Moderne Levenskunst

1. HV-Midden-Holland
1
Vensters uit de Humanistische Canon
www.humanistischecanon.nl
Bespreking: 3 maart 2015
Inleider: Peter de Wit
Venster Moderne levenskunst
Tijdsperiode Heden
Thema De heropleving van de zelfzorg
Geef invulling aan je positieve vrijheid
Belangrijke moderne denkers over levenskunst
 Michel Foucault een vrijheidspraktijk
 Joep Dohmen positieve vrijheid
 Dick Kleinlugtenbelt mensbeelden

2. HV-Midden-Holland
2
Agenda
1. Het voorafje
 doel van de Canon
2. Het venster over levenskunst in onze tijd
 eerst even terug de klassieke filosofen
 Michel Foucault maak van je leven een kunstwerk
 Joep Dohmen tegen de onverschilligheid
3. Mensbeelden en levenskunst
 Dick Kleinlugtenbelt het eigen leven vorm geven
4. De hamvraag
 Brengt dit thema mijn denken verder ?

3. HV-Midden-Holland
3
Het voorafje
Het namenrondje
 heb ik ook uw emailadres ?
o alle deelnemers kunnen de sheets per email krijgen

4. HV-Midden-Holland
4
Het voorafje
Humanistische Canon
 35 Vensters
Doel
 geschiedenis en actualiteit
o verder lezen
‘Het’ humanisme
 ligt nergens vast
o is historisch veranderlijk
Wat houdt humanisme dan in ?
Website HV
 vindt u dit belangrijke waarden ?
 zelfbeschikking
 verantwoordelijkheid
 redelijkheid
 gelijkwaardigheid
 verdraagzaamheid
 solidariteit en rechtvaardigheid
 dan bent u humanist !

5. HV-Midden-Holland
5
Het voorafje
Drie hoofdlijnen in de Canon
1. uitgangspunt: kritisch denken - vanuit menselijke vermogens
2. streven: sociale rechtvaardigheid
3. ideaal: ontplooiing van het individu
Eigentijds Humanisme
Drie pijlers van het HV-humanisme
 de combinatie van deze drie hoofdlijnen
o zelf denken
 geen autoriteit of geopenbaarde kennis
o samen leven
 een politiek-moreel streven
o persoonlijke ontplooiing
 levenskunst
 thema levenskunst – in alle drie pijlers

6. HV-Midden-Holland
6
Levenskunst – vorige inleiding
Een breed begrip
Spiritualiteit
 een zoeken naar een beter evenwicht
o materiële welvaart
o geestelijk en lichamelijk welzijn
De levensgenieters
 de levenskunst beurs
o met aandacht, zorg en sfeer
o het zwitserlevengevoel
Centra voor levenskunst
 bewust leven
o Humanistisch - geef vorm aan je eigen leven
o Mindfulness - leef met aandacht voor het moment
o Yoga - de weg naar heelheid en innerlijke vrede
 binnen en buiten het humanisme: het bewust geleefde leven

7. HV-Midden-Holland
7
Filosofie in de oudheid – vorige inleiding
Pierre Hadot
Wat is een mooi leven ?
 in de klassieke oudheid: meer geluk – minder lijden
o met gemoedsrust, innerlijke vrijheid
 door jezelf te veranderen – een bewuste manier van leven
o jezelf vormen door veel te oefenen
Filosofie - een manier van leven
 Socrates/Plato - zoek de dialoog
 Aristoteles (Lyceum) - streef naar een voortreffelijk midden
 Epicurus (Tuin) - zoek geen valse genietingen, leid een gematigd leven
 Zeno (Stoa) - schuif terzijde waar je geen controle over hebt
 Seneca - toets jezelf aan je leefregels
 Epictetus - wees alleen bezig met zaken die binnen je bereik liggen
 Marcus Aurelius - bevraag je innerlijk kompas
 een breeds scala aan levenskunstscholen

8. HV-Midden-Holland
8
De Humanistische Canon – vorige inleiding
Klassieke en moderne levenskunst
De huidige belangstelling
 in een tijd van individualisering
o kerk, politiek, traditie: niet meer automatisch leidend
o keuzevrijheid rond persoonlijke levenswijze
 grote nadruk op vrijheid en zelfbeschikking
o in liberale opvatting:
negatieve vrijheid - niet inmenging !
o in humanistische levenskunst:
positieve vrijheid – wat doe ik met mijn vrijheid
 wat is voor mij een mooi, authentiek leven ?
 binnen de notie van het sociale leven: voorbij het dikke-ik
Verschil
 klassieke levenskunst: verander jezelf
 huidige levenskunst: word jezelf
 overeenkomst: ontwikkel je tot een authentiek individu

