Дархан-Сэлэнгийн бүсэд уул уурхай-металлургийн цогцолбор хөгжүүлэх стратегийн судалгаа / Батцэцэг.Я/

1. ДАРХАН-СЭЛЭНГИЙН БҮСЭД УУЛ УУРХАЙ-МЕТАЛЛУРГИЙН ЦОГЦОЛБОР
ХӨГЖҮҮЛЭХ СТРАТЕГИЙН СУДАЛГАА
Батцэцэг. Я
ШУТИС ДаТС
trinitybts@yahoo.com
Хураангуй:
Уул уурхай-төмөрлөгийн цогцолбор хөгжүүлэх төмрийн хүдрийн нөөц,
байршлийн судлагдсан байдал, тэдгээрт нөлөөлөх хүчин зүйл, шалгуур
үзүүлэлтүүд, технологийн чиг баримтлал, олон улсын технологи, эдийн засгийн үр
дүнг судлан, олон улсын туршлагад үндэслэн уул уурхай-төмөрлөгийн
цогцолборыг хөгжүүлэх технологийн хязгаарын түвшинг ахиулах саналыг
дэвшүүлсэн.
Судалгааны ажлын зорилго, зорилт
Монгол Улсын ган төмрийн зах зээлийн хандлагыг судлан, үндэсний
төмрийн хүдрийн нөөцөө зохистой ашиглаж импортыг орлуулах уул уурхай-
металлургийн цогцолборыг хөгжүүлэх боломж, ган төмрийн өсөн нэмэгдэх
хэрэгцээг хангах стратегийг томьѐолох ба удирдлагын чиг үүргийн бүтцийг
боловсруулж технологи-эдийн засгийн үнэлгээ дүгнэлт гаргахад оршино. Зорилгын
энэ хүрээнд дараах үндсэн зорилтуудыг дэвшүүлж байна. Үүнд:
1. Уул уурхай-металлургийн цогцолбор байгуулах төмөрлөгийн бүтээгдэхүүний
хэрэглээг судлан, хэтийн төлөвийг тодорхойлох;
2. Уул уурхай-металлургийн цогцолбор хөгжүүлэх, хүдрийг хаягдал багатай
ашиглах технологийн стратеги боловсруулж үнэлэх ;
3. Уул уурхай-металлургийн цогцолборын удирдлагын чиг үүргийн бүтцийг
тодорхойлж, технологи, эдийн засгийн үр ашгийг тодорхойлох.
Шинжлэх ухааны шинэлэг тал
1. Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийн төлөв байдлаар гангийн хэрэгцээний
динамик загварыг боловсруулсны үндсэн дээр балансын хүдрийн олборлож
байгаа одоогийн агуулгыг 54%-иас бууруулж кондицийг хангах 25%

2. агуулгаар уул уурхай-металлургийн цогцолборын хүч чадлын ашигтай байх
боломжит хэмжээг баримжаалах хувилбар дэвшүүлсэн.
2. Уул уурхай-металлургийн цогцолбор шатлан бүрэлдэх стратегийг
боловсруулсан (S1, S2, S3)
3. Уул уурхай-металлургийн цогцолборын технологи-менежментийн нэгдмэл
бүтцийн загварыг боловсруулсан.
Оршил
Дэлхийн төмрийн хүдэр олборлолт, томоохон металлургийн үйлдвэр өндөр
хөгжсөн, үйлдвэрлэлийн нөөцтэй арвин уул уурхайн хөгжингүй орнуудад хүдрийг
хайлуулалтанд бэлтгэхэд онцгой ач холбогдол өгч байна. Энэ нь хар төмрийн
эцсийн бүтээгдэхүүний чанар, хэрэглээ, үнэ, олох ашигт хүчтэй нөлөөлдөг. Уул
уурхай, металлурги өндөр хөгжсөн тэргүүлэх орнуудын төмрийн хүдрийг ангилан
хайлуулалтанд бэлтгэж боловсруулсан бүтээгдэхүүний бүтцийг 1 дүгээр хүснэгтэд
харууллаа.
