Traballo sobre a banda deseñada realizado por alumnado de Ed. Secundaria.

1. OS INICIOS DOS ANOS 70.
O cómic, un instrumento de cambio
social
O debuxante ​Reimundo Patiño
convence a Xaquín Marín para que
introduza as últimas tendencias
internacionais na estampa popular
galega. Así, este realizará a primeira
historia debuxada ​”O
emigrante​”​, que se publica en
xornais.
Eses primeiros anos trazan un
singular itinerario, que nos leva aos
precedentes modernos dos cantares
de cego de Isaac Díaz Pardo; á
serie de murais de Reimundo
Patiño ​O home que falaba
vegliota como ​2 Viaxes​, o
volume que publicou xunto a
Xaquín Marín; aos traballos do
Grupo de Castro; e outros
variados camiños polos que o
medio foi medrando a partir de
entón, tiras de prensa,
suplementos e revistas infantís,
fanzines, etc.
A actividade cultural e tamén a
loita social marcan a década,
explícase así a marcada

2. intencionalidade política das primeiras
manifestacións da BD galega, os traballos de Patiño e Marín,
de Pepe Barro e dos compoñentes do Grupo do Castro (Xosé
Díaz, Luís Esperante, Rosendo Díaz e Chichi Campos), que vían
na vocación popular do cómic un medio
extremadamente útil para espallar a súa mensaxe
emancipadora. Máis aló de amolecer en espazos máis
inofensivos, o do puro entretemento para os lectores máis
novos, o medio xorde en Galicia nunha ​versión fortemente

3. intelectualizada ​que recolle as arelas de cambio político
dunha parte da sociedade.
Da man de creadores coma Pepe Carreiro, Xosé Lois ou Pablo
Oitabén, o cómic incorpórase a xornais e suplementos infantís,
revelándose como un útil instrumento de normalización
lingüística. Ademais de
contemplar os primeiros traballos
destes creadores, tamén cómpre
sinalar o meritorio labor de
artistas de carreira máis breve,
caso de Vicente Veiga e as súas
atinadas tiras de Fuco, o de Ulises
L. Sarry, que quixo crear unha
caste de Flash Gordon galego con
Comandante Iago, ou do
imaxinativo e colorista Miguel
Docampo. Contra o final da
década, ​o fanzine ​Xofre
anuncia un cambio de
paradigma​. Uns novísimos
Miguelanxo Prado, Fran Jaraba e Xan López Domínguez
irrompen cunha bagaxe que incorpora influencias da BD
europea, do underground norteamericano ​e tamén do
que estaba a aparecer nas revistas españolas daquela altura,
sinalando o camiño que o medio comezaría a percorrer na
década seguinte.

4. A EXPLOSIÓN DOS ANOS 80
Os anos 80 suporían unha ​auténtica explosión dos fanzines
como medio de expresión para
a banda deseñada, coa
aparición dun grande número
de publicacións de estilo
vangardista ​que conectaban
coas "​movidas​" das diferentes
localidades. Historias de
carácter urbano que
tocaban temas como as
drogas, o sexo ou a
anguria vital ​expresábanse
desde unha perspectiva
galega​. O primeiro en aparecer
foi o “ ​Patito Feo​”. Entre os
autores que colaboraron neles,
destacan ​Eduardo Galán
Cubero ​e ​Xan López
Dominguez.
“​Can sen dono​” ​é unha das revistas máis destacadas e de máis
duración da BD, da que verían a luz ​dez números ​ata ​1984​.
Entre os creadores da revista atopamos a ​Pepe Carreiro​, ​Gogue
e ​Antonio Mascato​.
Ese mesmo ano xorde ​"​A Ameixa
Cacofónica​"
Tratábase dun
fanzine cun
material de ​grande
calidade.

5. Tempo despois, saíu á rúa o que se
chegaría a converter no fanzine de
referencia da época, ​"​Valium
Diez​"​. Unha publicación que
chegou a vender ​mil exemplares
e a facer ​sete números​,
mesturando a banda deseñada con
artigos de actualidade e opinión​,
sempre desde unha perspectiva
de modernidade e rebeldía
contra a cultura oficial.
O espírito rompedor chegou a Lugo ​na forma arredor de varios
fanzines, entre os que destacou especialmente ​"​Atlántico
Express​", ​publicación que combinaba a ​banda deseñada
coa actualidade musical e cultural do intre. Chegou a tirar
tres números ​nos que colaboraron, entre outros, ​Quique
Bordell​, ​Honorio Espiral, ​Roxo ou Xaime da Pena.
A banda deseñada tamén se desenvolveu na ​prensa. ​Unha das
producións máis
destacables ​foi "Aventuras dun
neno galego". ​Os volumes que
se publicaron foron ​"Os
homes do fin do mundo" "Os
fillos de Breogán" e "A
grande viaxe polo río".

6. ​En ​1988 ​atopamos o primeiro intento de crear unha serie de
álbums feita por ​autores galegos​. A idea partiu de ​Xuntanza
Editorial​, e concretouse nun único número do que pretendía ser
unha ​Historia de Galicia​. "Os Viaxeiros do tempo"​, primeiro
volume da que ía ser a
serie ​"As aventuras do
profesor Carbonato"​,
contou cun guión de
Urbano Fra ​ó que
deron forma os
debuxos de ​Fausto e o
entintado de Norberto
Fernández.
Dos autores que
traballaron durante esta época,
destacou sobre todos ​Miguelanxo
Prado​, chegando a publicar varios
álbums e acadando un
recoñecemento internacional como
debuxante e narrador​.

