เซิ้งขนมจีน:นครปฐม

1. การออกกำ�ลังกายเซิ้งขนมจีน
จังหวัดนครปฐม
ภาคกลาง

2. พื้นที่ต้นแบบของกิจกรรม :
เทศบาลตำ�บลโพรงมะเดื่อ จังหวัดนครปฐม
ที่มาของกิจกรรม
ชุมชนย่อย หมายถึง ชุมชนในเขตเทศบาลที่
ประชาชนอาศัยอยู่ร่วมกัน โดยมีสภาพพื้นที่หรือ
ภูมิศาสตร์ร่วมกัน ซึ่งให้ประชาชนเลือกกรรมการ
ชุมชนขึ้นเองตามความเหมาะสม แล้วแจ้งรายชื่อ
ต่อเทศบาลตามวัตถุประสงค์ เพื่อให้ชุมชนต่างๆ ได้
มีการรวมตัวกันพัฒนาชุมชนของตนเอง เกิดการมี
ส่วนร่วม มีบทบาทในการพัฒนาด้านเศรษฐกิจ สังคม
และประสานงาน ดังนั้นเพื่อร่วมอนุรักษ์ การละเล่น
พื้นบ้าน ส่งเสริมการใช้เวลาว่างในการออกกำ�ลังกาย
รวมถึงการพัฒนาท้องถิ่นด้านสุขภาพอนามัย จึงเสนอ
โครงการเซิ้งขนมจีน ใช้ประกอบการออกกำ�ลังกาย
เชิงวัฒนธรรม
แนวการดำ�เนินกิจกรรม
ตามเจนนารมย์ที่ต้องการส่งเสริม สนับสนุน
และอนุรักษ์ประเพณีพื้นบ้านให้คงอยู่ และเปิดโอกาส
ให้ประชากรทั้งสามวัยได้มีโอกาสร่วมออกกำ�ลังกาย
เพื่อสุขภาพร่วมกัน กิจกรรมการออกกำ�ลังกายด้วย
กีฬาท้องถิ่นพื้นบ้านจึงได้ถูกริเริ่มขึ้นในพื้นที่ หาก
มองย้อนหลังไปครั้งเริ่มต้นกิจกรรม พบว่า ขั้นตอน
การดำ�เนินงานถูกวางแผนไว้อย่างเป็นระบบ โดย
เริ่มจากการจัดตั้งคณะกรรมการโครงการกีฬาพื้นบ้าน
สามวัย สุขภาพดีทั้งกายใจ โพรงมะเดื่อ ต่อมาจึง
ทำ�การคัดเลือกกิจกรรมทางกายจากการทำ�งานเชิง
พื้นที่ โดยพิจารณาจากภูมิปัญญาท้องถิ่น วัฒนธรรม
ประเพณีพื้นบ้าน ที่มีความสอดคล้องกับวิถีชีวิตของ
ประชาชนในพื้นที่เป็นหลัก เมื่อได้ตัวกิจกรรมหลักที่จะ
ใช้สำ�หรับการแข่งขันร่วมกันแล้ว จึงได้กำ�หนดวัน เวลา
และสถานที่ที่จะใช้สำ�หรับการแข่งขัน และเนื่องจาก
ตัวกิจกรรมที่ใช้แข่งขันมีจำ�นวนมาก จึงต้องมีการ
จัดทำ�ปฏิทินกิจกรรมการแข่งขัน ประกวด และการ
แสดงโชว์ โดยแต่ละกิจกรรมจะได้มีการประชาสัมพันธ์
โครงการไปทั้งทางวิทยุชุมชน และป้ายประชาสัมพันธ์
ทั้งนี้ตลอดกระบวนการทำ�งานยังได้กำ�หนดให้มีการ
ติดตามและประเมินผลโครงการเพื่อประสิทธิผลของ
การดำ�เนินการด้วย
วัตถุประสงค์
1. เพื่อส่งเสริม สนับสนุน อนุรักษ์ ฟื้นฟู เผยแพร่
