Act18
- 2. พื้นที่ต้นแบบของกิจกรรม : อ��������������������������������งค์การบริหารส่วนตำ�บลเกาะช้างใต้ จังหวัดตราด ที่มาของกิจกรรม ชุมชนตำ�บลเกาะช้างใต้ ประชากรส่วนใหญ่ ประกอบอาชีพเกษตรกรรมและการประมง ปัจจุบัน องค์การบริหารส่วนตำ�บลเกาะช้างใต้ได้ส่งเสริมให้มี การพัฒนาด้านการท่องเที่ยวเชิงนิเวศน์ การส่งเสริม อาชีพและคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพ สิ่งแวดล้อมและ วัฒนธรรมประเพณีของชุมชนตำ�บลเกาะช้างยังคงมี วิถีชีวิตวัฒนธรรมท้องถิ่นที่ยังคงรักษาไว้ เช่น การ ละเล่นกลองยาวของหมู่บ้านสลักคอก ที่มีการสืบทอด กันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ เป็นการละเล่นงานเทศกาล ประเพณีทั่วไป ชุมชนได้ตระหนักถึงคุณค่าการละเล่นรำ� กลองยาวประยุกต์ โดยได้จัดตั้งกลุ่มอนุรักษ์วัฒนธรรม ไทยพื้นบ้านขึ้น เพื่อใช้เวลาว่างให้เกิดประโยชน์ และ การออกกำ�ลังกายอันนำ�ไปสู่การพัฒนาด้านจิตใจ และ คุณภาพชีวิตของประชาชนในชุมชนตำ�บลเกาะช้างใต้ “รำ�กลองยาว” หรือเรียกอีกอย่างว่า “การเล่น เถิดเทิง” มีผู้สันนิษฐานว่าเป็นการละเล่นของพม่า ที่นิยม เล่นกันมาก่อนเมื่อครั้งพม่ามาทำ�สงครามกับไทยในสมัย กรุงธนบุรี หรือสมัยต้นแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เวลาพัก รบพวกทหารพม่าก็เล่นสนุกสนานด้วยการละเล่นต่างๆ ซึ่งทหารพม่าบางพวกก็เล่น “กลองยาว” คนไทยเราได้ เห็นก็จำ�มาเล่นกันบ้าง และยังมีเพลงดนตรีเพลงหนึ่ง ซึ่งดนตรีไทยนำ�มาใช้บรรเลง มีทำ�นองเป็นเพลงพม่า เรียกกันมาแต่เดิมว่า “เพลงพม่ากลองยาว” ต่อมาได้ มีผู้ปรับเป็นเพลงระบำ� กำ�หนดให้ผู้รำ�แต่งตัวใส่เสื้อ นุ่งโสร่ง ศีรษะโพกผ้าสีชมพู (หรือสีอื่นๆ บ้างตามแต่ จะให้สีสลับกัน เห็นสวยอย่างแบบระบำ�) มือถือขวาน ออกมาร่ายรำ�เข้ากับจังหวะเพลง ซึ่งเรียกเพลงนี้กัน อีกชื่อหนึ่งว่า “เพลงพม่ารำ�ขวาน” อีกความหนึ่งมี ผู้กล่าวว่า การเล่นเทิงบ้องกลองยาวนี้ เพิ่งมีเข้ามาใน เมืองไทยเมื่อสมัยรัชกาลที่ 4 กรุงรัตนโกสินทร์นี้เอง เมื่อชาวไทยเราเห็นเป็นการละเล่นที่สนุกสนาน และเล่นได้ง่าย ก็เลยนิยมเล่นกันแพร่หลายไปแทบ ทุกหัวบ้านหัวเมืองสืบมาจนตราบทุกวันนี้ กลองยาว ที่เล่นกันในวงหนึ่งๆ มีเล่นกันหลายลูกมีสายสะพาย เฉวียงบ่าของผู้ตี