Act8
- 2. พื้นที่ต้นแบบของกิจกรรม : อ�������������������������������งค์การบริหารส่วนตำ�บลคลองกระจัง จังหวัดเพชรบูรณ์ ที่มาของกิจกรรม จังหวัดเพชรบูรณ์ประชากรส่วนใหญ่ย้ายถิ่นฐาน มาจากต่างถิ่น เช่น จังหวัดนครสวรรค์ จังหวัด นครราชสีมา จังหวัดชัยภูมิ จังหวัดลพบุรี เป็นต้น จึง ทำ�ให้วัฒนธรรมและภาษาแต่ละชุมชนภายในจังหวัด มีความหลากหลาย รำ�กลองยาวเกิดขึ้นในตำ�บลคลอง กระจัง จังหวัดเพชรบูรณ์ ตามวัฒนธรรมของคนแต่ละ ท้องถิ่นที่มาอยู่รวมกัน และด้วยอุปนิสัยของประชากร ในชุมชนส่วนใหญ่รักความสนุกสนาน ชอบเสียงดนตรี จึงทำ�ให้รำ�กลองยาวได้ถูกนำ�มาใช้เล่นในช่วงเทศกาล ต่างๆ จนกลายมาเป็นวัฒนธรรมและประเพณีสืบทอด กันมาช้านาน ปัจจุบันคนในชุมชนตำ�บลคลองกระจังทุกเพศ ทุกวัยกำ�ลังให้ความสนใจกับการออกกำ�ลังกายเพื่อ สุขภาพอย่างกว้างขวาง และศาสตร์สาขาการออก กำ�ลังกายมีความหลากหลายให้ผู้ที่รักการออกกำ�ลัง กายได้เลือกมากมาย รำ�กลองยาวเป็นอีกทางเลือก หนึ่งของชุมชนในจังหวัดเพชรบูรณ์ที่ให้ความสนใจและ นำ�เอาไปประยุกต์ใช้เพื่อออกกำ�ลังกาย ซึ่งประชาชน ตระหนักว่าการใช้รำ�กลองยาวในการออกกำ�ลังกาย ไม่เพียงแต่จะส่งเสริมด้านสุขภาพร่างกายและจิตใจ แต่ยังเป็นการสืบสานวัฒนธรรม ประเพณีอันล้ำ�ค่า ของนาฏศิลป์ไทยให้คงอยู่ในโอกาสเดียวกัน นอกจาก นี้ การรำ�กลองยาวยังสร้างบรรยากาศ สีสัน ความ บันเทิงแก่คนรอบข้าง “รำ�กลองยาว” หรือเรียกอีก อย่างว่า “การเล่นเถิดเทิง” มีผู้สันนิษฐานว่าเป็นการ ละเล่นของพม่า ที่นิยมเล่นกันมาก่อนเมื่อครั้งพม่ามา ทำ�สงครามกับไทยในสมัยกรุงธนบุรี หรือสมัยต้นแห่ง กรุงรัตนโกสินทร์ เวลาพักรบพวกทหารพม่าก็เล่น สนุกสนานด้วยการละเล่นต่างๆ ซึ่งทหารพม่าบาง พวกก็เล่น “กลองยาว” คนไทยเราได้เห็นก็จำ�มาเล่น กันบ้าง และยังมีเพลงดนตรีเพลงหนึ่งซึ่งดนตรีไทย นำ�มาใช้บรรเลง มีทำ�นองเป็นเพลงพม่า เรียกกันมา แต่เดิมว่า “เพลงพม่ากลองยาว” ต่อมาได้มีผู้ปรับ เป็นเพลงระบำ� กำ�หนดให้ผู้รำ�แต่งตัวใส่เสื้อนุ่งโสร่ง ศีรษะโพกผ้าสีชมพู (หรือสีอื่นๆ บ้างตามแต่จะให้สี สลับกัน เห็นสวยอย่างแบบระบำ�) มือถือขวานออก