3. Διδακτική προσέγγιση στο διήγημα του Αλ. Παπαδιαμάντη «Τ΄
αγνάντεμα» ( Κείμενα Νεο/κής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου)
Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από το θάνατο του Αλ.
Παπαδιαμάντη και η νεώτερη ελληνική γραμματεία μας γιορτάζει τη
μνήμη του « Αγίου των Γραμμάτων», που γεννήθηκε στις 4/3/1851
και πέθανε στις 3/1/1911.
«Ανακαλύπτοντας τον Παπαδιαμάντη, ανακαλύπτουμε την ελληνική
ψυχή». Δυστυχώς στις μέρες μας ο κοινωνός της παραδόσεώς μας
έχει μεταβληθεί σε γραφικό στοιχείο, μουσειακό είδος, όμως η
ανάγνωσή του λειτουργεί στην ψυχή μας. Σκοπός δεν είναι η
ρομαντική αναπόληση του παρελθόντος συγκρίνοντας το με το
«άσχημο» παρόν, μα η αποκάλυψη της ταυτότητάς μας, η εύρεση
του εαυτού μας. Η διαχρονικότητα του συγγραφέα δεν έγκειται στα
συμβεβηκότα, στους ανθρώπινους τύπους δηλ. ή στις συνήθειες
κάποιας εποχής, μα στην αλήθεια, στα πάθη και στους καημούς του
ανθρώπου, κάθε ανθρώπου.
4. «Τ΄ ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ» (1889)
Από τα ΚΝΛ Γ΄ Γυμνασίου εξετάζουμε το
κείμενο του Αλ. Παπαδιαμάντη « Τ΄
αγνάντεμα». Οι μαθητές πιθανόν να έχουν
γνωρίσει τη γραφή του Παπαδιαμάντη ήδη
από τα ΚΝΛ Α΄ Γυμνασίου, όπου
περιλαμβάνεται το ποίημα « Στην Παναγιά τη
Σαλονικιά», που γράφτηκε τα τελευταία
χρόνια της ζωής του συγγραφέα και
αναφέρεται σε μια εκκλησία της Σκιάθου.
5. ΣΤΟΧΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
να γνωρίσουν οι μαθητές ένα αντιπροσωπευτικό ηθογραφικό - ψυχογραφικό
διήγημα του Αλ. Παπαδιαμάντη.
Να παρακολουθήσουν χαρακτηριστικές όψεις της Σκιάθου του Παπαδιαμάντη,
όπως τον κύκλο ζωής της φύσης και τη στενή εξάρτηση των ανθρώπων από αυτή.
Να αντιληφθούν ότι ο Παπαδιαμάντης στο διήγημα αυτό καταγράφει τη
συλλογική ψυχολογία των ναυτικών τη στιγμή της αναχώρησης και ερμηνεύει την
εθιμοτυπία, τα αισθήματα και τις σκέψεις των γυναικών τους, που την ημέρα
εκείνη συγκεντρώνονται στο εξωκκλήσι της Παναγιάς της Κατευοδώτρας με διπλό
στόχο: του αγναντέματος και της χριστιανικής δέησης για την προστασία των
ναυτικών και την παρηγοριά των οικογενειών τους.
Να εντοπίσουν τα ηθογραφικά στοιχεία του διηγήματος( χωροχρόνος,
λογοτεχνικοί ήρωες και λειτουργίες, ιδεολογικά χαρακτηριστικά)
Να γνωρίσουν βασικά γνωρίσματα της αφηγηματικής του τεχνικής ( διάρθρωση,
αφηγηματικά μέρη, κυκλική αφήγηση, χαρακτηρολογική περιγραφή, ελεύθερος
πλάγιος λόγος, μίμηση, παράδειγμα, παραμυθιακή διήγηση).
6. ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
• Η εθιμοτυπία της αγροτικής κοινωνίας, η
οργάνωση, οι παραδόσεις και η θρησκευτική
ζωή.
• Η ζωή των ναυτικών, μέσα από τη σκηνή της
αναχώρησης και του αποχωρισμού από τα
σπίτια και τις οικογένειές τους.
• Ο δεσπόζων ρόλος και το ήθος των γυναικών.
• Η ηθοπλαστική παρηγορητική διήγηση για τη
δύναμη της συζυγικής πίστης και αγάπης.
8. ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Διαλογική ( τα ερωτήματα του δασκάλου
δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να
«διαλέγονται» με το κείμενο)
Ερμηνευτική μέθοδος, ανάλυση δηλαδή και
ανασύνθεση του έργου σε ένα νέο, πιο
κατανοητό αισθητικό όλον.