7. REMATAN OS OITENTA,
CHEGA ​FRONTE COMIXARIO
O ano 1989 desvelouse como un dos máis importantes. É neste
ano que saíu a revista ​"Das
Capital​", promovida polo
Concello de Santiago e realizada
por Fausto Isorna e Arturo
Regueiro, equipo de "Valium
Diez", e que realizaron unha
publicación de ​grande calidade
na que a banda deseñada ocupaba
un lugar fundamental. Entre os
colaboradores dos dous únicos
números que chegaron a saír
atopamos a Xaquín Marín ou a
Varela Ferreiro entre outros.
Tamén neste ano naceu o que
aínda hoxe é considerado ​o
principal movemento da
banda deseñada galega, o
grupo denominado
"Frente Comixario". Con
sede en Ourense e co apoio da
Casa da Xuventude da cidade,
este grupo chegou a sacar ata
1993 ​sete números ​dun
fanzine co seu mesmo nome e
no que se deron cita a maior
parte dos novos valores da
época. Atopamos así a Fran

8. Bueno, o Colectivo Pestiño, Carlos Portela, Fernando Iglesias,
Norberto Fernández e Tokio.
Ademais, organizaron as primeiras Xornadas de Banda
Deseñada de Ourense, que se celebraron na Casa da Xuventude
de Ourense e manteñen a
súa continuidade ata hoxe.
Pola súa banda, o fanzine
consolidouse ó longo da
súa historia coma un dos
máis importantes de
Galicia, situándose á
mesma altura que "Valium
Diez" no seu tempo e
distribuíndose por toda
Galicia. Os membros do
redenominado "Colectivo
Pestinho", integrado na
"Frente", puxeron en
marcha en 1991 o fanzine
"Lendia Prea" de temática
"gore" que só tivo un
número e, no ano seguinte, realizaron a "​História da língua
em banda desenhada​", álbum do que se chegaron a vender
cinco mil exemplares e que narra a historia do galego desde o
reintegracionismo.
A fin do fanzine e do colectivo produciuse en 1993​. Ese
mesmo ano saíu á luz o primeiro número de "O fanzine das
xornadas", publicación que se vén realizando anualmente
coincidindo coas Xornadas de Banda Deseñada de Ourense.

9. anos 90
VOLTAR AO COMEZO
A pesar do baleiro deixado pola fronte,
axiña comezaron a aparecer ​novas
publicacións e, nese mesmo ano
apareceu un novo intento de
publicacións de banda deseñada, de
novo coa idea de plasmar a Historia de
Galicia.
Nesta ocasión foi ​“Láctea Editions “
que publicou “​O Máxico arrecendo ​“. No
que narraba unha ​historia ​ambientada
na época ​castrexa​.
1994 comezou a serie máis longa da banda deseñada
galega, ​“Un misterio para
Simón“​. Editado de xeito
promocional por Caixa Galicia,
Renfe e a Xunta.
Desde 1995 Edicións Xerais faise
cargo da serie, da que apareceron
catro títulos; ​“A irmandade dos
lectores tristes”​, ​“Flores desde
Hiroshima”, ​“No nome da ama
morta” e a ​“Maldición dos
Velascos”.

10. Os guións corren a cargo de Aníbal Malvar e Roberto G. Mendez
, os debuxos son de Fausto e o entintado de Norberto
Fernandez.
Tamén a mediados da época viuse o
primeiro intento de editoriais galegas
de ​traducir ​ao noso idioma bandas
deseñadas foráneas.
Títulos como Asterix, “Franka”, “Bloch”,
“As aventuras de Gill e Georges”. Pero
con escaso éxito.
O emprego da banda deseñada con
fins de propaganda viuse de novo en
1995 coa edición por parte da
Associaçom Artábria da ​"​História
da Galiza em banda
desenhada​". Trátase dun álbum
debuxado polo pintor Leandro que
narra, con grandes doses de ​humor ​e
de ​crítica ​a Historia de Galicia desde
a Prehistoria ata os nosos días.

11. ​ ​Os fanzines do 90
Moitos intentos e pouco éxito
Nos anos 90, a banda deseñada de Galicia​ reduciuse​ e grazas
a publicación anual dos volumes, xuntábanse os traballos
gañadores de Ourense e Galicia, mantívose
en certa maneira a publicación. En 1995 saíu
o traballo ​“​Andando correndo pola
chaira”​ e faise un amplo percorrido pola
historia da banda deseñada.
En 1996, un fanzine chamado ​“​lixo​” ​chegou
ós sete números. En Coruña publicouse ​“La
Carallada”​ cunha
gran calidade e aspirou a ser o
herdeiro de “​Frente Comixario”​ e
saíu só un fanzine
En 1996 apareceu na Coruña ​“El
bolchevique vespertino”​ ou ​“Sin
fé”​, que alcanzou os catro fanzines.
En 1997, en Lugo, saíu o vangardista
Kedeké e o debuxante Manuel Cráneo
creou ​“Ovo”​, ​“Craneografía” ​ou ​“Craneofilia”​ e só saíu un
fanzine.

12. En 1999, imprimiuse en Vigo
“​Alopecia mental​”
En 1998 intentaron crean una revista
galega nova chamada ​“​Elipse​”​, que
pretendía ser para os mestres de
secundaria á vez que recollía algúns
traballos de bos debuxantes galegos.
Había preparados dous números,
pero só saíu un por problemas cos
contidos.

