1. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí
Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçàð
www.wwf.mn
2007 îíû 1-ð ñàð
ÌÎÍÃÎË ÄÀÃÓÓÐÛÍ ÕÝÝÐÈÉÍ ÝÊÎ-Á¯Ñ ÍÓÒÀÃ
Ìàíàé äýëõèéí áàéãàëü ýêîëîãèéí
òýíöâýðòýé áàéäëûã õàíãàõàä õàìãèéí èõ
à÷ õîëáîãäîë áүõèé çàéëøãүé õàìãààëàõ
200 ãëîáàë ýêî-á¿ñ íóòãèéã Äýëõèéí
Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí (WWF)
òîäîðõîéëîí çàðëàñàí áèëýý. Ýíý 200
ãëîáàë ýêî-á¿ñ íóòãèéí õî¸ð íü áîëîõ
Àëòàé-Ñî¸íû áîëîí Äàãóóðûí õýýðèéí
ýêî-á¿ñ íóòãóóäûí çàðèì õýñýã ìàíàé
Ìîíãîë îðîíä áàéäàã (Çóðàã 1). Äàãóóðûí
Çóðàã 1. Àëòàé-Ñî¸í áà Äàãóóðûí
õýýðèéí ýêî-á¿ñ íü Îðîñ, Õÿòàä, Ìîíãîë õýýðèéí ýêî-á¿ñ íóòãóóä
óëñûí íóòàã äýâñãýðèéã äàìíàí îðøèõ áà
ýíý ýêî-á¿ñ íóòàãò Äàãóóðûí îéò õýýðèéí, Ìîíãîë Ìàíæóóðûí õýýðèéí ãýñýí
2 äýä á¿ñ áàãòàíà (Çóðàã 2).
Ìîíãîëûí íóòàã äàõü Äàãóóðûí îéò õýýð Õýíòèéí íóðóóíààñ ç¿¿í òèéø Îíîí,
Áàëæ ãîëûí ñàâûí íàì óóëàðõàã ãàçðààð òàðõàõ áºãººä øèíýñ, íàðñ, õóñàí
îé çºâõºí óóëûí àð õàæóóãààð óðãààä çîãñîõã¿é ãîëûí õºíäèé äàãóóõ ýëñýí
õºðñòýé ãàçðààð äàí íàðñàí îé íýëýýä áèé. Îéòîé ãàçðààð îéí áàðààí õºðñ
òîãòâîðæäîã áîë óóëûí ºâºð õàæóó, óóëñ õîîðîíäûí íàëóó õºíäèé, ãîëûí
ºíäºð äýíæýýð õàð øîðîîí õºðñ ãîëëîæ òàðõàíà. Ò¿¿í÷ëýí àì õºíäèéí òºâ
Äàãóóðûí
õýñýã, õàðüöàíãóé íàì ãàçðààð íóãûí áà íóãà-íàìãèéí õºðñòýé. Ýíä îéí õèë
îéò õýýð
çàõ ðóóãàà Àìàð
òýëæ îéí óðãàìàëøèë õýýð ð¿¿ ò¿ðæ óðãàõ ÿâäàë öººíã¿é
¿çýãäýíý. Ìîíãîë îðíû áóñàä íóòãèéã áîäâîë ýíä àðàé ÷èéãëýã, æèëä
ìºðíèé
ñàâ ãàçàð
äóíäæààð 350-450 ìì õóð òóíàäàñ óíàäàã îíöëîãòîé.
Ìîíãîë Ìàíæóóðûí
õýýð òàë
1. Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äàõü Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçàð
Àìàð ìºðíèé ñàâ íóòàãò Ìîíãîë îðíû ç¿¿í õýñýã áàðàã á¿õýëäýý õàìðàãäàõ
áºãººä Îíîí ãîë Àìàð ìºðºíä øóóä öóòãàäàã áîë Õýðëýí, Õàëõ ãîëóóä Áóéð,
Ìîíãîë óëñûí ýäèéí
Äàëàé íóóðààð äàìæèí Àìàð ìºðºíä óñàà íèéë¿¿ëäýã áàéíà. Èéíõ¿¿
çàñãèéí ç¿¿í á¿ñ
Ìîíãîëûí äîðíîä õýñãèéí ãîëóóä çºâõºí Àìàð ìºðíººð äàìæèí Íîìõîí
äàëàéä óñàà þ¿ëäýãõýýð, Ìîíãîë Ìàíæóóðûí õýýð, Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéíÍîìõîí
Çóðàã 2. Äàãóóðûí îéò òóë Ìîíãîë äàõü Àìàð ìºðíèé ñàâ íóòãèéã áèä ç¿¿í
á¿ñ áîëîí Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçàð
mn_daurian_eco.doc 1

2. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí
Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçàð
www.wwf.mn
2007 îíû 1-ð ñàð
äàëàéí àé ñàâ ãýæ áàñ íýðëýäýã. Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçðûí Ìîíãîë äàõü
õýñãèéí óñ õóðààõ òàëáàéí íèéò õýìæýý 235,000 îð÷èì êì2 áºãººä ýíý íü
Ìîíãîë Óëñûí íèéò íóòàã äýâñãýðèéí 15%, Àìàð ìºðíèé àé ñàâûí íèéò
òàëáàéí 11% îð÷èìòîé òýíö¿¿ þì.
