1. TEMA 10: TEMPOS DE
CONFRONTACIÓN EN ESPAÑA (1898-
1939)
1. O declive da quenda dinástica (1898-1917)
2. Crise da Restauración e ditadura (1917-1931)
3. Da monarquía á República
4. O Bienio Reformista (1931-1933)
5. O Bienio Conservador e a Fronte Popular (1933-
1936)
6. O estalido da Guerra Civil
7. As dúas zonas enfrontadas
8. A evolución bélica (1936-1939)
9. Galicia no primeiro terzo do século XX
Antía Sanmarco Martínez

2. 1. O DECLIVE DA QUENDA DINÁSTICA (1898-1917)
1.1. O rexeneracionismo dinástico.
- Programa de reformas
O reformismo conservador.
- Antonio Maura
- Reformismo feito dende a administración “revolución
desde arriba”
- Consecuencias:
1. Maior protagonismo dos partidos da oposición
A Semana Tráxica.
- Reclutamento para a Guerra de Marrocos
- Consecuencias:
1. Gran represión con fusilamento, en especial de
Francisco Ferrer Guardia
O reformismo liberal.
- Reformas de Canalejas
- Medidas:
1. Límite á influencia da Igrexa
2. Impulsos das relacións laborais
3. Regulación do servicio militar obrigatorio
4. Fomento da ensinanza pública
- Descentralización (Aparición da Mancomunidade de
Cataluña
1.2. Os grupos da oposición.
- Os republicanos: Unión Republicana e Partido Radical
(anticlericais)
- Grupos catalanistas: Solidaridat Catalana
- O socialismo PSOE e UXT: o deputado Pablo Iglesias
- O anarquismo: o anarquismo terrorista e o
anarcosindicalismo (CNT)
1.3. A crise de 1917.
- Causas:
1. Descontento político polo autoritarismo do
conservador de Eduardo Dato
2. Empeoramento das condicións de vida do pobo
3. Protesta dos sectores do exército contra o sistema de
ascensos e a Guerra de Marrocos
- Asamblea de Parlamentarios que piden a dimisión do
goberno e a convocatoria de Cortes constituíntes
- Publicación de queixas dos grupos militares
- A CNT e UXT convocan unha folga revolucionaria
- Demóstrase que o sistema está en crise, perigo

4. 2. CRISE DA RESTAURACIÓN E DITADURA (1917-1931)
2.1. A descomposición do sistema (1917-1923)
Os gobernos de concentración.
- Inestabilidade dos gobernos debido aos gobernos de
concentración.
A conflitividade social.
- Importantes mobilizacións obreiras e campesiñas
- Ocupacións de terras e enfrontamentos coa Garda
Civil (Trienio Bolxevique)
- Traballadores industriais, folgas
- Pistoleirismo social
- Asasinato de Dato
A derrota de Annual.
- Abd el Krim
- Derrota española no Rif
- A derrota provoca un debate e investigación pola
desastre (Expediente Picasso)
- Golpe de Estado en 1923
2.2. A ditadura de Primo de Rivera (1923-1931)
- Miguel Primo de Rivera
- Apoios:
1. Grupos políticos conservadores e a monarquía
- Xustificación:
1. Sistema parlamentario estaba desprestixiado
2. Orde social
3. Revolución social
O Directorio Militar.
- Suspensión da Constitución, liberdade e cargos
políticos
- Forte represion:
1. Liberdades: prohibíronse partidos políticos, etc.
2. Movemento obreiro: CNT e o Partido Comunista
3. Os nacionalismos
- Desembarco de Alhucemas 1925 (Pacificación
Marrocos)
O Directorio Civil.
- Influencia fascista, italiana
- Organizouse un partido único a Unión Patriótica
- Fórmase unha Asemlea Nacional Consultiva que
non era elixida democraticamente
- Economía dirixida: obras públicas (autopistas,
carreteras, escolas), Expo de Barcelona ,
monopolios do Estado (Telefónica, Iberia,
Campsa)
- Aumento económico e o clima de oposición á
ditadura en 1929
- “Ditabranda” do xeneral Berenguer
- Dimisión en 1930