13. A actualidade da BD.
CREATIVIDADE E RECOÑECEMENTO
A diferencia dos anos 70, nos ​últimos anos do século XXI​,
Galicia está demostrando ter unhas iniciativas nas que se poden
apreciar (aínda timidamente), unha ​gran capacidade
creativa da editorial galega​, grazas aos autores e
publicacións nas que se está a iniciar unha competitividade co
mercado francés e americano, e están a conseguir o
recoñecemento da crítica​.
Algunhas ​editoriais ​loitan por saír á
luz, como son:
-Xerais​, unha das maiores editoriais de
Galicia que presta certa atención á banda
deseñada.
-​Retranca Editora​ céntrase máis no
humor gráfico.
O mesmo pasa con algúns ​autores ​como ​Miguelanxo
Prado​, ​Mariano Casas (autor que
desenvolve moitas iniciativas no
campo dos fanzines). Entre todos os
autores da banda deseñada en Galicia,
poden chegar a un cento aínda que ​só
unha minoría consegue vivir do
seu traballo​, xa que é en España
onde os editores conseguen unha
maior proxección.

14. En canto ás ​publicacións​, hai dende revistas de humor gráfico
como​ Retranca​, fanzines como ​BD Banda​, ata series coma
Historias de Galiza, con premios como o ​Premio Castelao da
Banda Deseñada​ (dende 2005), que supuxeron nos últimos
20 anos unha vía fundamental para potenciar os traballos dos
autores.

15. O futuro da banda deseñada, un
potencial a medio aproveitar
Actualmente a BD ten unha ​boa situación​, sobre todo a nivel
autoral​, aínda que ​non ten bo funcionamento no ​mercado​.
O ​campo temático cunha mellor perspectiva é o
histórico​, unha temática que interesa e podería explotarse
máis. Convértese nunha boa ferramenta para achegar o
coñecemento da historia a toda poboación. Xa se usaron para
falar do período castrexo e romano, das loitas irmandiñas, de
Castelao, de Ferro Caaveiro e unha gran variedade de temas,
aínda que quedan moitos outros sen aproveitar como ​a Guerra
Civil ou os guerrilleiros da posguerra.

16. Contamos con moitos novos
autores nos últimos anos,
pero unha boa parte edítase
en castelán. ​No 2018
diminuíu a publicación
de banda deseñada, saíron
do prelo ​18 títulos e 16
eran en galego e deles, 10
foron autores galegos.

17. Autores,
fervedoiro de iniciativas, proxectos
e calidade
Do abano de creadores e creadoras que se diseminan
polos centros de produción gráfica, eliximos uns
poucos para representar esa multiplicidade de
iniciativas.

18. FRAN BUENO​.
PIONEIRO PROFESIONAL
Foi o ​primeiro autor galego en
traballar profesionalmente no
sector comercial do cómic
estadounidense. Licenciouse en
Belas Artes na Universidade
Complutense de Madrid, e os seus
primeiros traballos apareceron en
publicacións como "Frente
Comixario" ou "Diario16". Realizou
o álbum "​O máxico arrecendo​"
para a editorial Vía Láctea e debuxou tres bandas deseñadas
para a Sección de Ciencia, Técnica e Sociedade do Consello da
Cultura Galega, escritos pola guionista ​Marilar Aleixandre​,
coa que tamén traballou en "Os escachapedras", publicada nas
dúas etapas da revista "Golfiño". Participou en diversas
exposicións como "O Comic en
Galicia" , "Viñetas desde o Atlántico"
e o Salón de BD de Cangas.
Internacionalmente, levou os seus
traballos á revista francesa ​Lanfeust
e á editorial estadounidense ​Image
(a serie​ Noble Causes​).
No seu palmarés conta co ​primeiro
premio no ​Concurso Nacional de
Cómics de Getafe e no concurso
para afeccionados da revista "Totem",
en 1989, con "​Guillermo y
Maximino​". E outras mencións.

19. MIGUELANXO PRADO​. O XEFE
É o ​autor máis importante da
historia da ​BD galega​. Ten estudos
universitarios de arquitectura na
Coruña. Os seus primeiros traballos
realizounos a finais dos anos
setenta, no fancine “​Xofre​”. O seu
primeiro álbum en solitario,
“​Fragmentos da Enciclopedia
Délfica​”, foi publicado en 1985, ao
que seguiría en 1987 “​Stratos​”. No ano 1990 publicou “​Trazo de
xiz​”, que sería o seu traballo máis celebrado e que tivo repercusión
internacional. Con todo, só unha pequena parte da súa obra pode
atoparse en galego. Unha desas obras en galego é ​"​Páxinas
crepusculares​" editado en 1993 pola Deputación da Coruña.
Traballou con compañías como a ​TVG​, deseñando o ​Xabarín​ do
famoso programa infantil, ou coa factoría
americana “​Dreamworks​”, no deseño dos
personaxes da serie “​Men in Black​”.
Desde o ano 1998 organiza​ cada ano o
salón de cómic “​Viñetas desde o
Atlántico​”.
Ten unha gran cantidade de premios no
seu palmarés, entre os que destacan o
premio ao mellor libro do ano na ​“Semana
de la historieta de Madrid”, o “​Premio
Génie de la Convention de París​”
;mellor obra no Salón do Cómic de Barcelona en tres ocasión
Premio Nacional do Cómic​, ...

