Algemeen kader voor het inventariseren van landschappelijk erfgoed

1. Inventariseren van landschappelijk erfgoed
Agentschap Onroerend Erfgoed 29 september 2023

2. Programma
• 9 uur: Onthaal met koffie
• 9.30 uur: Inleiding
• 9.40 uur: Inventariseren van landschapselementen - algemeen
• 10.30 uur: Pauze
• 11 uur: Enkele belangrijke bronnen toegelicht
• 12.00 uur: Landschapselementen
• 13 uur: Lunch
• 14 uur: Het waarderen en selecteren van landschapselementen
• 14.30 uur: Workshops – aparte vergaderzalen
• 16 uur: afsluitende drink

3. 29 september 2023
Inventariseren van
landschappelijk erfgoed
Algemeen

4. INHOUD
0. Inleiding: Inventarisatie van het landschap
1. Inventariseren?
• Waarom ga je inventariseren?
• Wat is er al geïnventariseerd
• Opbouw inventaris
• Hoe kun je in de inventaris zoeken?
2. Verantwoordelijkheden?
• Wie inventariseert?
• Inventarissen centraal ontsluiten
• Vaststellen
• Begeleiding

5. Inventarisatie van het landschap
Deelaspect van landschapsonderzoek
Het landschap proberen te lezen als een verhaal, de verschillende relicten helpen
ons het verhaal te ontrafelen
Landschapsbiografie
Inventarisatie van relicten
“een overblijfsel uit vroegere tijd dat nog getuigt van de toestand die
toenmaals was” (landschapsatlas)

6. Holistische benadering
Landschap is een samenhangend geheel van abiotische, biotische, en
antropogene bouwstenen
Het geheel is belangrijk met aandacht voor de afzonderlijke elementen en hun
onderlinge relaties
Interdisciplinair
Geografie, bodemkunde, geschiedenis, archeologie, onderzoek bouwkundig
erfgoed,…
Aandacht voor typerende landschapskenmerken en landschapsevolutie
Zowel landschappelijke gehelen (verantwoordelijkheid agentschap) als elementen
(verantwoordelijkheid lokale besturen)
Inventarisatie van het landschap

7. 1. Inventariseren?
• Waarom ga je inventariseren?
• Wat is er al geïnventariseerd
• Opbouw inventaris
• Hoe kun je in de inventaris zoeken?

8. Waarom ga je inventariseren?
Met een erfgoedinventaris kun je inspireren:
- Het verhaal van je regio vertellen aan de hand van het aanwezige erfgoed;
- Creëren van verbondenheid met het verleden;
- Creëren van (lokaal) draagvlak voor het onroerend erfgoed;
- Bewustmaking: ook zonder rechtsgevolgen is het belangrijk dat men weet waar
de lokale gemeenschap waarde aan hecht.
Ontsluiting in centrale inventaris – publicatie en verspreiden van informatie
- Iedereen kan informatie vlot raadplegen op inventariswebsite en geoportaal

9. Waarom ga je inventariseren?
- Met een inventaris kun je werken aan lokaal erfgoedbeleid:
- Sensibiliseren en draagvlak ontwikkelen
- Inzetten op het beheer van eigen patrimonium en ondersteunen eigenaars
door kennis of door toekenning van gemeentelijke premie
- Maken van een goede ruimtelijke afweging + onderbouwen
- Behandelen omgevingsvergunningen, adviezen, RUP's e.d.
- Basis voor wetenschappelijk onderzoek oa. input voor beschermingen – vb.
thematische pakketten

10. 1. Inventariseren?
• Waarom ga je inventariseren?
• Wat is er al geïnventariseerd?
• Opbouw inventaris
• Hoe kun je in de inventaris zoeken?

11. Wat is er al geïnventariseerd
• Nu: Landschappelijk erfgoed - elementen
• Voorheen:
• Inventaris houtige beplantingen met erfgoedwaarde
• Historische tuinen en parken
• Landschapselementen uit de Landschapsatlas

12. Houtige beplantingen met erfgoedwaarde
Het werk van de mens (vb. zeldzaam gekweekte cultuurvariëteit) of de natuur
(vb. zeldzame autochtone plant) of beiden samen (meestal)
Geven ons een beeld van hoe houtige beplantingen vroeger gebruikt werden:
Veekeringen
Geriefhout
Symboliek
Sierobject
…

13. Wat is er initieel geïnventariseerd
• Niet gebiedsdekkend, wel voor: Heuvelland, Zwalm, Herne, Bornem, Voeren

14. Inventaris historische tuinen en parken
Zowel kasteeldomeinen,
villatuinen, stadsparken,
pastorietuinen, als
boerentuinen, bescheiden
voortuinen, openbare
groenaanleg, dendrologische
collecties, ...

15. Inventaris historische tuinen en parken

16. Binnen landschappelijke gehelen –
in het kader van vaststelling in de
landschapsatlas
Inventariseren
landschapselementen
Niet gebiedsdekkend
geïnventariseerd
Vaak ook thematisch
Veel mogelijkheden ter aanvulling
Landschapsatlas - elementen

17. 1. Inventariseren?
• Waarom ga je inventariseren?
• Wat is er al geïnventariseerd
• Opbouw inventaris
• Hoe kun je in de inventaris zoeken?

