1. 24
Anahtar Kavramlar
nefron
diyaliz
Boflalt›m Sistemimiz Vücudumuzdan At›klar› Uzaklaflt›r›r
Aşağıdaki soruları, yukarıdaki metni dikkate alarak tartışalım:
• Çevrenizde böbrek yetmezliği hastası var mı? Böbrek yetmezliği bu hastaların günlük
hayatlarını nasıl etkiliyor?
• Diyaliz cihazı, böbrek yetmezliği tedavisinde hangi amaçla kullanılıyor olabilir?
• Böbreklerimizin vücudumuzdaki görevi ve önemi hakkında ne söyleyebiliriz?
• Böbrek nakli, böbrek yetmezliği hastalarının hayatları açısından nasıl bir öneme
sahiptir?
• Böbrek yetmezliği hastaları için, teknolojik gelişmelere de bağlı olarak başka hangi
tedavi yöntemleri geliştirilebilir?
Ülkemizdeki böbrek yetmezliği
hastalarının toplam sayısının 30 000
olduğu bilinmektedir.
Böbrek yetmezliği olan hastaların
vücutlarında, böbrekler vasıtasıyla
süzülmesi gereken maddelerin
bir kısmı kana karışır. Böbrekleri
çalışmayan ya da yetersiz çalışan
bu hastalar için diyaliz veya böbrek
nakli tedavisi uygulanır. Bu hastalar,
organ nakli yapılamadığından,
böbreklerin görevini yerine getiren
diyaliz cihazlarına bağlanır. Ancak
diyaliz cihazına bağlanmak geçici
bir çözümdür. Bu tedavi ile hastalar
tam olarak iyileşememekte, sadece
kanlarının süzülerek temizlenmesi
sağlanmaktadır.
Böbrek yetmezliği hastalığının tam olarak tedavi edilebilmesi için böbrek nakli yapılması
gerekmektedir. Böbrek nakli olabilmek umuduyla hayatlarını sürdürmeye çalışan bu hastalardan
yılda yaklafl›k 600’ü bu imkâna kavuşuyor.
Ben
bir böbrek hastasıyım.
Haftada en az üç gün dört
saat boyunca, yani ayda yaklaşık
48 saat diyaliz cihazına bağlı
olarak yaşıyorum.
11
21. s.

2. 25
Sindirim sistemimizin büyük moleküllü besin içeriklerini, hücrelerimizin kullanabilece¤i
kadar küçük moleküller hâline getirdi¤ini ö¤rendik. Bu besin içeriklerinin hücrelerimize
kadar kanımızla taşındığını biliyoruz. Vücudumuz için gerekli besin içerikleri, enerji üretimi
için; yapım-onarım için ve düzenleyici olarak kullanılır. Bu sırada vücudumuza zararlı
olan ve vücudumuzdan uzaklaştırılması gereken bazı atık maddeler de oluşur. Bu atık
maddeler vücudumuzdan boşaltımda görevli yapı ve organlar tarafından uzaklaştırılır.
Aşağıdaki etkinliği yaparak atık maddeleri ve bunların vücudumuzdan nasıl
uzaklaştır›ldığını keşfedelim.
Sorgulayal›m, Araflt›ral›m
At›k Maddeler Vücudumuzdan
Nas›l Uzaklaşt›r›l›r?
Bir günde kaç kez tuvalete gidiyorsunuz? Yetişkin bir insan, günde bir buçuk litre
idrar üretir. Peki, atık maddeler, vücudumuzdan sadece idrar yoluyla mı uzaklaştırılır?
Araştırma Sorusu: Vücudumuzdan atık maddeler hangi organlarla ve nasıl
uzaklaştırılır?
Bunlar› Yapal›m
• Vücudumuzdan hangi atık maddeler uzaklaştırılır? Bu atık
maddelerin hangi organlar tarafından uzaklaştırıldığını
yazal›m.
