Η μαθήτρια Ινώ Τζέκου Δ2 Τμήμα 1ο Δημοτικό σχολείο Θρακομακεδόνων

1. Όλες οι Πόλεις και Περιοχές του
Πόντου
Η μαθήτρια Ινώ Τζέκου
Δ2 Τμήμα
1ο Δημοτικό σχολείο Θρακομακεδόνων

2. Πόλεις και Περιοχές
του Πόντου
• Οι πιο γνωστές πόλεις του Πόντου, ιδρύθηκαν
ή επανιδρύθηκαν από τους αποικιστές του
ευρύτερου ελλαδικού χώρου, οι οποίοι και
αποτέλεσαν τους συνδετικούς κρίκους
ανάμεσα στη μητρόπολη και τις νέες πατρίδες.
• Οι πόλεις αυτές ανέπτυξαν πλούσια
πολιτισμική αλλά και οικονομική
δραστηριότητα, είτε σε σύνδεση με τη μητέρα
πόλη, είτε αυτοτελώς.
• Πρώτοι αποικιστές θεωρούνται οι Ίωνες από τη
Μίλητο και ακολούθησαν οι Μεγαρείς, οι
Φωκαιείς, οι Αθηναίοι κ.α. Όλοι αυτοί, γνωστοί
και ως Ποντιακοί Έλληνες, έφερναν μαζί τους
ιερό πυρ από την εστία της Μητρόπολης,
έχοντας επικεφαλής τον οικιστή, έναν εξέχοντα
πολίτη που πολλές φορές αναδεικνυόταν σε
ήρωα, υπερασπιστή των δικαίων της αποικίας.
• Οι Ποντιακοί Έλληνες, από τον 8ο αιώνα π.Χ.,
άρχισαν ν’ αναπτύσουν στενές σχέσεις με τους
γηγενείς του Πόντου και αποτέλεσαν μαζί τους,
τη ζύμη από την οποία πλάστηκαν οι νέες
ελληνικές πατρίδες.

3. • Η Σινώπη κείται μεν εν τοις δεξιοίς
μέρεσιν του Πόντου παρά τον εις Φάσιν
πλουν
• (Πολυβίου Ιστορία Τετάστη, παράγρ. 56)
• Επανιδρύθηκε από τους Ίωνες της Μιλήτου
στις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ. και ήταν η
πρώτη ελληνική αποικία στον Πόντο.
Αργότερα, οι Σινωπείς ίδρυσαν, κατά τον
Ηρόδοτο και τον Ξενοφώντα τις δικές τους
αποικίες:
• Την Τραπεζούντα, την Κερασούντα και τα
Κοτύωρα.
• Ο Αθηναίοςπολιτικός Περικλής επισκέφτηκε
την πόλη, εγκαθίδρυσε δημοκρατική
κυβέρνηση και εγκατέστησε εκεί 600
Αθηναίους πολίτες.
• Στη Σινώπη γεννήθηκε, τον 4ο αιώνα π.Χ., ο
περίφημος κυνικός φιλόσοφος Διογένης. Το
183 π.Χ. η πόλη έγινε πρωτεύουσα του
βασιλείου του Πόντου, εκεί γεννήθηκε και ο
Μιθριδάτης ΣΤ’ ο Ευπάτορας.
Σινώπη

4. Αμισός
Σαμψούντα
• Είναι μεγάλη πόλη του Πόντου και
αποικίστηκε από τους Σινωπείς περί
τα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. Έγινε
και αυτή πρωτεύουσα του Πόντου
και εκεί ο Μιθριδάτης ΣΤ’ έχτισε τα
ανάκτορά του.
• Η αρχαία πόλη είναι πολύ κοντά στη
σημερινή – απέχει περίπου
3χιλιόμετρα. Ήταν πατρίδα
μαθηματικών Δημητρίου και
Διονυσόδωρου καθώς και
λόγιου Τυραννίωνα, που ήταν
δάσκαλος του Στράβωνα.
• Στους χρόνους του μεσαίωνα, η
Άμισος πήρε το όνομα Σαμψούντα
(ετυμολογικά από το εις Αμισόν, σ’
Αμισόν, Σαμψούν).