9. HV-Midden-Holland
9
Het canonvenster over moderne levenskunst
In de laatmoderne tijd
Levenskunst is vrijheid in de praktijk
 gericht op een persoonlijke levenshouding
o invulling geven aan positieve vrijheid
 holistisch leerproces
o denken - bezinning, kritische reflectie
o voelen - willen, verlangen
o doen - oefenen
Thema’s
 wat kan ik? - bezinning en oefening
 wat wil ik echt? - waarden onderzoek
 hoe doen we het samen? - vriendschap
 wanneer? - omgaan met tijd
De canon: het ideaal van de humanistische levenskunst
 een gemeenschap van weerbare, op elkaar betrokken individuen

10. HV-Midden-Holland
10
Canon doorkijk: Michel Foucault
(+1925-1985)
Het menselijk subject – het zelf
De vroege Foucault
 analyses van de macht
 disciplinering moderne westerse mens
o complexe maatschappelijke processen
 in taal
 in psychiatrie, juridisch, sexe, commercialisering
 tegen het humanisme van o.a. Sartre
o geen vrijheid, ontplooiing, verantwoordelijkheid, menslievendheid
o geen voor zichzelf transparant subject
De latere Foucault (vanaf 1976)
 hoe omgaan met heersende codes en regels ?
o rechten en plichten beheersen het denken over het goede leven
 in de praktijk is ruimte: een vrijheidspraktijk
o leer je eigen leefregels kennen, onthouden en toepassen
 Waarom is die lamp wel een kunstwerk en mijn leven niet ?

11. HV-Midden-Holland
11
Michel Foucault
Het leven als kunstwerk
Levenskunst als vrijheidspraktijk
 individuele vrijheid
o bestaat niet zonder beïnvloeding (machtsstructuren)
o emancipatie gaat over negatieve vrijheid
o oproep: geef zelf invulling aan je positieve vrijheid
 laat je identiteit niet verstarren
o blijf constant denken en oefenen
o strijd voor een open en vitaal leven
 werk niet gestaag toe naar de grote finale
o leer te leven in het hier en nu
o het doel van het leven ligt niet in de voltooiing
o de weg is het doel
 Foucault: een pleidooi voor een open en vitale levensvorm
o op ieder moment van het leven

12. HV-Midden-Holland
12
Canon doorkijk: Joep Dohmen
(1949)
Tegen de onverschilligheid
Pleidooi voor een moderne levenskunst – Ambo 2007
Erich Fromm
 1947: De zelfstandige mens
 heeft de moderne tijd een eigen morele problematiek ?
o ja, de onverschilligheid jegens zichzelf
o lijkt te leven om te werken en te genieten van rijkdom
 het moderne leven
o het leven lijkt iets eenvoudigs, hoeft geen speciale inspanning
 gericht op vaardigheden voor status en materieel succes
o opvoeding lijkt niet gericht op innerlijke rijpheid
 niet op de liefdevolle harmonie met de omgeving
 de humanistische psychologie
o het bevorderen van de optimale ontwikkeling van onze persoonlijkheid
 tot wat we in aanleg kunnen zijn
 in overeenkomst met de wetten van de natuur
 Fromm: het leven zelf is een kunst, behoeft inspanning

13. HV-Midden-Holland
13
Joep Dohmen
De huidige tijd
De moderne liberale tijdgeest
 streeft naar niet-afhankelijkheid en niet-kwetsbaarheid
o autonomie als recht op zelfbeschikking en niet-inmenging
o MAAR het gaat om: HOE invulling geven aan positieve vrijheid
 veel mensen kennen hun beperkingen slecht
o gering idee van hun afhankelijkheid
o gericht op directe behoeftebevrediging
o benaderen anderen instrumenteel
Het conservatieve denken
 de mens is niet opgewassen tegen vrijheid
o gemeenschapsmoraal - normen en waarden discussie
Het postmoderne waardepluralisme
 biedt geen duidelijke handelingscriteria  leidt tot onzekerheid
 je leert niet om tussen morele keuzes verschil te maken