การจับขนมจีนในรูปแบบการออกกำ�ลังกายเพื่อสร้าง
โอกาสให้คณะกรรมการชุมชน ครอบครัว ผู้สูงอายุ
เด็ก เยาวชน และประชาชนได้ออกกำ�ลังกายร่วมกัน
2. เพื่อสร้างเสริมสนับสนุนการสร้างพฤติกรรม
สุขภาพกายและสุขภาพจิตที่ดี มีภูมิต้านทานสู่การ
อยู่ดีมีสุข
เป้าหมาย
คณะกรรมการชุมชน ผู้สูงอายุ เด็ก เยาวชน
และประชาชนในชุมชนบ้านโพรงมะเดื่อเกิดการ
ตื่นตัวในการออกกำ�ลังกาย
สถานที่: บริเวณโล่งๆ เช่น สนามกีฬา
จำ�นวนผู้เล่น : ไม่จำ�กัดจำ�นวน
กลุ่มผู้เล่น : เด็ก วัยรุ่น วัยกลางคน ผู้สูงอายุ
ระยะเวลาในการเล่น : 45 นาที
อุปกรณ์ที่ใช้
1. ดนตรีประกอบท่าเต้น
2. กระจาด
3 ไม้พลอง
4. ผ้าคาดเอว
หลักการและเหตุผล
(กีฬาพื้นบ้าน สามวัย สุขภาพดีทั้งกายใจ โพรง
มะเดื่อ)
เทศบาลตำ�บลโพรงมะเดื่อ มีพื้นที่ตั้งอยู่ในจังหวัด
นครปฐม ทั้งหมด 8 หมู่บ้าน จำ�นวนชุมชน 20
ชุมชน มีจำ�นวนประชากร 10,457 คน แบ่งเป็นชาย
5,014 คน หญิง 5,443 คน ส่วนมากประกอบอาชีพ
เกษตรกรรม ใช้ภาษาประจำ�ท้องถิ่น คือ ภาษาลาว
อุปนิสัยของประชาชนส่วนใหญ่รักความสนุกสนาน
ชอบเสียงดนตรี ช่วงเทศกาลต่างๆ จะมีวัฒนธรรม
ประเพณีและกีฬาพื้นบ้านต่างๆ สืบทอดกันมาช้านาน
เช่น สงกรานต์ ประเพณีทำ�บุญ สู่ขวัญข้าว กีฬาชักเย่อ
ปิดตาชกมวย ปิดตาตีหม้อ ฯลฯ นอกจากนี้ยังมีงาน
ฝีมือศิลปหัตถกรรมการทอผ้าและเครื่องจักสาน
การออกกำ�ลังกายเซิ้งขนมจีน

3. ในปีที่ผ่านมาผู้สูงอายุและครอบครัวในเขตเทศบาล
ตำ�บลโพรงมะเดื่อ มีปัญหาด้านสุขภาพ โดยเฉพาะ
ลาวครั่ง ซึ่งอพยพเข้ามาอยู่อาศัย ในรัชสมัยของ
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยมาพร้อม
กับภูมิปัญญาด้านต่างๆ เช่น การทำ�นา การจักสาน
การเลี้ยงครั่ง แพทย์แผนโบราณ และประเพณีความเชื่อ
การบูชาผีบรรพบุรุษหรือเจ้าพ่อ รวมทั้งการละเล่น
พื้นบ้านต่างๆ เช่น การเล่นแย้ลงรู เดินกะลา ลูกช่วง
มอญซ่อนผ้า ฯลฯ
ซึ่งในปี 2551 – 2552 เทศบาลตำ�บลโพรงมะเดื่อ
ได้ทำ�การศึกษา วิจัย วัฒนธรรมลาวครั่ง เพื่อรื้อฟื้น
ประเพณี 12 เดือน และค้นหาครูภูมิปัญญา ด้านศิลปะ
คหกรรม (อาหารและยา) วรรณกรรม หัตถกรรม