1 дүгээр хүснэгт
Төмрийн хүдрийг хайлуулалтад бэлтгэж байгаа орнуудын бүтэцийн харьцуулалт
Д/
Д
Таваарын
хүдэр
(хайлуултад
бэлтгэх
бүтээгдэхүүн
)
АНУ ОХУ Канад Хятад Монгол
Бүтэц
Fe(%)
Бүтэц
Fe(%)
Бүтэц
Fe(%)
Бүтэц
Fe(%)
Бүтэц
Fe(%)
1
Бүхэллэгээр
ангилаагүй
ердийн
хүдэр ба
баяжмал
2,4 55,6
11,
9
66,
8
21,
4
61,
5
16.
7
53.
5
13.
1
51.
3
2
Мөхөллөгөө
р ангилсан
хүдэр ба
12,
9
58,8 7,4
65,
8
1,9
59,
0
6.6
62.
4
7.2
61.
5

3. баяжмал
3
Аглохүдэр
ба үйрмэг
(нунтаг)баяж
мал
12,
9
59,7
17,
2
62,
8
21,
4
65,
8
19.
3
20.
4
17.
7
52.
2
4
Бөөмцөг
(окатышь)
70,
4
62,6
61,
0
63,
9
51,
0
65,
2
54
64.
5
59.
1
64.
1
5
Агломерат
1,4 62,6 2,5
55,
6
4,2
48,
5
3.4
52.
1
2.9
54.
7
6
Бусад
бутлалттай
таваарын
хүдэр
- - - - 0,1
65,
8
- - - -
Бүгд, таваарын
хүдэр
Дундаж агуулга
100
,0
-
-
62,8
100
,0
-
-
63,
0
100
,0
-
-
63,
7
100
.0
-
-
50.
6
100
.0
-
-
56.
8
Эндээс үзэхэд хайлуулалтанд бэлтгэж байгаа таваарын хүдрийн дундаж
агуулга 62.8-63,7% байгаа бөгөөд нийт таваарын хүдрийн 51-ээс дээш хувийг нь
сеператорын баяжуулалтын дараах дулааны боловсруулалтаар агломерацийн
технологийн хязгаарт гаргасан стандартын бөөмөнцөр (окатышь) эзэлж байна. Энэ
нь таваарын хүдрийн металлын агуулгыг нэмэгдүүлж хүдрийг төмөржүүлэх
технологийн хязгаар учир хайлуулах металлургийн заводын өртөг зардлыг
хямдруулах чанартай ган үйлдвэрлэх нөхцлийг урьдчилан хангадгийг дэлхийн зах
зээл ч хүлээн зөвшөөрч байна.
Монгол улсын ган төмрийн хэрэглээний бүтцийг салбаруудаар зураг 1-т
харууллаа.

4. 1 дүгээр зураг.Монгол Улсын ган төмрийн хэрэглээний бүтэц
Монгол улсын гангийн нийт хэрэглээний бүтээгдэхүүний импортын хэмжээ 370000
тн/жил байгаа ба дотоодын зах зээл дээрх гангийн хэрэгцээ шаардлага 2020 он
гэхэд нэмэгдэж 1,5 сая тн/жил болох төлөв харагдаж байна. Монгол Улсын
төмрийн хүдрийн нөөц, Монголын ган бүтээгдэхүүний өсөн нэмэгдэж буй зах зээл,
хөрш зэргэлдээ улс орны ган бүтээгдэхүүний экспортын зах зээлийн судалгаан
дээр үндэслэн жилд 3 сая тонн ган бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхээр төлөвлөсөн.
Өнөөдөр уул уурхай-металлургийн цогцолборыг хөгжүүлэх хэд хэдэн таатай
нөхцөл Монгол Улсад бүрдэж байна. Үүнд:
1. Ордыг ашиглах уул-геологийн нөхцөл сайтай, хүдрийн биет харьцангуй бага
гүнд тогтсон учраас ордыг ил аргаар ашиглах боломжтой;
2. Хүдэр дэх төмрийн агуулга өндөр (53.7%), хүхэр (2.2%), фосфор (0,03-
0,07%) зэрэг хортой хольцийн хэмжээ бага;
3. Төмөр зам, өндөр хүчдлийн цахилгаан дамжуулах шугам, хатуу хучилттай
авто зам зэрэг үйлдвэрийн дэд бүтцийн хөгжлийн төвшин өндөр;
4. Бүтээгдэхүүнээ борлуулах гадаад, дотоод зах зээл холгүй оршдог;
5. Дотоодын гангийн хэрэгцээний өсөлт жилээс жилд нэмэгдэж байгаа зэрэг
болно.