ลักษณะรูปร่างของกลองยาวขึงหนัง ด้านเดียวอีกข้างหนึ่งเป็นหางยาว บานปลายเหมือน กับกลองยาวของชาวเชียงใหม่ แต่กลองยาวของชาว เชียงใหม่เป็นกลองยาวจริงๆ ยาวถึงประมาณ 2 วา ส่วนกลองยาวอย่างที่เล่นกันนี้ ยาวเพียงประมาณ 3 ศอกเท่านั้น ซึ่งสั้นกว่าของเชียงใหม่มากทางภาค อีสานเรียกกลองยาวชนิดนี้ว่า “กลองหาง” กลองยาว แบบนี้ของพม่าเรียกว่า “โอสิ” มีลักษณะคล้ายคลึงกับ ของชาวไทยอาหมในแคว้นอัสสัม เว้นแต่ กลองยาว ของชาวไทยอาหมรูปร่างจะคล้ายตะโพน คือ หัวท้าย เล็ก กลางป่องใบเล็กกว่าตะโพน ขึ้นหนังทั้งสองข้าง ผูกสายสะพายตีได้ ตามที่เห็นวิธีเล่นทั้งกลองยาวของ พม่าและกลองของชาวไทยอาหม ดูวิธีการเล่นเป็น แบบเดียวกัน อาจเลียนแบบการเล่นไปจากกันก็ได้ เมื่อรัฐบาลไทยมอบให้คณะนาฏศิลป์ของกรมศิลปากร ไปแสดงเพื่อเชื่อมสัมพันธไมตรี ณ นครย่างกุ้งและ มัณฑเลย์ ระหว่างเดือนมีนาคมและเมษายน พ.ศ 2509 ทางรัฐบาลพม่าได้จัดนักโบราณคดีพม่าผู้หนึ่ง เป็นผู้นำ�ชมพิพิธภัณฑ์สถานและโบราณสถานเรื่อง กลองยาว และได้กล่าวว่า พม่าได้กลองยาวมาจาก ไทยใหญ่อีกต่อหนึ่ง การละเล่นประเภทนี้ว่า เถิดเทิง เทิงบ้อง ซึ่งคงเรียกตามเสียงกลองยาว กล่าวคือ มีเสียงเมื่อเริ่มตีเป็นจังหวะ หูคนไทยได้ยินเป็นว่า “เถิด-เทิง-บ้อง-เทิง-บ้อง” ก็เลยเรียกตามเสียงที่ได้ยิน ว่าเถิดเทิง หรือเทิงบ้องกลองยาวตามกันไปเพื่อให้ต่าง กับการเล่นอย่างอื่น แนวทางการดำ�เนินกิจกรรม กิจกรรมนี้เป็นกิจกรรมที่ประชาชนในพื้นที่ตำ�บล เกาะช้างใต้ จังหวัดตราดได้หยิบเอาประเพณีใกล้ตัว มาริเริ่มเป็นกิจกรรมส่งเสริมการออกกำ�ลังกาย โดย เริ่มจากการอบรมแกนนำ�ดำ�เนินกิจกรรมเพื่อถ่ายทอด กิจกรรมในแต่ละพื้นที่ โดยแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มที่ สำ�คัญ กลุ่มแรกจะเป็นประชาชนที่มีความสนใจใน การตีกลองยาวเพื่อให้จังหวะ ขณะที่อีกกลุ่มจะเป็น ประชาชนที่มีความชอบ หรือนิยมในการร่ายรำ� เมื่อ ได้กลุ่มผู้ประกอบกิจกรรมทั้งสองกลุ่มแกนนำ�นี้แล้ว จึงนำ�กิจกรรมดังกล่าวไปดำ�เนินการออกกำ�ลังกายใน พื้นที่ รวมทั้งทำ�การประชาสัมพันธ์เพื่อกระตุ้นความ สนใจของประชาชน จากนั้นจึงได้กำ�หนดวันเพื่อแสดง ผลงานของแต่ละชุมชน รำ�กลองยาวประยุกต์
