ฟ้อนเจิง:เชียงราย

1. ฟ้อนเจิงและตบมะผาบ
ภาคเหนือ
จังหวัดเชียงราย

2. พื้นที่ต้นแบบของกิจกรรม: เทศบาลตำ�บลแม่จัน
จังหวัดเชียงราย
ที่มาของกิจกรรม
อาณาจักรล้านนา มีประวัติความเป็นมาอัน
ยาวนานที่แสดงถึงความเจริญรุ่งเรืองในอดีต รวมทั้ง
ความเป็นเอกลักษณ์ของศิลปวัฒนธรรมล้านนาที่
งดงามสืบทอดกันมาจากรุ่นสู่รุ่นจนถึงปัจจุบัน ที่แสดง
ให้เห็นถึงวิธีการดำ�รงชีวิตของชาวล้านนาที่สอดคล้อง
เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมทางภูมิศาสตร์และ
ความงดงามของศิลปวัฒนธรรมการแสดงที่มีอัตตลักษณ์
ไม่แพ้ภูมิภาคใดๆ ในประเทศ
ศิลปวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นล้านนา เป็น
วัฒนธรรมที่สวยงามและมีการสืบทอดจากอดีตจนถึง
ปัจจุบันซึ่งศิลปวัฒนธรรมการแสดงในแต่ละท้องถิ่น
ก็ยังมีเอกลักษณ์ที่แตกต่างกัน สำ�หรับจังหวัดเชียงราย
แล้ว มีรูปแบบวัฒนธรรมการแสดงซึ่งเป็นศาสตร์
การแสดงที่นำ�องค์ความรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่นมา
แสดงออก โดยการพลิกแพลงท่าทางการแสดงเพื่อ
ให้เข้ากับสถานการณ์ สถานที่ และเสียงเพลงได้อย่าง
เหมาะสมอีกทั้งยังมีความอ่อนช้อยสวยงามด้วย ซึ่งถึง
แม้จะมีการสืบทอดกันมานานแต่ด้วยสภาพความเจริญ
และสภาพสังคมที่แปรเปลี่ยนไปจึงทำ�ให้ศิลปวัฒนธรรม
เหล่านี้นับวันจะเลือนหายไปจากคนในยุคปัจจุบัน
จากวิถีชีวิตที่เปลี่ยนไป เทศบาลตำ�บลแม่จันได้
พบว่าประชาชนส่วนใหญ่ในชุมชน มีปัญหาโรคปวด
กล้ามเนื้อ ปวดข้อและโรคเรื้อรังที่ไม่ได้เกิดจากการ
ติดต่อ เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง เพราะเกิด
จากการไม่ได้ออกกำ�ลังกายสม่ำ�เสมอ ดังนั้นการสร้าง
เสริมสุขภาพด้วยการออกกำ�ลังกายจึงมีความสำ�คัญ
มากขึ้น จากการสังเกตุทุกท่า และท่วงทีของการแสดง
วัฒนธรรมการแสดงของท้องถิ่น ได้แก่ การตบมะผาบ
ฟ้อนเจิง ตีกลองสะบัดชัย ซึ่งเป็นศิลปวัฒนธรรมท้อง
ถิ่นของจังหวัดเชียงรายแล้วนั้น เป็นการแสดงที่มีการ
เคลื่อนไหวอวัยวะทุกส่วนอย่างสอดคล้องทั้งแขน ขา
มือ เท้า เอว และสะโพก ทำ�ให้ร่างกายได้ออกกำ�ลัง
ทุกส่วน เป็นการฝึกกล้ามเนื้อและเพิ่มความยืดหยุ่นให้
แก่ร่างกาย รวมถึงเกิดความเพลิดเพลินสามารถคลาย
ความเครียดได้เป็นอย่างดี เทศบาลตำ�บลแม่จัน จึงได้
เห็นความเหมาะสมของการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมท้อง
ถิ่นและการสร้างเสริมสุขภาพที่หลอมรวมเข้าด้วยกันได้
เป็นอย่างดีของทั้งสองกิจกรรม จึงได้จัดทำ�โครงการส่ง
เสริมการออกกำ�ลังกายเชิงอนุรักษ์วัฒนธรรมประเพณี
ท้องถิ่น โดยส่งเสริมแนวคิดของการนำ�เอาท่าของศิลปะ
การแสดงตบมะผาบเป็นการตบส่วนต่างๆ ของร่างกาย
ให้เกิดเสียงดังเป็นการอบอุ่นร่างกาย และเป็นการ
ข่มขวัญคู่ต่อสู้ด้วย การฟ้อนเจิงเป็นการร่ายรำ�แสดง
ถึงศิลปะการต่อสู้ของชาย เป็นการฟ้อนประกอบอาวุธ
หรือไม่มีอาวุธก็ได้ และตีกลองสะบัดชัย มาดัดแปลง
หรือประยุกต์เป็นท่าในการออกกำ�ลังกายที่ทำ�ให้ง่าย
ต่อการปฏิบัติและเหมาะสมกับทุกเพศ ทุกวัย และ
ยังเป็นกิจกรรมออกกำ�ลังกายที่ผสมผสานดนตรี
ท้องถิ่นที่แปลกใหม่ที่ให้ทั้งชีวิตชีวา เรื่องราวและความ
บันเทิง พร้อม ๆ ไปกับการสร้างความสัมพันธ์ให้เกิด
แก่คนในชุมชนและสร้างความอบอุ่นในครอบครัว
ต่อยอดเป็นนวัตกรรมใหม่ในการออกกำ�ลังกายที่
ทุกคนได้มีร่างกายที่แข็งแรง และยังควบคู่ไปกับการ
อนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมท้องถิ่นด้วย
แนวทางการดำ�เนินกิจกรรม
ด้วยต้องการให้ประชาชนในท้องถิ่นมีส่วนร่วมใน
การจัดกิจกรรมด้านส่งเสริมสุขภาพอันเป็นประโยชน์
และสอดคล้องกับวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่น คณะ
ผู้ดำ�เนินโครงการจึงได้เริ่มขับเคลื่อนกิจกรรมในช่วง
แรกโดยการจัดเตรียมวัสดุ อุปกรณ์ที่เกี่ยวข้องในการ
ฝึกปฏิบัติศิลปวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่น การตีกลอง
สะบัดชัย,การตบมะผาบ และการฟ้อนเจิงให้มีความ
พร้อมก่อนที่จะปฏิบัติกิจกรรม
จากนั้นเริ่มค้นหาวิทยากรเพื่อทำ�การฝึกอบรม
การตบมะผา, ฟ้อนเจิง, ตีกลองสะบัดชัย จากดินแดน
ล้านนา ทั้งนี้เพื่อให้เกิดความสวยงามและถูกต้องตาม
ประเพณีที่เคยปฏิบัติกันมา หลังจากได้วิทยากรแล้วก็
เริ่มดำ�เนินการจัดอบรมแกนนำ�ให้กับทุกชุมชน เพื่อเป็น
วิทยากรต้นแบบ โดยทดลองปฏิบัติ พัฒนาท่ารำ�/การ
แสดง ฝึกปฏิบัติและปรับประยุกต์ท่าทางให้เหมาะสม
กับกลุ่มแกนนำ�จนได้ท่าต้นแบบ
ฟ้อนเจิง และตบมะผาบ