Дээрх давуу талууд болон хар төмөрлөгийн үндсэн түүхий эдийн нөөцийн
тоо чанарын үзүүлэлтээс үзэхэд Монгол Улсад уул уурхай-металлургийн
цогцолборыг бүрэлдүүлэх боломжтой нь харагдаж байна.
Монгол орны төмрийн хүдрийн ордууд нь ил аргаар 200-300 м хүртэл гүнд
олборлох төмрийн агуулгатай, хялбар баяжицтай ордууд байдаг. Геологийн
нөхцлөөс хамаарч эрэл хайгуулын зардал, ашиглалтын нийт хөрөнгөнд 1%, 300-
барилгын салбар
42%
12% эрчим хүчний
салбар
12% төмөр зам
16% уул уурхайн
салбар
6% харилцаа
холбоо
12% Хөдөө аж
ахуйн салбар

5. 500м-4%, 700-1000м-6%, 1000-1500м-12-13% хүртэл хэлбэлзэнэ. Олон улсад
төмрийн хүдрийн ордыг олборлох гүн 700-1000м нэмэгдэн далд аргад шилжих
явцад хүдрийн нөөцийн тоо хэмжээ ба агуулга дагаж өсөх хандлага
ажиглагддаг.Дархан-Сэлэнгийн төмрийн хүдрийн бүлэг ордуудын төмрийн хүдрийн
нөөц (Qmin), дундаж агуулга (β%)-ын хоорондын хамааралыг дараах зурагт
үзүүлэв.
30
25
35
40
45
50
60
%
0
Qmin
(мян.т)
50 150 300 450 600
100м
1000м 900м
2 дугаар зураг. Дархан-Сэлэнгийн төмрийн хүдрийн нөөц, дундаж агуулгын
хамаарал
Дархан-Сэлэнгийн төмрийн хүдрийн стратегийн ордуудыг ил аргаар ашиглах
бодитой нөөцтэй учир ойрын 100 жилд далд уурхайн шилжилт хийгдэхгүй гэдэг нь
харагдаж байна. Монгол Улсын төмрийн хэрэгцээг импорт орлуулах нөөцийн
ашиглалтын зарчмаар шийдвэрлэх хөгжлийн стратегийн доорхи үзэл
баримтлалын функцоиналь хувилбаруудыг үндэслэх боломж байна. Энэ нь:
S1 S1+S2 S1+S2+S3
Qm Qr Qi Qm Qr Qi QmQi
Qa Qs
3
дугаар зураг. Уул уурхай-металлургийн цогцолборыг хөгжүүлэх стратегийн
симуляци

6. Монгол Улс хүдрээсээ цэвэр ган үйлдвэрлэж металлургийн технологийг
өөрийн хөрсөнд нутагшуулснаар ган төмрийн хэрэгцээ уул уурхай-металлургийн
цогцолборын хүчин чадлын хэмжээг цаашдаа үндэсний валютын хуримтлал,
мэргэжлийн боловсон хүчний үнэт капиалаар нэмэгдүүлэх бүрэн боломжтой.