มาร่ายรำ�เข้ากับจังหวะเพลง ซึ่งเรียกเพลงนี้กันอีกชื่อ หนึ่งว่า “เพลงพม่ารำ�ขวาน” อีกความหนึ่งมีผู้กล่าวว่า การเล่นเทิงบ้องกลองยาวนี้ เพิ่งมีเข้ามาในเมืองไทย เมื่อสมัยรัชกาลที่ 4 กรุงรัตนโกสินทร์นี้เอง เมื่อชาวไทยเราเห็นเป็นการละเล่นที่สนุกสนาน และเล่นได้ง่าย ก็เลยนิยมเล่นกันแพร่หลายไปแทบ ทุกหัวบ้านหัวเมือง สืบมาจนตราบทุกวันนี้ กลองยาว ที่เล่นกันในวงหนึ่งๆ มีเล่นกันหลายลูกมีสายสะพาย เฉวียงบ่าของผู้ตี ลักษณะรูปร่างของกลองยาวขึงหนัง ด้านเดียวอีกข้างหนึ่งเป็นหางยาว บานปลายเหมือน กับกลองยาวของชาวเชียงใหม่ แต่กลองยาวของชาว เชียงใหม่เป็นกลองยาวจริงๆ ยาวถึงประมาณ 2 วา ส่วนกลองยาวอย่างที่เล่นกันนี้ ยาวเพียงประมาณ 3 ศอกเท่านั้น ซึ่งสั้นกว่าของเชียงใหม่มาก ทางภาค อีสานเรียกกลองยาวชนิดนี้ว่า “กลองหาง” กลองยาว แบบนี้ของพม่าเรียกว่า “โอสิ” มีลักษณะคล้ายคลึงกับ ของชาวไทยอาหมในแคว้นอัสสัม เว้นแต่ กลองยาว ของชาวไทยอาหมรูปร่างจะคล้ายตะโพน คือ หัวท้าย เล็ก กลางป่องใบเล็กกว่าตะโพน ขึ้นหนังทั้งสองข้าง ผูกสายสะพายตีได้ ตามที่เห็นวิธีเล่นทั้งกลองยาวของ พม่าและกลองของชาวไทยอาหม ดูวิธีการเล่นเป็น แบบเดียวกัน อาจเลียนแบบการเล่นไปจากกันก็ได้ เมื่อรัฐบาลไทยมอบให้คณะนาฏศิลป์ของกรมศิลปากร ไปแสดงเพื่อเชื่อมสัมพันธไมตรี ณ นครย่างกุ้งและ มัณฑเลย์ ระหว่างเดือนมีนาคมและเมษายน พ.ศ. 2509 ทางรัฐบาลพม่าได้จัดนักโบราณคดีพม่าผู้หนึ่ง เป็นผู้นำ�ชมพิพิธภัณฑ์สถานและโบราณสถานเรื่อง กลองยาว และได้กล่าวว่า พม่าได้กลองยาวมาจาก ไทยใหญ่อีกต่อหนึ่ง การละเล่นประเภทนี้ว่า เถิดเทิง เทิงบ้อง ซึ่งคงเรียกตามเสียงกลองยาว กล่าวคือ มีเสียงเมื่อเริ่มตีเป็นจังหวะ หูคนไทยได้ยินเป็นว่า “เถิด-เทิง-บ้อง-เทิง-บ้อง” ก็เลยเรียกตามเสียง ที่ได้ยินว่าเถิดเทิง หรือเทิงบ้องกลองยาวตามกันไป เพื่อให้ต่างกับการเล่นอย่างอื่น รำ�กลองยาวส่งเสริมการออกกำ�ลังกาย
