Булган аймгийн 12 жилийн 1-р бүрэн дунд сургуулийн бага боловсролын зөвлөх багш Г.Жаргал

1. Булган аймгийн 12 жилийн 1-р бүрэн дунд
сургуулийн бага боловсролын зөвлөх багш
Г.Жаргал
“Өөрийгөө илэрхийлэх арга”
-аар хүүхэд нэг бүрийг
хөгжүүлэх нь
/илтгэл /

2. Хураангуй
Сурлагаар хоцрогдох шалтгаан нь ихэнх хичээл дээр
сурагч нэг бүрийг хөгжүүлэх сургалт төдийлөн
явагддаггүй, нийт дунд нь явуулснаас ангийн цөөн хэдэн
хүүхэд л хөгждөг сул тал ажиглагддаг.
Иймээс хүүхэд нэг бүрийг багаас нь хоцрогдолгүй
хөгжүүлэхэд дөхөм болох энэ аргыг сонгон хэрэгжүүлсэн.
“Өөрийгөө илэрхийлэх арга “нь ярих, сонсох, бичих
үйлийг нэгэн зэрэг хийлгэх, хариуцлага ухамсрыг бий
болгодог учир арга зүй энэхүү арга технологийг
боловсруулан үр дүнг тооцож гаргасан болно.

3. Зорилго:
Бага ангид “Өөрийгөө илэрхийлэх
арга”-аар хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх
арга зүйг боловсруулахад оршино.
Шинэлэг тал:
*Өөрийгөө илэрхийлэх арга”-ыг бусад
бүтээлч аргуудтай хослуулан хүүхэд нэг
бүрийг хөгжүүлэх арга зүйг
тодорхойлсон
*Зургаан настай 1-р ангиас тайлбартай
дасгалын аргаас санаа авч Өөрийгөө
иэрхийлэх аргыг туршиж байна.

4. *
№ анги
Ор-
сон
сурагч
Монголхэл Математик
А В С D F Ст АВ% А В С D F Ст АВ%
1 10а 36 3 8 10 9 6 70,5 22,7 36 6 6 3 17 4 88 33
2 10б 26 1 3 2 11 9 66,3 15,3 27 2 4 21 22 0
3 10в 34 4 6 4 14 10 70,5 22,7 34 7 4 4 11 8 76 32,3
4 10г 30 2 4 10 8 6 80 20 29 6 5 1 9 8 72 38
5 10д 28 1 2 5 20 28 3 25 4 3 2 9 7 72 28
Хүснэгтээс харахад монгол хэл 151 сурагчдаас D-50, F- 48, математик
154 сурагчдаас D- 47, F- 51 дүгнэгдсэн байна. Үүнээс үндэслэн 30
багшаас судалгаа авахад дараах дүгнэлтэнд хүрлээ.
•Багшийн арга зүйгээс 20%
•Хүүхдийн хариуцлагаас 15%
•Ахуй амьдрал, гэр бүлийн байдлаас 5%
•Өмнөх ангиудын агуулгын хоцрогдлоос 60%
•
Багшийн арга зүй-
20%
Хүүхдийн
хариуцлага-15%
Агуулгын
хоцрогдол -60%
Гэр бүл -5%

5. *
“Өөрийгөө илэрхийлэх арга”-ыг хэрэглэх арга зүй
Ярианы чадварын ангилал Ухагдахууны хэдэн хувийг ярьж чаддаг
1 Маш сайн 90-100%
2 Сайн 80-89%
3 Дунджаас дээгүүр 70-79%
4 Дундаж 60-69%
5 Дунджаас доогуур 50-59%
6 Сул 49-өөс доош % ярьдаг.

6. Дөрөв. Яриулж сургах технологи
1.Даалгавар буюу өмнөх хичээлийн бататгал болох сэдвийн тухай уншин судалж тайлбарлахад
бэлтгэж цэгцэлсэн байх.
2. Тайлбарлан ярьж байгаа зүйлээ мөрдөх асуултын дагуу бусдад сонсогдохуйц чанга дуугаар
тайлбарлана.
3.Сонсож байгаа бусад сурагчид тайлбарлаж буй сурагчийн тайлбарт хяналт тавих, бичих
дараагийн сурагч тайлбарлахад бэлэн байх шаардлагатай.
4.Нэг сурагчийг тайлбарлаад дуусахад суудлын дарааллаар дараагийн сурагч шууд босож цаг
алдалгүй үргэлжлүүлэн тайлбарлана. Хэрэв тайлбарлаж чадахгүй бол дараагийн сурагч
тайлбарлана.
Сурагчдын ярих дараалал:
1-р хэсэг
1 2
3 4
5 6
7 8
9 10
2-р хэсэг
1 2
3 4
5 6
7 8
9 10
3-р хэсэг
1 2
3 4
5 6
7 8
9 10

