Багш: Н. Отгондаваа /докторант/

1. Төрийн эдийн засгийн үүргүүд
 Төрөөс эдийн засгийг зохицуулах шаардлага
 Эдийн засгийн амьдралын хууль эрх зүйн үндсийг
бүрдүүлэх нь
 Нөөцийг хувиаарлах
 Төгс өрсөлдөөн өрнөх таатай нөхцлийг бүрдүүлэх
нь
 Орлогыг дахин хуваарилах
 Эдийн засгийг тогтворжуулах

2.  ЗЗЭЗТ-той дэлхийн аль ч улс орнуудын эдийн
засгийн амьдрал нь зах зээлийн механизмаар
зохиуулагдаж байдаг боловч төрийн зохицуулалт
нилээд их байр суурийг эзэлж байдаг.

3.  . Аж үйлдвэр өндөр хөгжсөн орнуудын төр
үйлдвэрлэгдэж буй үндэсний орлогын 30-40
хүртэл хувийг төвлөрүүлэн авч дахин
хуваарилахын зэрэгцээ бие даан үйл ажиллагаагаа
явуулж буй бизнесийн байгууллагуудын эдийн
засгийн хэм хэмжээг зохицуулахр, нийгэмд байгаа
нөөцийг оновчтой, үр ашигтай хуваарилах, төгс
өрсөлдөөн өрнөх таатай нөхцлийг бүрдүүлэх
зэргээр эдийн засгийн шийдвэрлэх үүргийг
гүйцэтгэж байна

4.  Английн нэрт эдийн засагч Адам Смит 1876 онд
бичсэн "Ард түмний баялаг" гэдэг алдарт бүтээлдээ
эдийн засгийн амьдрал хүмүүсийн эдийн засгийн
сонирхолд суурилсан "үл үзэгдэгч гар"-ын буюу
бидний яриад байгаа зах зээлийн механизм болох
эрэлт, нийлүүлэлт, үнийн механизмаар
зохицуулагдаж байдгийг нээн харуулсан билээ.

5.  Гэхдээ энэхүү зах зээлийн механизм нь дангаараа
эдийн засгийг бүрэн гүйцэт үр ашигтай зохицуулах
чадваргүй болохыг XX эхээр цэвэр зах зээлийн
зохицуулалттай улс орнуудыг бүхэлд нь
хамарсан эдийн хямрал харуулсан.
 Tur oroltshox yostoi – Keins taliin erdemted
 Tur oroltsoh yosgyu – songodoguud buyu Adam smitiin
tal

6. Зах зээлийн механизм 3 асуудлыг шийдвэрлэхдээ дутагдалтай байдаг.
 Зах зээлийн механизм нийгмийн шинжтэй
асуудлыг бүрэн гүйцэт шийдвэрлэж чаддаггүй.
Нийгэмд үйлдвэрлэгдэж буй баялагын ихэнх хэсэг
нь тодорхой хүнд зориулагдсан байдаг боловч мөн
багагүй хэсэг нь нийгмээрээ нийт олноороо үнэ
төлбөргүйгээр хэрэглэхэд зориулагдсан байх
шаардлагатай байдаг.

7.  Ж нь анхан шатны боловсрол олгох, хүн амын эрүүл
мэндийг хамгаалах, цагдаагийн үйлчилгээ, батлан
хамгаалах гэх мэт үйлчилгээг нийтээрээ үнэ
төлбөргүй хэрэглэдэг учраас хувийн сектор
санхүүжүүлэх боломжгүй.

8.  Нийгэмд зах зээлийн механизмын тусламжтайгаар
нөөцийн хуваарилалт явагдаж байдаг боловч тэр
бүр оновчтой байж чаддаггүй. Ашиг орлогын төлөө
нэг талд нөөц хэт төвлөрөх, нөгөө талд хомсдол
үүсдэг бөгөөд игэж нөөцийн оновчтой биш
хуваарилалт бий болсноор салбаруудын
хоорондын тэнцвэрт харьцаа алдагдан нөөц бүрэн
ашиглагдаж чадахгүйд хүрч эдийн засгийн өсөлт
буурахад хүрдэг.