2 дугаар хүснэгт
Стратегийн шаталсан хувилбаруудын тооцоо
Стратеги
Хэмжих
нэгж
Нийт
хэрэгцээ
Нийлүүлэлтийн эх үүсвэрийн дүнд
эзлэх хувийн жин ±∆
Qm Qr Qi Qa Qs
S1
TR Сая $ 32.7 3.7 -17.2 11.7 - - -17.2
Fe м.тн 395.0 45.0 -
209.1
350.0 - - -209.1
бүтэц % 100 11.4 - 88.6 - -
S2
TR Сая $ 32.7 3.7 17.2 11.7 17.4 - +17.4
Fe м.тн 395.0 45.0 209.1 140.9 210.0 - +210.0
бүтэц % 100 11.4 53.0 35.6 25.1 -
S3
TR Сая $ 32.7 3.7 - - 34.7 42.2 +46.9
Fe м.тн 395.0 45.0 - - 420.0 465.0 +125
бүтэц % 100 8.8 - - - 91.2
Тайлбар:
TR –Улсын төмрийн хэрэгцээний ойрын үеийн дундаж баримжаа (импортод
үндэслэсэн үзүүлэлтээр);Fe -Төмрийн хэрэглээний үнийн эквивалент тооцоогоор
физик хэмжээст шилжүүлсэн металл; Qm- Дарханы төмөрлөгийн бүтээгдэхүүн; Qr
– Ангилсан хялбар баяжуулсан экспортын хүдэр; Qi – Импортлох төмрийн
эквивалент үнээр тооцоолсон хэмжээ; Qa –Агломерат; Qs –ган үйлдвэрлэлт.
Уул уурхай-металлургийн цогцолборыг зөвхөн бизнесийн ашгийн
туйлшруулалтаар авч үзмээргүй байна. Энэ бол үндэсний эрх ашиг буюу хамгийн
гол нь ган төмрийн хэрэгцээг, хүдрийн хаягдал багатай технологийн сонголтоор
уул уурхай-металлургийн цогцолбор байгуулахад илүү ач холбогдол өгөх хэрэгтэй
байна.Энэ нь алсдаа импорт орлуулах нөөцийн ашиглалтын зарчмаар шийдвэрлэх
хөгжлийн стратегийн функциональ хувилбаруудыг S3-нь ≥ S2,S1-ээс их байх дараах

7. оновчлолын бодлогын нөхцлийг тавъя. Тооцооллын утга нь 0-1 хооронд 1 уруу
тэмүүлэх тусам S3 бүрэлдэж уул уурхай-металлургийн цогцолбор бүрэлдэх
боломж бүрдэнэ.
(1)
(2)
3 дүгээр хүснэгт
Уул-уурхай металлургийн цогцолбор бүрэлдэх хүчин зүйлсийн хамаарлын үр дүн
Стратегий
н
хувилбар
Эдийн засгийн төлөв байдал Шалгуур үнэлгээ
Qm Qr Qi Qa Qs F r2
t sta
S1 0 0.889048 0 0 0 115.2 0.5 0.16
S2 0 0 0.73 0.24 0 244.9 0.6 0.31
S3 0 0 0 0 1.0 376.5 0.73 1.3
Улс орны эрх ашигт нийцсэн эдийн засгийн аюулгүй байдлыг хангах хувилбар
S3 болно. Энэ нь S1, S2-ыг зайлшгүй дамжин хэрэгжих зах зээлд өрсөлдөх шинэ зах
зээлийг бий болгох үйлдвэрлэлийн процесс юм. Иймээс дээр үзүүлсэн загварын
үйлдвэрлэлийн материалын балансыг доорхи байдлаар тооцооллоо.
4 дугаар хүснэгт
Уул уурхай-металлургийн цогцолборын төмөрлөгийн материалын баланс
(жилийн дундаж)
д.
д
Технологийн дарааллаар
материалын хөдөлгөөн хийх
параметр үзүүлэлтүүд
Хэмжи
х нэгж
Эрдэс түүхий эдийн баазын
жилийн хэмжээ
хувилбар
1
хувилба
р 2
хувилбар
3
1 Кондицийн хүдрийн агуулга
(Fe)
%/тн 25,0 54,0 38-40%
2 Хүдэр олборлолт м.тн 2000,0 2000,0 2000.0
3 Хүдэр дэх металл (Fe) м.тн 518,0 1080.0 800.0

8. 4 Баяжуулах үйлдвэрийн
технологийн металлын гарц
% 85,0 85.0 85.0
5 Баяжмалын агуулга (Fe) % 62,0 62.0 62.0
6 Баяжмалын жин м.тн 770,0 1741.0 1700.0
7 Баяжмал дахь металл (Fe) м.тн 440,0 918.0 680.0
8 Сепараторын хаягдал (Fe) м.тн 78,0 162.0 120.0
9 Шууд ангижруулсан төмөр
(Fe)
м.тн 416,0 617.6 663.0
10 Шууд ангижруулсан төмрийн
агуулга (Fe)
%/тн 94,0 94.0 94.0
11 Хайлуулалтаас хаягдах
хаягдал төмөр
м.тн 24,0 40.0 52.6
12 Цахилгаан нуман зууханд
орох материал:
- Шууд ангижруулсан
төмөр
- Хаягдал төмөр
м.тн
м.тн
420,0
80,0
646.8
123.2
588.0
112
13 Цахилгаан нуман зуухнаас
гарах таваарын ган
м.тн 399,5 560.0 564.5
14 Таваарын гангийн бүтэц:
- Төмөр (Fe)
- Нүүсртөрөгч С2
%
%
96,0
4,0
96.0
4.0
96.0
4.0
15 Ган цувимал м.тн 480-500 580-585 576-600
Уул уурхай-металлургийн цогцолборын сонгосон загварын эдийн засгийн жилийн
дундаж үндсэн үзүүлэлтийн товчоог хүснэгт 5-д нэгтгэлээ.
