3. Inleiding
hoofdstuk 1: Wat er in ons huis gebeurt
hoofdstuk 2: Het evangelie van de schepping
hoofdstuk 3: De menselijke oorzaak van de ecologische crisis
hoofdstuk 4: Een integrale ecologie
hoofdstuk 5: Enkele oriëntatie- en aandachtspunten
hoofdstuk 6: Ecologische opvoeding en spiritualiteit
6. menselijk bestaan: 3 fundamentele relaties
met God
met de naaste
met de aarde
7. ontwikkeling verhouding God-mens-aarde
geen heersen als ‘overheersen’
‘bewerken’
‘zorg dragen’
‘beheren’
God blijft mensen trouw
Blijven mensen God trouw?
8. Mysterie van het universum
mens als subject
doel evolutie
volheid van God
9. hele schepping toont God
God aanwezig in hele schepping
niet in volheid
universele gemeenschap & gemeenschappelijke bestemming goederen
‘kinship model’ ipv ‘dominion’ of ‘stewardship’-model
Jezus’ zienswijze
natuur = model Rijk Gods
kosmische Christus – eschatologisch perspectief
15. n° 202: “Het besef van een gemeenschappelijke oorsprong, van een wederzijdse
afhankelijkheid en van een gedeelde toekomst met allen is onontbeerlijk. Dit
fundamenteel bewustzijn moet het ontstaan van nieuwe overtuigingen, gedragingen
en levensvormen mogelijk maken. Zo komt een grote culturele, spirituele en
educatieve uitdaging aan het licht die uitgaat van een lang herstel”
17. HOOFDSTUK 6:
ECOLOGISCHE
OPVOEDING EN
SPIRITUALITEIT Focussen op een andere levensstijl
individueel
kiezen voor het goede
aanvaarden grenzen
gerichtheid op zichzelf verlaten (n°208)
gedragsverandering
invloed op machtshebbers
- paus pleit voor holistische benadering van de werkelijkheid, vandaar nodig aandacht te geven aan wat vanuit religieuze tradities kan worden gezegd.
schepping uit liefde:
n° 65 – “De Schepper kan tot ieder van ons zeggen: “Voordat Ik u in de moederschoot vormde, koos Ik u uit” (Jr 1,5). We werden onvangen in het hart van God, en daarom “is elk van ons de vrucht van Gods gedachte. Ieder van ons is gewild, eenieder is geliefd, eenieder is nodig.” (uit homilie Ben. XVI)
liefde God = basis waardigheid mens; waardigheid mens niet afhankelijk van vermogens mens, bv. bewustzijn
encycliek verwijst hier naar toespraak/lezing in context vieren met mensen met een handicap
impliciete kritiek op bepaalde vormen van theologie/filosofie die relatie God/mens te zeer vanuit vermogens mens bekijken
bv. deep incarnation, stelling dat mensen op unieke wijze op Gods oproep kunnen ingaan vanwege hun intellectuele vermogens: wat met mensen met ASS?
bv. eigen onderzoek: veel belang aan vermogen tot kritische reflectie – maar wat met kinderen met mentale beperkingen; hoe bieden we hen goed godsdienstonderwijs aan?
Breuk in deze relaties, buiten én in onszelf = zonde (n° 66)
cf. verkeerd begrepen “meesterschap” over de aarde
(dominion, stewardship, kinship model)
vgl. Jezus: “Bemin God en bemin uw naaste als uzelf. Een ander gebod, groter dan deze twee, is er niet" – m.a.w. 3 relaties horen samen, liefde God = fundament
verbreken relaties: zonde - vgl. verhaal Kaïn en Abel in n° 70
dit betekent: zorg voor natuur = verbonden met gerechtigheid
zie ook: profeten, Babylonische gevangenschap
n° 74: “Als hij (God) het universum kon scheppen (telst: schapen?) uit het niets, kan hij ook tussenkomen in deze wereld en elke vorm van het kwaad overwinnen. Bijgevolg is onrecht niet onoverwinnelijk.”