- 3. เป้าหมาย 1. เพื่อให้ประชาชนในชุมชนได้ใช้เวลาว่างใน การเสริมสร้างสุขภาพ 2. เพื่อเป็นการอนุรักษ์ศิลปะการละเล่นพื้นบ้าน ด้วยการเล่นเพลงกลองยาว 3. เพื่อนำ�ศิลปะการละเล่นพื้นบ้านมาประยุกต์ ใช้ในการออกกำ�ลังกาย 4. เพื่อให้เกิดพื้นที่ในการถ่ายทอดศิลปะการตี กลอง และการรำ�ตามจังหวะกลองยาวให้กับประชาชน ในชุมชนที่สนใจ ประโยชน์ 1. ทำ�ให้ประชาชนมีสุขภาพและจิตใจแข็งแรง จากการเล่นและรำ�กลองยาวประยุกต์ 2. ทำ�ให้เกิดความสามัคคีของคนในชุมชน 3. ทำ�ให้มีพื้นที่สร้างสรรค์ทางสังคม ในการ พบปะพูดคุย และทำ�กิจกรรมร่วมกันของคนในชุมชน 4. ทำ�ให้ประชาชนมีความรู้ด้านทักษะการ ละเล่นกลองยาวและรำ�กลองยาวประยุกต์ 5. ทำ�ให้เกิดความสนุกสนานเพลิดเพลิน ระยะเวลาที่ใช้ การละเล่นกลองยาวและรำ�กลองยาว ถือได้ว่า เป็นการออกกำ�ลังกายชนิดหนึ่ง ดังนั้น ระยะเวลา ในการการละเล่นกลองยาวและรำ�กลองยาว ควร อยู่ระหว่าง 30-60 นาที ต่อเนื่องกันหรือขึ้นอยู่กับ อิริยาบถ ระดับความหนักของจังหวะ ท่าทางของการ ออกกำ�ลังกายจากการละเล่นกลองยาว กลุ่มของผู้เล่น การละเล่นกลองยาว หรือรำ�กลองยาวประยุกต์ นั้น ถ้าหากเล่นเพื่อสุขภาพและนันทนาการ ประชาชน ทั่วไปที่สนใจสามารถเล่นได้ทุกเพศ ทุกวัย จำ�นวนผู้เล่น จำ�นวนผู้เข้าร่วมกิจกรรมการละเล่นกลองยาวจะ แบ่งออกเป็น 2 ชุด คือชุดผู้ที่บรรเลงดนตรีและชุด ของผู้ที่รำ�กลองยาวประยุกต์ โดยชุดผู้ที่ต้องบรรเลง ดนตรีจะต้องมีผู้บรรเลงอย่างน้อย 8 คน คนตีกลอง ยาว (กลองยาวสามารถเล่นกันได้หลายๆ ลูก) และมีผู้ เล่นประกอบจังหวะ เช่น ฉิ่งฉาบ โหม่ง ฆ้อง เป็นต้น และในส่วนของชุดผู้รำ�กลองยาวนั้น หากเป็นการรำ� เพื่อสุขภาพและนันทนาการ ผู้ที่สนใจเข้าร่วมกิจกรรม สามารถเข้าร่วมได้โดยไม่จำ�กัดจำ�นวน อุปกรณ์ที่ใช้ 1. กลองยาว 4 ใบ 2. ฉิ่ง 1 คู่ 3. ฉาบ 1 คู่ 4. โหม่ง 1 ใบ 5. ฆ้อง 1 ใบ สถานที่ ลักษณะของพื้นที่ในการใช้เล่นกลองยาวและรำ� กลองยาวประยุกต์เป็นลานที่มีบริเวณกว้าง ขั้นตอนการละเล่นรำ�กลองยาว 1. ขั้นตอนการอบอุ่นร่างกาย (Warm Up) การอบอุ่นร่างกายก่อนเล่นหรือรำ�กลองยาวเพื่อสุขภาพ มีจุดประสงค์เพื่อเพิ่มอัตราการไหลเวียนของเลือด การทำ�งานของหัวใจและกล้ามเนื้อลาย เป็นการเพิ่ม อุณหภูมิของร่างกายวิธีการอบอุ่นร่างกายจะค่อยๆ เพิ่มจังหวะการเคลื่อนไหวในส่วนต่างๆ ของร่างกาย