5дугаар хүснэгт
Уул уурхай-металлургийн цогцолборын эдийн засгийн жилийн дундаж үзүүлэлт
№ Үндсэн үзүүлэлт
Хэмжих
нэгж
Тоо хэмжээс
хувилбар хувилбар хувилбар

9. 1 2 3
1 Таваарын цувимал м.тн 500-510 580-585 600-714
2 Цувималын дэлхийн зах
зээлийн дундаж үнэ
$/тн 620 620 620
3 Борлуулалтын орлого сая $ 316,2 362,7 442,7
4 Үйл ажиллагааны нийт
зардал;
- - Технологийн үйл
ажиллагааны зардал
- Борлуулалтын зардал
- Операцион, ОБ, нөхөн
сэргээлтийн зарлага
сая $
сая $
сая $
сая $
221,1
117,9
91,7
11,5
221,1
117,9
91,7
11,5
221,1
117,9
91,7
11,5
5 Бохир ашиг сая $ 95,1 141,6 221,1
6 Төлбөр хураамж, тогтмол
тариф
сая $ 31,1 46,2 72,1
7 Татвар ногдуулах орлого
(ашиг)
сая $ 64,0 95,4 149,0
8 Орлогын албан татвар сая $ 6,4 9,5 14,9
9 Татварын дараах ашиг сая $ 57,9 85,9 134,1
10 Ашгийн норм (нетто
ашгаар)
% 0,18 0,23 0,3
Уул-уурхай металлургийн цогцолборт 300 сая орчим доллар өөрийн
хөрөнгөөр юуны өмнө хуримтлуулах шаардлагатай юм. Уул уурхай-металлургийн
цогцолборын менежмент бол төслийн амьдралын бүхий л мөчлөгт байнга
боловсорч байж, үр ашгийг нэмэгдүүлэх үйлдвэрлэлийн функцийн аргумент нь
байдаг. Уул уурхай-металлургийн цогцолборын менежментийн обьектийн бүтцийн
нийлмэл функцийн загвар харууллаа.

10. ДАРХАН УУЛ УУРХАЙ-МЕТАЛЛУРГЫИЙН
ЦОГЦОЛБОР
БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН
ҮЙЛДВЭР
ИРГЭНИЙ
ГИДРОТЕХНИК
ИЙН БАРИЛГА
БАЙГУУЛАМЖУ
УД
ХӨДӨӨ АЖ
АХУЙН
САЛБАР
ЭРЧИМ
ХҮЧНИЙ
САЛБАРТ
УУЛ
УУРХАЙН
САЛБАРТ
ХАРИЛЦАА ХОЛБООТӨМӨР ЗАМ
НҮҮРС, ХИМИЙН ҮЙЛДВЭР
КОКС, ХИМИЙН ҮЙЛДВЭР НҮҮРС ХИЙЖҮҮЛЭХ
ТӨМӨРЛӨГИЙН ЗАВОД
ШИРЭМ
ХАЙЛУУЛАХ
ЦЕХ
КОНВЕРТЕРИЙ
Н ЦЕХ
ЦАХИЛГААН ГАН
ХАЙЛУУЛАХ ЦЕХ
ЦУВИМАЛ
ЫН ЦЕХ
ИЛ, ДАЛД
УУРХАЙ
БФ
ХОРГОЛЖЛОХ
ЦЕХ
ХОРГОЛЖИНГ
ШАТААХ ЦЕХ
УУЛЫН БАЯЖУУЛАХ
КОМБИНАТ
4
дүгээр зураг.Уул уурхай-металлургийн цогцолборын зах зээлийн бүтэц
Нарийвчилсан тооцоо бол олон хувилбараар ТЭЗҮ-д хийгдэж оновчлогдсон зураг-
төсвийн боловсруулалтын шатанд тодорхойлогдоно.
