2. Disclaimer
De inhoud van deze presentatie is niet de officiële
mening van ENNIA. De informatie en opinie in
deze presentatie ligt volledig bij de presentator.
2
3. Agenda
1. Langer leven en de impact op AOV
1. Ontwikkelingen rente
2. Ontwikkelingen sterfte
3. AOV projecties
2. Standaard oplossingen
1. Verhogen pensioenleeftijd
2. Conditioneren
3. Alternatieven
1. Uitkeringshoogte of duur op SES factoren
2. Fiscalisering uitkering
3. Premie overheveling
3
4. 1. Langer leven en de impact op de AOV
1.1 Ontwikkelingen rente – wereldwijd
4
5. 1. Langer leven en de impact op de AOV
1.1 Ontwikkelingen rente – Curacao
• Situatie ex-NA is
lastig te voorspellen:
▫ Nederland koopt
staatsobligaties op
▫ ->Geen liquide
markt
▫ Onduidelijk wat er
gebeurt als
huidige
overeenkomst
afloopt
▫ Rendement na 10-
10 laag
5
-1%
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
0 5 10 15 20 25 30
Yield
Looptijd
Yieldvoor en na 10-10-10
voor 10-
10
na 10-10
6. 1. Langer leven en de impact op de AOV
1.2 Ontwikkelingen sterfte – Census 2012
6
7. 1. Langer leven en de impact op de AOV
1.2 Ontwikkelingen sterfte – Census 2012
7
8. 8
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Lifeexpectancyinyears
Year
World life expectancy
World
Afghanistan
Chad
Congo, Dem.
Rep.
Iraq
Rwanda
Somalia
Bron: World Bank
1. Langer leven en de impact op de AOV
1.2 Ontwikkelingen sterfte – wereldwijd
9. 9
65
70
75
80
85
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Lifeexpectancyinyears
Years
Life expectancy WesternEurope
France
Germany
Netherlands
Sweden
United
Kingdom
Bron: World Bank
1. Langer leven en de impact op de AOV
1.2 Ontwikkelingen sterfte – extreme trends
10. 1. Langer leven en de impact op de AOV
1.2 Ontwikkelingen sterfte – sterfte onderzoeken
10
Bron: World Bank
50
55
60
65
70
75
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Lifeexpectancyinyears
Year
Life expectancy Caribbean
Caribbean
small states
Barbados
Dominican
Republic
Jamaica
St. Lucia
Trinidad and
Tobago
• Lokale onderzoeken bevestigen wereldwijde trend langer
leven:
▫ Buck
▫ CBS
▫ Milliman
11. 1. Langer leven en de impact op de AOV
1.3 AOV projecties
11
12. 2. Standaard oplossingen
2.1 Verhoging pensioenleeftijd
• Geleidelijke verhoging in lijn met
levensverwachting (Barbados)
• Bij omslag nog steeds issue als er te weinig
werkenden zijn
• Stijgt levensverwachting in zelfde mate voor:
▫ Mannen en vrouwen?
▫ SES groepen?
12
14. 2. Standaard oplossingen
2.1 Verhoging pensioenleeftijd – impact SES factoren
14
Life expectancy
Level of education Males Females
Primary school 74.1 78.9
Secondary school – non advanced 76.5 78.6
Secondary school – advanced 78.5 84.9
Tertiary education 81.4 85.3
Life expectancy from age 65
Level of education Males Females
Primary school 9.1 13.9
Secondary school – non advanced 11.5 13.6
Secondary school – advanced 13.5 19.9
Tertiary education 16.4 20.3
Bron: OECD 2013
15. 2. Standaard oplossingen
2.2 Conditioneren
• Geld in het land houden
▫ Hoe effectief (TAC rapport)?
▫ Stimuleren boom en busts?
▫ Mensen “gepakt” die niet meer kunnen stemmen
-> Curacao betrouwbare partner?
• Hoogte uitkering in lijn met koopkracht peil
▫ Wat te doen met duurdere landen
• Gelijkheids beginsel
• Zijn alle verhuizingen vrijwillig?
15
16. 3. Alternatieven
3.1 Uitkering gekoppeld aan SES factoren
• Heterogene verzekerings groepen leiden tot
subsidiering tussen deelnemers
▫ Terecht dat hoger opgeleiden hebben betere banen
en hoger salaris, en ontvangen ook langer
pensioen?
▫ Wat te doen met factoren waarop mensen geen
invloed hebben (geslacht)?
16
17. 3. Alternatieven
3.2 Fiscalisering
• Premiebetaling AOV na leeftijd 65
• AOV uitkering verlagen in lijn met inkomen uit
pensioen via werkgever
17
18. 3. Alternatieven
3.3 Premie overheveling
• Deel AOV premie gebruiken voor extra pensioen
opbouw via werkgever
▫ Risico spreiding overheid en private sector
• Voordelen kapitaal dekking stelsel:
▫ Geld rendeert
▫ “Gedwongen” sparen
▫ Geen subsidies tussen generaties
18
20. Referenties
• Barbados pensioen leeftijd,
http://www.nis.gov.bb/pensioners/?page=GenPage&subsection=Old
%20Age%20Contributory%20Grant/Pension
• Buck consultants, Update mortality study 2015,
http://buckconsultants.cw/augustus-2015-update-sterfteonderzoek-1,
August 2015
• Curiel R, Houben S, Slotje A, Verplicht pensioen op Curacao,
http://www.ag-ai.nl/download/30099-23-5-
art.Curiel%2BHouben%2BSlottje.pdf,
http://www.vbcuracao.com/website/index.php?option=com_docman
&task=doc_download&gid=67&Itemid=57, mei 2016
• Houben S, Hoe om te gaan met langer leven?, SVB, 1 juni 2016
• Houben S, Longevity in the Caribbean - the end of la dolce vita?, The
European Actuary, October 2015
• Martina S, Building the future, Guardian Pensioen en Bedrijvendag, 27
mei 2016
20
21. About me
Servaas Houben is heading the actuarial team of
ENNIA in Willemstad, Curacao. He studied
econometrics in the Netherlands and worked in life
insurance for the first four years of his career.
Thereafter, he worked in Dublin and London.
Besides actuarial, Servaas completed the CFA and
FRM qualifications, and regularly writes on his blog,
for CFA digest and (actuarial) magazines.
Email: servaashouben@gmail.com
Blog: http://actuaryabroad.wordpress.com
21