18. Hoofdstructuur inventaris
Aanduidingsobject (met rechtsgevolgen)
Erfgoedobject (wetenschappelijke inventaris)

19. Opbouw erfgoedobjecten - basis
Disciplines:
Landschappelijk
Bouwkundig
Archeologisch
Omvang
Geheel
Element

20. Voorbeelden
Erfgoedobjecten Voorbeelden Vaststelling
Landschappelijk geheel (vroegere
ankerplaatsen)
Heidegebied,
riviervallei,
Landschapsatlas
Landschappelijk element
Bomenrij
Dijk
Kasseiweg
Inventaris landschappelijk
erfgoed
Landschappelijk/bouwkundig element
Kasteeldomein
Pastorie met tuin
Landschappelijk/archeologisch element
Redoute
Motte

21. Hoe beschrijven we erfgoed in de inventaris?
Naam
Discipline & omvang
ID & URI
Afbakening

22. Foto's
Juridische gevolgen
Link naar aanduidings-
objecten

23. Adres
Status: dit is
van belang bij
sloop of kap

24. Erfgoedtype
Gebeurtenis
Thema
Afmetingen

25. Bronnen
Info tekst

26. Relaties = boomstructuur
Citeren als
Beheerder fiche
Link naar contactformulier

27. 1. Inventariseren?
• Waarom ga je inventariseren?
• Wat is er al geïnventariseerd
• Hoe zit dit nu in de inventaris?
• Hoe kun je in de inventaris zoeken?

28. Zoeken in de inventaris
Geografisch zoeken: Geoportaal: https://geo.onroerenderfgoed.be

29. Zoeken in de erfgoedobjecten
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/zoeken

31. Zoeken naar houtig erfgoed:
> ‘thema’ ingeven: ‘Houtige
beplantingen met erfgoedwaarde’.
Zoeken naar historische tuinen en
parken:
> thema’ ingeven: ‘Historische
tuinen en parken’.
Zoeken naar specifieke
erfgoedtypes, erfgoed uit bepaalde
periode, boomsoorten, etc.
Zie thesaurus

32. De thesaurus
Aan de databank Inventaris Onroerend Erfgoed zijn
meerdere thesauri gekoppeld:
Erfgoedtypes
Dateringen (geologisch en historisch)
Stijlen en culturen
Materialen
Soort (planten)
Besluit types
Gebeurtenistypes
https://thesaurus.onroerenderfgoed.be/

33. De thesaurus
Een thesaurus is een hiërarchische woordenlijst die wordt gebruikt om terminologie
te standaardiseren.
De thesaurus maakt de databank vlot doorzoekbaar en zorgt voor coherentie en
eenvormigheid in het gebruik van termen. Daarbij wordt gezocht naar een maximale
aansluiting bij wat in Vlaanderen aan terminologie gebruikelijk is.
Door het toekennen van thesaurustermen aan objecten kunnen we de databank
makkelijk doorzoeken
Bij de handleiding inventariseren landschappelijk erfgoed is een bijlage toegevoegd
met een overzicht van landschappelijke termen in de lijst erfgoedtypes

34. 2. Verantwoordelijkheden
• Wie inventariseert?
• Inventarissen centraal ontsluiten
• Vaststellen
• Begeleiding

35. Wie kan wetenschappelijk
inventariseren?
Iedereen!
Het geografisch inventariseren van landschappelijk
erfgoed is een bevoegdheid van de lokale besturen
(gemeenten en steden):
- Niet verplicht deze bevoegdheid op te nemen tenzij
voor onroerenderfgoedgemeenten die hiertoe wel
verplicht zijn.
- Vaak ondersteund door een intergemeentelijke
onroerenderfgoeddienst (IOED) of een Regionaal
Landschap
Het agentschap Onroerend Erfgoed inventariseert nog
landschappelijk erfgoed binnen zijn eigen taken.

36. Wie kan zijn wetenschappelijke inventarissen
publiceren?
- Lokale besturen kunnen hun inventaris vanaf nu publiceren op:
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/
- Voordelen:
- We werken aan één actuele inventaris voor heel Vlaanderen.
- Startpunt voor het wetenschappelijk onderzoek en beheer van erfgoed.
- De centrale inventaris vormt de basis van ons beschermingsbeleid.
- Zichtbaarheid > ook op https://geo.onroerenderfgoed.be/

37. Hoe kan je als lokaal bestuur aansluiten
voor de publicatie van je inventaris?
Wie neemt het initiatief?
- (Ambtenaar van een) gemeente, IOED, RL, ….
- Let wel: de overeenkomst wordt afgesloten met de gemeente.
- Een IOED of RL kan wel het initiatief en de coördinatie op
zich nemen;
- Overleg met en akkoord van de gemeente (CBS) nodig
omtrent aansluiten.
Aanmelden via inventaris@onroerenderfgoed.be
Gebruikersovereenkomst:
https://www.onroerenderfgoed.be/invoeren-de-inventaris-van-het-
onroerend-erfgoed