14. HV-Midden-Holland
14
Joep Dohmen
Het pleidooi: levenskunst biedt een mogelijkheid
Een 5 punten programma
 ken jezelf
o leer jezelf interpreteren
 ontwikkel daadkracht
o bevorder met gewoontevorming je praktische wijsheid
 maak verschil
o bepaal je rangorde van waarden
 kies het juiste ogenblik
o wat is hier en nu aan de orde
 let op de context
o houd rekening met de regels en de eisen die aan je gesteld worden
Van inhoud is levenskunst onbepaald !!
 doel een eigen levenshouding
o persoonlijk toe te passen
 zoek naar handelingsruimte in concrete situaties

15. HV-Midden-Holland
15
Joep Dohmen
Waarom is levenskunst nodig ?
De mythe van de autonomie
 de norm is: zelfredzaamheid
o óók bij twijfels, angsten, onzekerheden
 Dohmen: de moderne mens lijdt daaronder
o de vraag is: hoe vrij zijn mensen ?
Zit in de neoliberale tijdgeest
 niet inmenging
o zelfbeschikking, zelfredzaamheid
Zit óók in het humanisme
 het vermogen en de taak het eigen leven vorm te geven
o de waardigheid van de persoon
o individuele verantwoordelijkheid
o respect voor autonome beslissingen
 humanisme moet de positieve vrijheid van mensen bevorderen

16. HV-Midden-Holland
16
Joep Dohmen
Authenticiteit -1
Een nastrevenswaardige houding
 wees echt, speel geen rol, leef in waarachtigheid
o wees geen conformist
o wees alleen met een goede reden een rebel
 afgewezen door postmoderne filosofen
o ontkennen het bestaan van een essentie in een mens
o maar in de praktijk: niet de vraag of, wel wat is het
 hoe doe je dat - authentiek zijn?
o niet: zomaar doen wat in je opkomt
 per se antiautoritair zijn
 kost wat kost origineel willen zijn
o wel: geduld hebben als de situatie onoverzichtelijk is
 een autoriteit raadplegen
 soms moet je op gevoel een besluit nemen
 van buitenaf kun je niet zien of een daad authentiek is

17. HV-Midden-Holland
17
Joep Dohmen
Authenticiteit -2
Een doorleefde levenshouding
 ontwikkel zelf je eigen waardenschaal
o wees zelf je eigen autoriteit
 ga niet uit van een onveranderlijke innerlijke kern
o niet: jezelf vinden
o wel: in de context afstemmen - wat vind je belangrijk ?
 op een waarachtige manier ‘binnen’ en ‘buiten’ op elkaar afstemmen
 is niet egoïsme
o juist de combinatie:
 trouw zijn aan jezelf
 én de vraag naar de betrokkenheid op de ander
 Dohmen: veel moderne mensen willen graag zichzelf zijn
o willen verantwoordelijk zijn voor hun eigen leven
o willen authentiek zijn
o levenskunst biedt een weg

18. HV-Midden-Holland
18
Dick Kleinlugtenbelt – vorige inleiding
(1949)
Levenskunst
 bevriend raken met jezelf en de ander (Damon, 2010)
Levenskunst - je innerlijke ruimte
 ieder mens staat in een verhouding tot
o zichzelf
o tot anderen
o tot de dingen om je heen
 hoe vrij is je innerlijke ruimte ?
o hoe sta ik in deze situatie ?
o is er positieve vrijheid om te kiezen ?
 alledaagse kwesties
o blijf ik trouw aan voor mij belangrijke leefprincipes ?
 persoonlijke keuzes
o streven naar min of meer bewuste en doordachte keuzes
 je kunt reflecteren op hoe je jezelf vorm geeft
o zonder idealisering van autonome en vrije keuze mogelijkheden

19. HV-Midden-Holland
19
Dick Kleinlugtenbelt
Mensbeelden en levenskunst
De mens en de kunst het eigen leven vorm te geven - Damon 2005
Levenskunst
 vraagt een reflectieve houding
o tegenover de dingen om ons heen, onszelf en de anderen
 schrijft niet voor
 reikt mogelijkheden aan
 gaat over morele keuzes
o biedt speelruimte door keuzemogelijkheden te zoeken
o geeft daarmee het eigen leven vorm
 gaat niet uit van de actuele vrijheidsopvatting
o autonomie, zelfbeschikking, zelfredzaamheid
 deze is meer plicht dan een uitdaging
 géén appèl op absolute vrijheid
o géén te verwezenlijken ideaal
o vrijheid binnen maatschappelijke verbanden
 werk aan een leven waar je ‘ja’ tegen zegt