Инновацийн менежемнт
Инвестицийн
менежмент
Маркетингийн
менежмент
Үйлдвэрлэлийн
менежемнт
· Эрдэм шинжилгээ,
судалгаа;
· Лабортори;
· Хөгжлийн стратеги;
· Зохион бүтээлт;
· Нормчлол;
· Үйлдвэрийн туршилт;
· Технологийн туршилт ;
· Тооцоолол мэдээлэл
боловсруулалт;
· Хөгжүүлэх сургалт;
· Төсөл, зураг;
· Пантент ашиглалт; ноу-
хау;
· Технологи горимын
экспресс лабортори.
· Үзэсгэлэн, зар
сурталчилгаа;
· Гэрээ хэлэлцээр;
·
· Дотоод зах зээл:
· Хөрөнгийн хуримтлал;
· Гадаадын ХО-ын
хуримтлал;
· Хөрөнгийн биржүүд;
· Үнэт цаасны арилжаа;
· Банк зээл;
· Хувь нийлүүлэлт;
· Хөрөнгийн үнэлгээ
· Орон нутгийн үйлдвэр
технологийн паркийн
сан;
· Банк санхүүжилт;
· Өмч хувьчлал;
· Төсөл санхүүжилт;
· Өмч хувьчлал;
· -Илүүдэл тоног
төхөөрөмж
түрээслүүлэлт
Хүний нөөцийн
менежемнт
Үйлдвэрлэлийн хүчин
зүйлүүдийг шинэчлэх
судалгаа, туршилт, ноу-хауг
агуулна.
Бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэлийн технологи
үйл ажиллагаа буюу
үйлдвэрлэл,
үйлдвэрлэлийн технологи,
хөдөлмөрийн зохион
байгуулалтын тасралтгүй
үйл ажиллагааг хэлнэ.
Бүтээгдэхүүн
үйлчилгээгээр зах зээлийн
секторыг тогтвортой эзлэх,
үйлдвэрлэлийн шинэ
мөчлөгт шаардагдах
материал, түүхий эдийг
бэлтгэн нийлүүлэх үйл
ажиллагаа.
Бизнесийн байгууллагын
мөнгөн хөрөнгийн
хуримтлал, тэдгээрийг
аривжуулан өргөтгөсөн
нөхөн үйлдвэрлэл явуулах
үйл ажиллагаа.
Байгууллагын хүний
нөөцийн төлөвлөлт,
бэлтгэл, сонголт, хөгжил
ба харилцааны үйл
ажиллагаа.
· ХНМ-ийн үйл
ажиллагааны
чиглэлийг
тодорхойлох;
· ХНТөлөвлөлт,
бүрдүүлэлт, сонголт;
· Ажлын байрны
тодорхойлолтыг гаргах;
· Мэргэжлийн сургалт;
· Байгууллагын хүний
нөөцийн сургалт;
· ХНМенежментийн
хөгжлийн хөтөлбөр
боловсруулах;
· Ажлын гүйцэтгэлийг
хянах;
· Идвэхжүүлэлт;
· ХНМэдээлэлийн
систем;
· Хөдөлмөрийн
харилцаа;
· Хөдөлмөр хамгаалал
аюулгүй ажиллагаа;
· Хөдөлмөрийн сэтгэл
ханамж;
· Хүний нөөцийн
санхүүжилт.