6. 3. DA MONARQUÍA Á REPÚBLICA
3.1. A proclamación da República.
- Eleccións municipais do 12 de abril de 1931
- Os partidos monárquicos reséntanse divididos
- Os partidos antimonárquicos unidos mediante o Pacto de
San Sebastián
- Resultado das eleccións
1. A nivel xeral, victoria dos monárquicos
2. Nas principais cidades, victoria dos republicanos
- Proclamación da República de forma espontánia
- Proclamación pacífica
- 14 de abril de 1931 proclámase a República
3.2. O goberno provisional.
- Composición do goberno: republicanos de centro e
esquerda, socialistas e nacionalistas
- Primeiras reformas
1. Amnistía
2. Leis sociais
3. Establecemento da Xeneralidade provisional de
Cataluña
4. Nova ordenación electoral
- Problemas de orden público:
1. Queima de conventos
2. Folgas obreiras anarquistas
- Eleccións a Cortes Constituíntes, fan a Constitución
3.3. A Constitución de 1931
- Plenamente democrática e social
- Principios:
1. Descentralización, gobernos autónomos
2. Separación de poderes, lexislativo unicamerado (só
Cortes)
3. O poder executivo dividido no Consello de Ministros e
Presidente da República
4. Independencia xudicial
5. Créase un Tribunal de Garantías Constitucionais
6. Sufraxio universal femenino
7. Aconfesionalidade do Estado
8. Permítese o divorcio e o matrimonio civil
9. Recoñécense os dereitos individuais
10. Liberdades públicas
11. Dereito á educación e ó traballo
12. Propiedade privada e podíase expropiar bens
considerados de utilidade pública
- Presidente da República: Alcalá Zamora
- Presidente do Goberno: Manuel Azaña

9. 4. O BIENIO REFORMISTA (1931-1933)
4.1. As reformas republicanas.
- Obxetivos:
1. Estado democrático, laico e descentralizado
2. Reformas socioeconómicas pendentes
- Reforma do exército: modernizar a institución
- Reforma relixiosa: diminuír o peso da Igrexa católica
mediante a educación
- Reforma educativa: educación laica, obrigatoria e
gratuíta
- Reforma territorial: autonomía. Descentralizar o
Estado
- Reformas agrarias:
1. Acabar co latifundismo e do paro dos xornaleiros
2. Conseguir apoio campesiño para a República
3. Aumentar a capacidade adquisitiva dos campesiños
para modernizar o país
- Créase o IRA (Instituto de Reforma Agraria)
4.2. A oposición ás reformas.
Desde o conservadorismo.
- Grandes propietarios agrarios
- Xerarquía católica
- O exército (poder fáctico)
- Amplos sectores das clases altas e medias
- Golpe do xeneral Sanjurjo
- Organizacións políticas da dereita:
1. A CEDA (Confederación Española de Dereitas
Autónomas). Figura de José María Gil Robles
2. Os monárquicos: Renovación Española de José
Calvo Sotelo, e os carlistas
3. A Falange Española (FE): José Antonio Primo de
Rivera. As Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalistas
(JONS), que se uniron á FE
Dende o obreirismo.
- Certos grupos campesiños, xornaleiros e obreiros
- A radicalidade da UXT, (un sindicato do PSOE)
- Os anarquistas, en especial a CNT e a FAI
- Manifestacións:
1. Levantamentos obreiros e campesiños (Casas Viejas,
1933)
Casas Viejas,
1933

11. 5. O BIENIO CONSERVADOR E A FRONTE
POPULAR (1933-1936)
5.1. Os gobernos de dereitas.
- Represión de Casas Viejas
- Convocatoria de eleccións
- Parlamento de centro de dereita
- O presidente do Goberno é Alejandro Lerroux, líder do
Partido Radical apoiado pola CEDA
- Política do novo goberno:
1. Paralizar todas as reformas
2. Amnistía ao xeneral Sanjurjo
- Aumento da mobilización social da esquerda polo
medo ao fascismo
5.2. As revoltas de 1934.
- Revolución de Asturias e Cataluña
- Causa Asturias:
1. Entrada de ministros da CEDA no goberno (Asturias)
2. Anarquistas, socialistas e comunistas (Asturias)
3. Revolta reprimida duramente polo exército
- Cataluña:
1. Insurrección nacionalista que proclama o Estado
Catalán
2. Lluís Campanys
3. O goberno suspende o Estatuto de Autonomía
5.3. A Fronte Popular (1936)
- Causas:
1. Coalición gobernamental (Partido Radical e CEDA)
2. Escándalos de corrupción dos radicais
- Fronte Popular = coalición de partidos de esquerdas e
republicanos, incluso anarquistas
- Proxecto: retomar as reformas
- Dereita máis dividida
- Nas eleccións de Febreiro gaña a Fronte Popular
- Casares Quiroga, xefe de goberno
- Medidas do Fronte Popular:
1. Amnistía para os sublevados da revolta de 1934
2. Continuación da reforma agraria
3. Dispersión dos xenerais sospeitosos de golpismo
4. Restauración da Generalitat de Cataluña
5. Reiniciouse o proceso autonómico do País Vasco
6. Aprobación do Estatuto de Autonomía en Galicia