3. ทั้งนี้คณะดำ�เนินกิจกรรมโครงการยังได้มีการเชิญ
ผู้เชี่ยวชาญมาตรวจสอบท่ารำ� การแสดง เพื่อเป็นการ
ยืนยันความเหมาะสม ถูกต้องตามหลักประเพณี และ
หลังจากได้ข้อเสนอแนะ คณะแกนนำ�จะทำ�การปรับและ
พัฒนากระทั่งได้ข้อสรุปสุดท้ายที่เป็นต้นแบบที่สามารถ
นำ�ไปเผยแพร่และออกกำ�ลังกายร่วมกับประชาชนใน
พื้นที่ได้ และในที่สุดจึงได้มีการจัดมหกรรมสุขภาพเชิง
วัฒนธรรมเพื่อเป็นการนำ�เสนอผลการออกกำ�ลังกาย
และผลงานการฝึกฝนของแต่ละชุมชนให้สาธารณชน
ได้รับทราบ
เป้าหมาย
1. เพื่อนำ�เอาศิลปวัฒนธรรมท้องถิ่นมาประยุกต์
ใช้ให้เกิดประโยชน์ด้านสุขภาพ
2. เพื่อให้เกิดการกระตุ้นเผยแพร่การออกกำ�ลัง
กายแนวใหม่สู่ชุมชน
3. เพื่อให้เกิดการยอมรับ ความร่วมมือ ความ
สามัคคีของคนในชุมชนและสามารถนำ�ไปใช้ได้อย่าง
ยั่งยืน
4. จัดให้มีกิจกรรมด้านส่งเสริมสุขภาพที่เป็น
ประโยชน์และสอดคล้องกับวัฒนธรรมประเพณี
ท้องถิ่น
ประโยชน์
1. ประชาชนมีสุขภาพร่างกายที่แข็งแรง
2. เกิดการถ่ายทอดและการออกกำ�ลังกายแนวใหม่
ของท้องถิ่น
3. ประชาชนมีการจัดกิจกรรมด้านส่งเสริม
สุขภาพและกิจกรรมที่เป็นประโยชน์ด้านสุขภาพที่
สอดคล้องกับวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่น ตลอดจนมี
ส่วนร่วมในการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรม ประเพณีท้องถิ่น
ระยะเวลาที่ใช้ : ประมาณ 20 นาที
คุณสมบัติของผู้เล่น : เยาวชน ประชาชนทั่วไป
และผู้สูงอายุ
จำ�นวนผู้เล่น : ไม่จำ�กัดจำ�นวน
กติกา : -
อุปกรณ์ที่ใช้ : เพลงประกอบการรำ� และเต้นแอโรบิค
ขั้นตอนการออกกำ�ลังกาย
1. การอบอุ่นร่างกาย เพื่อเป็นการวอร์มร่างกาย
ให้พร้อมก่อนการออกกำ�ลังกายซึ่งเป็นท่าฟ้อนเจิง
ร่ายรำ�ประกอบเพลง
2. ออกกำ�ลังกายต่อเนื่อง เป็นท่าออกกำ�ลัง
กายประกอบเพลง โดยการนำ�ท่าฟ้อนเจิง และตบมะ
ผาบ มาประยุกต์เป็นท่าเต้นออกกำ�ลังกาย (แอโรบิค)
ซึ่งมีทั้งหมด 9 ท่า
1. ท่าตบมือ ย่ำ�เท้าอยู่กับที่
2. ท่าสางหลวง ขาขวาก้าวไปข้างหน้า ข้างซ้ายย่อ
มือกางดังรูป ส่ายไหล่ไปซ้าย-ขวา ลดแขนทั้งสองข้าง
ลงไว้ระดับเอวด้านหลัง
3. ท่าตบขนาบ ตบมือ 2 จังหวะ (รูปที่ 3.1) มือ
ไหว้ตบหน้าอก 2 จังหวะ (รูปที่ 3.2) ตบมือ 2 จังหวะ
ตบหน้าแข้ง 2 จังหวะ (รูปที่ 3.3)
3.1
49