• Topladığımız bilgilerden faydalanarak defterimizde aşağıdaki
çizelgeye benzer bir çizelge hazırlayalım. At›k maddeleri
vücudumuzdan uzaklaflt›ran organların ve at›k maddelerin
adlarını bu çizelgeye yazalım.
• Bu organları, uzaklaştırdıkları atık madde veya maddelerle eşleştirelim.
Eşleştirdiğimiz organın hangi atık maddeyi veya maddeleri uzaklaştırdığını “+”
işaretini kullanarak gösterelim.
Sonuca Varal›m
• At›k maddeleri vücudumuzdan uzaklaflt›ran organlar ve bu organlar›n
uzaklaflt›rd›klar› atık maddeler nelerdir?
• Bu atık maddeler, vücudumuzdan uzaklaştırılamazsa ne gibi olumsuz sonuçlar
ortaya çıkar?
• Böbreklerimiz görevini yerine getiremedi¤inde vücudumuz bundan nasıl etkilenir?
Arkadaşlarımızla tartışalım.
2. Etkinlik
‹drar ............... ............... ............... ............... Üre
..................................................
..................................................
..................................................
..................................................
Karaci¤er +
Atık maddeler
Organlar

3. 26
ATIK
MADDELER‹
UZAKLAfiTIRAN
ORGANLAR
Deri
Vücudumuzdan
suyun ve tuzun
fazlasını terleme
yoluyla d›flar› atar.
Akciğerler
Kan içindeki
karbon dioksidi
ve suyu soluk
verme esnasında
vücut dışına atar.
Karaciğer
Proteinlerin
sindirilmesi
sonucunda oluşan
zehirli bir maddeyi,
daha az zararlı olan
üreye dönüştürür.
Kalın bağırsak
Su, safra ve besin
atıklarının dışkı
şeklinde vücuttan
atılmasını sağlar.
Böbrekler
Kan içindeki
zararlı atıkları ve
üreyi süzerek
idrar şeklinde
vücuttan
uzaklaştırır.
12
22. s.
Bu etkinlikle, vücudumuzdan at›k maddeleri uzaklaflt›ran organları ve bunların
vücudumuzdan hangi atık maddeleri uzaklaştırdığını araştırdık.
Atık Maddeleri Vücudumuzdan Uzaklaştıran Organlar
Hangi organlar›m›z vücudumuzdaki at›k maddeleri uzaklaflt›r›r? Vücudumuzdan
uzaklaflt›r›lmas› gereken at›k maddeler nelerdir? Böbrekler, akciğerler, karaciğer, deri ve
kalın bağırsak atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaflt›ran organlard›r. Bu organlar at›k
maddeleri idrar, solunum, terleme ve d›flk› yoluyla atar. Afla¤›daki flemay› inceleyelim ve
bu organlar›n uzaklaflt›rd›klar› at›k maddelerin neler oldu¤unu belirleyelim.
Üre ve karbon dioksit ile suyun ve tuzun fazlas› vücudumuzdan uzaklaflt›r›lmas›
gereken at›k maddelerdir. At›k maddeler vücudumuzdan uzaklaflt›r›lmad›klar› takdirde
zehirleyici olabilir. Bunun sonucu olarak vücudumuzdaki organlar görevlerini yerine
getiremez.

4. Boflalt›m Sistemimiz Vücudumuzdan At›klar› Uzaklaflt›r›r
27
Vücudumuzda Sistemler
Boşaltım Sistemimizi Oluşturan Yapı ve Organlar
Besin içeriklerinin hücrelerimiz taraf›ndan kullan›lmas› sonucunda at›k maddeler
oluflur. Oluflan bu at›k maddeler hücrelerimizden kan›m›za geçer. At›k maddelerle
kirlenmifl kan›n vücudumuza zarar vermemesi için bir an önce temizlenmesi gerekir. Bu
at›k maddeler vücudumuzdan boflalt›m yoluyla uzaklaflt›r›l›r.
Afla¤›daki flekli inceleyerek boflalt›m sistemimizi oluflturan yap› ve organlar›n neler
oldu¤unu belirleyelim.