7. *

9. №
улирал
Бүлэг
сэдэв
цаг
Мөрдөх асуулт
1
1
Цагаантолгойнөмнөхүе
Энэ үед багш бодит зүйл буюу зураг харуулж, шүлгийг чээжлүүлж сурагчдын
тоогоор зургийг хэвлүүлэн өгөх нь зүйтэй. Тухайлбал: “Унага” шүлгийг:
1.Урт сайхан зоотой
2.Уужим сайхан ташаатай
3.Хөлдөө жороотой
4.Хүзүүндээ молцогтой
5.Чонон хоёр чихтэй
6. Цолмон хоёр нүдтэй ... гэх мэтээр зоо нуруу, ташаа, хөл, хүзүүг дагуулан
зааж уншина. Чээжлэнгүүт суудлын дэс дарааллаар мөр мөрөөр шилжүүлэн
уншина. Энэ нь “Тайлбартай дасгалын арга”-ын эх суурийг тавьж өгч байна.
2
2-4
Үндсэн эгшиг-24
цаг
1-р шатны
гийгүүлэгч -40 цаг
2-р шатны
гийгүүлэгч -40 цаг
Туслах эгшиг
тэмдэг үсэг
онцгой гийгүүлэгч
-40 цаг
Уншина даа,
бичнэ дээ -40 цаг
Авиаг тайлбарлах:
а- эр эгшиг авиа үсэг
э- эм эгшиг авиа үсэг
и- саармаг эгшиг авиа үсэг
ы- эр үгийн урт ы
ай, ой, уй, үй, эй- хос эгшиг
аа, ээ, оо, уу, өө, үү урт эгшиг
м, с, р, х, в... – гийгүүлэгч авиа үсэг
а,о,у- хэлний хойгуур учир эр эгшиг, э,ө,ү- хэлний дундуур хэлэгдэх
учир эм эгшиг
Хэлэхэд саадгүй учир эгшиг
/саадтай нь гийгүүлэгч/
Авиаг хэлж, сонсож байгаа нь авиа
Нүдээр дүрсий нь харж бичиж байгаа нь үсэг гэдгийг “А” үсэг үзсэн
эхний өдрөөс тайлбарлана
11
2
3
4

11. №
ул
ир
ал
Бү
лэ
г
сэ
дэ
в,
ца
г
Мөрдөх асуулт 2-р анги
1 I
- Сэргээн санах үе -10
цаг
- Зөв бичих -66 цаг
Ү г бол:
- 1 үеэр хэрхэн таслах
- Өргөлтөд, балархай, хос эгшгийн аль нь болох
- Эгшигт, заримдаг, онцгой гийгүүлэгчийн аль нь болох
- Хэдэн авиа хэдэн үсгээс бүрдсэн болох
- Эр, эм үгийн аль нь болох
№
Ул
ир
ал
Бү
л
эг
сэ
д
эв
,
ц
аг
Мөрдөх асуулт 3-р анги
2
II-
III-
IV
 Балархай эгшгийн
үүрэг-91 цаг
- Авиа зүй зөв бичих дүрмээр
1. Эгшиг бол: богино урт эгшгийн аль нь болох
2. Эр эм эгшгийн аль нь болох
3. Ялгах ба жийрэглэх эгшгийн аль нь болох
4. Гээгдэх ба гээгдэхгүй эгшгийн аль нь болох
5. Гийгүүлэгч бол хэлний үзүүрийн ба угийн “Н” ,
хэлний болон хоолойн “Г”-ийн аль нь болох
1. Зөөлний тэмдэг “И” болох болохгүй тохиодлуудын аль нь болох
2. Дан ба давхар зөөлөрсөн гийгүүлэгчийн аль нь болох
№
Ул
ир
ал
Бү
лэ
г
сэ
дэ
в,
ца
г
Мөрдөх асуулт 4-р анги
2 I- II
 Балархай эгшгийн
үүрэг -91 цаг
Үгийн бүтцээр:
1. Язгуур, үндэс, залгаврын аль нь болох
2. Ерийн ба оноосон жинхэнэ нэрийн аль нь болох
3. Нэр үгийн тийн ялгалд байгаа
4. Нэр үгийн ямар тоог зааж байгаа болох

13. №
улирал
Бүлэг сэдэв,
цаг
Мөрдөх асуулт
2
I-
II
Үгийн бүтцээр:
1. Язгуур, үндэс, дагавар, нөхцөлийн аль нь болох
2. Нэр язгуур, үйл язгуурын аль нь болох
Жинхэнэ нэр бол:
1. Хүн юм үзэгдлийн алиныг заасан
2. Биеийн ба ерөнхийлөн хамаатуулахын аль нь болох
3. Үүсмэл бол нэр үндэс, үйл үндсийн алинаас үүссэн болох
Үйл үг бол:
1. Үйл үгийн ямар цагийг зааж байгаа болох
Жнь: ус /нэр язгуур/+л /үйл үг үүсгэх дагавар/+на /ирээдүй
цагийн нөхцөл/
Өгүүлбэр бол:
1. Хүүрнэх, асуух, захирах, анхааруулах өгүүлбэрийн аль нь болох
2. Хураангуй ба дэлгэрэнгүй өгүүлбэрийн аль нь болох
5-р ангийн монгол хэлний хичээлээр
өөрийгөө илэрхийлэх дасгалд мөрдөх асуулт