12. 5.4. A PREPARACIÓN DO GOLPE DE
ESTADO.
- Clima social problemático
- Os sectores máis radicais de esquerda falan dunha revolución
- A extrema dereita defendía a necesidade dun golpe de Estado
- Prodúcense certos enfrontamentos na rúa
- Asasinato do deputado de dereitas José Calvo Sotelo (isto acelera o golpe de
Estado)
- Asasinato tamén de José Castillo, militante socialista

14. 6. O ESTALIDO DA GUERRA CIVIL
6.1. Do golpe de Estado á Guerra Civil.
- 17 de xullo de 1936 en Canarias e en prazas africanas
- 18 de xullo na Península
- Xenerais: Franco, Mola, Sanjurjo, Queipo de Llano
- O alzamento apoiado por organizacións políticas
antirrepublicanas, como os falanxistas, tradicionalistas,
monárquicos
- A favor da República: algúns núcleos do exército e da
Garda Civil, Garda de Asalto, Clases populares e parte
das clases medias
- Actuación do Goberno nos primeiros días do alzamento
- Xefe do Goberno: José Giral
- Entrega de armas ás milicias dos sindicatos e dos
partidos da Fronte Popular
- O alzamento triunfa nas rexións agrícolas e
conservadoras. Triunfa en Canarias, Marruecos, parte de
Andalucía, case toda Castela e León, Navarra, Galicia,
Baleares agás Menorca, boa parte de Aragón e parte de
Estremadura
- O alzamento fracasa onde había grandes cidades e nas
rexións industriais e obreiras. Fracasa en Asturias,
Cantabria, Cataluña, todo o Levante, Madrid, Castela-A
Mancha e a maior parte do País Vasco e Andalucía
- O golpe de Estado convértese nunha Guerra Civil
As causas da Guerra Civil.
PROFUNDAS:
- Grandes desequilibrios socioeconómicos de España
- Oposición dos grupos sociais privilexiados ao reformismo
republicano
- Deriva das clases privilixiadas cara a solucións
autoritarias (fascismo) ante o temor dunha revolución
social
- Desengano dos traballadores ante a lentitude das
reformas republicanas
- Radicalización das forzas políticas e sindicais de
esquerda
- Tradición intervencionista do exército
INMEDIATAS:
- Polarización social e violencia política
- Conflitividade social. Deterioración da orde pública
- Intención de rematar co goberno da Fronte Popular.
Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936.

15. 6.2. A INTERNACIONALIZACIÓN DO
CONFLITO.
- Gran repercusión internacional, dende Eropa ata América
- Imaxe da Guerra de España: enfrontamento entre fascismo e democracia
- Francia e Gran Bretaña crean o Comité de Non Intervención, á que se sumaron outros países europeos
- Italia e Alemaña axudan (Lexión Cóndor) artillería, carros e equipos de transmisións
- Voluntarios procedentes de Portugal tamén se uniron aos sublevados
- A Non Intervención presudicou á República
- Importante axuda da URSS á República
- As Brigadas Internacionais