Böbrek
‹drar
kesesi
Üreter
(idrar
borusu)
Üretra
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??
Böbreklerimiz her 10-20 dakikada bir vücudumuzdaki kanı süzer. Bu işlem
günde 100-150 defa tekrar edilir. Bir günde yaklaşık 500 litre kan böbreklerimiz
tarafından süzülerek 1,5 litre idrar üretilir. Bunun da hayatımız boyunca ortalama
45 000 litre idrar ürettiğimiz anlamına geldiğini biliyor muydunuz?
Peki, böbreklerimizin idrar› nas›l oluflturdu¤unu biliyor musunuz?
1. Kan, böbrek atardamarları yoluyla böbreklere gelir. Kandaki zararl› maddelerle birlikte
yararl› maddeler de nefronlarda süzülür.
2. Süzülme sırasında kan içindeki yararlı maddeler nefronlarda geri emilir ve yeninden
kana geçer.
3. Süzülerek temizlenen bu kan, böbrek toplardamarı ile böbreklerden çıkar.
4. Süzülmeden sonra kalan tuzun ve suyun fazlası ile üre, idrarı oluşturur.
5. Oluşan idrar, üreter ile idrar kesesine tafl›n›r ve burada toplan›r.
6. ‹drar, üretra ile vücuttan dışarı atılır.
14
23. s.
Nefron, kan›m›z›n için-
deki zararl› at›klar› ve
üreyi süzerek temizler.
Kanımızda at›k maddelerin yanı
sıra karbonhidratların, yağların ve
proteinlerin sindirilmesi sonucunda
oluşan küçük moleküller ile vitamin ve
su gibi yararlı maddeler de bulunur.
Öyleyse, böbreklerimizin kanımızı
süzerken kanımızın içindeki yararlı
maddeleri koruyup atık maddeleri
uzaklaştırması gerekir. Peki, böbrekler
bunu nas›l gerçeklefltirir?
Her bir böbrekte, yaklaşık bir
milyon nefron bulunur. Nefronlar
boşaltım maddelerini kandan süzer
ve idrar› oluşturur. Böylece kan›m›z
zararl› at›klar ve üreden temizlenmifl
olur.
Böbreklerimiz, vücudumuzun çeşitli faaliyetleri
sonucunda oluşan atık maddeleri kanımızdan
süzerek uzaklaştırır.
13
23. s.

5. 28
Sorgulayal›m, Araflt›ral›m
Her ‹flin Bafl› Sağl›k
Araştırma Sorusu
Yukarıda anlatılan rahatsızlık ne olabilir?
Bunlar› Yapal›m
Bu araştırma sorusunu çözmek için araştırma
grupları oluşturalım ve aşağıdaki adımları
izleyelim.
1. Adım: Aşağıdaki soruları arkadaşlarımızla
tartışalım.
• Hasta, bu durumdan sonra neler yapmış
olabilir?
• Çevrenizde, boşaltım sistemi ile ilgili bir rahatsızlık geçiren oldu mu? Bu kişinin
hastalığı esnasında neler yaşadığını gözlemlediniz mi?
• Boşaltım sistemi rahatsızlıklarının tedavisinde, hangi yöntemlerin kullanıldığını
biliyor musunuz?
• Boşaltım sistemi rahatsızlıklarından korunmak için neler yapıyorsunuz?
2. Adım: Boşaltım sistemi rahatsızlıkları ve bunlardan korunmak için alınabilecek
önlemler hakkında bilgi toplayalım. Araştırmamızı yaparken bu rahatsızlıkların
sebeplerini, belirtilerini, tedavisi için kullanılan teknolojik gelişmeleri ve bu tür
hastalıklara yakalanmamak için alınabilecek önlemleri göz önünde bulunduralım.
3. Adım: Araştırmamız sonucunda elde etiğimiz bilgileri haz›rlayaca¤›m›z bir çizelgeye
kaydedelim. Çizelgemizde boşaltım sistemi rahatsızlıklarını, bu rahatsızlıkların
sebeplerini, belirtilerini, tedavisi için kullanılan teknolojik gelişmeleri ve bu tür
rahats›zlıklardan korunma yollarını belirtelim.