ขึ้นไปตามลำ�ดับเพื่อเตรียมร่างกายสำ�หรับระดับการละ เล่นที่หนักขึ้น โดยใช้ระยะเวลาประมาณ 5-10 นาที 2. ขั้นตอนการยืดเหยียดกล้ามเนื้อ (Stretch- ing) ในการละเล่นหรือรำ�กลองยาวควรมีการยืดเหยียด กล้ามเนื้อและกายบริหารแบบเบาๆ เช่น ข้อมือ ข้อศอก แขน หัวไหล่ ขา หลังส่วนล่าง ข้อตะโพก ขาหนีบ และ ส่วนต่างๆ ของร่างกายที่เกี่ยวข้องกับการทำ�กิจกรรม เพื่อช่วยลดโอกาสการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อและข้อต่อ อันเนื่องมาจากอาการบาดเจ็บในระหว่างการละเล่น 3. ขั้นตอนการอบอุ่นร่างกายด้วยอุปกรณ์การ ละเล่นกลองยาว การอบอุ่นร่างกายด้วยการตีกลอง ยาวนั้น เป็นการเตรียมความพร้อมของร่างกาย เพื่อ ให้ร่างกายพร้อมที่จะทำ�การละเล่นกลองยาวโดยใช้ ทักษะการของการละเล่นอุปกรณ์นั้นๆ และทำ�ให้ ร่างกายพร้อมที่จะทำ�การเคลื่อนไหวในท่าทางที่ใช้เมื่อ ทำ�กิจกรรมจริง นอกจากนี้ เป็นการช่วยฝึกฝนทักษะ พื้นฐาน เพื่อให้เกิดความเคยชิน และสร้างความพร้อม ให้กับร่างกายในบริเวณกล้ามเนื้อที่จะต้องใช้ในการละ เล่นรำ�กลองยาวประยุกต์อีกด้วย 4. ขั้นตอนการละเล่นรำ�กลองยาวประยุกต์ 161
- 4. ก่อนการแสดงท่ารำ�กลองยาวเพื่อสุขภาพจำ�เป็น ต้องมีการมีการอบอุ่นร่างกาย ท่าที่รำ�มีจังหวะสอดคล้อง กับจังหวะของกลองยาว ซึ่งภาพรวมของการแสดงท่า รำ�จะเน้นให้ทุกส่วนของร่างกายได้เคลื่อนไหว เพื่อให้ ได้ประโยชน์สูงสุดในการออกกำ�ลังกาย ท่าที่ 1 ขณะที่กลองยาวบรรเลงเพลง ผู้รำ�ย่ำ� เท้าทั้งสองข้างอยู่กับที่ ท่าที่ 2 ยืนเท้าชิด แขนแนบลำ�ตัว หันหน้าไป ทางซ้ายและขวาสลับกัน จำ�นวน 10 ครั้ง ท่าที่ 3 ยืนเท้าชิด แขนแนบลำ�ตัว ก้มหน้าลง เงยหน้าขึ้น สลับกัน จำ�นวน 10 ครั้ง 162
- 5. ท่าที่ 4 ยืนแยกเท้าพอสมควร แขนซ้ายแนบ ลำ�ตัว แขนขวากางออกเล็กน้อย ดึงไหล่ขวามาทาง ซ้าย และสลับเป็นอีกข้าง จำ�นวนข้างละ 5 ครั้ง ท่าที่ 5 ยืนแยกเท้าพอสมควร กางแขนทั้งสอง ข้างออกเล็กน้อย ยกไหล่ขึ้นสลับกันซ้ายขวา จำ�นวน 10 ครั้ง ท่าที่ 6 ยืนแยกเท้าพอสมควร แขนซ้ายแนบ ลำ�ตัว ยกไหล่ขวาขึ้น จำ�นวน 5 ครั้ง แล้วเปลี่ยนไป ยกข้างซ้ายในลักษณะเช่นเดิม จำ�นวน 5 ครั้ง จาก นั้น ยกทั้งซ้ายและขวาสลับกัน จำ�นวน 10 ครั้ง ท่าที่ 7 ยืนแยกเท้าพอสมควร ยกศอกตั้งฉาก ชิดศอกเข้าหากัน แล้วกางศอกออก จำ�นวน 10 ครั้ง 163
