1. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí
Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçàð
www.wwf.mn
2007 îíû 1-ð ñàð
Àëòàé Ñî¸íû ýêîá¿ñ íóòàã
Àëòàé Ñî¸íû ýêîá¿ñ íóòàã íü Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí (WWF)-ãààñ
òîäîðõîéëñîí äýëõèé äýýðõè çàéëøã¿é õàìãààëáàë çîõèõ 200 ýêîá¿ñ íóòãèéí
íýã áºãººä Ìîíãîë, ÎÕÓ, Êàçàêñòàí, ÁÍÕÀÓ-ûí íóòãèéã äàìíàí îðøäîã
îíöëîãòîé. Íèéò íóòãèéí õýìæýý 862000 êì2, ò¿¿íýýñ Ìîíãîëä 29%, ÎÕÓ-ä
62%, Êàçàêñòàí-ä 5%, ÁÍÕÀÓ-ä 4% òóñ áàéíà.
Çóðàã 1. Àëòàé Ñî¸íû ýêîá¿ñ íóòàã
Ýíýõ¿¿ ãëîáàë ýêîá¿ñ íóòàã íü ãàçàð ç¿éí õóâüä äîòðîî Àëòàéí íóðóóíû îéò
õýýð, òóíäð, Ñî¸íû íóðóóíû òóíäð, øèëì¿¿ñò îé, Èõ íóóðóóäûí ñàâ ãàçðûí
öºëæ¿¿ õýýð çýðýã ýõ ãàçðûí äýä ýêîá¿ñ íóòãóóäààñ á¿ðääýã.
¯¿íèé äîòîð Ìîíãîë Óëñûí íóòàãò õàìààðàãäàõ á¿ñ íóòãààñ ºíäºð óóëûí
áîëîí õýýð, öºëæ¿¿ õýýð, óñ íàìãàðõàã ãàçðóóä õîñîëñîí Èõ íóóðóóäûí ñàâ
ãàçàð áîëîí îëîí íóóð, óñíû ºëãèé áîëñîí Äàðõàäûí Õîòãîð ÷óõàë áàéð
ñóóðü ýçýëäýã.
mn_altai_sayan.doc 1

2. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí
Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçàð
www.wwf.mn
2007 îíû 1-ð ñàð
Ýíý òàëààð äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã “Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí
(WWF)”-ãèéí áýâ ñàéòààñ àíãëè õýëýýð àâàõ áîëîìæòîé.
http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/ecoregions/altaisayan_montan
e_forests.cfm
1. Èõ íóóðóóäûí ñàâ ãàçàð
Èõ íóóðóóäûí ñàâ ãàçàð íèéò 288000 êì2 òàëáàéã ýçëýí õîéä ºðãºðãèéí 46-51
ãðàäóñûí õîîðîíä îðøèíî. Òóñ ñàâ ãàçðûí äóíäàæ ºíäºð äàëàéí ò¿âøýýñ
äýýø 2000 ì îð÷èì áºãººä Ìîíãîë Àëòàéí íóðóóíû çàðèì îðãèë 4000 ì -ýýñ
äýýø îðøäîã áàéõàä õàìãèéí íàì äîð õýñýã Óâñ íóóðò 760 ì áàéäàã. Èõ
íóóðóóäûí ñàâ ãàçðûã äîòîð íü óñç¿éí ñ¿ëæýýíèé òîãòîëöîî, ãàçàðç¿éí
îíöëîãèéã õàðãàëçàí Óâñ, Õÿðãàñ íóóðûí ñàâ ãýæ ¿íäñýí 2 õýñýãò õóâààäàã.
Ýíýõ¿¿ õî¸ð íóóðûí ñàâ ãàçàðò ýäãýýðòýé óñç¿éí èë õîëáîîã¿é áîëîâ÷ àé
Çóðàã 1. Èõ íóóðóóäûí ñàâ ãàçàð
ñàâä íü áàãòäàã òîì æèæèã îëîí íóóð, öººðºì Ìîíãîë Àëòàé, Õàíãàé,
Òàãíûí íóðóó, Ò¿ðãýíèé óóëñûí õîîðîíä áàéäàã. Ýíäõèéí áèå áèåýýñýý ýðñ
ÿëãàðàõ ºíäºð óóëñ, ºðãºí òàë, ãîâü öºë, íóóð óñ íàìãàðõàã ãàçàð áàéãàëèéí
íýãýí ºâºðìºö òîãòîëöîîã áèé áîëãîäîã.
Çàñàã çàõèðãààíû õóâüä Èõ íóóðóóäûí ñàâ ãàçàðò Óâñ, Õîâä, Áàÿí-ªëãèé
àéìãóóä á¿õýëäýý Çàâõàí, Ãîëü-Àëòàé àéìãèéí èõýíõ, Õºâñãºë àéìãèéí
mn_altai_sayan.doc 2

3. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí
Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçàð
www.wwf.mn
2007 îíû 1-ð ñàð
çàðèì õýñýã õàìðàãäàí ìàíàé îðíû íóòàã äýâñãýðèéí 18 õóâèéã ýçëýäýã. Ýíý
á¿ñ íóòàãò 320000 ãàðóé áóþó Ìîíãîë óëñûí íèéò õ¿í àìûí 14 õóâü îðøèí
ñóóäàã áºãººä äóíäàæ íÿãòøèë íü óëñûí äóíäæààñ ÿëüã¿é äîîãóóð 1.2
õ¿í/êì2 þì. Íèéò õ¿í àìûí áàðàã òàë õóâü íü äýýðõ òàâàí àéìãèéí òºâä
îðøèí ñóóäàã áàéíà. Èõ íóóðóóäûí ñàâ ãàçðûí õîéä õýñýã íü (Óâñ íóóðûí
ñàâ ãàçðûí õîéä õýñýã) ÎÕÓ-ûí íóòàãä îðøäîã.