9. ΑΦΟΡΜΗΣΗ
o Εμπειρίες
μαθητών από γνωστούς τους
ναυτικούς( π.χ. Μεσολόγγι, Γαλαξείδι, Κάλυμνος,
νησιά του Αιγαίου), όπου υπάρχουν άνθρωποι
που ασχολούνται με τη θάλασσα. Ειδικά για το
Μεσολόγγι είναι γνωστό ότι κατά τον 17ο-18ο
αιώνα υπήρχαν καραβοκύρηδες και μεγάλος
εμπορικός στόλος που διέσχιζε τη Μεσόγειο.
o Εναλλακτικά μπορεί να ζητηθεί από τους
μαθητές να αναφέρουν, αν γνωρίζουν,
θαλασσινά
σχετικά
διηγήματα
άλλων
συγγραφέων.
10. Η « ΑΝΑΓΝΩΣΗ»
Το περιεχόμενο του κειμένου θα πρέπει να
κατανοηθεί πλήρως από μέρους των παιδιών, για να
μην υπάρξουν κενά στη διδακτική διαδικασία. Για να
διευκολυνθεί η διδακτική πράξη και να
εξοικονομηθεί χρόνος καλό θα ήταν να έχει
προηγηθεί η ανάγνωση του κειμένου από τους
μαθητές στο σπίτι. Ας μην ξεχνάμε ότι μια καλή
ανάγνωση ισοδυναμεί με μια πρώτη κατανόηση
του κειμένου.
Οι μαθητές θα πρέπει επίσης να γνωρίζουν κάποια
στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Παπαδιαμάντη
(βλ. και ΙΝΛ σελ. 91-92)
11. ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Η αφήγηση πλέκεται σε έξι επίπεδα – ενότητες:
I. ΕΠΙΠΕΔΟ : « Επάνω στον βράχον…… διά να καθίσουν» Προοίμιο:
Το εξωκκλήσι της Παναγιάς της Κατευοδώτρας.
II. ΕΠΙΠΕΔΟ: «Άμα είχαν φωτισθή…..προς βορράν»
Η
αναχώρηση των ναυτικών και ο αποχαιρετισμός.
III. ΕΠΙΠΕΔΟ: « Την ημέραν εκείνην……. .στα μάτια έκαμαν.» Ο τόπος
τη μέρα της αναχώρησης. Οι προσευχές των γυναικών..
IV. ΕΠΙΠΕΔΟ: «Ως τόσον οι γυναίκες……… Στο καλό, στο καλό!» Η
αναχώρηση και οι ευχές για καλό «κατευόδιο» – τα αισθήματα
και οι σκέψεις των γυναικών.
V. ΕΠΙΠΕΔΟ: « Παιδιά μου, κορίτσια μου ……θεία Φλωρού» Η
ιστορία της Φλανδρώς.
VI. ΕΠΙΠΕΔΟ: « Ο ήλιος εχαμήλωσε…… και στην καλή την ώρα!»
Επίλογος:
Το τέλος της δύσκολης μέρας και η επιστροφή των
γυναικών στην πόλη.
12. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
• Στο πρώτο επίπεδο ζητάμε από τους μαθητές να
επισημάνουν τις παραστατικές περιγραφές:
του εξωκκλησιού και του τοπίου γενικότερα
Του ιερέα
Των βοσκών και των οικογενειών τους
Των γυναικών και γενικότερα των συγγενών τους.
• Επίσης, θα πρέπει οι μαθητές μας να αιτιολογήσουν
τόσο το προσωνύμιο της Παναγιάς
(Κατευοδώτρα) όσο και τη γεωγραφική θέση της
εκκλησίας ( στην κορυφή του βράχου, ώστε η Παναγία
να μπορεί να αντικρίζει όλο το πέλαγος και να
προστατεύει τους ναυτικούς)
13. • Στο δεύτερο επίπεδο αξιοποιώντας την αυτενέργεια
των μαθητών μας ζητάμε να εντοπίσουν τις λέξεις
κλειδιά – φράσεις , με τις οποίες γίνεται η μετάβαση
από το πρώτο στο δεύτερο επίπεδο (να τις φέρουν
προικιά από την Πόλιν, στολίδια από την Βενετιάν,
κειμήλια από την Αλεξάνδρειαν. «Πάντα να ‘ρχωνται,
πάντα να φέρνουν».)
• Στη συνέχεια θα πρέπει να: αφηγηθούν τη ζωή των
ναυτικών, να επισημάνουν το ρόλο που είχε η
θάλασσα στη ζωή τους και να περιγράψουν την
ιδιαίτερα συγκινητική στιγμή της αναχώρησής τους.