เพื่อนำ�มาเพิ่มคุณค่าทางสังคมและเศรษฐกิจในพื้นที่
การส่งเสริมการออกกำ�ลังกายด้วยกีฬาพื้นบ้าน ภูมิปัญญา
ท้องถิ่น ประเพณี วัฒนธรรม โดยการสนับสนุนจาก
กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นและ สสส. เพื่อขอ
งบประมาณสมทบในกิจกรรมต่างๆ ตามสภาพปัญหา
ดังนี้ ด้านสุขภาพกาย ด้านจิตใจ และด้านสังคม
ดังนั้นเทศบาลตำ�บลโพรงมะเดื่อ จึงขอเสนอ
โครงการกีฬาพื้นบ้าน สามวัย สุขภาพดีทั้งกายใจ
โพรงมะเดื่อ เพื่อให้ผู้สูงอายุ ครอบครัว เด็กเยาวชน
และประชาชนที่เข้าร่วมโครงการได้มีโอกาสออกกำ�ลัง
กายสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรค ปรับเปลี่ยน
พฤติกรรมสุขภาพที่เหมาะสม ลดค่าใช้จ่ายในการรักษา
พยาบาล ส่งผลให้ประชาชนในเขตเทศบาลตำ�บลโพรง
มะเดื่อ มีสุขภาพดี ทั้งกายและใจ
วัตถุประสงค์
เพื่อศึกษา เรียนรู้ ฟื้นฟู ส่งเสริมและสนับสนุน
กิจกรรมการละเล่นพื้นบ้านกับการออกกำ�ลังกายผสม
ผสานกับศิลปะการแสดง (การเป่าแคนและการบรรเลง
กลองยาว) ที่เป็นวัฒนธรรมดั้งเดิมของตำ�บลโพรง
มะเดื่อ
เพื่อสร้างโอกาสให้ผู้สูงอายุ ครอบครัว เด็ก
เยาวชน และประชาชนได้ออกกำ�ลังกายเชิงวัฒนธรรม
ตามวิถีชีวิต การประกอบอาชีพในท้องถิ่น ประเพณี
ท้องถิ่นในรอบปีปฏิทิน
เพื่อสร้างเสริมสนับสนุนการสร้างพฤติกรรม
สุขภาพกายและสุขภาพจิตที่ดี มีภูมิต้านทานสู่การ
อยู่ดีมีสุข เพิ่มคุณค่าทางสังคมและเศรษฐกิจ โดยใช้
กิจกรรมจากภูมิปัญญาและวัฒนธรรมในชุมชน
กลุ่มเป้าหมาย (ประมาณ 9,000 คน)
1. ผู้สูงอายุชายและหญิง (สมาชิกชมรมผู้สูงอายุ
และผู้สูงอายุทั่วไป)
2. ประชาชนทั่วไปชายและหญิง
3. เด็กและเยาวชนในระบบโรงเรียนและนอก
ระบบโรงเรียน
4. สำ�นักงานเทศบาล โรงเรียน สถานีอนามัย
สถานีตำ�รวจ
5. สถานบริการ ผู้ประกอบการร้านค้า โรงงาน
6. คณะกรรมการชุมชน อสม. ชมรมต่างๆ
ลักษณะการออกกำ�ลังกาย ผสมผสานกับกีฬา
พื้นบ้านประยุกต์ศิลปการแสดงประกอบกับดนตรีเป่า
แคน และวงกลองยาว ด้วยการนำ�การละเล่นพื้นบ้าน
มาผสมผสานกับการออกกำ�ลังกาย เช่น มวยไทย
กระบี่กระบอง ฯลฯ
จำ�นวนผู้เล่น : ไม่จำ�กัดจำ�นวน