20. HV-Midden-Holland
20
Dick Kleinlugtenbelt
Mensbeelden James Ensor’s mascerade
De levenskunstenaar ziet de mens
 als een reflectief wezen met keuzevrijheid
o MAAR OOK: er is soms een teveel aan vrijheid
 weet zich een sociaal wezen
o MAAR OOK: met tegenstrijdige verwachtingen
 kan van het leven genieten
o MAAR OOK: weet van het lijden
 wil verstandige en goede keuzes maken
o MAAR OOK: er is geen absolute waarheid
 doet aan planning
o MAAR OOK: heeft weet van het lot
Het wezen van de mens
 ‘de’ mens kan niet volledig gekend worden
 ziet de mens als een kwetsbaar, gebrekkig en ambivalent wezen
o eigen verantwoordelijkheid kan soms nauwelijks gedragen worden

21. HV-Midden-Holland
21
Dick Kleinlugtenbelt
Meerdere mensbeelden
Het eigen mensbeeld
 levenservaringen liggen ten grondslag aan mensbeelden
o per mens verschillend
 mensbeelden geven opvattingen over de mens weer
o ze leggen de mens niet vast
 herijk voortdurend je eigen mensbeeld
o ieder mens heeft een mensbeeld dat verandert door omstandigheden
DK: 7 filosofen – 7 mensbeelden – 7 levenskunsten
 Nietzsche: begrijpt de mens vanuit de (menselijke) natuur
o de kunst je eigen ritme te vinden in relatie tot je natuurlijke werkelijkheid
 Levinas: begrijpt het ik in relatie tot de gemeenschap - de ander
o de kunst te genieten waardoor ik de ander meer kan toelaten
 Nussbaum: begrijpt de mens als kwetsbaar en gebrekkig wezen
o de kunst om op basis van je emoties het goede te kiezen
 Kleinlugtenbelt: welke levenskunst past bij jouw mensbeeld ?

22. HV-Midden-Holland
22
Twee benaderingen
Geef invulling aan je positieve vrijheid
Dohmen: een 5 punten programma
 ken jezelf leer jezelf interpreteren
 ontwikkel daadkracht gewoontevorming
 maak verschil bepaal je rangorde van waarden
 kies het juiste ogenblik wat is hier en nu aan de orde
 let op de context houd rekening met regels en eisen
 oefening en experiment zijn onontbeerlijk
Kleinlugtenbelt: 5 bouwstenen
 het maken van keuzes streef naar doordacht persoonlijke keuzes
 het vrij zijn om hoe sta ik in deze situatie
 het morele onderzoek kritisch regels
 de omgang met jezelf onderzoek je onderliggende principes
 eigen levenservaringen reflectie geeft zicht op wie we zijn
 welke bouwsteen heeft aandacht nodig in je eigen leven ?

23. HV-Midden-Holland
23
Afsluiting
Discussiepunten
Hoe kijkt u aan tegen authenticiteit en autonomie ?
 is er een authentiek zelf ?
o kan je wel/niet samenvallen met je zelf ?
 kan je autonoom zijn ?
o kan je wel/niet vanuit jezelf je belangrijkste waarden op een rij krijgen ?
Is levenskunst elitair ?
 een middenklasse ideaal ?
o is er een ondergrens aan noodzakelijke opleiding ?
Hoe zit het met andere levenskunsten ?
 zen-boeddhisme als alternatief ?
o meebuigen, geen weerstand bieden, onthechten
 wat is er mis met hedonisme ?
o het streven naar zogroot mogelijk geluk, zomin mogelijk pijn
 onderling afstemmen in een goed normen en waarden debat ?
o moderne deugden: integriteit, tolerantie, zorgzaamheid, zelfredzaamheid

24. HV-Midden-Holland
24
De hamvraag
Brengt dit thema mijn denken verder ?
Levenskunst
o een keuze voor een eigen, authentieke manier van leven
 Socrates: draag zorg voor jezelf - dat deel waar inzicht en beheersing is
 Foucault: waarom zou je van je leven niet een kunstwerk maken ?
 Dohmen: veel moderne mensen willen graag zichzelf zijn
 Kleinlugtenbelt: welke levenskunst past bij jouw mensbeeld ?
 de canon: het ideaal van de humanistische levenskunst
o een gemeenschap van weerbare, op elkaar betrokken individuen
een vrijwillige bijdrage stellen we zeer op prijs
volgende Humanistische Canon
2 juni: over Postmodernisme
pdw/maart-2015