillimi i mëtejshëm i
ngjarjeve dhe nga qëndrimi që do të mbanin kundrejt çështjes shqiptare
Fuqitë e Mëdha. Për këtë qëllim Ismail Qemali me shokë shkoi në Vjenë,
ku bisedoi me ambasadorin anglez, Berhtoldin, dhe me ambasadorin
italian. Gjatë rrugës ose ndoshta në kryeqytetin austriak Ismail Qemali u
njoftua për lëvizjen që kishte filluar në Shqipëri për mbledhjen e një
kuvendi kombëtar.
14.
15.
16.
17.
18. • Pjesëmarrja në Kuvend e delegatëve nga të gjitha qytetet e Shqipërisë, duke
përfshirë edhe ato që ndodheshin të pushtuara nga ushtritë serbe, malazeze e
greke, i dha atij karakterin e një asambleje kombëtare mbarëshqiptare. Kjo ishte
njëherazi shprehje e vendosmërisë së të gjithë shqiptarëve për t’u bashkuar në
shtetin e vet kombëtar, në të cilin do të përfshiheshin të gjitha viset
shqiptare.Kuvendi zgjodhi si kryetar Ismail Qemalin, i cili foli për të kaluarën e
Shqipërisë nën sundimin osman dhe për luftërat e shqiptarëve për të fituar të
drejtat e tyre. Ai vuri në dukje se në rrethanat e krijuara nga Lufta Ballkanike “e
vetmja udhë shpëtimi ishte ndarja e Shqipërisë nga Turqia”.Propozimi i kryetarit u
miratua njëzëri nga delegatët, të cilët nënshkruan dokumentin historik për
Pavarësinë e Shqipërisë, ku thuhej: “... Shqipëria me sot të bëhet më vehte, e lirë e
mosvarme”. Pastaj u ngrit madhërisht flamuri kombëtar i Shqipërisë përpara mijëra
njerëzve që ishin mbledhur jashtë selisë së Kuvendit e që e pritën këtë ngjarje
historike me brohoritje entuziaste, ndërsa populli përshkonte duke kënduar rrugët
e qytetit, oratorët atdhetarë, si Jani Minga, Murat Toptani etj., me fjalimet e zjarrta
evokonin luftërat e popullit shqiptar për liri.Nga Kuvendi i Vlorës doli gjithashtu
qeveria e përkohshme e kryesuar nga Ismail Qemali.
19.
20.
21. • Ngritja e flamurit kombëtar në Vlorë përfaqësonte
fitoren e përbashkët të të gjitha trevave shqiptare prej
Rrafshit të Dukagjinit në veri e deri në Çamëri në jug,
prej brigjeve të Adriatikut e të Jonit në perëndim e deri
në fushat e Kosovës, të Tetovës, në pellgun e Shkupit,
në luginën e Preshevës e të Kumanovës, në lindje. Këto
treva, duke marrë pjesë gjallërisht me pushkë e me
penë në lëvizjen për çlirimin kombëtar, vunë gurë në
themelet e pavarësisë shqiptare, i çimentuan ato me
gjakun e bijve më të mirë dhe i hapën rrugën formimit
të shtetit shqiptar.
22. • Kuvendi i Vlorës e shpalli pavarësinë në
emër të të gjithë shqiptarëve, të të
gjitha trevave shqiptare, që dërguan
përfaqësuesit e tyre në të. Ai e trajtoi
Shqipërinë një e të pandarë. Edhe
qeveria shqiptare e Ismail Qemalit doli
në rrafshin ndërkombëtar si
përfaqësuese e gjithë popullsisë
shqiptare dhe e të gjitha tokave
shqiptare, edhe pse një pjesë e madhe
e tyre ishte e pushtuar nga ushtritë e
shteteve ballkanike. Edhe deklaratat e
notat e protestës, që kjo qeveri u dërgoi
shteteve ballkanike e komandave të
tyre ushtarake, në të cilat kërkoi
largimin e menjëhershëm të forcave të
huaja ushtarake nga trojet e pushtuara
shqiptare dhe kthimin e tyre
Shqipërisë, u bënë në emër të
Asamblesë Kombëtare që përfaqësonte
të gjitha trojet e banuara nga
shqiptarët.
23.
24. • Me Aktin e 28 Nëntorit 1912 sanksionohej e drejta e
pamohueshme historike e kombit shqiptar për të qenë
i bashkuar, i lirë e i pavarur në trojet e veta, krahas
popujve të tjerë të Gadishullit Ballkanik. Kjo ishte një e
drejtë që buronte nga qenia e tij si popull me gjuhën,
me kulturën, me individualitetin e me historinë e vet, e
drejtë e fituar me mundime e sakrifica të panumërta
në llogoret e luftës, e drejtë që i takonte për
ndihmesën e vyer në dëbimin nga Ballkani të
sunduesve të huaj osmanë. Kuvendi i Vlorës hodhi
themelet e shtetit të ri sovran shqiptar.
25. • Shpallja e autonomisë nga Lidhja e Prizrenit dhe
ajo e Pavarësisë nga Kuvendi i Vlorës më 1912
janë dy hallkat themelore në zinxhirin e ngjarjeve
të lëvizjes kombëtare, të lidhura organikisht
ndërmjet tyre si shprehje e vullnetit popullor dhe
si pasojë e drejtpërdrejtë e përfundim logjik i
luftës çlirimtare. Por, Shpallja e Pavarësisë
shqiptare ishte në të njëjtën kohë një etapë më e
lartë, e përcaktuar nga zhvillimi progresiv i
lëvizjes dhe nga rrethanat ndërkombëtare.
26. • Pavarësia e Shqipërisë u shpall në kushte të tilla ndërkombëtare.
Udhëheqësit e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, në fazën e fundit të
saj, ditën të shfrytëzonin me mjeshtëri koniunkturën politike që u
krijua me shpërthimin e Luftës së Parë Ballkanike, kur në çështjen
shqiptare u ndeshën me forcë interesat e kundërt të Fuqive të
Mëdha. Është meritë e këtyre atdhetarëve largpamës dhe, në
mënyrë të veçantë, e atdhetarit dhe e diplomatit të shquar Ismail
Qemali, që, duke u mbështetur në luftën e popullit shqiptar brenda
vendit, zgjodhën drejt çastin e përshtatshëm për të kaluar nga
platforma e deriatëhershme politike e lëvizjes për autonominë në
atë të pavarësisë. Dhe kjo u realizua pikërisht më 28 Nëntor1912,
kur Turqia po dëbohej nga Ballkani, kur Fuqitë e Mëdha vendosën të
hiqnin dorë nga ruajtja e status quo-së në Ballkan dhe kur planet e
aleatëve ballkanikë për ta zhdukur Shqipërinë, të përkrahura edhe
nga fuqitë e Antantës, u kundërshtuan nga fuqitë e Lidhjes
Tripalëshe.