14. • Στο τρίτο επίπεδο οι μαθητές θα πρέπει πάλι να
εντοπίσουν πώς συνδέεται αυτό με τα
προηγούμενα ( συνεχίζεται η πορεία των
γυναικών προς την Παναγιά την Κατευοδώτρα,
την οποία ξεκίνησε να περιγράφει ο
Παπαδιαμάντης στο πρώτο επίπεδο).
• Καλούνται στη συνέχεια να επισημάνουν αυτή
την περιγραφή και να χαρακτηρίσουν τις
γυναίκες ( θρησκευτικότητα, αφοσίωση, πίστη,
νοικοκυροσύνη, κοινά συναισθήματα και
συναδέλφωση, εν γένει τρόπος ζωής).
15. Στο τέταρτο επίπεδο οι μαθητές καλούνται :
να δώσουν τον τίτλο της ενότητας ( εδώ
έχουμε το αγνάντεμα)
Να περιγράψουν το αγνάντεμα και
Να αιτιολογήσουν τη θέση που έχει η
συγκεκριμένη ενότητα στο διήγημα.
16. Στο πέμπτο επίπεδο τίθενται οι εξής ερωτήσεις:
Πώς συνδέεται διαρθρωτικά η ενότητα αυτή με τις προηγούμενες;
( δικαιολογεί την άνοδο των γυναικών στο εξωκκλήσι της Παναγιάς
της Κατευοδώτρας)
Γιατί ο Παπαδιαμάντης παρεμβάλλει την αφήγηση της Συρραχίνας
για τη Φλανδρώ; Τι πετυχαίνει;
Κεντρίζει το ενδιαφέρον, συναρπάζει τον αναγνώστη και επιβεβαιώνει
τις αλήθειες που διατυπώνει (συζυγική πίστη, αφοσίωση, αγάπη)
Να περιγράψετε τη ζωή των ναυτικών με βάση την αφήγηση της
Συρραχίνας.
Ποιο είναι το βαθύτερο νόημα της παραμυθητικής αυτής
αφήγησης;
17. Στο τελευταίο επίπεδο – ενότητα οι μαθητές
καλούνται να επισημάνουν τα κύρια στοιχεία:
Επιστροφή
Σκέψεις και ευχές των γυναικών για τους
δικούς τους
Τέλος, να τεκμηριώσουν ότι ο Παπαδιαμάντης
χρησιμοποιεί κυκλική αφήγηση( τελειώνει
όπως αρχίζει).
18. ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ – ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Α.ΓΛΩΣΣΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
I.
Με δεδομένο ότι η γλώσσα του Παπαδιαμάντη «
είναι ένας άριστος συνδυασμός αρχαίας, βυζαντινής,
καθαρεύουσας και δημοτικής» να εντοπίσετε στο
παρακάτω απόσπασμα το γλωσσικό ιδίωμα του
συγγραφέα. Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιεί το
κάθε γλωσσικό ιδίωμα;
II. Χρησιμοποιώντας το διαδίκτυο να επισκεφτείτε τη
σελίδα του http://www.komvos.edu.gr
και να
χρησιμοποιήσετε το λεξικό για να βρείτε τις
ερμηνείες τεσσάρων ή πέντε ιδιωματικών λέξεων
του Αλ. Παπαδιαμάντη.
19. Β.ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ - ΤΕΧΝΙΚΗ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
I.
Με ποια τεχνικά μέσα κατορθώνει ο συγγραφέας να κεντρίσει το
ενδιαφέρον των αναγνωστών; ( περιγραφή, αφήγηση, παραμυθιακή
διήγηση, κυκλικό σχήμα, διαλογικά μέρη).
II. Χαρακτηρίστε τον Παπαδιαμάντη από το συγκεκριμένο διήγημα:
( συναναστρέφεται με απλούς ανθρώπους, γνωρίζει τις ιστορίες του,
είναι ένα μ΄ αυτούς, παρόλο που είναι κοσμοκαλόγερος είναι και
κοινωνικός).
III. Γιατί το διήγημα χαρακτηρίζεται ηθογραφικό; ( καλούνται οι μαθητές
να εντοπίσουν τα σημαντικότερα ηθογραφικά στοιχεία)
IV. Συχνά στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη παρεμβάλλονται
παραμυθιακές διηγήσεις που εξηγούν διάφορα φυσικά ή υπερφυσικά
φαινόμενα. Να διαβάσετε το διήγημα « Το άνθος του γιαλού» και να
συγκρίνετε τη διήγηση του Λίμπου με τη διήγηση της γριάς
Συρραχίνας. Ποια κοινά σημεία μπορείτε να επισημάνετε;
v. Να περιηγηθείτε στο διαδίκτυο και να αναζητήσετε άλλα διηγήματα του
Παπαδιαμάντη με περιεχόμενο τη Σκιάθο. Σ΄ ένα κείμενο να
τεκμηριώσετε την άποψη: « Αλ. Παπαδιαμάντης: Κοσμοκαλόγερος»
20. Γ.ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟΛΑΥΣΗ
Στο διαδίκτυο στη μηχανή αναζήτησης http://
google.gr να
παρακολουθήσετε την
εξεικόνιση του διηγήματος, που επιμελείται ο
κ. Γ. Πιτροπογιαννάκης.