Èõ íóóðóóäûí ñàâ íü óñ ç¿éí õóâüä Òºâ Àçèéí Ãàäàãø Óðñàöã¿é àé ñàâä
áàãòäàã. Ýíý àé ñàâä Ìîíãîë îðíû ãîë ìºðíèé óñíû íººöèéí 40 õóâü
á¿ðääýãýýñ 90 ãàðóé õóâü íü (12,5 øîî êì) Èõ íóóðóóäûí ñàâ ãàçàðò
á¿ðýëäýíý. Ýíý íü ìàíàé îðíû óñíû íººöèéí áàðàã ãóðàâíû íýã þì
(Ìÿãìàðæàâ, Äàâàà, 1999). Èéíõ¿¿ Èõ íóóðóóäûí ñàâ ãàçàð íü ýäèéí çàñãèéí
à÷ õîëáîãäîë èõòýé, ºâºðìºö óñíû ýêîñèñòåì á¿õèé íóòàã þì.
Òóëãàð÷ áóé áýðõøýýë, øèéäâýðëýõ àðãà çàì. Îð÷èí ¿åèéí óóð
àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí íºëººãººð Èõ íóóðóóäûí ñàâ ãàçðûí ãîë, ãîðõè,
íóóðûí óñíû óëèðëûí ãîðèì, ìºñíèé ¿çýãäýëä ìýäýãäýõ¿éö ººð÷ëºëò ãàð÷
áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý óñàí öàõèëãààí ñòàíö, óñëàëòûí ñèñòåì áàðüæ
áàéãóóëàõ, áýë÷ýýðèéí òàëõàãäàë, óóë óóðõàéí çýðýã õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû
íºëººíä ÷ ìºí èõýýõýí ºðòºõ áîëëîî. Ýíý á¿ãäèéã çîõèöóóëàõ çºâ
ìåíåæìåíòèéã áèé áîëãîõ á¿òöèéí îð÷èí ÷ äóòàãäàæ áàéíà. Áýë÷ýýðèéí
òàëõàãäëûí íºëººãººð óðãàìëûí íºìðºã áàãàñãààä çîãñîõã¿é òºðºë ç¿éë
õîìñäîæ óëìààð óñíû øóâóó îëíîîð öóãëàð÷ ºíäºãëºí çóñäàã óñ íàìãàðõàã
ãàçðóóäûí îð÷íû áàéäëûã äîðîéòóóëæ áàéíà. Áàðèãäàõààð òºëºâëºãäºæ
áàéãàà ĺðãºíèé áîëîí áóñàä óñàí öàõèëãààí ñòàíöóóä íü òóñ ñàâ ãàçðûí
ãîë ìºðíèé ýêîñèñòåìä òîäîðõîé õýìæýýãýýð íºëººëºõ áàñ íýã õ¿÷èí ç¿éë
áîëæ áàéíà. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä àëò ãýõ ìýò àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ óóë
óóðõàéí ñàëáàð ýð÷èìòýé õºãæèæ áàéãààãèéí íºëººãººð áàéãàëü îð÷íû
áîõèðäîë íýìýãäýõ, ãàçðûí ãàäðàãûí ëàíäøàôò ººð÷ëºãäºõ, ìºí óñíû
õýðýãëýý íýìýãäýõ çýðýã ñºðºã ¿ð äàãàâàð ¿¿ñ÷ áàéíà.
Òèéìýýñ, ñàâ ãàçðûí õýìæýýíä áàéãàëü îð÷íû òîãòâîðòîé ìåíåæìåíòèéí
íýãäñýí áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Íóóð, ãîëûí óñíû óíàãàí
ãîðèìûã ýâäýëã¿éãýýð áàéãàà óñíû íººöºº òîãòâîðòîéãîîð ¿ð ºãººæòýé õ¿í
àìûí óíä, àæ àõóéí õýðýãöýýíä àøèãëàõ íü áàéãàëü îð÷íû òºëºâ áàéäëûã
äîðîéòóóëàëã¿é õàäãàëàí ¿ëäýýõýä èõýýõýí ÷óõàë þì.
̺í, ýíý ñàâ ãàçðûí òàëààð äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã “National Geographic”-
èéí âýá ñàéòààñ àíãëè õýëýýð àâàõ áîëîìæòîé.
http://www.nationalgeographic.com/wildworld/profiles/terrestrial/pa/pa1316.html
Áîëîâñðóóëñàí: Í.Áàòíàñàí
Дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF)-гийн
Монгол дахь Хөтөлбөрийн газар
E-mail: batnasan@wwf.mn
2007-02-01
mn_altai_sayan.doc 3