กลุ่มผู้เล่น: เด็ก ผู้สูงอายุ วัยรุ่น วัยกลางคน
ระยะเวลาในการเล่น: 50 นาที
อุปกรณ์ที่ใช้
1. ดนตรีประกอบการแสดง
2. กระจาด
3. ไม้พลอง
4. ผ้าคาดเอว
เซิ้งขนมจีน และการแสดงโพรงมะเดื่อ Exer-
cise เซิ้งขนมจีนและการออกกำ�ลังกายโพรงมะเดื่อ
Exercise เป็นการแสดงที่มีชุดการแสดง 2 ชุดโดย
แบ่งการแสดงออกเป็น 2 ช่วงด้วยกัน เริ่มจากการ
แสดงเซิ้งขนมจีนและการออกกำ�ลังกายโพรงมะเดื่อ
Exercise ซึ่งการแสดงทั้งสองชุดนี้ ได้ทำ�การประยุกต์
ท่ารำ�จากวัฒนธรรมประเพณีและวิถีชีวิตของคนท้องถิ่น
ในชุมชนมาประยุกต์เป็นท่ารำ� สำ�หรับการเซิ้งขนมจีน
ได้คิดค้นท่ารำ�โดยการนำ�ท่ารำ�จากภาคอีสานที่เรียก
ว่า “การเซิ้ง” มาประยุกต์กับประเพณีการทำ�ขนมจีน
โดยการนำ�เอาขั้นตอนการทำ�ขนมจีน มาประดิษฐ์
เป็นท่าร่ายรำ� เริ่มด้วยท่าการโม่แป้ง การนวดแป้ง
การโรย และการเข้าจีบ และใช้ดนตรีพื้นเมืองอีสาน
ที่มีจังหวะสนุกสนานมาบรรเลงประกอบการแสดง
พร้อมกับนำ�มาผสมผสานกับศิลปะการต่อสู้ด้วย
กระบี่กระบอง ซึ่งเป็นกีฬาของคนพื้นบ้านที่ได้รับการ
สืบทอดต่อๆ กันมา จนสามารถประยุกต์ท่าการ
ออกกำ�ลังกายโดยใช้กระบองเป็นอุปกรณ์ประกอบ
การแสดง
9

4. วิธีการออกกำ�ลังกาย
การแสดงแบบผสมผสานนี้ แบ่งออกเป็น 2 ช่วง
และได้มีนำ�การแสดงศิลปะการต่อสู้ด้วยกระบองมา
ผสมผสานกับการแสดงชุดนี้ด้วย เริ่มการแสดงด้วย
เซิ้งขนมจีน ต่อจากนั้นจะเป็นการแสดงการออกกำ�ลัง
กายโพรงมะเดื่อ Exercise และคั่นการแสดงด้วย
ศิลปะการต่อสู้ด้วยกระบอง ตามลำ�ดับ ในขั้นตอนแรก
จะทำ�การแบ่งกลุ่มผู้แสดงออกเป็น 2 ชุดตามลักษณะ
การแต่งกาย ได้แก่ การแต่งกายด้วยชุดการรำ�เซิ้ง
และชุดออกกำ�ลังกายโพรงมะเดื่อ ซึ่งในแต่ละชุดการ
แสดงประกอบด้วย ผู้สูงอายุ เด็ก และ กลุ่มวัยทำ�งาน
ส่วนชุดการรำ�กระบี่กระบอง ผู้แสดงแต่งกายด้วยชุด
ต่อสู้สมัยโบราณ
การแสดงเซิ้งขนมจีน
ท่าที่ 1 เริ่มด้วยการแสดงเมื่อดนตรีบรรเลง กลุ่ม
ผู้รำ�เซิ้ง ได้แก่ เด็กและผู้สูงอายุ เต้นด้วยท่าเซิ้ง ย่ำ�
เท้าอยู่กับที่ตามจังหวะดนตรี
วิธีปฎิบัติ
1. ยืนตัวตรง ย้ำ�เท้าอยู่กับที่
2. ทำ�ท่าเซิ้ง ด้วยการใช้มือวาดเป็นวงกลมด้าน