5. Τραπεζούς
• Τραπεζούς η πόλις, πόλις αρχαιοτάτη και των εν τη
εώα πασών αρίστη.
• Η άριστη πόλη στην ανατολή. Έτσι την αποκαλεί ο
Ιωάννης Ευγενικός στη γραφή του Εγκωμιαστική
Έκφρασις της Τραπεχούντας.
• Από την περιοχή αυτή (όπως είχε βρει ο Ηρακλής
Αποστολίδης και το είχε πει στο γιο του το Ρένο)
καταγόταν και η οικογένεια του Κ.Π. Καβάφη. Ο
Αλεξανδρινός ποιητής εμπνεύστηκε από την πόντια
πόλη, πόνεσε κι έγραψεν το «Πάρθεν»:
• …Όμως απ’ τ’ άλλα πιο πολύ άγγιξε το άσμα
• το Τραπεζούντιον με την παράξενη του γλώσσα
• και με τη λύπη των Γραικών των μακρυνών εκείνων
• που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμη…
• Η Τραπεζούντα αποικίστηκε από τους Σινωπείς το
756 π.Χ. Ο Παυσανίας σημειώνει ότι και κάτοικοι
της αρκαδικής Τραπεζούντας είχαν εγκατασταθεί
εκεί.

6. • Οι Τραπεζούντιοι φιλοξένησαν, όπως αναφέρει ο Ξενοφών, τους Μύριους σαν αδελφούς για
30 ημέρες, τους έδωσαν τρόφιμα και κρασιά, έκανα θυσίες προς τιμή τους και οργάνωσαν
αθλητικούς αγώνες και ιπποδρομίες. Ελληνική πόλη απόκαλεί την Τραπεζούντα ο
Ξενοφών: Από εδώ επορεύθησαν δύο σταθμούς, παρασάγκας επτά και ήλθαν εις τη
θάλασσαν, εις την Τραπεζούντα, πόλιν Ελληνικήν, κατοικουμένην εις τον Εύξεινον Πόντον,
αποικίαν των Σινωπέων.
• Οι Μύριοι στρατοπέδεψαν νοτιοανατολικά της πόλης, στο λόφο Μίθριο (400-401 π.Χ.).
• Η Τραπεζούντα ήταν η πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών (1204-1461) με πρώτο
αυτοκράτορα τον Αλέξιο Κομνηνό και τελευταίο το Δαβίδ Κομνηνό. Η πόλη κατακτήθηκε το
1461 από το Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή και έγινε πεδίο απερίγραπτων σφαγών, εκτοπίσεων και
διώξεων. Πολλοί χριστιανόπαιδες έγιναν, με τη βία, γενίτσαροι, ιεροί ναοί τζαμιά και τα
ανάκτορα των Κομνηνών σπίτι του Τούρκου διοικητή.
• Στην πόλη αφθονούν τα βυζαντινά μνημεία και σώζονται πολλοί βυζαντινοί ναοί: Αγίας
Σοφίας (1260), Αγίου Ευγενίου (μεγαλομάρτυρα, πολιούοχου της πόλης), Αγίας Άννας (6ος –
7ος αιώνας), Αγίου Φιλίππου, Παναγίας Θεοσκεπάστου και ο αρχαιότερος όλων, ο ναός
της Παναγίας Χρυσοκεφάλου. Ονομαστό είναι το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά (386 μ.Χ.)
που απέχει 54 χιλιόμετρα από την πόλη.
• Πνευματικός φάρος του Πόντου υπήρξε το περιώνυμο Φροντιστήριο Τραπεζούντας που
ιδρύθηκε το 1682 από τον Πόντιο Σεβαστό Κυμηνιτή και λειτούργησε, με ασήμαντες
διακοπές, εώς το 1923.
Τραπεζούς

7. Κερασούς
• Ο Ξενοφών πρώτος έγραψε για την Κερασούντα
εκθειάζοντας τη φιλοξενία των Κερασουντίων προς τους
Μύριους. Πόλη ελληνικότατη, ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ.
από τους Σινωπείς. Η Κερασούς, όπως και οι άλλες πόλεις
του Πόντου, ήταν ανεξάρτητη, εώς ότου ιδρύθηκε το
βασίλειο των Μιθρυδατών.
• Ο βασιλιάς Φαρνάκης την ονόμασε Φαρνακία και το όνομα
αυτό διατηρήθηκε εώς την κατάλυση του βασιλείου του
Πόντου από τους Ρωμαίους. Κατά τη ρωμαϊκή κυριαρχία η
πόλη διατήρησε την αυτονομία της καθώς και το αρχαίο
της όνομα Κερασούς. Αυτό, σύμφωνα με μια εκδοχή,
προέρχεται από το Κέρας-ους εξαιτίας του σχήματος του
και κατ’ άλλη εκδοχή από το δέντρο κέρασος (κερασιά).
• Σώζονται επιγραφικά τεκμήρια των Ρωμαικών χρόνων,
όπως ορειχάλκινα νομίσματα των αυτοκρατόρων Αδριανού
και Αυρηλίου, που φέρουν στη μια όψη το όνομα του
αυτοκράτορα και στην άλλη τη λέξη Κερασουντίων.