Sonuca Varalım
• Yukarıda anlatılan rahatsızlık nedir? Bu rahatsızlığın tedavisi için hangi teknolojik
gelişmelerden faydalanılabilir?
• Boşaltım sistemi rahatsızlığı olanlar, hangi tedavi yöntemlerinden ve teknolojik
gelişmelerden yararlanabilirler?
• Boşaltım sistemimizin sağlığını korumak için alabileceğimiz önlemler nelerdir?
3. Etkinlik
Vücudumuz için bu kadar önemli olan boşaltım sistemimizin sağlığını korumak için
neler yapabiliriz?
Bir sonraki sayfada yer alan ve boşaltım sistemimizin sağlığı ile ilgili bilgiler içeren
röportajı birlikte okuyalım.
“Belimin yan tarafından sırtıma doğru keskin bir ağrı saplandı. Ağrım
giderek arttı ve dayanılmaz bir hâl aldı. Soğuk terler dökmeye başladım.
Midem bulanıyordu ve sık sık az miktarda idrar yapıyordum. Bunalmıştım.
Bütün bunlar yetmezmiş gibi idrarımı yaparken kasıklarımda dayanılmaz
bir sancı hissediyordum. ‹drarımda kan görünce korktum ve...”

6. Boflalt›m Sistemimiz Vücudumuzdan At›klar› Uzaklaflt›r›r
29
Vücudumuzda Sistemler
Sağlıklı Günler: Boşaltım sistemi rahatsızlıkları
nelerdir?
Dr. Aydın: Böbrek iltihabı, böbrek taşı, şeker
hastalığına ve yüksek tansiyona bağlı böbrek
rahatsızlıkları, idrar torbası ve idrar yolları iltihabı
ile böbrek yetmezliği şeklinde sıralanabilir.
Sağlıklı Günler: Boşaltım sistemimizin sağlığını
korumak için neler yapmalıyız?
Dr. Aydın: Sağlımızı korumanın temel şartı olan
temizliğe özen göstermeliyiz. Böbreklerimizi ve
idrar yollarımızı soğuktan korumalıyız.
Günde en az iki litre su içmeliyiz. Bu miktarı
sıcak ve kuru havalarda artırmalıyız.
Böbrek iltihabı rahatsızlıklarında tedavi
yarıda kesilmemeli, doktorun verdiği ilaçlar tam
olarak kullanılmalı ve tedavi sonrasında kontrol
için doktora gidilmelidir.
Ağrılı işeme ve iltihaplı akıntı görülmesi
durumunda hemen sağlık kuruluşlarına baş-
vurulmalıdır.
Diş çürükleri en kısa sürede tedavi edilmeli,
boğaz iltihaplanmasında doktorun verdiği
tedavi yarıda kesilmemelidir. Bu hastalıkların
tedavisinin ihmali, kalıcı böbrek rahatsızlıklarına
yol açabilir.
Sağlıklı Günler: Böbrek yetmezliği nedir? Nasıl
tedavi edilir?
Dr. Aydın: Böbrek fonksiyonlarındaki kalıcı
bozukluk nedeniyle böbrekle atılması gereken
zararlı maddelerin atılamamasına bağlı olarak
ortaya çıkan bir hastalıktır. Böbrek yetmezliği
ilerler ve kalıcı hâle gelirse başka tedavi
yöntemlerinin uygulanması gerekir. Bunlar,
diyaliz tedavisi ve böbrek naklidir.
Sağlıklı Günler: Diyaliz tedavisi
nasıl gerçekleşir?
Dr. Aydın: Böbrekler yeterince çalışmadığı
zaman, idrarla atılması gereken üre gibi bazı
zararlı maddeler atılamaz
ve kanda birikir. Diyaliz
cihazı, kandaki bu zararlı
maddeleri süzerek kanın
temizlenmesini sağlar.