Σκοπός μας δεν είναι να καταλάβουν οι
μαθητές απλώς την τέχνη του Παπαδιαμάντη
αλλά να την αισθανθούν κιόλας .
21. ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Τέλος, αντί της διαθεματικής δραστηριότητας που
προτείνεται στο σχολικό εγχειρίδιο, θα
προτείναμε τα παιδιά της Γ΄ Γυμνασίου να
πραγματοποιήσουν την τριήμερη εκδρομή που
δικαιούνται στη Σκιάθο. Αποτελεί μιας πρώτης
τάξεως ευκαιρία , ώστε αφού μεταβούν στη
Σκιάθο, να επισκεφθούν το σπίτι – μουσείο του
Παπαδιαμάντη και να σκαρφαλώσουν στο
Κάστρο για το δικό τους «αγνάντεμα». Έτσι
μόνο θα απολαύσουν «εις τα βασίλεια του
Βορρά, την μεγάλην θέαν και την μεγάλην
πόλιν» Η Γλυκοφιλούσα.
22. ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΜΕ ΤΑ ΕΞΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ
• ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Το κείμενο του Παπαδιαμάντη είναι μια πολύ καλή αφορμή να ανατρέξει ο
μαθητής στα στοιχεία εκείνα από το μάθημα της Γλώσσας που αφορούν
την περιγραφή και την αφήγηση. Συγκεκριμένα, μπορούμε να
αξιοποιήσουμε υλικό από το βιβλίο Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου
και ειδικότερα στοιχεία από τις παρακάτω ενότητες:
3η ενότητα: (σελ. 39-58): Είδη κειμένων; Περιγραφικά, αφηγηματικά και
επιχειρηματολογικά (σελ.47-50)
5η ενότητα: (σελ. 81-98): Το ρήμα στην αφήγηση (σελ.94)
7η ενότητα: (σελ.112-122): Η περιγραφή (σελ.118)
8η ενότητα: (σελ.123-136): Η αφήγηση (σελ.131)
Καθώς και από το βιβλίο Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου την 5η
ενότητα(σελ.73-86): Οργάνωση και συνοχή περιγραφής και αφήγησης
(σελ.83).
Τέλος, μπορεί να γίνει αναφορά στην ενότητα του βιβλίου της Γλώσσας
σχετικά με τους τρόπους ανάπτυξης παραγράφου.
23. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ, Αλ. Παπαδιαμάντης, Αντιθέσεις.
Βείκου Χριστίνα, Σύμβουλος Π.Ι., Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γενικά Στοιχεία.
Vitti Mario, Ιστορία της Νεοελληνικής Φιλολογίας, Εκδόσεις Οδυσσέας,2003.
Γιάνναρου Ευγ. – Ουρ. Μπονάρου, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Βολονάκη.
Δρακόπουλος Αρ., Η διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο και στο Ενιαίο
Λύκειο, Μεταίχμιο,2004.
Ελύτης Οδυσσ. , Η μαγεία του Παπαδιαμάντη, εκδόσεις Ερμείας.
Η λογοτεχνία σήμερα, όψεις, αναθεωρήσεις, προοπτικές, πρακτικά συνεδρίου, Αθήνα
29,30/11 -1/12/2002, Ελληνικά Γράμματα.
Κανταράκη Σοφία, Οι γυναίκες με τα μάτια του Παπαδιαμάντη.
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γ΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Εκπαιδευτικού, Αθήνα 2006.
Κορομηλά Α. – Ε. Χατζηγιαννάκη, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Ελληνοεκδοτική
Μπέλλα Ζ.- Πτολεμαίου Δημ, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδόσεις Gutenberg.
Παπαθανασίου Στελ., Διδάσκοντας Παπαδιαμάντη, Ελευθεροτυπία ,2007.
Παρίσης Ν. , Αλ. Παπαδιαμάντης, Τρία Διηγήματα, Αναζήτηση της αφηγηματικής λογικής,,
εκδόσεις Μεταίχμιο,2002.
Φιλολογική, περιοδικό, Οκτώβριος – Νοέμβριος 2004.
24. «Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδερφοί,
όπου και να θολώνει ο νους σας, μνημονεύετε
Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο
Παπαδιαμάντη» Ελύτης.