Àìàð ìºðíèé ñàâûí Ìîíãîë äàõü õýñýã äîòðîî 4 ãîëûí ñàâ íóòãààñ á¿ðäýíý.
¯¿íä: 1) Îíîí ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü 30000 êì2 îð÷èì; 2) Óëç ãîëûí ñàâ
íóòàã, òàëáàé íü 35000 êì2 îð÷èì; 3) Õýðëýí ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü
145000 êì2 îð÷èì; 4) Õàëõ ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü 25000 êì2 îð÷èì.
Ìîíãîë Óëñûí çàñàã çàõèðãààíû õóâèàðààð àâ÷ ¿çâýë Àìàð ìºðíèé àé ñàâä
Äîðíîä, Õýíòèé õî¸ð àéìãèéí íóòàã á¿õýëäýý áàãòàõààñ ãàäíà Òºâ àéìãèéí 3
ñóì (̺íãºíìîðüò, Áàÿíäýëãýð, Áàÿíæàðãàëàí), Ñ¿õáààòàð àéìãèéí 4 ñóìûí
(̺íõõààí, Ò¿ìýíöîãò, Ñ¿õáààòàð, Ýðäýíýöàãààí) íóòàã õàìðàãäàíà.
Òóñ ñàâ íóòãèéí ãàçàðç¿éí áàéðëàëûã ìàòåìàòèê êîîðäèíàòûí ¿ç¿¿ëýëòýýð
òîäîðõîéëáîë áàðóóíààñ ç¿¿í òèéø ç¿¿í óðòðàãèéí 107045'-ààñ 119057'
õ¿ðòýë, õîéíîîñ óðàãøàà õîéò ºðãºðºãèéí 50020-ààñ 45020' õ¿ðòýëõ çàéöàä
îðøèíî.
Ìîíãîë óëñûí íóòàã äàõü Àìàð ìºðíèé àé ñàâ íü á¿õýëäýý ýäèéí çàñãèéí
“Ç¿¿í Á¿ñ” íóòàãò áàãòàíà. ̺í Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí (WWF)-ãààñ
òîäîðõîéëñîí çàéëøã¿é õàìãààëàõ 200 ãëîáàë ýêî-á¿ñ íóòãèéí íýã áîëîõ
Äàãóóðûí õýýðèéí ýêî-á¿ñ íóòàãòàé äàâõöàíà.
2. Ýäèéí Çàñãèéí “Ç¯¯Í Á¯Ñ”
Ìîíãîë óëñ íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí õºòºëáºð
áîëîâñðóóëàí íóòàã äýâñãýðýý á¿ñ¿¿äýä õóâààí õºãæ¿¿ëæ áàéíà. Äîðíîä,
Õýíòèé, Ñ¿õáààòàð àéìãóóä íü á¿õýëäýý ýäèéí çàñãèéí “Ç¿¿í á¿ñ”-ä áàãòàíà.
3. Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàð
Ìîíãîëûí íóòàã äàõü Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçàðò Îíîí, Óëç, Õýðëýí, Õàëõ ãîë
áîëîí òýäãýýðò öóòãàäàã 400 ãàðóé ãîë, ãîðõè áàãòàíà. Ýäãýýðýýñ áàéíãûí
óðñãàëòàé ãîëóóäûí íèéò óðò 2000 îð÷èì êì þì.