· Уулын бэлтгэл
ажил;
· Хүдэр олборлолт;
· Хүдэр баяжуулалт
(сеператор);
· Тээвэрлэлт;
· Шууд
ангижруулалт;
· Хайлуулалтанд
бэлтгэх;
· Цутгалт;
· Эцсийн
бүтээгдэхүүн;
· Оношлогоо
тохируулга;
· Засвар , дэд бүтэц.
Уул уурхай-металлургийн
цогцолбор
5 дугаар зураг. Уул уурхай-металлургийн цогцолборын удирдлагын
чиг үүргийн загвар
Дүгнэлт
1. Монгол Улсын төмрийн хүдрийн орд, илрэлийн нийт потенциал нөөц нь 2.4
тэрбум тн буюу 7580 мян.т төмөр агуулагдаж байгаагийн төмрийн хүдэржилт
бүхий бүс нутгуудаас төв монголын метолгений муж болох Дархан-Сэлэнгийн
бүс нутагт орших Баянгол, Хуст-Уул, Төмөртолгой, Төмөртэй ордууд нь 1.04

11. тэрбум тн 52 хувийн агуулгатай 3790 мян.тн төмөр агуулагдаж байгаа нь уул
уурхай-металлургийн цогцолбор бүрэлдэх нөхцөл хангагдсан нь тогтоогдсон.
2. Дархан-Сэлэнгийн бүсийн төмрийн хүдрийн бүлэг ордуудын магнетитын хүдэр
дэх төмрийн дундаж агуулга 51.75%-55.8%, ордуудын дундаж суурилаг чанар
нь 0.6-0.7 байгаа нь хүдрийг баяжуулахгүйгээр шууд домен зууханд хайлуулах
технологийн шаардлага тавигдана.
3. Дархан-Сэлэнгийн төмрийн хүдрийн бүлэг ордуудыг түшиглэн Монгол Улс
(600-714 мян.т)-ын ган төмрийн хэрэгцээг хангах эрэлт, нийлүүлэлтийн
шаталсан стратегийн хувилбар дээр түшиглэн математик-статистикийн аргыг
хэрэглэн Дархан төмөрлөгийн бүтээгдэхүүн, ангилсан хялбар баяжуулсан
экспортын хүдэр, импортлох төмрийн эквивалент үнээр тооцоолсон хэмжээ,
агломерат, ган үйлдвэрлэлт (Qm, Qr, Qi, Qa, Qs)-ийн хүчин зүйлсийн
корреляцийн хамаарлыг тодорхойлов. (S1=0.5, S2=0.6, S3=0.73)
4. Дархан Сэлэнгийн төмрийн хүдрийн бүлэг ордуудыг түшиглэн уулын
баяжуулах үйлдвэр байгуулан экспортыг нэмэгдүүлж, 300 сая орчим долларын
валютын орлогоор импортын зарлагыг баланслуулах боломжийг үндэслэв.
5. Дархан-Сэлэнгийн төмрийн хүдрийн стратегийн бүлэг ордуудыг ил аргаар
ашиглах бодит нөөц Qmin=158.3мян.т, дундаж агуулга β=54%, ба хүдэр
олборлолтын дундаж гүн H=1000м байх хоорондын хамаарлыг тодорхойлсоны
үндсэн дээр Монгол Улсын дотоодын хэрэгцээг ойрын 100 жилд далд уурхайн
шилжилт хийхгүйгээр хангах боломжтой нь харагдаж байна.
6. Төмрийн хүдрийн кондицийн захын агуулгыг 25% хүртэл бууруулж төмрийн
хүдрийн бүлэг ордын нөөцийг өсгөх хувилбаруудыг гаргаж, ган үйлдвэрлэх уул
уурхай-металлургийн цогцолборыг бүрэлдүүлэх удирдлага зохион
байгуулалтын менежментийн бүтцийн загвар боловсруулсан.
Зохиогчийн тухай
Янжмаа овогтой Батцэцэг. ОХУ-ын Омск хотын Техникийн их сургуулийг
Үйлдвэрлэлийн инженер- эдийн засагч мэргэжлээр төгссөн. ШУТИС-д “Монгол
улсад уул уурхай-металлургийн цогцолбор хөгжүүлэх стратегийн судалгаа”
сэдвээр Техникийн ухааны доктор (Ph.D)–ын зэрэг хамгаалсан.