17. 7. AS DÚAS ZONAS ENFRONTADAS
7.1. A zona republicana: a revolución social.
- Causas da revolución social:
1. Poder efectivo en mans dos sindicatos de esquerda
- Fórmanse comités obreiros (antifascistas, CNT e
milicianos de esquerdas)
- Colectivización de fábricas, confiscación das terras
aos grandes propietarios (latifundistas) e reparto das
terras aos campesiños
- Anticlericalismo
- Persecución de todo símbolo aristocrático, burgués
ou relixioso
Os intentos de controlar a situación revolucionaria.
- Goberno de Largo Caballero:
1. Intento de manter a legalidade
2. Disolve as milicias voluntarias
3. Forma un Exército Popular
Os sucesos de Maio de 1937 e o goberno de Negrín.
- Fracasos militares
- Enfrontamento entre o POUM (anarquistas e
trotskistas)
- Eliminación dos partidarios dos anarquistas
- Goberno de Juan Negrín, socialista con gran
influencia comunista
- Trede Puntos de Negrín
7.2. A zona sublevada: unha ditadura militar.
A xénese do Estado franquista.
- A Xunta de Defensa de 1936, nomea a Franco como
xeneralísimo dos exércitos
- Unificación de falanxistas e tradicionalistas nun partido
único (FET y de las JONS) baixo a dirección de Franco
- Primeiro goberno de Burgos
- Novo Estado que está en contra da democracia,
aspiración fascista (italiana e nazi) obedencia cega ao
caudillo, exaltación da violencia. Ditadura no exército, que
se erixía en garante dos valores tradicionais e católicos
de España
- Espíritu de crizada
- Abolición da reforma agraria
- Lexislación laboral e social e os Estatutos de Autonomía
- Prohibición de todos os partidos e os sindicatos, coa
excepción da Falange
- Fin do Estado laico
Unha represión sistemática.
- Obxetivos:
1. Eliminación do enemigo
2. Atemorización do enemigo
- Enterramentos en fosas comúns

19. 8. A EVOLUCIÓN BÉLICA (1936-1939)
8.1. O desenvolvemento do conflito.
- Durou 33 meses
- Mellor organizado e equipado
- Levou sempre a iniciativa
- Republicanos á defensa
- República máis desorganizada, menos apoio exterior
O avance cara a Madrid.
- O paso do estreito de Xibraltar
- Ocupación de Estremadura e Toledo
- O goberno da República, ante un ataque inminente,
abandonou Madrid e instalouse en Valencia
- Fracaso na batalla de Madrid
- Batallas do Jrama e Guadalaxara: intento de entrar en
Madrid
A Batalla do Norte.
- Bombardeo de Guernika e a toma de Bilbao, Santander e
Asturias
- Pequenas ofensivas republicanas: Belchite, en Zaragoza,
e Brunete, en Madrid
A Batalla do Ebro.
- Batalla de Teruel (ofensiva republicana) as tropas de
Franco reconquistan a cidade, avanzaron sobre Aragón e
chegaron ao Mediterráneo pola zona de Castellón, co que
Cataluña quedou illada do resto do territorio republicano
- Ofensiva republicana, Batalla do Ebro
- Caída de Cataluña
A fin da guerra.
- Consello Nacional de Defensa que intentou negociar sen
éxito con Franco
- O 1 de abril rematouse de conquistar os territorios
restantes
8.2. Consecuencias da guerra.
- Perdas demográficas e económicas:
1. Morreron medio millón de persoas entre exiliados e
mortos
2. Destrución de infraestruturas e das vías de
comunicación
3. Descenso da produción agraria e industrial
- Perda da democracia
- Ruptura da convivencia

21. 9. GALICIA NO PRIMEIRO TERZO DE SÉCULO
XX
9.1. A crise da Restauración en Galicia (1898-
1931)
- Resistencia do caciquismo, nunha sociedade
rural
- O republicanismo só tivo reprensentación
nalgúns concelleiros do Concello da Coruña
- O nacionalismo fundou Solidaridad Gallega
- O agrarismo
- Lei de Redención de Foros de 1926
9.2. A Segunda República e a Guerra Civil.
- A ORGA (Organización Republicana Gallega
Autónoma), cuxo líder, Casares Quiroga, foi
membro do goberno central
- Nas eleccións do 36, Galicia votou á Fronte
Popular
- Creación do Partido Galeguista en 1931
- Convocación do referendo sobre o Estatuto
- O pronunciamento militar triunfou en Galicia e
a rexión quedou na zona nacional
- Unha dura represión