ข้างสะโพกทั้ง 2 ข้างทำ�พร้อมกับการเท้าย้ำ�
ซ้าย-ขวา อยู่กับที่
ท่าที่ 2 ท่านวดแป้ง โดยกลุ่มเด็ก ส่วนผู้สูงอายุจะ
เต้นท่าเซิ้งอยู่กับที่ จากนั้นทั้งเด็กและผู้สูงอายุจะทำ�ท่า
เซิ้งพร้อมๆ กัน
วิธีปฎิบัติ
ใช้มือทั้งสองยกขึ้นให้อยู่เหนือตำ�แหน่งบ่าด้าน
ซ้ายเล็กน้อย เหวี่ยงแขนทั้งสองข้างลงพร้อมๆ กัน
และยกขึ้นตามจังหวะเพลง ส่วนเท้าทั้งสองข้างย่ำ�
อยู่กับที่ปฎิบัติตามข้อที่ 1-2 จำ�นวน 6 ครั้ง
ท่าที่ 3 โรยแป้ง หนึ่งในผู้แสดง จะทำ�ท่าจับ
กระจาดส่ายไปมาตามจังหวะเพลง จากนั้นแกว่งมือ
ทั้งสองข้างที่ถือกระจาดอยู่พร้อมกับส่ายตัวไปทาง
ซ้าย-ขวา สลับกัน สำ�หรับผู้แสดงที่เหลือก็จะทำ�ท่า
เซิ้งพร้อมกันตามจังหวะเพลง
วิธีปฎิบัติ
1. ยกมือทั้งสองข้างถือกระจาดส่ายไปทางซ้าย
และขวาสลับกันพร้อมกับโยกตัวไปมา โดยย่ำ�เท้าอยู่
กับที่
10

5. ท่าที่ 4 ท่าจับจีบขนมจีน หนึ่งในผู้แสดงจะใช้
กระจาด 1 ใบวางไว้บนฝ่ามือซ้าย จากนั้นใช้มือขวา
ทำ�ท่าจับขนมจีนจีบ ขึ้น - ลงใส่ในถาด ลง 5 จังหวะ
นักแสดงที่เหลือจะทำ�ท่าเซิ้งจนจบการแสดงช่วงแรก
จากนั้นผู้แสดงทั้งหมด จะยืนเรียงแถวหน้ากระดาน
พร้อมกับทำ�ท่าเซิ้ง เดินวนไปรอบๆ และลงจากเวที
จบการแสดง การเซิ้งขนมจีน
ช่วงที่ 2 การแสดงออกกำ�ลังกายโพรงมะเดื่อ
Exercise
ท่าที่ 1 ผู้แสดงอยู่ในท่าเตรียมโดยการยืนมือไขว้
หันหน้าไปทางหน้าเวที จากนั้น เมื่อดนตรีบรรเลง ผู้
แสดงทำ�ท่าพนมมือระดับอก
ท่าที่ 2 โห่ร้องกล่องยาว โดยใช้มือปล้อง
ปากหันหน้าไปทางซ้าย พร้อมกับร้อง โห่ๆๆๆ ยาวๆ
จากนั้นย่อตัวพร้อมกับหันหน้าไปทางขวา แล้วร้องฮิ้ว
พร้อมๆ กัน ต่อด้วยการ โห่ แบบ ยาวๆ จากนั้นย่อ
ตัวหมุนไปทางซ้ายแล้วร้องฮิ้วพร้อมกัน ทำ�เช่นนี้สลับ
3 ครั้ง
11

6. ท่าที่ 3 ขุดหลุม เป็นการออกกำ�ลังกายด้วยการ
เหวี่ยนแขนทั้งสองข้างขึ้นและลงสลับกันอย่างต่อเนื่อง
วิธีปฎิบัติ
1. ก้มตัวลงไปทางซ้าย ย้ำ�เท้าอยู่กับที่
2. ยื่นแขนไปข้างหน้าทั้งสองข้างหมุนมือวนเข้าหาตัว
3. ยืดตัวขึ้น พร้อมกับยกมือทั้งสองข้างมาไว้ใน
ตำ�แหน่งบ่าด้านขวา (ย้ำ�เท้าอยู่กับที่)
4 ปฎิบัติซ้ำ�ข้อที่ 1-3
