1. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Η Μουσική των αρχαίων Ελλήνων με τις κλίμακές
της, τις λεγόμενες Αρμονίες στηριζόταν στα
τετράχορδα. Πρέπει λοιπόν πρώτα από όλα να
κατανοήσουμε αυτό το βασικό «τουβλάκι», αν
θέλουμε να προχωρήσουμε σιγά σιγά ώστε να
κατανοήσουμε ολόκληρο το οικοδόμημα της
αρχαιοελληνικής μουσικής!
2. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Το τετράχορδο ήταν ένα σύστημα που αποτελείτο από 4
φθόγγους, από τους οποίους οι 2 ακραίοι σχημάτιζαν
διάστημα τετάρτης καθαρής. Το διάστημα αυτό της
τετάρτης έμενε πάντοτε αμετάβλητο, γι' αυτό οι δύο ακραίοι
φθόγγοι λέγονταν «μένοντες» ή «εστώτες» ή
«ηρεμούντες» και ήταν σταθεροί φθόγγοι, ενώ οι 2
ενδιάμεσοι που μεταβάλλονταν λέγονταν «κινητοί».
3. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
•Στην αρχαία ελληνική θεωρία της μουσικής δεν υπάρχει η
έννοια του απόλυτου τονικού ύψους. Γι' αυτό το λόγο
μπορούσε κάθε φορά η αφετηρία της κλίμακας (αρμονίας) να
είναι διαφορετική σε διάφορα τονικά ύψη, οι σχέσεις όμως
των διαστημάτων πάντα ίδιες.
•Οι αρχαίοι θεωρητικοί χρησιμοποιούσαν κατιούσα σειρά
φθόγγων. Μπορεί να γίνει και το αντίστροφο, αρκεί να
τηρηθούν σωστά οι σχέσεις μεταξύ των φθόγγων.
4. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Έπειτα υπάρχουν τα γένη. Τα γένη είναι οι «συνταγές» κατά κάποιο
τρόπο που συνθέτουμε τα τετράχορδα. Κάθε γένος έχει διαφορετική
συνταγή. Είναι τρία : το διατονικό, το χρωματικό και το εναρμόνιο .
5. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Το διατονικό γένος μας λέει να χρησιμοποιήσουμε για την
κατασκευή ενός τετραχόρδου τα εξής υλικά:
Ένα Τόνο
Ένα Τόνο
Ένα Ημιτόνιο
Το χρωματικό γένος μας λέει να χρησιμοποιήσουμε για την
κατασκευή ενός τετραχόρδου τα εξής υλικά:
Ένα Τριμητόνιο
Ένα Ημιτόνιο
Ένα Ημιτόνιο
Το εναρμόνιο γένος μας λέει να χρησιμοποιήσουμε για την
κατασκευή ενός τετραχόρδου τα εξής υλικά:
Δύο Τόνους
Ένα τέταρτο του τόνου
Ένα τέταρτο του τόνου
6. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Πάμε να δούμε τώρα τα είδη των τετραχόρδων στα διάφορα γένη:
ΔΙΑΤΟΝΙΚΟ ΓΕΝΟΣ ΧΡΩΜΑΤΙΚΟ
ΓΕΝΟΣ
ΕΝΑΡΜΟΝΙΟ
ΓΕΝΟΣ
ΔΩΡΙΟ
ΤΕΤΡΑΧΟΡΔΟ
1, 1, ½ 3/2, ½, ½ 2, ¼, ¼
ΦΡΥΓΙΟ
ΤΕΤΡΑΧΟΡΔΟ
1, ½, 1 ½, 3/2, ½ ¼, 2, ¼
ΛΥΔΙΟ
ΤΕΤΡΑΧΟΡΔΟ
½, 1 , 1 ½, ½, 3/2 ¼, ¼ ,2
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
•Δώριο, φρύγιο, ή λύδιο χαρακτηρίζεται ένα τετράχορδο ανάλογα με τη σειρά που
μπαίνουν τα διαστήματά του, π.χ., στο δώριο τετράχορδο, όπως παρατηρούμε τα μεγάλα
διαστήματα μπαίνουν στην αρχή(δες Πίνακα) . Αντιθέτως στο λύδιο το μεγαλύτερο διάστημα
μπαίνει τελευταίο (δες Πίνακα). Τέλος, παρατηρούμε ότι στο φρύγιο τετράχορδο, το διάστημα
που συναντάται μόνο μία φορά (είτε είναι το πιο μεγάλο, είτε είναι το πιο μικρό) μπαίνει στο
μέσο του τετραχόρδου (δες Πίνακα).
•Το διατονικό και το χρωματικό γένος περιλαμβάνουν διαστήματα που ακόμη και σήμερα μας
φαίνονται γνωστά καθώς τα συναντάμε στις μείζονες και ελάσσονες κλίμακες της
δυτικοευρωπαϊκής μουσικής, με μικρότερο διάστημα αυτό του μισού τόνου (1/2). Επίσης,
είναι διαστήματα που εύκολα μπορούμε να παίξουμε στο πιάνο ή στο αρμόνιο. Το εναρμόνιο
γένος όμως που περιλαμβάνει διαστήματα μικρότερα του μισού τόνου, δηλαδή το ¼ του
τόνου, καταρχήν ίσως μας φαίνεται παράξενο ως άκουσμα, δεύτερον, δεν μπορούμε να το
παίξουμε στο πιάνο (είναι δυνατό όμως να το παίξουμε σε ένα άταστο έγχορδο όργανο π.χ.
βιολί).
7. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Ας δούμε τώρα πως θα μοιάζει αυτό το κατιόν τετράχορδο αν θέλουμε να το γράψουμε με νότες από τη
σημερινή σημειογραφία. Π.χ. το δώριο τετράχορδο στα διάφορα γένη θα είναι:
9. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Αφού είδαμε τα τετράχορδα και τα γένη τους πάμε τώρα σε πιο
μεγάλες «κατασκευές», στις κλίμακες των Αρχαίων!
Όμως εδώ πρέπει να πούμε ότι πάλι υπάρχουν δύο διαφορετικοί
τρόποι να χτίζεις κλίμακες στην αρχαία Ελλάδα: ο παλιός τρόπος του
Ορφέα, ή αλλιώς το Μείζον σύστημα, και ο μεταγενέστερος του
Πυθαγόρα ή αλλιώς το Ελάττον Σύστημα.
10. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Η διαφορά των δύο συστημάτων είναι απλή. Το ορφικό σύστημα ξεκινά
με ένα τετράχορδο κι επάνω στην τελευταία του νότα στηρίζει το δεύτερο
τετράχορδο. Συνεπώς οι κλίμακες του Ορφέα αποτελούνται από 7 νότες
(π.χ. μι-ρε-ντο-σι-λα-σολ-φα). Ο Πυθαγόρας όμως, θέλησε να παράγει
πάνω στη λύρα το διάστημα διαπασών (8η) γι’αυτό διέζευξε δύο
τετράχορδα, δηλαδή προσέθεσε το δεύτερο τετράχορδο ολόκληρο
κατόπιν του πρώτου. Το σύστημα του Πυθαγόρα λοιπόν έχει 8 νότες
και η πρώτη του 1ου τετραχόρδου με την τελευταία του 2ου δίνουν την δια
πασών συμφωνία (π.χ. μι-ρε-ντο-σι-λα-σολ-φα- μι).
11. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Και να πως τοποθετούνται τα τουβλάκια-τετράχορδα στο μείζον και
στο ελλάτον σύστημα:
Σύστημα μείζον (ή διαζευγμένο) :
Τα τετράχορδα χωρίζονται από ένα τόνο.
Σύστημα ελάττον (ή συνημμένο):
Το δεύτερο τετράχορδο αρχίζει από την τελευταία
νότα του πρώτου.
12. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Αν κατανοήσατε μέχρι εδώ τα τετράχορδα, τα
γένη και τα συστήματα θα σας φανεί παιχνίδι
τώρα η σύσταση μιας Αρμονίας. Ας δούμε για
παράγειγμα τη Δώρια αρμονία στο μείζον
διατονικό γένος:
14. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Όπως βλέπετε κάθε αρμονία έχει το χαρακτήρα της
επομένως προορίζεται για συγκεκριμένα μουσικά είδη.
Εννοείται πως οι μαθητές της μουσικής εντρυφούν
ιδιαίτερα στην δώρια αρμονία, για να επωφεληθούν από
τον αισθητικό χαρακτήρα της. Ομοίως, αποφεύγουν
σύμφωνα με τις προτροπές των δασκάλων τους κάποιες
άλλες αρμονίες που κατά γενική ομολογία μαλακώνουν τα
ήθη και αποχαυνώνουν τον άνθρωπο!!!
15. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Ας δούμε και τη Φρύγιο Αρμονία στο Μείζον Διατονικό
Γένος:
16. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Και την Λύδιο Αρμονία στο Μείζον Διατονικό Γένος:
17. Ο Νίκανδρος και οι Αρμονίες
Είδαμε τη δομή και το χαρακτήρα που έχουν η Δώριος,
η Φρύγιος και η Λύδιος Αρμονία στο Μείζον Διατονικό
Γένος.
Εδώ σας χαιρετώ και σας προτρέπω να ανοίξετε τα
αντίστοιχα αρχαία ήχου για να ακούσετε συνθέσεις σε
αυτές τις Αρμονίες.
Εις το επανειδείν!