gebruik werkwoorden: suggereert “een relatie van wederzijdse verantwoordelijkheid tussen de mens en de natuur” – kinshipmodel, mens verbonden door ‘familiebanden’ met natuur – in elk geval geen absoluut eigenaarschap (n° 67)
wijst op Bijbelse normen voor omgaan met natuur, die “tiranniek antropocentrisme” onmogelijk maken – niet de mens is centraal, maar de schepping als geheel – zie ook eigen waarde elk schepsel – ‘zijn’ staat boven ‘nuttig zijn’
intellectuele vermogens mens zijn opgave (n° 69): wijsheid zoeken, dezelfde wijsheid als waarmee God de aarde heeft geschapen
God blijft mensen trouw: Noach – blijven mensen God trouw? Geen spiritualiteit zonder geloof in Schepper -> beste dam tegen antropcentrisme
n° 81: erkenning evolutie, maar: “In zich heeft ieder van ons een persoonlijke identiteit die hem toelaat om met anderen en met God zelf in dialoog te treden. Het vermogen om te denken, te argumenteren, creatief te zijn, te interpreteren, kunstwerken te scheppen, en nog andere ongekende mogelijkheden, verwijst naar iets unieks dat het fysische en biologische overstijgt.”
inzet: mens mag niet tot object gereduceerd worden. Vraag is of wetenschap dit per se doet. Vraag is of alles uit dit lijstje onverklaarbaar is voor wetenschap. Principieel risico: God of the Gaps. Tegelijk: Kan wetenschap het particuliere, de individuele persoonlijkheid, bv. van een kunstenaar, een moeder, … volledig verklaren? En is uit materie niet inderdaad iets nieuws ontstaan, waarvan God zag dat het goed was? En: gaat het hier niet om verwittiging dat alleen bril wetenschap opzetten niet hele plaatje laat zien, dat ook andere perspectieven nodig zijn, dan om feitelijke discussie of er nu wel/niet zoiets als de ziel bestaat?
aansluitend: andere levende wezens ook niet reduceren tot object – object is steeds in positie zwakste – vandaar: sterk beeld dat mensen geboren zijn uit de rots!
doel evolutie
volheid God: niet: volheid mens – opnieuw: geen antropocentrisme!
terugkeer schepping – in vrijheid – naar God: n° 83
teruggrijpen naar Middeleeuwse begrip: natuur = boek van God
relationaliteit leven = voornaamste beeld “onuitputtelijke rijkdom God”
God roept ons doorheen schepping op om met Hem in relatie te treden
vandaar: geen probleem dat cognitieve wetenschappen wijzen op belang verwondering in ontstaan religieuze overtuigingen!
n° 84: erkenning natuurlijke omgeving waarin we opgroeien als bepalend voor identiteit – ook als die omgeving een stad is: “Wie opgroeide in de bergen, of wie als kind gehurkt water uit de rivier dronk, of wie speelde op het plein van zijn wijk, voelt zich geroepen om zijn eigen identiteit terug te vinden als hij naar deze plaatsen terugkeert.”
bedenking: wat betekent dit voor ons? welke opdracht zit hieronder besloten: scheppen van leefbare ruimte!
Religie deel deep history mensheid
niche construction: levende wezens beïnvloeden hun omgeving, net als omgekeerd: voortdurende feed-back relatie
voor mens: via cultuur – natuur beïnvloedt dus ook cultuur! (bv. ondergang cultuur Paaseiland tgv uitputting ecologisch systeem)
cultural niche construction: niet alleen plaats vinden in ecologisch systeem, maar die plaats ook mee vorm geven.
geschiedenis ‘groeit’
Religie deel natuur – deel evolutionaire geschiedenis mens – theologisch: deel van voortdurende dialoog God-mens
natuurlijke wijsheid? openbaren toekomstmogelijkheden?
niche construction – mogelijkheden voor de toekomst openen
niche construction: suggesties tot handelen
Bijbelse verhalen openbaren mogelijkheden voor de toekomst vanuit wijsheid van het verleden
interpretatie altijd nodig, letterlijke lezing gaat in tegen dialogale karakter openbaring, relationele karakter schepping
Cf. encycliek: spreekt over “motieven die uit de spiritualiteit voortvloeien” (n° 216)
beeld: Harmonia Rosales, Creation of God – wil ingaan tegen gebruik witte man als normatief model – vgl. met eerdere opmerkingen over God & gender!