Îíîí ãîë Èõ Õýíòèéí íóðóó, Õýíòèé Õàí óóëûí àðààñ ýõ àâ÷ Ìîíãîë óëñûí
Õýíòèé, Äîðíîä àéìàã, ÎÕÓ-ûí ×èòà ìóæûí íóòãààð íèéò 808 êì óðñààä,
ÎÕÓ-ûí íóòàãò îðøèõ Õýíòèéí íóðóóíû ç¿¿í õîéø ¿ðãýëæèëñýí õýñãèéí
íî¸ëîõ îðãèë Ñîõîíä õàéðõàíû àðààñ ýõ àâàí óðñàõ Èíãýäýé ãîëòîé íèéëýí
Øèëê ìºðíèéã ¿¿ñãýíý. Øèëê ìºðºí ÎÕÓ-ûí íóòãààð 555 êì óðñààä Ýðã¿íý
ìºðºíòýé íèéëýí Àìàð ìºðíèéã ¿¿ñãýíý. Àìàð ìºðºí öààø 2834 êì óðñàí
mn_daurian_eco.doc 2

3. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí
Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçàð
www.wwf.mn
2007 îíû 1-ð ñàð
Amur River Basin of Mongolia
108o 112o 116o 120o
II
I
48o III
IV
44o
Çóðàã 3. Ìîíãîë Óëñûí íóòàãò õàìðàãäàõ Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçàð
Íîìõîí äàëàéí Àãíóóðûí òýíãèñèéí Òàòààðûí õîîëîéä öóòãàíà. Èéíõ¿¿
Îíîíãèéí ýõíýýñ ãàäààä äàëàé õ¿ðòýë 4444 êì óðò çàìûã ÿìàð íýãýí õààëò
äàëàíã¿é ÷ºëººòýé óðñàæ áàéãàà äýëõèéí 5òîì ìºðíèé íýã áîë Àìàð þì.
Îíîí ãîëûí íèéò àé ñàâûí òàëáàé íü 96 000 êâ êì. Ìîíãîë óëñûí íóòãààð
298 êì óðñàíà. Îíîíãèéí íèéò ñàâ ãàçðûí 30,3 % íü áîëîõ 29070 êâ êì ãàçàð
íóòàã Ìîíãîëä áàéíà. Îíîí ãîëûí óñ ýðäýñæèëò áàãàòàé, áîõèðäîëã¿é, ìàø
纺ëºí ÷àíàðòàé. Îíîí ãîëûí óñíû æèëèéí äóíäàæ óðñàö Áèíäýð îð÷èìä
52,6 ì3/ñåê, Äàäàë îð÷èìä 59,6 ì3/ñåê, õèëèéí ÷àíàäàä Áèòýâ òîñãîíû
îð÷èìä 102 ì3/ñåê áàéäãààñ õàðàõàä óñíû óðñàöûí àëäàãäàë áàéõã¿é ãýõýä
áîëíî.
Îíîí ãîë íü Áóðõàí Õàëäóí óóëíààñ ýõ àâààä Õýíòèé àéìãèéí Áàòøèðýýò
ñóìûí íóòàã Õóæèð íóãà õ¿ðòýë áèò¿¿ øèëì¿¿ñò îé õºâ÷òýé ºíäºð óóëñûí
äóíäóóð ìàø ºòãºí óðãàñàí òîðëîã øóãóéòàé áèò¿¿ íàìàã á¿õèé õºíäèé㺺ð
óðñàíà. Ýíý õýñýã áîë Îíîí ãîëûí ¿íäñýí òºðõ á¿ðäýõ óñ öóãëóóëàõ òàëáàé
þì. Ýíäýýñ öààø Õýíòèé àéìãèéí Áèíäýð ñóìûí òºâ õ¿ðòýë îé ìîä èõòýé
ºíäºð óóëñûí äóíäóóð ºòãºí èõ óðãàñàí áóðãàñàí øóãóéòàé íàðèéí
õºíäèé㺺ð óðñàíà. Ýíý õýñýãòýý óóëûí ãîëûí øèíæòýé. Áèíäýð ñóìûí
mn_daurian_eco.doc 3

4. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí
Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçàð
www.wwf.mn
2007 îíû 1-ð ñàð
òºâººñ Áàÿí-Àäðàãà ñóìûí íóòàã Øóóñûí ãîëûí àäàã õ¿ðòýë íàìõàí óóëñòàé
îéò õýýðèéí äóíäóóð óðñàíà. Ýíý õýñýãò õºíäèé íü ºðãºñ÷ òàë õýýðèéí ãîëûí
øèíæòýé áîëíî. Øóóñûí ãîëûí àäãààñ óëñûí õèë õ¿ðòýë äàõèí îé õºâ÷òýé
óóëñûí äóíäóóð íàðèéí õºíäèé㺺ð óðñàæ äàõèí óóëûí ãîëûí øèíæòýé
áîëäîã.