ท่าที่ 4 ท่าหยอดข้าวลงหลุม เมื่อทำ�การขุดหลุม
เสร็จเรียบร้อยแล้วในท่าที่ 3 ในท่ารำ�ท่านี้จะเป็นการ
หยอดข้าวลงในหลุม โดยใช้การก้าวเท้าเคลื่อนตัวสลับ
เท้าไปทางซ้ายและขวาตามจังหวะดนตรี
วิธีปฎิบัติ
1. ใช้มือซ้ายท้าวสะเอว มือขวาจับจีบ
2. สืบเท้าไปด้านข้างทางขวา 2 จังหวะ พร้อม
กับกวาดมือขวา ย่อตัวลงพร้อมกับแบมือออกไปด้าน
ข้าง
3. ยืดลำ�ตัวขึ้นอยู่ในท่าตัวตรง จากนั้นสืบเท้าไป
ด้านข้างทางซ้าย 2 จังหวะ โดยใช้เท้าซ้ายนำ�แล้วตาม
ด้วยเท้าขวา มือขวาจับจีบที่มือซ้าย
4. ปฎิบัติซ้ำ�ในข้อที่ 1-3 จำ�นวน 3 ครั้ง
ท่าที่ 5 ท่าแย็บหรือชกลม ซึ่งเป็นการนำ�ศิลปะ
มวยไทยมาประยุกต์เป็นท่าออกกำ�ลังกาย กำ�หมัดแล้ว
ชกลมไปข้างหน้า โดยใช้แขนซ้าย พร้อมกับการสลับ
เท้าซ้าย-ขวาสลับกันไปเรื่อยๆ
วิธีปฎิบัติ
1. ผู้แสดงจับคู่หันหน้าเข้าหากัน พร้อมกับย่ำ�เท้า
อยู่กับที่ให้ระยะห่างกันประมาณ 1 แขน
2. กำ�มือ ก้าวเท้าซ้ายไปข้างหน้า 1 ก้าว แล้ว
ใช้มือซ้ายชกลมไปข้างหน้า 1 ครั้ง
3. ดึงเท้าซ้ายและแขนซ้ายกลับมาในท่าเตรียม
ป้องกัน
4. ชกลมด้วยแขนข้างซ้าย โดยก้าวเท้าขวาไป
ข้างหน้า 1ก้าว
การแสดง ศิลปะการต่อสู้ด้วยกระบองโดยใช้
ผู้แสดงชาย 2 คน ซึ่งมีทั้งการต่อสู้ในแบบต่างๆ ทั้ง
ท่าการตั้งรับและท่าการโจมตี
12

7. ท่าที่ 6 การวอร์มดาวน์ ผู้แสดงใช้ไม้พลองมา
ประกอบท่าทางการรำ� โดยการยืดเส้นยืดสาย หมุน
ตัวไปมาเพื่อคล้ายกล้ามเนื้อ
วิธีปฎิบัติ
1. ถือไม้พลองในแนวนอน ยืนกางขาออกเล็ก
น้อย
2. ยกไม้พลองขึ้น-ลง แล้วหันลำ�ตัวไปทางซ้าย
หันลำ�ตัวกลับมาข้างหน้า 1 จังหวะ ยกไม้พลอง
ขึ้น-ลง อีก 1 จังหวะ หันไปทางขวา ทำ�เช่นนี้
ซ้าย-ขวา ด้านละ 2 ครั้ง
ท่าที่ 7 ยืนย่ำ�เท้าอยู่กับที่ กางขาออกเล็กน้อย
ก้มตัวลง ใช้มือทั้งสองข้างตบขาตามจังหวะ โดย
เริ่มจากส่วนบนลงไปส่วนล่างของขา (ต้นขาไล่ลงไป
จนถึงข้อเท้า) แล้วไล่ย้อนกลับ ส่วนล่างขึ้นมาส่วนบน
(ข้อเท้าไล่ขึ้นไปจนถึงต้นขา) ทำ�เช่นนี้ 6 ครั้ง
ท่าที่ 8 ปิดท้ายการแสดงด้วยการพนมมือระดับ
อก ก้มตัวลงไปข้างหน้า วาดมือยกแขนขึ้นเหนือศีรษะ
แล้วลดมือลงทำ�ท่าพนมมือ
13