8. Η Κερασούς
• Στους Βυζαντινούς χρόνους η πόλη άνηκε στη
επαρχία του Πολεμωνιακού Πόντου και
αργότερα στην επαρχία Χαλδίας, με
πρωτεύουσα την Τραπεζούντα.
• Η Κερασούς, εξαιτίας της στρατηγικής θέσης
της υπήρξε στόχος κατακτητικών βλέψεων
διαφόρων φυλών. Κατά το 1300, επί Αλέξιου
Β’ του Κομνηνού, πολυάριθμος στρατός
τούρκικων φυλών, με αρχηγό τον Κουστογιάν
κυρίευσε την πόλη, αλλά ο Αλέξιος
επιστρέφοντας από την Τραπεζούντα έδωσε
φονικότατη μάχη, συνέλαβε τον Κουστογιάν
και αιχμαλώτισε μεγάλο μέρος του στρατού
του.
• Οι Τούρκοι πολιόρκησαν την πόλη το 1300.
Κατακτήθηκε το 1461 από τον Μωάμεθ Β’ τον
Πορθητή.

9. 5o
• Αργυρούπολη
• Είναι η πόλη των μεταλλείων,
κυρίως του αργυρού. Απέχει 100
χιλιόμετρα από την Τραπεζούντα
και είναι έδρα της επαρχίας
Χαλδίας. Ονομαστό ήταν
το Φροντιστήριο Αργυρουπόλεως,
που λειτουργούσε από το 1723.
Με τον ξεριζωμό πολλοί
Αργυρουπολίτες εγκαταστάθηκαν
στη Νάουσα, φέρνοντας μαζί τους
βιβλία και χειρόγραφα του
Φροντιστηρίου, ψυχή του οποίου
ήταν ο δάσκαλος και
ευεργέτης Γεώργιος Κυριακίδης.
Τελευταίος Μητροπολίτης ήταν
ο Λαυρέντιος Παπαδόπουλος

10. 6o • Σούρμενα
• Παραλιακή πόλη
ανατολικά της
Τραπεζούντας. Στα βουνά
της, κατά τον Ξενοφώντα,
ζούσαν οι Μάκρωνες. Εκεί
λειτουργούσαν δημοτικά
σχολεία και ημιγυμνάσιο.

11. 7o
• Χαλδία
• Περιοχή του ανατολικού
Πόντου, όπου, κατά την
αργοναυτική εκστρατεία,
κατοικούσαν οι Χαλδύβες.
Ήταν η πρ΄τη περιοχή της
Μικράς Ασίας που
ασπάστηκε τον Χριστιανισμό.
Εκεί μόνασαν ο Μέγας
Βασίλειος και ο Γρηγόριος
Ναζιανζηνός.
• Όταν η Χαλδία πέρασε στην
κατοχή των Τούρκων υπέστη
μεγάλες καταστροφές.

12. Και κάποιες πόλεις ακόμη
Η Τοκάτη (ή Ευδοκίας) που ιδρύθηκε επί αυτοκράτορα Ηρακλείου (η κόρη του λεγόταν Ευδοκία).
Η Θέρμη, κοντά στην Οινόη που η περιοχή της είχε πρωτεύουσα την Θεμίσκυρα, πατρίδα των Αμαζόνων.
Το Μάτεν της Κερασούντας με τα μεταλλεία του.
Η Μερζιφούντα, φημισμένη για τα ιαματικά λουτρά της που αναφέρονται και από τον Στράβωνα.
Η Φάτσα με τα ερείπια του αρχαίου πύργου που χτίστηκε το 179π.Χ. από το βασιλιά Φαρνάκη Α’, πόλη.
Η Νεοκαισάρεια με ερείπια από αρχαία οικοδομήματα.
Το Τσάμπασι που κάηκε το 1913 με το πασίγνωστο τραγούδι (εκάεν και το Τσάμπασιν)
Το Μεσσουδιέ (αρχαία Μελίτη), το Τσάλ που χτίστηκε το 18ο αιώνα από τους Αργυρουπολίτες.
Η Πράσαρη με το περίφημο ιεροδιδασκαλείο και τη μονή της.
Η Ηράκλεια, η πατρίδα του Ηρακλείδη του Ποντικού.
Η Ίμερα με το γυναικείο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.
Η Ζήλα όπου οι ρωμαίοι νίκησαν τον Φαρνάκη, βασιλιά του Πόντου.
Η Εσπιά, το ελληνικό χωριό της Τρίπολης.
Η Ινεπόλη, το Ακ Νταγ Ματέν με τις τραγικές μνήμες από τα απερίγραπτα μαρτύρια του Ελληνισμού ανάμεσα στο
1876 και το 1922.
Εξέχουσα θέση στην ιστορική μνήμη κατέχει το χωριό Κοβάκ, 48 χιλιόμετρα από την Αμισό. Τον Ιούνιο 1921 οι
Τούρκοι τουφέκισαν εκεί 701 Έλληνες από τους εξόριστους της πρώτης αποστολής, γιατί θεωρήθηκε οτι
συμμετείχαν στην ίδρυση της ανεξάρτητης δημοκρατίας του Πόντου.
Στο Κόβακ συγκέντρωσαν οι Τούρκοι τους Έλληνες μουσικούς της Αμισού και τους διέταξαν να παίξουν τον εθνικό
ύμνο της Τουρκίας. Όμως, οι ηρωικοί Πόντιοι έπαιξαν τον ελληνικό εθνικό ύμνο, οπότε οι Τούρκοι τους σκότωσαν
όλους και τους έριξαν σε ξεροπόταμο. Τα βράδυα μάζευαν τους Έλληνες που συνελάμβαναν και αφού τους
σκότωναν τους έριχναν τα σώματά τους στο ποτάμι. Σύμφωνα με την παράδοση στο ποτάμι αυτό αντί για νερό