Îíîí ãîëä òîì æèæèã îëîí ãîëóóä öóòãàäàã. Ýäãýýðýýñ òîì íü Áàëæ, Õýð,
Àãàö, Õóðõ, Áàðõ, Ýã, Øóóñ, Ãóðâàí Òàðñ, Ãóðâàí Ñ¿¿õëýã, Õ¿å, Àøèíãà,
Õóøèíãà, Óëààí áàéö, Áýðëýã, Õàéðõàí, Òóðàãòõààí, Àð ªíºð÷, Àð Ýðýýí
çýðýã ãîëóóä þì. Áàëæ ãîë áîë Îíîíãèéí õàìãèéí òîì öóòãàë ãîë áºãººä
ÎÕÓ-ûí íóòàã Õýíòèéí íóðóóíû ¿ðãýëæëýë Õºìºëèéí ñàðüäàã óóëààñ ýõ àâàí
óðñàæ ìîíãîëûí íóòãààð 160 îð÷èì êì íèéò 200 ãàðóé êì óðñààä Èøèéí õàä
óóëûí îð÷èìä Îíîíä íèéëíý. Áàëæ ãîëä Õèðõóí, Áºõõ¿í, Àìãàëàíò, Õºìºë,
Ãàëòòàé, Õºòºëæ çýðýã òîìîîõîí ãîëóóä öóòãàäàã.
Îíîí ãîëûí ýõýíä Õýíòèé àéìãèéí ªìíºäýëãýð ñóìûí íóòàãò äàëàéí
ò¿âøèíýýñ äýýø 1450 ì ºíäºðò Îíîíãèéí õàëóóí ðàøààí áàéäàã. Ýíý
ðàøààí íü ãèäðîêàðáîíàò íàòðè, ìàãíè õ¿õðèéí íàéðëàãàòàé öåëüñèéí 80
ãðàäóñ õàëóóíòàé îëîí òºðëèéí ºâ÷íèéã àíàãààæ ýì÷ëýõ ÷àäâàðòàé. ̺í
Îíîíãèéí ñàâ íóòãààð Òàðñûí, Óëààëçàðãàíûí, Öàãààí ÷óëóóòûí, Õàæóó
áóëãèéí çýðýã ýì÷èëãýýíû ñàéí ÷àíàðòàé ðàøààíóóä áàéäàã. Äàäàë ñóìûí
íóòàãò áàéäàã Õ¿ðõðýý íóóð, ªìíºäýëãýð ñóìàíä áàéäàã Õàíãàëûí íóóðóóä
ãàäàãøàà óðñãàëòàé öýíãýã óñòàé. Õ¿ðõðýý íóóðàíä ãóðâàí ßàìíàéí ãîëóóä
öóòãàæ ãàäàãøàà íóóðûí õîîëîéãîîð óðñàí Õèðõóíû ãîëä íèéëíý. Ýíý
íóóðàíä àìàðûí öóðõàé, ìºíãºëºã õýëòýã çýðýã çàãàñ ýëáýã áàéäàã. Äàäàë
ñóìûí Ãàëòòàéí ãîëûí õºíäèéä Èõ öàãààí, Áàãà öàãààí, Íààäàìûí, Áèíäýð
ñóìûí Õóðõûí õºíäèéí Áóëàíãèéí, Áèíäýð, Öýãýýí çýðýã äàâñòàé íóóðóóä
áèé. Ýäãýýð íóóðóóä íü îëîí ç¿éë óñíû øóâóóäûí ºíäºãëºí çóñäàã íóòàã
áîëíî.
Îíîí ãîëûí ýõýí õýñýã áóþó Áèíäýð ñóì õ¿ðòýë äàëàéí ò¿âøèíýýñ äýýø
1500 –2200 ì ºíäөð øèëì¿¿ñò îéãîîð áèò¿¿ á¿ðõýãäñýí Äóóò ÿí, Àëàã ÿí,
Òàðñûí òýãñãýð, Íî¸í óóë, Óëààí áàéö óóë, Æàðàíãóóò, Èõ Ñ¿¿õëýã ÿí,
Çýëýýíä, Òóðàãòõààí, Òººðäºãèéí øèë çýðýã óóëñ òýäãýýðèéí õîîðîíäûí
íàðèéí õºíäèéí¿¿äýä àìüòàí óðãàìàëûí îëîí ç¿éë áàéäàã. Ýíäýýñ äîîø
Îíîí-Áàëæ ãîëóóäûí ñàâ íóòàã íü íàðñ, õàð ìîä, õóñ ãîëëîí óðãàñàí õîëèìîã
îé á¿õèé äàëàéí ò¿âøèíýýñ äýýø 1300 – 1500 ì ºíäөð Õýíòèéí íóðóóíû
ç¿¿í ñàëáàð óóëñóóä áîëîõ Õýö¿¿ãèéí øèë, Òýõð¿¿ óóë, Õàâòãàéí õÿð,
Øóâóóòûí øèë, Õàëçàí á¿ðãýäòýéí íóðóó, Áàÿí õààíû óóëñ, Ýðýýí äàâààíû
íóðóóíóóä òýäãýýðèéí õºíäèé㺺ð îëîí ãîë ãîðõè óðñàí áàéãàëèéí ¿çýìæ
á¿ðäñýí.