4. 3.2
3.3
4. ท่ายกขา กางมือออกข้างลำ�ตัว จีบแล้วหงาย
มือ ยกเข่าขวา-ซ้าย ขึ้น-ลง
5. ท่าหลดศอก ตบมือ 1 ครั้ง ฟันศอกขวาไป
ข้างหน้า 1 ครั้ง เท้าขวาก้าวไปข้างหน้า ปฏิบัติ 8
ครั้ง แล้วเปลี่ยนเป็นข้างซ้าย
6. ท่าตบมะผาบ ยกเข่าขวา มือซ้ายตบเข่าขวา
มือขวาหงายแบ / ยกเข่าซ้าย มือขวาตบเข่าขวา มือ
ซ้ายหงายแบ ปฏิบัติท่าสลับซ้าย-ขวา
7. ท่าตบใต้ขา ยกขาขวาขึ้นสูง ตบมือใต้ขา
ปฏิบัติสลับซ้าย-ขวา
50

5. 8. ท่าชกมวย ก้าวเท้าขวาไปข้างหน้า มือขวา
ปล่อยหมัดชกไปด้านหน้า ปฏิบัติสลับซ้าย-ขวา
9. ท่ายกแขน บิดลำ�ตัวไปทางขวา ยกแขนงอ
ศอก ขย่มตัวขึ้นลง 3 จังหวะ แล้วเปลี่ยนข้าง
3. ผ่อนคลายกล้ามเนื้อให้สู่ปกติ เป็นท่าวอร์มหลัง
การออกกำ�ลังกาย เพื่อเป็นการปรับสมดุลร่างกายหลัง
จากการออกกำ�ลังกายแล้วซึ่งเป็นท่าฟ้อนเจิง ร่ายรำ�
ประกอบเพลง
51