Bu yöntemle kalıcı tedavi
sağlanamadığından has-
talarımız cihaza bağımlı
yaşamaktadır. Bu yüzden
“böbrek nakli” daha da
önem kazanmaktadır.
Sağlıklı Günler: Böbrek
taşının oluşmasının se-
bepleri nelerdir? Taş
oluşumunu önlemek için
neler yapabiliriz?
Dr. Aydın: Oluşan taşların
sebebi bazen tam olarak bilinemez. ‹drar yolları
iltihabı gibi bazı böbrek hastalıklarında böbrek
taşı oluşması kolaylaşır. Besinlerle alınan fazla
kalsiyum ve D vitamini taş oluşumuna sebep
olabilir. Taş oluşumunu önlemek için, günde
en az iki litre su içmek, süt ürünlerinin ve tuzun
aşırı miktarda tüketilmesinden uzak durmak,
günlük egzersizleri düzenli yapmak gerekir.
Sağlıklı Günler: Böbrek taşı nasıl tedavi edilir?
Dr. Aydın: Böbrek taşının tedavi yöntemlerinden
biri de taş kırmadır. Bunun için yüksek enerjili
ses dalgalar›, cilde ve iç organlara zarar
vermeden böbreklere gönderilerek böbrek
tafllar› k›r›l›yor. Böylece taşların idrar yolundan
kolaylıkla atılması sağlanıyor. Çok büyük taşlar
ise ameliyatla alınmaktadır.
Sağlığımız ve Boşaltım Sistemimiz
Nefroloji uzmanı Dr. Aylin Aydın’a boşaltım sistemi hastalıkları ile
ilgili sizlerden gelen soruları sorduk. Sa¤l›kl› Günler dergisi olarak kendisi
ile gerçekleştirdiğimiz söyleşimizi sunuyoruz.
Böbrek tafl›n›n
üretere geçifli
Sa¤l›kl› böbrekler için
günde iki litre su için!
Tafl k›rma cihaz›

7. 30
Kendimizi De¤erlendirelim
1. Afla¤›daki seçeneklerden hangisinde verilen organlar›n tamam› vücudumuzdan
at›k maddeleri uzaklaflt›r›r?
2. Aşağıdaki şekilde boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organlar gösterilmiştir.
Şekle göre aşağıdaki soruları cevaplayal›m.
a) 1, 2, 3 ve 4 numaralı yapı ve organların isimleri ve görevleri nelerdir?
b) 1 numaralı organın görevi ve önemi aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru
olarak verilmiştir?
A) Üreyi oluşturarak uzaklaflt›r›r.
B) Kan içindeki karbon dioksidi uzaklaştır›r ve temizler.
C) Taş oluşmasını önleyerek sa¤l›¤›m›z› korur.
D) ‹drar oluşumu ile kandaki atıkları uzaklaflt›r›r.
3. Boşaltım sistemi organların›n sağlığını korumak için alınabilecek önlemler nelerdir?
Defterimize yazalım.
4. Mert’in sıra arkadaşı Ali okula gelmedi. Mert, telefonla arkadaşını aradı. Ablasından
Ali’nin böbreklerinden rahatsızlandığını ve hastanede olduğunu öğrendi. Mert
Ali’nin ne tür bir böbrek rahatsızlığı olduğunu sordu. Ali’nin ablası doktorların teşhis
koyabilmek için araştırmalarına devam ettiklerini söyledi.
a) Bu paragrafa göre Ali’nin rahatsızlığın›n neler olabileceğini listeleyelim.
b) Listemizdeki her bir rahatsızlığın tedavisi için kullanılan teknolojik gelişmelere
örnek verelim.
A) Böbrekler-Karaciğer-Akciğer-Deri-Kalınbağırsak
B) Mide-Böbrekler-‹nce bağırsak-Kalınbağırsak-Akciğer
C) Akciğer-Deri-Kalınbağırsak-Mide-‹ncebağırsak
D) Deri-‹nce bağırsak-Böbrekler-Kalınbağırsak-Karaciğer
1
3
4
2