20. PEPE CARREIRO.​ A HISTORIA EN
BOLECHAS
Ilustrador e deseñador de BD, comezou en 1977 con "​O fillo de
Breogán​" no voceiro comunista "​A
Voz do Pobo​". Foi un dos que
fundou de "​Can sen Dono"​, revista
que el dirixiu, e colaborou con
publicacións como "Teima", "El
Pueblo Gallego", "Hoja del Lunes de
Vigo", "Faro de Vigo"... Publicou a
saga "​A retirada de Sir John
Moore​" na primeira etapa da revista
"​Golfiño​", que despois foi
recompilada como un álbum por
Xerais​. Outras creacións súas
inclúen "O curral de Don Mundo",
"Maxistérico", "O galo Camilo" e
"Robinson". Como creador de comics
para nenos ten acadado moita fama,
con obras como "​Os Bolechas​".
Traballou na publicación infantil
"Bule bule" e publicou o álbum
"Compostela, historia dunha
lenda" da que se chegaron a
vender ​dez mil exemplares​. Na
mesma editorial viu a luz a súa
serie de álbumes "Os
Barbanzóns" (2003), unha
revisitación asterixiana.

21. EMMA RÍOS. ​UNHA GALEGA EN
AMÉRICA
É a artista galega máis importante no mercado dos ​EEUU​ e a a
sinatura autóctona por excelencia en
Marvel Comics​. Participou na popular
serie “​Amazing Spiderman​”, os dous
son títulos de 2010, como en ​Runaways​,
que se publicou en castelán por ​Panini​.
Tamén debuxou para o selo “​Boom!​” e
“​The Art of Boom!​” Studios en 2011.
Traballou como
arquitecta,
ilustradora e
autora, onde
empezou facendo ​mangas​. Cando era
principiante colaborou nos fanzines:
“​El bolchevique vespertino​”​,
“​Esto es la guerra​”​, “​Mensajes en
una botella​”​ e “​Comikaze​”​. Colaborou noutros números do
Barsowia​ en 2007 e 2011, facendo equipo con con Hwei Lin,
así como no​ ​“​Dos Veces Breve Especial​ ​autoras​”​ (2006) e
no “​Proxecto EntreCruzar​”. Fixo parte en exposicións como
“​Novos autores coruñeses​”; “​Viñetas desde o Atlántico
2000​”; “​O chapapote móvese, 2003​” e “​Polaqia en
llamas​”, entre outros.

22. KIKO DA SILVA​. CIMENTADOR DE
GOLFIÑO
Como impulsor da revista "​BD Banda​" ​e director da colección de
álbums homónima, na editorial
“​Faktoría K​”, ​é un dos principais
autores de edición galega de BD.
Contribuíu a dúas das principais
iniciativas de cómic ​infantil-xuvenil ​en
España nas últimas
décadas, as revistas
"​Golfiño​" e "​Mister
K​". Na primeira
acadou fama coa serie
de humor "​Fiz nos Biosbardos​". Na segunda,
"​Clases con Guasa​" (que publicou en 2006 na
revista“​Spirou​”). Comezou no cómic
participando en fanzines como "​Nicasso​" e
"​Nova linea​" e
colaborou co único
número de "​Elipse​".
Tamén contribuíu á colección sobre o
“Prestige”, "H2Oil", como debuxante e
como un dos coordinadores do Colectivo
Chapapote. Colabora na revista "​El
Jueves​" na que ademais de chistes,
realiza "La Guinda Final", con parodias de
cómics moi recoñecidos. Desenvolve o seu
estilo humorístico-gráfico na edición
pontevedresa do periódico "​La Voz de Galicia​".

23. XAQUÍN MARÍN. ​O FUNDADOR
Un dos autores clásicos, ​fundador
da BD galega xunto a Raimundo
Patiño. En 1975 publicou xunto a el
“​As dúas viaxes​”, o ​primeiro
álbum do noso cómic. Traballa,
ademais de
na BD, como
ilustrador e
cartelista e humorista gráfico. Editou
cómics como “​Gaspariño​” ou “​Dos
pés á testa​”. Colaborou en
publicacións como “​El Ideal
Gallego​” ou a revista “​Golfiño​”, ou
“​La Voz de Galicia​”, onde segue
colaborando con “O lecer de Isolino”.
Ademais, ​liderou críticas contra o
Prestige​, promovendo a exposición
“​Humor Cru​”. Recibiu o “​Premio
Ourense de BD 1991​”, outorgado pola Casa da Xuventude de
Ourense.

24. LUÍS DAVILA​. HUMOR DIARIO
Nado en ​Bueu ​no 1972, estudou na
Escola de Artes Pablo Picasso da
Coruña. As súas primeiras
publicación realizounas na súa vila
natal. ​Colaborou co xornal
"Faro de Vigo" a través de tiras
humorísticas, diferentes en cada edición, como son "O
Bichero", para O Morrazo; "O Fotomatón", para Vigo; "O Toxo",
para Deza-Tabeirós ou "O Afiador", para Ourense. Tamén
realiza tiras de prensa para o xornal "Galicia en el Mundo".

25. MARILAR ALEIXANDRE​. A LETRA
DOS CÓMICS
Guionista nada en Madrid, pero que
escribiu os seus guións en galego​.
Profesora da Universidade de Santiago e
coñecida como
escritora​,
escribiu textos
para banda
deseñada en
galego,
destacando os
cómics
científicos do
Consello de Cultura Galega​. Nestas
obras colaborou con ​Fran Bueno​, debuxante co que traballou
tamén na revista “​Golfiño​”, desenvolvendo a serie “​Os
Escachapedras​”.