- 3. แนวทางการดำ�เนินกิจกรรม ตามปกติการละเล่นกลองยาว ถือเป็นอีกประเพณี หนึ่งที่ทางประชาชนในพื้นที่ ตำ�บลคลองกระจัง อำ�เภอ ศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ พยายามที่จะอนุรักษ์ให้คง อยู่โดยการประชาสัมพันธ์ให้คนในพื้นที่ให้รู้จักการรำ� กลองยาวเพื่ออนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่น โดยนำ�ไป แสดงในงานสำ�คัญต่างๆ เช่น งาน 5 ธันวามหาราช งานบรวงสรวงเจ้าพ่อศรีเทพ และกิจกรรมเสริม ต่างๆ ในโรงเรียน และเมื่อได้รับข้อมูลเกี่ยวกับการ สนับสนุนโครงการกีฬาท้องถิ่นพื้นบ้าน คณะดำ�เนิน การจึงได้ดำ�เนินการสานต่อเจตนารมย์ดังกล่าว โดยมี วัตถุประสงค์หลักเพื่อเป็นการพัฒนารูปแบบการออก กำ�ลังกายหรือสร้างนวัตกรรมใหม่ๆ ให้เกิดขึ้นในชุมชน กิจกรรมของโครงการเริ่มต้นโดยการสนับสนุนให้ชุมชน ต่างๆ ในพื้นที่ได้มีการรวมกลุ่มเพื่อคิดค้น และหาจุด เด่นของท่าเต้น ท่ารำ�ของพื้นที่ตน และนำ�มาประชัน กันในการการแข่งขันที่ทางคณะฯ จัดขึ้น เพื่อสร้าง เครือข่าย กลุ่มแกนนำ� การรำ�กลองยาวเพื่ออนุรักษ์ ศิลป์พื้นบ้านภายในชุมชนที่เข้มแข็ง และยั่งยืนสืบไป เป้าหมาย 1. เพื่อให้ประชาชนในชุมชนได้ใช้เวลาว่างออก กำ�ลังกายด้วยการรำ�กลองยาวเพื่อเสริมสร้างสุขภาพ 2. เพื่อเป็นการอนุรักษ์ศิลปะพื้นบ้านการรำ�กลองยาว 3. เพื่อนำ�ศิลปะการละเล่นพื้นบ้านมาพัฒนาและ ประยุกต์ใช้เป็นรูปแบบของการออกกำ�ลังกายในชุมชน 4. เพื่อให้เกิดพื้นที่ในการถ่ายทอดศิลปะการรำ� ตามจังหวะกลองยาวกับประชาชนในชุมชน ประโยชน์ 1. ทำ�ให้ประชาชนมีสุขภาพร่างกายและจิตใจ แข็งแรงจากการรำ�กลองยาว ทำ�ให้เกิดความสนุกสนาน เพลิดเพลิน และความสามัคคีของคนในชุมชน ทำ�ให้ มีพื้นที่สร้างสรรค์ทางสังคม ในการพบปะ พูดคุย และ ทำ�กิจกรรมร่วมกันของคนในชุมชน 2. ทำ�ให้ประชาชนมีความตระหนักถึงคุณค่าของ การรำ�กลองยาวเพื่อออกกำ�ลังกาย ระยะเวลาที่ใช้ การรำ�กลองยาว ถือได้ว่าเป็นการออกกำ�ลังกาย ชนิดหนึ่ง ดังนั้น ระยะเวลาในการรำ�กลองยาว ควร อยู่ระหว่าง 30-60 นาที ต่อเนื่องกันหรือขึ้นอยู่กับ อิริยาบถ ระดับความหนักของจังหวะ และท่าทางของ การออกกำ�ลังกายจากการรำ�กลองยาว กลุ่มของผู้เล่น การรำ�กลองยาวนั้น ถ้าหากเล่นเพื่อสุขภาพและ นันทนาการ ประชาชนทั่วไปที่สนใจสามารถรำ�กลอง ยาวส่งเสริมการออกกำ�ลังกายเพื่ออนุรักษ์วัฒนธรรม