38. Wat kan je invoeren en bewerken?
- Landschappelijke en bouwkundige elementen op
jouw grondgebied (ook de bestaande objecten).
- Uitgezonderd erfgoedobjecten:
- van beschermd erfgoed;
- op de grens met een andere gemeente.
- Autonoom toevoegen, bewerken en activeren van
deze erfgoedobjecten binnen de eigen gemeente.
- Minimaal bijhouden van administratieve gegevens en
erfgoedwaarde/fysieke status.
Als aangesloten gemeente krijg je de verantwoordelijkheid (=beheerder fiche) over:

39. Wat als ik mijn inventarissen later wil invoeren?
Als je nu nog niet aansluit om je inventarissen te publiceren op de inventariswebsite
kan je al rekening houden met volgende standaarden:
- De minimale verplichte velden + eventueel toekennen van erfgoedwaarden;
- Houd je gegevens zorgvuldig bij;
- Bekijk zeker de technische handleidingen voor o.a. het nemen van foto’s, het
afbakenen van objecten op kaart ...;
- Voor teksten en beelden vergeet je ook niet rekening te houden met de
auteursrechten, vermogensrechten en licenties;
- …
Handleidingen: https://www.onroerenderfgoed.be/ik-zoek-een-handleiding-
afwegingskader

40. Welke gegevens moet je
minimaal invoeren?
Houd hiermee rekening tijdens inventarisatie!
1. Naam (of titel)
2. Discipline (bouwkundig, landschappelijk,
archeologisch)
3. Locatie (zone of afbakening)
4. Minimaal één foto
2
1
3
4

41. Wat moet je minimaal
invoeren?
5. Locatie (adres)
6. Korte beschrijving en tekst
7. Minimaal één erfgoedtype > thesaurus
8. Gebeurtenis (project)
> Activeren/publiceren zonder deze
ingevulde velden kan niet.
Dit zijn de minimale kwaliteitseisen en deze
vergroten de doorzoekbaarheid.
Optioneel voor landschappelijk erfgoed:
> Afmetingen
> Soort
5
6
7
8

43. NIEUW: Vanaf 1 januari 2023 kunnen
onroerenderfgoedgemeenten volgende inventarissen
vaststellen:
- landschappelijk erfgoed
- bouwkundig erfgoed
Vlaanderen is niet meer bevoegd om elementen vast
te stellen binnen een onroerenderfgoedgemeente.
Mijn inventaris vaststellen
en er rechtsgevolgen aan
koppelen?

44. Vaststelling inventaris van het landschappelijk
erfgoed
Vertrekbasis is een wetenschappelijk inventaris opgemaakt volgens de vastgestelde
inventarismethodologie landschappelijk erfgoed.
Voorwaarden voor opname van landschappelijk erfgoed in de vastgestelde inventaris:
- als het erfgoedwaarde heeft
- als het voldoende goed bewaard is

45. Welke begeleiding voorziet het agentschap?
• Handleiding voor het inventariseren van
houtige beplantingen met erfgoedwaarde
• + opgenomen opleiding (Filmpjes)
• Handleiding voor het inventariseren en waarderen van wegen met
erfgoedwaarde
• Handleiding voor het inventariseren van landschapselementen

46. Welke begeleiding voorziet het agentschap?
• Voor aangesloten gemeentes voorzien we:
• Technische handleidingen
• Opleidingen voor invoer in de inventaris
• Voor alle handleidingen zie:
https://www.onroerenderfgoed.be/ik-zoek-een-handleiding-
afwegingskader
• We communiceren ook via de nieuwsbrieven.

47. Meer info?
• Inventariseren ontsluiten/publiceren: https://www.onroerenderfgoed.be/ik-wil-
inventariseren
• Inventarissen vaststellen (OEG): https://www.onroerenderfgoed.be/ik-wil-een-
inventaris-vaststellen
• Vragen inventaris@onroerenderfgoed.be
• Communicatie over handleidingen en opleidingen verloopt via de algemene
nieuwsbrief en de nieuwsbrief voor lokale besturen:
• Inschrijven: https://www.onroerenderfgoed.be/ en
https://www.onroerenderfgoed.be/nieuws/nieuws-op-maat-voor-lokale-besturen-
schrijf-je-voor-onze-nieuwsbrief

48. Vragen?
Inventaris@onroerenderfgoed.be

49. Programma
• 9 uur: Onthaal met koffie
• 9.30 uur: Inleiding
• 9.40 uur: Inventariseren van landschapselementen - algemeen
• 10.30 uur: Pauze
• 11 uur: Enkele belangrijke bronnen toegelicht
• 12.00 uur: Landschapselementen
• 13 uur: Lunch
• 14 uur: Het waarderen en selecteren van landschapselementen
• 14.30 uur: Workshops – aparte vergaderzalen
• 16 uur: afsluitende drink