Îíîíãèéí ñàâ ãàçðààð Ìîíãîë îðíû îéí, îéò õýýðèéí, õýýðèéí àìüòàä ýëáýã
òàðõñàí áàéäàã. Îíîí, Áàëæ áîëîí òýäãýýðèéí öóòãàë ãîëóóäàä Àìàð ìºðíèé
ñàâûí îëîí ç¿éëèéí çàãàñ àìüäàðäàã. Òóë, àìàðûí öóðõàé, çýâýã, ìºíãºëºã
õýëòýã, àëòëàã õýëòýã, áóëóó öàãààí, àìàðûí ñóãàñ, õàäðàí, öóëáóóðò çàãàñ,
mn_daurian_eco.doc 4

5. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí
Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçàð
www.wwf.mn
2007 îíû 1-ð ñàð
ãóòààðü çýðýã çàãàñ ýëáýã òîõèîëäîíî.
4. Îíîí-Áàëæèéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàð
Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí øèéäâýðýýð 2000 îíä Îíîí-Áàëæèéí ñàâ íóòãèéí
Õýíòèé àéìãèéí Äàäàë, Áèíäýð, Íîðîâëèí, Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-óóë ñóìûí
íóòãèéã õàìðóóëñàí 415752 ãà òàëáàéã Áàéãàëèéí Öîãöîëáîðò ãàçðûí
àíãèëàëààð óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàíä àâ÷ Îíîí-Áàëæèéí Áàéãàëèéí
Öîãöîëáîðò Ãàçàð (ÁÖÃ)-ûã áàéãóóëñàí. ÁÖÃ íü õîéò òàëààðàà Îðîñûí
íóòàã ñèáèðèéí òàéãàòàé õèëëýæ óðäóóðàà õýýðèéí á¿ñòýé çàëãàæ îðøèõ áà
Ìîíãîëûí “óëààí íîì“-ä á¿ðòãýãäñýí Äàãóóð øèíýñ, Êðûëîâûí íàðñ çºâõºí
ýíä óðãàäàã. Àìüòíû àéìãèéí õóâüä èõýýõýí ºâºðìºö, õîâîð ç¿éë¿¿ä
öººíã¿é. Óëààí íîìä îðñîí áîëîí õîâîðò òîîöîãäîõ áàäàíãà õ¿äýð, áàðààí
õàíäãàé, äàãóóð çàðàà, íîõîé çýýõ, øèë¿¿ñ ìèé çýðýã 10 îð÷èì ç¿éëèéí
õºõòºí ýíä áèé. Îíîí, Áàëæ ãîëä Ç¿¿í Àçèéí òºëººëºã÷ áîëîõ îëîí ç¿éë (54
ç¿éë) óñíû àìüòàíòàé, ÿëàíãóÿà çºâõºí Àìóð ìºðºíä áàéäàã õîðõîé çàãàñ,
Àìóð ìºðíèé õèëèì, öàãààí õàäàð, øàíàãà çàãàñ ìýòèéí õîâîð çàãàñ, äóãóé
àìòàí, ãîëûí õàâ÷, äàãóóðûí ñóâäàí õÿñàà ìýòèéí öýíãýã óñíû ºâºðìºö ç¿éë
àìüòíûã çºâõºí ýíä ë õàðæ áîëíî. ̺í óëààí íîìä á¿ðòãýãäñýí 10 ãàðóé
ç¿éë øóâóó ýíä áèé.
Дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF)-гийн
Монгол дахь Хөтөлбөрийн газраас боловсруулав.
Дэлгэрэнгүй мэдээллийг batnasan@wwf.mn , gankhuayag@wwf.mn хаягаар авч болно.
mn_daurian_eco.doc 5