13. Ξακουστές είναι όλες οι ελληνικές
πόλεις του Πόντου
• Ξακουστές είναι όλες οι ελληνικές πόλεις του Πόντου – κάθε μία απ’ αυτές
συνδέεται με τις εθνικές ιστορικές παραδόσεις και με την ελληνορθόδοξη
χριστιανική πίστη. Και όλες, χωρίς καμία εξαίρεση, δοκίμασαν, σε διάφορες
εποχές, την βαρβαρότητα του Τούρκου δυνάστη.
• Ενδεικτικά αναφέρονται, επίσης:
• Η φιλόξενη Θοανία, (Τόνγια), η πόλη του Όφη, που από το χωριό
της Υψηλή κατάγονταν οι Υψηλάντες.
• Τα Πλάτανα με το βυζαντινό κάστρο (του Ηλ’ το κάστρο) και το πυρρίχιο χορό
τους.
• Τα Άδρασα που ήταν έδρα της Χαλδίας
• Η Τρίπολη, γνωστή από τον Όμηρο για τα πλούσια μεταλλεία της,
Η Ριζούντα που ταυτίζεται με το νότιο τμήμα της αρχαίας Κολχίδας,
Η Πουλαντζάκη, όπου μόνασε ο Γρηγόριος ο Θεολόγος.
• Η Πάφρα με τα εκλεκτά καπνά της, η Νικόπολη που οφείλει το όνομα της στη
νίκη του Πομπηίου κατά του Μοθριδάτη ΣΤ’,

14. Τα Μοναστήρια
• Τα μοναστήρια του Πόντου διαδραμάτισαν σπουδαιότατο ρόλο στη διατήρηση
της ελληνοχριστιανικής παράδοσης των Ποντίων και του Ελληνισμού
γενικότερα, ενώ παράλληλα, υπήρξαν κέντρα ανάπτυξης της ελληνικής
παιδείας.
• Το σημαντικότερο μοναστήρι είναι εκείνο της Παναγίας Σουμελά στη
Τραπεζούντα που ιδρύθηκε το 386 από τους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο.
Επανιδρύθηκε το 1953 νέο μοναστήρι από τους ξεριζωμένους Πόντιους στους
πρόποδες του Βερμίου, κοντά στην Καστανιά της Βεροίας, όπου φυλάσσεται η
εικόνα της Θεοτόκου, που ζωγράφισε ο Άγιος Λουκάς και είχε μεταφερθεί στην
Ελλάδα από την μονή της Τραπεζούντας το 1930.
• Άλλα σημαντικά μοναστήρια είναι του Αγίου Γεωργίου Χουτουρά που ιδρύθηκε
τον 14ο αιώνα από τον Αλέξιο Γ’ Μεγαλοκομνηνό στην περιοχή της Χαλδίας,
του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα ή Περιστερά που χτίστηκε το 752, του Αγίου
Γεωργίου Χαλιναρά, της Παναγίας Γουμερά που ιδρύθηκε από τους μοναχούς
Σωφρόνιο, Παίσιο και Λαυρέντιο το 10ο αιώνα (βρίσκεται κοντά στο
χωριό Τσιτά – από το οποίο καταγόταν ο αείμνηστος παππούς μου – και γι’
αυτό ονομαζόταν και τη Τσίτας η Παναΐα), του Αγίου Ιωάννη του
Προδρόμου, Βαζελώνος, χτίστηκε το 270, κοντά στην Παναγία Σουμελά και
ανακαινίστηκε τον 6ο αιώνα από τον Ιουστινιανό, κ.α.