- 6. ท่าที่ 8 ยืนแยกเท้าพอสมควร บิดลำ�ตัวไปทาง ด้านซ้าย ยกแขนทั้งสองข้างพับงอเข้าหาลำ�ตัวระดับ อก แล้วปล่อยแขนทั้งสองไปด้านหลัง พร้อมกับแอ่น หน้าอกไปข้างหน้า จำ�นวน 10 ครั้ง แล้วเปลี่ยนไป ทางขวาอีก 10 ครั้ง ท่าที่ 9 ยืนแยกเท้าพอสมควร บิดลำ�ตัวไปทาง ด้านซ้าย ยกแขนขวาขึ้น โน้มตัวไปข้างหน้าแล้วดึง มาข้างหลัง จำ�นวน 10 ครั้ง แล้วก้มใช้มือทั้งสอง ข้างแตะพื้นบริเวณปลายเท้าซ้าย จำ�นวน 10 ครั้ง และสลับไปเป็นด้วนขวา จำ�นวน 10 ครั้ง จากนั้น ก้มใช้มือทั้งสองข้างแตะพื้นบริเวณตรงกึ่งกลางเท้า ทั้งสองข้าง จำ�นวน 5 ครั้ง ท่าที่ 10 ยืนแยกเท้าพอสมควร ยกมือทั้ง สองข้างเหนือศีรษะ โน้มเอียงลำ�ตัวไปทางด้านซ้าย จำ�นวน 10 ครั้ง จากนั้นพับงอเข่าซ้าย ย่อตัวลง ไป มือดันหน้าขาซ้ายด้านบน ขาขวาเหยียดตรง กด ลงเบา จำ�นวน 10 ครั้ง และต่อเนื่องด้วยหันหน้า ไปทางซ้าย พับงอเข่าซ้าย มือขวาแตะพื้น ขาขวา เหยียดตรง โน้มตัวลงเบาๆ จำ�นวน 10 ครั้ง 164
- 7. ท่าที่ 11 ยืนแยกเท้าพอสมควร พับข้อศอก ทั้งสองข้างให้ปลายนิ้วมือเข้าหากันบริเวณหน้าอก คว่ำ�มือทั้งสองลดลงข้างล้าง พร้อมย่อเข่าเล็กน้อย จำ�นวน 10 ครั้ง แล้วดันมือทั้งสองลักษณะหงายขึ้น ข้างบน จำ�นวน 10 ครั้ง ท่าที่ 12 ยืนแยกเท้าพอสมควร พับแขนทั้ง สองข้างขึ้นมาตรงหน้าเล็กน้อย ย่อเข่าพร้อมกับดับ แขนสลับกันซ้ายขวา จำ�นวน 10 ครั้ง 165
- 8. ท่าที่ 13 เป็นต้นไป เป็นการนำ�ศิลปะมวยไทยเข้ามาประยุกต์ใช้ในการออกกำ�ลังกายให้เข้ากับจังหวะ กลองยาว ซึ่งมีท่าหลัก คือ ต่อย ศอก เข่า เตะ เป็นต้น 166
- 9. หลังการละเล่นรำ�กลองยาว หลังจากที่ออกกำ�ลังกายรำ�กลองยาวประยุกต์สิ้นสุดลง มีความจำ�เป็นในการผ่อนคลายกล้ามเนื้อแบบ ช้าๆ ซึ่งจะช่วยปรับระบบการหายใจให้เป็นปกติ และรักษาระดับออกซิเจนในร่างกาย โดยอาจใช้การลด ระดับความหนักของท่ารำ� จังหวะการตีกลองและอุปกรณ์ของเครื่องดนตรีให้ช้าลงคล้ายๆ กับตอนอบอุ่น ร่างกายของช่วงแรก อีกทั้ง ผู้เล่นควรทำ�การยืดเหยียดกล้ามเนื้อที่คล้ายกับช่วงก่อนการเล่น ซึ่งจะช่วยใน การผ่อนคลายกล้ามเนื้อ หรือทำ�ให้กล้ามเนื้อกลับคืนสภาพปกติ เพื่อลดอาการตึง เกร็ง ของกล้ามเนื้อใน วันถัดไปลดลง และไม่ก่อให้เกิดการบาดเจ็บได้ง่าย 167