ประเพณีท้องถิ่นได้ทุกเพศ ทุกวัย จำ�นวนผู้เล่น จำ�นวนผู้เข้าร่วมกิจกรรมรำ�กลองยาว หาก เป็นการรำ�เพื่อสุขภาพและนันทนาการ ผู้ที่สนใจเข้า ร่วมกิจกรรมสามารถเข้าร่วมได้โดยไม่จำ�กัดจำ�นวน อุปกรณ์ที่ใช้ 1. กลองยาว 4 ใบ 2. ฉิ่ง 1 คู่ 3. ฉาบ 1 คู่ 4. กรับไม้ 1 คู่ 5. ฆ้อง 1 ใบ สถานที่ ลักษณะของพื้นที่เป็นลานที่มีบริเวณกว้าง ขั้นตอนการรำ�กลองยาว 1. การอบอุ่นร่างกาย (Warm Up) การอบอุ่น ร่างกายก่อนรำ�กลองยาวเพื่อสุขภาพ มีจุดประสงค์ เพื่อเพิ่มอัตราการไหลเวียนของเลือด เพิ่มอุณหภูมิของ ร่างกาย การทำ�งานของหัวใจและกล้ามเนื้อลาย วิธี การอบอุ่นร่างกายจะค่อยๆ เพิ่มจังหวะการเคลื่อนไหว ในส่วนต่างๆ ของร่างกายขึ้นไปตามลำ�ดับ เพื่อเตรียม ร่างกายสำ�หรับระดับการรำ�ที่หนักขึ้น โดยใช้ระยะเวลา ประมาณ 5-10 นาที 2. การยืดเหยียดกล้ามเนื้อ (Stretching) ใน การรำ�กลองยาวควรมีการยืดเหยียดกล้ามเนื้อและ กายบริหารแบบเบาๆ เช่น ข้อมือ ข้อศอก แขน หัว ไหล่ ขา หลังส่วนล่าง ข้อตะโพก ขาหนีบ และส่วน ต่างๆ ของร่างกายที่เกี่ยวข้องกับท่ารำ�ที่นำ�มาประยุกต์ เพื่อช่วยลดโอกาสการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อและข้อต่อ อันเนื่องมาจากอาการบาดเจ็บในระหว่างการรำ� 3. การอบอุ่นร่างกายด้วยท่ารำ�กลองยาว การ อบอุ่นร่างกายด้วยท่ารำ�กลองยาวนั้นเป็นการเตรียม ความพร้อมของร่างกาย เพื่อให้ร่างกายพร้อมที่จะ ทำ�การรำ�กลองยาวอย่างต่อเนื่อง โดยใช้ทักษะท่าทำ� ต่างๆ เพื่อทำ�ให้ร่างกายมีพร้อมที่จะทำ�การเคลื่อนไหว ในท่าทางที่ใช้เมื่อทำ�กิจกรรมจริง นอกจากนี้ เป็นการ ช่วยฝึกฝนทักษะพื้นฐานของท่ารำ�กลองยาว เพื่อให้ เกิดความเคยชินและสร้างความพร้อมให้กับร่างกาย 63
- 4. ในบริเวณกล้ามเนื้อที่จะต้องใช้ในการรำ�กลองยาวอีก ด้วย ทั้งนี้ การอบอุ่นร่างก่ายด้วยท่าทำ�กลองยาว ผู้รำ� กลองยาวอาจปฏิบัติได้ด้วยการรำ�พร้อมกันกับการเล่น ของกลองยาวในจังหวะที่ช้าและเบาก่อนประมาณ 5 นาที 4. ขั้นตอนการรำ�กลองยาว การแสดงท่ารำ�เพื่อ การออกกำ�ลังกาย ท่าที่ 1 ท่าสอด สร้อยมาลาแปลง ผู้รำ�ย่ำ�เท้าอยู่กับที่ มือซ้ายตั้งวงอยู่ระดับ อก มือขวาจีบหงาย ยื่นแขนไปข้างลำ�ตัว กระทุ้งแขนขวา 4 ครั้ง ทำ�สลับ ซ้ายและ ขวา จำ�นวน 5 ชุด ท่าที่ 2 ท่าเขิน อาย ผู้รำ�ย่ำ�เท้าอยู่กับ ที่ มือซ้ายเท้าเอว มือขวาแตะ แก้ม ย่ำ�เท้าหมุนไปทางซ้าย ย่ำ� เท้าหมุนไปทางขวา สลับกันไป ทำ�จำ�นวน 5 ครั้ง ท่าที่ 3 ท่าแขก เต้า เข้ารัง ผู้รำ�ย่ำ�เท้าอยู่กับที่ ยก เท้าซ้ายก้าวมาข้างหน้า มือซ้ายเท้าเอว มือขวา จีบหงายยื่นมาข้างลำ�ตัว ระดับเอวกระทุ้ง 3 ครั้ง ทำ�สลับกันทั้งซ้ายและขวา ด้านละ 5 ชุด ท่าที่ 4 ท่ายูงฟ้อนหาง ผู้รำ�ย่ำ�เท้าเดินหน้าถอยหลัง ถอยหลังก้มหน้า โน้มตัวลงแขนสองข้างแนบลำ�ตัว มือจีบหงายอยู่ ระดับสะโพก ย่ำ�เท้าเดินหน้าเงยหน้าขึ้น แขนยกอยู่ บนศีรษะ มือตั้งวงอยู่ระดับบนศีรษะ ทำ�สลับกันขึ้น ลง จำ�นวน 5 ชุด ท่าที่ 5 ท่าชักแป้งผัดหน้า ผู้รำ�ย่ำ�เท้าเดินหน้า ถอย หลัง มือซ้ายจีบคว่ำ�ยื่นแขนระดับ หน้า มือจีบหงายยกแขนในระดับ ลำ�ตัว ทำ�สลับกัน ซ้ายทั้งขวา จำ�นวน 5 ชุด ท่าที่ 6 ท่าจีบข้าง ผู้รำ�ย่ำ�เท้า ขาซ้ายยกขึ้น เหนือพื้นเล็ก น้อย มือทั้ง สองจีบหวาย หันมาทาง ซ้ายยกใน ระดับเหนือ เอว ทำ�สลับ กัน ทั้งซ้าย และขวา จำ�นวน 5 ชุด ในการรำ�กลองยาวเพื่อสุขภาพ นั้น ชุมชนที่สนใจสามารถประยุกต์ ท่ารำ�ประกอบดนตรีกลองยาว บรรเลงได้ตามความเหมาะสม เพื่อให้สอดคล้องกับวัฒนธรรมประเพณีของชุมชน ท้องถิ่น และเป็นการส่งเสริมการออกกำ�ลังกายเพื่อ อนุรักษ์วัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นได้อีกด้วย หลังการรำ�กลองยาว หลังจากที่รำ�กลองยาวเล่นจบชุดท่ารำ� มีความ จำ�เป็นอย่างยิ่งในการผ่อนคลายกล้ามเนื้อแบบช้าๆ โดยอาจใช้การลดระดับความหนักของท่ารำ�ให้ช้าลง คล้ายๆ กับตอนอบอุ่นร่างกายของช่วงแรกในการ เริ่มรำ�กลองยาว ซึ่งจะช่วยปรับระบบการหายใจให้ เป็นปกติและรักษาระดับออกซิเจนในร่างกาย อีกทั้ง ผู้รำ�ควรทำ�การยืดเหยียดกล้ามเนื้อที่คล้ายกับช่วงก่อน การรำ�กลองยาว ซึ่งจะช่วยในการผ่อนคลายกล้ามเนื้อ หรือให้กล้ามเนื้อกลับคืนสภาพปกติหลังจากการรำ� เพื่อลดอาการตึง เกร็งของกล้ามเนื้อ ทำ�ให้อาการตึง กล้ามเนื้อในวันต่อมาลดน้อยลง 64