9.  Зах зээлийн механизм нь үйлдвэрлэгчдэд
шаардлагатай мэдээллийг зохих хэмжээгэзр өгч
чаддаггүй. үйлдвэрлэгч хэрэгпэгчдийн гаргах
шийдвэр түүний үр дүн нь мэдээллээс ихээхэн
шалтгаалдаг.

10. Төрийн эдийн засгийн үүргүүд
 Эдийн засгийн амьдралын хууль эрх зүйн үндсийг
бүрдүүлэх нь
 Нөөцийг хувиарлах
 Төгс өрсөлдөөн өрнөх таатай нөхцлийг бүрдүүлэх
нь
 Орлогыг дахин хуваарилах
 Эдийн засгийг тогтворжуулах

11. Эдийн засгийн амьдралын хууль
эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэх нь
1. Төр эдийн засгийн амьдралын хууль эрх зүйн
үндсийг бүрдүүлэх үүргийг өөртөө хүлээдэг.
ЗЗЭЗТ-д бие даан шийдвэр гаргах боловч энэ
хязгааргүй эрх дарх эдлэнэ гэсэн үг биш юм.
Өөрөөр хэлбэл бусдын эрх ашгийг хөндсөн, хор
хөнөөл учруулахаар эрх эдлэх ёсгүй. Ж нь байгаль
орчныг бохирдуулсан, бусдын эрх ашгийг
хохироосон, хуурч мэхэлсэн, хэрэглэгчийн эрүүл
мэндэд хортой ажил үйлчилгээ эрхлэн явуулах гэх
мэт Үйлдвэрлэгчид ба хэрэглэгчидийн хооронд бие
биеэ хүндэтгэсэн харилцаа нь шудрага байх ёстой.

12. Нөөцийг хувиарлах
2. Нийгэмд нөөцийн хувиарлалт зах зээлийн
механизмийн тусламжтайгаар явагдах боловч тэр бүр
оновчтой болж чаддаггүй . Энэ нь 1-рт Зарим бараа
үйлчилгээ илүүдэл хэмжээгээр үйлдвэрлэгдэж байхад
нөгөө бараа үйлчилгээ хомсдолтой байх. 2-рт
Нийгмээрээ хэрэглэдэг боловч зайшгүй шаардлагатай
зарим бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үйлдвэрлэлд нөөц
хүрэлцэхгүй болох зэргээр илэрдэг. Эхнийх нь
салбаруудын хооронд нөөцийн урсгал, шилжилт
оновчтой уян налархай бус холбоотой болсонтой
холбоотой хоёр дах шат нь ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх
үндсэн зорилго бүхий хувийн сектор нийгмийн
шинжтэй баялагийн үйлдвэрлэлд хөрөнгө оруулах
сонирхол бага байдаг зэрэгтэй холбоотой юм.

13. Орлогыг дахин хуваарилах
 3. Орлогын дахин хуваарилалтын арга хэмжээг
хэрэгжүүлэхэд төр янз бүрийн арга замаар
оролцдог. Өөрөөр хэлбэл, зах зээл бол хэрэгтэй
байгаад нь биш, худалдаж авах чадвартайд нь
зориулж үйлдвэрлэдэг учраас хүн амын нийгмийн
хамгааллын асуудал зайлшгүй шаардлагатай.
 Улсын төсөв

14. Өрсөлдөөнийг хамгаалах
 Шударга өрсөлдөөн
 Шударга бус өрсөлдөөн

15. Эдийн засгийг тогтворжуулах
 Ажилгүйдлийг бууруулах
 Санхүүгийн зөв оновчтой бодлого
 Инфляцийг бууруулах