14. № Үзүүлэлт Жил
Сурлагын
чанар,
дундаж
Ахисан
%
Ахисан
хувь
1 Ажигласан
10 68,9
2 Туршсан
10 76,2 7,3
3 Хэрэгжүүлсэн
10 87,5 11,3 18,60
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
10 жил 20 жил 30 жил
ажигласан
туршсан
хэрэгжүүлсэн
Судалгаа 1: Сурлагын чанар
Судалгаа 2: Масс олимпиад
0
2
4
6
8
10
10 жил 20 жил 30 жил
ажигласан туршсан
хэрэгжүүлсэн
№ Үзүүлэлт Он Жил
Аймгийн масс
олимпиадад
орсон байдал
Эхний 3
байрт
/ хэдэн
удаа/
1 Ажигласан
1985-
1995
10
2 Туршсан
1995-
2005
10
1-р байрт -2
2-р байрт -1
3-р байрт -1
4
3 Хэрэгжүүлсэн
2005-
2015
10
1-р байрт -3
2-р байрт -6
3-р байрт -1
10

15. Өөрийн ангийн нийт 25 сурагчдаас авсан асуулга
/7а анги 2013 он/
“Өөрийгөө илэрхийлэх арга”-аар хичээл явуулахад
ойлгодог уу?
80
20
сонирхолгүй ойлгодоггүй
заримдаа ойлгодог, заримдаа ойлгодоггүй
сонирхолтой ойлгодог
Судалгаа 5. Дунд ангид хичээл
ордог 30 багшаас сэтгэл ханамжийн
судалгаа авав.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
63
37
00
маш сайн сайн дунд муу
*

16. Судалгаа 6: Эцэг эхийн сэтгэл ханамж
Асуулт: “Өөрийгөө илэрхийлэх арга” –д суралцсанаар танай хүүхэд яаж хөгжсөн гэж бодож
байна вэ?
дунд сайн маш сайн
8.6
56.4
34.7
дунд сайн маш сайн
Судалгаа 7:“Өөрийгөө илэрхийлэх арга”-аар хичээллэсэн ба хичээллээгүй 2-р ангийн
монгол хэлний хөндлөнгийн шалгалтын үзүүлэлт.
анги Орвол
зохих орсон
А В С D F амжилт
АВ-ийн
эзлэх
хувь
Өөрийгөө илэрхийлэх
аргаар хичээллэсэн анги
2а
2015
24 22 10 8 4 - - 100 81,8
Өөрийгөө илэрхийлэх
аргаар хичээллээгүй
анги 2г
2010
24 24 3 6 4 8 3 87,5% 37,5%

17. *

18. Дүгнэлт
1. “Өөрийгөө илэрхийлэх арга”-аар хичээллэснээр ангийн масс
сургалтыг сайжирч, хүүхэд нэг бүрийн чадварыг нэмэгдүүлдэг.
/ Хүүхэд бүр нүүр хагарсан байдаг /
2.Тухайн нэг сурагчийн “онцгой” чадварыг хөгжүүлдэг.
3.Бүтээлч сэтгэлгээ, бие даасан үйл ажиллагааг хөгжүүлж,
өөртөө итгэлтэй иргэн болгон төлөвшүүлэхэд ач холбогдлоо
өгдөг.
4.Хэл ярианы өндөр чадамжтай болж өөрийгөө бусдад яриа
болон бичгээр илэрхийлэх чадварт суралцдаг.
5. Бусдыг сонсох, анхаарлаа төвлөрүүлэх, хариуцлагаа
ухамсарлах зэрэг чадварууд хөгждөг.

19. *

20. Санал
1.“Өөрийгөө илэрхийлэх арга”-ыг судлах сурталчлах,
түгээн дэлгэрүүлэх, бусад аргуудтай хослуулан хэрэглэх ажлыг
зохион байгуулах.
2. Ер нь хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх энэ аргыг зөвхөн
монгол хэлний хичээл дээр биш бусад хичээлүүд дээр зэрэг
хэрэглэн явуулбал сурагчдын ярих чадвар, бүтээлч байдал
богино хугацаанд амжилттай хөгжих үндэс болох юм.
4. Хичээл зааж туршиж, хэрэгжүүлж байгаа багш нарын цахим
хичээлийн сан бүрдүүлэх

21. *