26. FRAN JARABA
Foi un dos que sacaron adiante “​Xofre​”,
unha das maiores publicacións da banda
deseñada en ​Galicia (1979). Fixo o seu
primeiro libro en 1981 e ilustrou máis de 70
para diversas editoriais
españolas​. Colaborou
con outras publicacións
como "​Can sen Dono​"
e "​Golfiño​". No ano
2000 publicou o seu
primeiro álbum de cómic, "​Cita na
Habana​", ambientado na Guerra da
Independencia cubana. O segundo volume,
Campos de Cuba​, saíu á luz no 2004.

27. ANTONIO SEIJAS
Colaborou coa revista ​Golfiño ​de ​La
Voz de Galicia​ no 2003. Ilustrou a
revista​ Murguía ​e contribuíu ao
catálogo da VII Bienal da Caricatura de
Ourense en 2004. Debuxou no libro
"​Dos avogados e da xustiza, no
sentir popular​" de Alberto Pascual e
foi finalista no certame “​Na
Vangarda-Banda Deseñada​” da
Xunta de Galicia (2004). Participou no libro homenaxe a Joan
Manuel Serrat (de edición de exemplar único), con autores
como ​Forges, Cels Piñol​ ou ​Xaquín Marín​. Obras súas
foron expostas nas exposicións e nos festivais de ​“Can de
palleiro, da Asociación Galega de Profesionais da
ilustración (AGPI)”, “Viñetas desde o Atlántico 2006”,
“XVII Xornadas de Banda Deseñada de Ourense
(2005)”​ e​ “XVIII Xornadas de BD de Ourense (2006)”​.

28. XOSÉ TOMÁS
A súa actividade maioritariamente foi na
ilustración e no humor gráfico. O seu
debut chegou coa obra ​Tolos​, para a
Universidade da Coruña. Colaborou no
suplemento ​"Xatentendo.com" de
"La Voz de Galicia" e traballa como
debuxante nas edicións da Coruña e de
Carballo. Tamén fixo ilustracións e
cómics para a Revista ​"Plis-Plas"​.
Participou na primeira etapa de
"Golfiño"​, realizando pasatempos e na
serie ​"Luzbell"​. Ademais contribuíu ás revistas
"Sapoconcho" e a da Asociación de Profesores de Inglés de
Galicia ​(APIGA)​. Ilustrou o CD Rom didáctico ​"Coas raíces
no chan" ​da Consellaría de Medio Ambiente. Puido expoñer
obras en mostras do ​Museo do Humor de Fene​.

29. JUAN CARLOS ABRALDES
Debuxante e caricaturista
nado en Barcelona con
estudos de Artes Aplicadas na
Escola de Artes Mestre Mateo
de Santiago. Colaborou en
proxectos como
“​Xatentendo.com​”, a
revista “​Golfiño​” ou
“​H2Oil​”. Tamén colabora habitualmente co xornal “​La Voz de
Galicia​”. Traballou en publicacións como “​Tempos​”, “​Azul y
Blanco​” ou “​Compostelán​”, e en películas de animación
como “​O bosque animado​” e “​O rei Quintín​”. Traballa
tamén como ​ilustrador de libros de texto​.
Gañou o ​Premio Ourense de mellor
autor afeccionado 1998 con “​España
vai…​”, e conseguiu o 3º premio no XII
Concurso Galego de BD ​coa súa historia
“​Película en branco e negro​”. Tamén foi
galardoado no certame de humor gráfico da
Casa do Humor de Fene ou no ​Concurso
de Cómic Juventud 98​.

30. REVISTAS,
INTENTOS COMERCIAIS
EFÉMEROS
A COVA DAS CHOIAS
A primeiros da década dos 70 formouse o chamado ​Grupo do Castro​,
un conxunto de precursores da banda deseñada galega. Estes creadores
eran Xesús “Chichi” Campos, Lois Caparrós Esperante, e Xosé Díaz
Arias, coa colaboración do irmán deste último, Rosendo “Roxo”Díaz
Arias.
O traballo do Grupo do Castro caracterizábase pola ​promoción do
galego como lingua de comunicación e de ensino​, o compromiso
de ​loita contra a Ditadura​, a ​defensa das liberdades ​civís, e a
crítica ao imperialismo e á intolerancia. A pesar dos numerosos
problemas que o seu compromiso político lle causou, o Grupo do Castro
acadaría un fito na historia do cómic en Galicia, coa ​publicación en
1973 de “A Cova das Choias”, a primeira revista de BD galega​.
Fíxose desde ​Xenebra ​coa ​colaboración ​de membros da
comunidade emigrante en Suíza.“A Cova das Choias”, ofrecía tres
perspectivas do cómic moi características:a ​experimentación formal
de Lois Caparrós, o corrosivo ​humor ​de Chichi Campos, e o ​deseño
sintético​ e estudio compositivo de Xosé Díaz.
IMAXES PÁX 11 E 25
http://culturagalega.gal/bd/documentos/choias.pdf

31. CAN SEN DONO
Publicación de longa vida que ​entre 1983 e 1990 sacou ​vinte
números desde Vigo​. Durante este período consolidouse como a
principal revista
independente do
humor galego,
colaboracións ​da
altura de ​Siro​,
Antonio Mascato,
Xaquín Marín​,
Nacho Hortas,
Fran Jaraba​, Xoan
López Domínguez e
un longo etcétera.
Con mudanzas no
seu formato, saíu do
primeiro seminario
galego de humor e a
pesar de centrarse
no humor gráfico
dedicou unha grande
atención á banda
deseñada.