- nodig voor aanpakken culturele crisis: fundamenteel bewustzijn onderlinge afhankelijkheid
individueel: door keuzes te maken als consument dwingen van politieke en economische machthebbers om andere keuzes te maken.
n° 206: “Het staat vast dat als de gewoonten van mensen de winst van ondernemingen aantast, deze zich gedwongen voelen om op een andere wijze te produceren.”
kritiek op mythen moderne tijd: milieuopvoeding wordt zo in kader levensbeschouwelijke dialoog geplaatst – nodig: kritische zin, kennis traditie, open geest, …
voortdurende vraag vanuit Bijbelse verhalen: Is dit de wereld waarvan God zag dat het goed was?
bedoeling = verspreiden van een nieuw denkmodel (n° 215), ingaan tegen consumptiemodel
vele plaatsen van opvoeding: school, gezin, catechese, seminaries, …
ecologisch burgerschap: interessante term, omdat hiermee duidelijk het levensbeschouwelijke in debat over burgerschap wordt gebracht + burgerschap breder wordt gezien dan alleen in termen van integratie in bestaande samenleving
- sluit ook aan bij dualiteit onderwijs: enerzijds socialisatie, dus behouden bestaande samenleving – anderzijds subversief karakter: samenleving bevragen en veranderen
gemeenschappelijk: indivduen kunnen door maatschappelijke systemen hun vrijheid verliezen (n° 219) – daarom nood aan vereniging van mensen – zie ook de rol die Kerk kan spelen (n° 214) in bewust maken mensen
dankbaarheid: wereld is een gave, door God in liefde geschonken
belangeloosheid: in stilte gebaren van ‘edelmoedigheid’ stellen – bv. individuele daad van recycleren: afval sorteren als spirituele daad…!?
bewustzijn verbondenheid: mensen vormen “met de andere wezens van het heelal (!dus niet alleen de aarde, cf. theologische reflecties op mogelijkheid buitenaards leven en impact hiervan op scheppingsgeloof!) een schitterende universele gemeenschap”
dieper dan: ecologische relaties – cf. beeld ‘geboren worden uit de Vader/de rots’: kinship, familieverbondenheid met natuur, alle geschapen uit Liefde
mens geschapen naar Gods beeld: opgave mens, cf. Hefner: mens worden, niet mens zijn
ook: gave creatieve vermogen (Sölle)
encycliek, n° 220: “Hij beschouwt zijn eigen superioriteit niet als een reden voor persoonlijke roem of onverantwoordelijke overheersing, maar als een andere capaciteit die hem op haar beurt een zware verantwoordelijkheid oplegt die voortvloeit uit zijn geloof.” = uitleg bij ‘verantwoordelijkheid opnemen’
soberheid: voorbeeld van dankgebed aan tafel: herinnert aan afhankelijkheid van God, verbondenheid met leven/Liefde dat/die ons draagt, roept op tot soberheid (niet verspillen wat anderen je schenken), enz… - vgl. met eenvoudige duiding communie – zie ook stuk over samcramenten, bv. n° 225, gebruik materialen (olie, water, vuur,…) – benadrukt belang van én waardering voor het lichamelijke
lees n° 229 als samenvatting van wat op het spel staat – leg samen met n° 236-237 over eucharistie: daad van kosmische liefde, “verenigt hemel en aarde, omarmt en doordring heel de schepping” – niet alleen omdat brood verwijst naar de aarde, maar ook (vooral) omdat brood Christus, dus de Schepper, aanwezig stelt – wij komen elke zondag terug naar Hem die ons uit Liefde geschapen heeft; wij komen tot rust bij Hem