32. FRENTE COMIXARIO
Sae 1989 e desaparece en 1993 publicando ​sete números e dous
especiais desde ​Ourense​, consolidándose durante ese período como a
principal publicación de banda deseñada de Galicia.
Entre os participantes no fanzine, nomes coma ​César Moreiras,
Macaco, Miguelanxo Carballo, Moxón, Paradelo, Andrés
Fortes, Robledo, Eduardo Meliñas, Xavi, Diego Domínguez,
Alfredo González, Ermitas ou Henrique Torreiro​. A publicación
chegou a acadar un ​importante número de páxinas e unha tirada
considerable​, chegando a realizar a difusión a través dunha
distribuidora e chegando a toda Galicia. Contou desde o comezo co apoio
da Casa da Xuventude de Ourense, que se viu comprometido despois do
achegamento de parte do colectivo a posturas
reintegracionistas​. A dificultade en profesionalizar a revista e a
integración á vida laboral de varios dos seus promotores provocou a súa
desaparición.

34. GOLFIÑO
Revista galega de BD profesional, que ​inicia a publicación no 2000​.
O volume I editado por Xerais, compúxose de catorce números mensuais
a toda cor. A revista fechou por motivos económicos en xuño de 2001,
ano e medio despois de saír á rúa. Ademais de cómic, ​esta primeira
etapa ​tiña ​en cada número ​unha reportaxe monográfica e
seccións de correo, pasatempos, libros, videoxogos e internet​.
A cabeceira foi recuperada por ​La Voz de Galicia como
suplemento semanal a partir do Día das Letras de 2002​, e o
volume II resultante pasou a conter só BD​. Con Fausto Isorna como
director artístico desde o inicio, contou nas súas páxinas con algúns dos
mellores debuxantes de banda deseñada de Galicia. Na súa primeira
época, Golfiño contiña historias de ​Fausto, Pepe Carreiro, Fran
Bueno, Norberto Fernández, Varela Ferreiro, Andrés Meixide
e Xaquín Marín ​entre outros. A eles uníronse na segunda época
talentos da talla de ​Kiko da Silva, David Rubín, Víctor Rivas,
Primitivo Marcos e Miguel Porto.

36. BARSOWIA
Barsowia foi a ​revista e buque-insignia ​do colectivo Polaqia​,
publicando cómics en galego e en portugués. Incluiu obras de
numerosísimos autores, a maioría deles galegos. Entre os creadores
máis activos para a cabeceira contáronse Diego Blanco, David
Rubín, Brais Rodríguez, Hugo Covelo, Álvaro López, Manel
Cráneo e Kike Benlloch​. No ​Saló Internacional del Còmic de
Barcelona gañou o Premio do Público ao Mellor Fanzine de
España en 2005, e o Premio de Mellor Fanzine de España en
2006. En 2006 Dolmen Editorial publicou ​"Barsowia en llamas"​,
extenso recompilatorio en castelán con abondoso material inédito na
altura.

38. OS BARBANZÓNS
Os Barbanzóns é unha serie de banda deseñada creada no ano ​2003
polo debuxante
vigués Pepe
Carreiro​, e
publicada pola
editorial ​noiesa
Toxosoutos​. Os
cómics están
ambientados na
Idade de Ferro​, a
trama localízase no
Castro de Baroña​,
e os libros
describen as
aventuras que
viven os habitantes
do poboado
prerromano.
A serie Os
Barbanzóns
compleméntase
coa serie ​Os
Pequenos
Barbanzóns​,
protagonizada
polos mesmos
rapaces do castro
que aparecen na serie orixinal. Esta serie é máis axeitada para ser lida
por nenos menores de 12 anos.

39. OS BOLECHAS
Os Bolechas é o nome dunha serie infantil que narra as aventuras
dunha familia de ficción creada por​ Pepe Carreiro​ no ano ​2000​.
Ao longo destes anos
asentáronse no eido
editorial galego con
máis de ​550 títulos
publicados e preto de
millón e medio de
exemplares
distribuídos No ano
2012 traspasaron as
fronteiras literarias
para chegaren a varios
ámbitos culturais e de
lecer relacionados coa
infancia.
Hai uns anos deron o
salto a outros formatos
coa creación dunha ​serie de televisión​, unha liña de xoiaría infantil,
música ou diversos ​espectáculos​. Aproveitando a tirón, as institucións
servíronse da imaxe da familia para diversas campañas de
concienciación social.

40. A LINGUAXE DA BANDA
DESEÑADA
A arte dos debuxos
A banda deseñada presenta varios recursos expresivos que nos axudan a entender
mellor as situacións que ocorren. Esta expresividade obsérvase dende o propio
formato que presentan os bocadillos​, ​as metáforas visuais ​que transmiten o estado
de ánimo dos personaxes, ​os tipos de planos​, ata ​as figuras cinéticas​.
TIPOS DE BOCADILLOS
O bocadillo ou globo defínese como o elemento da viñeta que
contén as intervencións dos personaxes​. As súas formas
e contido (palabras, símbolos, etc.) están destinados a cubrir a
gran variedade de elementos verbais e non verbais que
constitúen a comunicación humana.
• Globo con raia continua:
non marca ​ningunha significación
especial​ na voz do personaxe.
• Contorno con trazos ondulados:
Voz trémula (​debilidade, medo, frío​...).
• Contorno con dentes de serra:
Berro​, ​irritación, voz desencaixada, voz procedente
dun aparato electrónico (teléfono, altofalante,
ordenador...).

41. • Contorno con liñas descontinuas:
Voz baixa (segredos, confidencias...).
• Bocadillo unido a
outro globo de
diálogo:
Permiten indicar as pausas
nun diálogo, dividindo o
discurso.
• Globo con varios rabos:
Texto pronunciado por varios personaxes en simultáneo.

42. TIPOS DE PLANOS
Como no cine, os cómics necesitan plans para visualizar a
acción e darlle unha sensación de movemento. O plano non é
máis que a ​distancia coa que se mira o obxectivo​. É coma
se estivésemos xogando co foco dunha cámara dirixíndoa onde
queremos que o lector se vexa.
No cómic. Hai unha gran variedade de planos cada un, coas
súas propiedades e emocións.
•​ Plano Xeral:​ ​a figura humana xa cobra protagonismo,
encadra o personaxe e
ofrece información do
seu contorno próximo.
• ​Primeiro Plano:
encadra o personaxe
dende os ombreiros.​ O
obxectivo é destacar os seus
trazos expresivos (estado
psicolóxico, emocional...).
• ​Primeirísimo Primeiro
Plano ou Plano
Detalle​: selecciona unha
parte específica dun
obxecto ou figura
humana​. Por Primeirísimo
Primeiro Plano entendemos un plano de detalle aplicado ao
rostro que se ​centra nos ollos, o nariz e a boca.

43. • ​Plano Medio​: encadra o personaxe ​de medio corpo,​ a
partir da cintura.
Pretende tamén
destacar as súas
accións​ ou trazos,
centrándose na
expresividade do
personaxe.
• Panorámica​: presenta e describe o ​ambiente onde
transcorre a historia. Os personaxes apenas se perciben, pois o
seu obxectivo é presentar o ​contexto​.

44. PUNTOS DE VISTA
•​ Ángulo Normal ou Ángulo
Medio​:
a acción transcorre ​á altura dos
ollos​. É unha visión ​neutral​.
• ​Ángulo en Picado​: a acción
represéntase ​desde arriba
cara abaixo.
Dá a sensación de ​pequenez ​ou ​inferioridade​.
• Ángulo en Contrapicado:
a acción represéntase ​dende abaixo cara arriba​. Dá a
sensación de ​grandeza ou superioridade.
• ​Ángulo Cenital ou Picado Absoluto e Ángulo Nadir
ou Contrapicado Absoluto​:
dan unha ​visión
perpendicular
da realidade.
Esaxeran os efectos
do picado ou
contrapicado.

45. FIGURAS CINÉTICAS
Chamámoslles ​liñas cinéticas ás ​marcas ou raias que
rodean certos obxectos para indicar que se están
movendo e o sentido do movemento​; aportan dinamismo
e acción á viñeta. Sen elas sería difícil que o lector soubese que a
persoa ou o obxecto se están movendo.
Xestos funcionais​: aqueles que se
realizarán de xeito semellante por
calquera personaxe enmarcado
nunha situación dada.
Xestos iniciais​:​ caracterizar
personaxes
non centrais, traballar de forma
decorativa
ou como indicadores de características.

46. ONOMATOPEAS VISUAIS
Son un xeito de representar
visualmente co texto diferentes
sons (​imitan o propio
son e o trazo tamén suxire
características
do mesmo​). Veremos tamén que, en
moitos casos, son
adaptadas de
palabras inglesas
pola tendencia a
traducir os textos
dos bocadillos,
pero non os das
onomatopeas, que
se acaban
convertendo en
códigos comúns.
-Exemplos disto serían:
crack, ring, splash, click, sniff, glup…

47. METÁFORAS VISUAIS
É un recurso propio da poesía
que consiste en ​utilizar un obxecto
para designar a outro e así
apropiarse das súas cualidades​. O
cómic adoptou as metáforas visuais
como recurso propio .Así unha
bombilla suxire unha idea e así
infinitamente.
Signos de apoio
A miúdo utilízanse ​signos para enriquecer a mensaxe​ e
a expresión dos personaxes; en xeral, un signo de admiración
indica sorpresa, e un de interrogación, dúbida.

48. Xornadas de banda deseñada en Galicia,
un escaparate creativo
En Galicia, coexisten distintas xornadas de banda deseñada
entre as que destacan o ​premio Ourense de banda
deseñada​, o ​certame de banda deseñada de Vigo​, o
premio Castelao de banda deseñada, ​encontro de banda
deseñada de Lugo​; por citar un de cada provincia.
Concretando máis entre os certames polas provincias:
Premio Castelao de banda deseñada​, pode participar
calquera persoa maior de idade que non gañase en ningunha
das 5 edicións previas, hai dúas categorias:
- lix​- para mozos e infantes.
- xeral​- dirixida a todo tipo de lectores.
este certame lévase celebrando dende o ano 2005.
O ​Museo do humor​, en Fene, achega tamén
cursos e formación neste ámbito; na cidade
coruñesa historicamente destaca ​Viñetas
desde o Atlántico​ que se celebra en agosto.
En Ourense destaca o
premio Ourense de
banda deseñada á mellor iniciativa,
orientado a distinguir iniciativas e
traxectorias destacadas no panorama da BD
galega.

49. Na provincia de Pontevedra destaca o C​ertame
de banda deseñada de Vigo​, está xa na súa 9
edición, consta con 3 categorias; en Cangas a
Asociación Cultural-Recreativa Meiji coa
colaboración da Librería
Esmorga, institutos Illa de
Ons e María Soliño e Otaku
Center de Pontevedra, recibe
unha xornada de BD.
En Lugo, celébrase o ​Encontro de
banda deseñada histórica de
Galicia​, ​consta de tres sesións teóricas e
dous obradoiros prácticos.

50.
Museo do humor de Fene
Humor concentrado
O ​museo do humor de Fene foi inaugurado o ​24 de novembro en
1984 ​na casa da cultura de Fene; co
propósito de dar a coñecer fóra de
Galicia aos ​mestres do humor
galego​, e dentro de Galicia, ao resto
do mundo.
·Ten ​máis de tres mil fondos
onde podes encontrar unha ampla
representación do humor galego, ​caricatura e historieta e
contemporáneo internacional.
·Entre as súas coleccións se
encontran cómicos tan
orixinais como ​Xaquín
Marín​, Siro, Chumy
Chúmez, Máximo, René de
la Nuez, Mort Walker o
Fontanarrosa.
·Tamén teñen diversas ​publicacións ​como as coleccións ​do
"Sapoconcho" (revista del Museo del Humor), "Retranca" ou
exemplares antigos de "La Codorniz" o "El
Jueves".
·O museo conta cun ​certame ​chamado
curuxa onde o premio é unha curuxa de
cerámica.

51. PREMIOS,
RECOÑECEMENTO Á EXCELENCIA
Xornadas de banda deseñada en Ourense:
· Este certamen dividese en ​tres
categorías​:
- Maiores de 17 anos até os 35.
- Menores de 17 anos.
- Difusión do cómic e da banda deseñada galega
·Na primeira categoría proclamouse campión o
cómic titulado ​Pendulum​.
Premio “Castelao” banda
deseñada:
· Neste certame só poden participar
as persoas ​maiores de idade​ que
non gañasen o certame nos últimos
cinco anos.
· Este concurso divídese en dúas partes:
- Modalidade xeral​, son obras dirixidas
para todos os lectores
- Modalidade LIX​, obras dirixidas ao
público lector infantil e xuvenil.
: Só se poden presentar a unha desas dúas
categorías.

52. · O ​premio será de 6.500€ ​para calquera
modalidade.
· A temática dos cómics e totalmente libre.
· Os últimos gañadores recoñecidos foron:
- Na modalidade xeral, ​Canción para
fundir flores no mar​ (2018)
- Na modalidade LIX,​ Fóra do mapa​ (2016)
Certame de banda deseñada de Vigo:
· Este certame ​organízase​ na ​biblioteca
Pública de Vigo Juan
Compañel.
· Este concurso ten tres
categorías:
- ​Infantil​, ​Xuvenil e ​Sénior​· O tema
será libre, con textos en galego. ·Os
premios serán os mesmos para as tres
categorías, ​diploma e un ​lote de
produtos relacionados coa banda
deseñada.

53. TIRAS CÓMICAS:
OPINIÓN DIARIA
Unha boa parte dos xornais contan cun debuxante
que sintetiza nunha tira cómica o tema do día ou ben
un retrato social. A habilidade para enfocar o matiz,
o transcendente, xunto co enxeño crítico, permiten
escoller os debuxantes con maior renome.
Algúns deses ilustradores son:

54. Xaquín Marín, estilo sinxelo único
Xaquín Marín é
un dos autores
máis clásicos das
viñetas galegas.
Ten un estilo
único​, é tan
característico
que non terá
continuadores.
Con ese estilo persoal ​leva medio século debuxando
viñetas​, ​carteis, ilustracións e banda deseñada.
O Marín mozo concluíu iso pola súa conta e creou un
estilo tan galego
que ten o
arrecendo e o
sabor das nosas
viandas ​tradicionais.
Unha ​viñeta
sinxela de Xaquín
Marín é ​románica,
como a bola; a viñeta
traballada con
milleiros de riscos é barroca, como a empanada.

55. LUIS DAVILA, crítica social con
chispa
Davila decidiu titular ​“​O Bicheiro​” a unha serie de humor
gráfico que dende hai anos sácalle sorrisos a milleiros de
lectores.
Trata sobre ​festas populares, problemas para pagar a
hipoteca, a adaptación da terceira idade ás novas
tecnoloxías ou a situación lingüística ​de hoxe en día cun
pouco de ​crítica social​.Unha boa viñeta ten que contar cun
pouco de​ ​chispa, observación e gracia

56. Xosé Lois, retranca popular
Publica en ​revistas, xornais, semanais​… o noso día a día
pero cun pouco de humor.
O Carrabuxo é unha das súas obras, un personaxe de ficción;
un ​paisano galego espigado, fiel á ​boina ​que lle tapa os ollos,
ao seu ​cigarro ​e ao seu idioma e á súa ​retranca ​á hora de
amosar a súa percepción da vida.
O Carrabouxo
aparece no diario
en “​La Región​”
de Ourense,
cidade na conta
cunha estatua
propia.
O seu nome
“Carrabouxo”
responde a un
costume popular
de poñerlle a unha
persoa de alcume
todo o contrario do que é. O personaxe é moi alto e estirado e o
carrabouxo é unha bóla pequeniña, redondiña​.