3. Αυτό είναι το διαβατήριο του Κωνσταντίνου Καβάφη
(«Επάγγελμα: Ποιητής»), με διπλή χρονολογία
γέννησης (και οι δύο λανθασμένες!)
4. I.A. Σαρεγιάννης, «“Tο πιο τίμιο―την
μορφή του ”» (1944)Άρθρα
• Νόμιζα ότι είχα γνωρίσει πολύ τον Καβάφη, αλλ’ όταν κάθισα
και μέτρησα, βρήκα μ’ έκπληξη πως τον συνάντησα πραγματικά
μόνο τέσσερις ή πέντε φορές· μια το 1915 πριν φύγω φοιτητής
για το Παρίσι, και τρεις ή τέσσερις φορές το 1929 σ’ ένα ταξίδι
μου λιγόμερο στην Αλεξάνδρεια. Ύστερα τον είδα πολύ, όταν
ήλθε στην Αθήνα, αλλ’ είχε παύσει να είναι πια ο Καβάφης. Το
λιγνό του σώμα, οι ανήσυχες χειρονομίες του, τα τόσο
εκφραστικά του μάτια τα μεγάλα, ήταν πάντα ίδια, αλλ’ είχε
χάσει μια για πάντα το δώρο, που του είχαν χαρίσει οι θεοί, τον
Λόγο. Οι λιγοστές του και λακωνικές του φράσεις, οι ατέλειωτες
ερωτήσεις του, που γινόνταν για να μιλά άφθονα ο σύντροφός
του και να ξεκουράζεται εκείνος, δεν έδιναν την υποψία τού τι
καταπληκτικός και πλούσιος ομιλητής ήταν άλλοτε ο Καβάφης.
5. •
Ο άνθρωπος Καβάφης ήταν ντροπαλός, παθολογικά σχεδόν ντροπαλός. Όταν του πρότειναν
να γνωρίσει κάποιον, έστω και κάπως θαυμαστή του, πάντα ανέβαλλε, πάντα κοιτούσε πώς
θ’ αποφύγει. Ποτέ δεν απηύθυνε τον λόγο σ’ άνθρωπο που δεν του είχε συστηθεί εν τάξει
και μ’ όλους τους κανόνες. Είμαι βέβαιος πως αυτός ο τόσον ευκίνητος, που βρισκόταν
διαρκώς στους δρόμους και πήγαινε κ’ ερχόταν ώς τέσσερις και πέντε φορές στο
τυπογραφείο, απέφευγε να πάει στο ταχυδρομείο να στείλει ένα πακέτο για να μην
αντικρύσει στη θυρίδα έναν άγνωστο, που ποιος ήξερε τι θα του έλεγε και που μπορούσε να
τον συγχύσει. Το μέγεθος της ντροπαλοσύνης του μπορεί κανείς να φαντασθεί, όταν
καταλάβει πως ήταν πολύ πιο μεγάλη κι’ από τη φιλολογική ευθιξία, που ο ποιητής μας, σαν
όλους τους λογοτέχνες του κόσμου, την είχε υπερτροφικά και παθολογικά μεγάλη. Κι όμως,
όταν το πιο ασήμαντο παιδάριο έγραφε δυο λόγια εναντίον του, ο Καβάφης ταραζόταν,
έχανε τον ύπνο του, αλλά ποτέ, ποτέ δεν τόλμησε να πάει να βρει τον κριτικό του, να του
γράψει δυο λόγια ή να χρησιμοποιήσει τα φιλικά περιοδικά κ’ εφημερίδες για την
υπεράσπισή του. Πάντοτε σε τέτοιες περιστάσεις, όπως πολλοί μού το περιέγραψαν,
πήγαινε να ξεσηκώσει τους φίλους του, να τους θυμώσει, να τους ζητήσει ή και ζητιανεύσει
ακόμη ένα άρθρο, δυο λόγια. Αν άλλωστε ο Καβάφης δεν ήταν στη ζωή τόσο ντροπαλός,
ποτέ του δε θα καταλάβαινε και δε θα περιέγραφε τόσο ζωντανά και με τόση ψυχολογική
ακρίβεια, τους διστακτικούς, τους άτολμους και τους δειλούς, που άφθονοι βρίσκονται στο
έργο του.
6. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ,1926
Παναθήναια Δ΄ (30 Nοεμβρίου 1903)
•
Eίνε νέος, αλλ’ όχι εις την πρώτην νεότητα. Bαθειά μελαχροινός ως γηγενής της
Aιγύπτου, με μαύρον μουστακάκι, με γυαλιά μύωπος, με περιβολήν
αλεξανδρινού κομψευομένου, αγγλίζουσαν ελαφρότατα, και με φυσιογνωμίαν
συμπαθή, η οποία όμως εκ πρώτης όψεως δεν λέγει πολλά πράγματα. Yπό το
εξωτερικόν εμπόρου, γλωσσομαθούς κ’ ευγενεστάτου και κοσμικού, κρύπτεται
επιμελώς ο φιλόσοφος και ο ποιητής. H ομιλία του η ζωηρά, η σχεδόν στομφώδης
και υπερβολική, και οι τρόποι του οι πάρα πολύ αβροί, και όλες εκείνες οι
ευγένειές του και οι τσιριμόνιες, εκπλήττουν κάπως ένα Aθηναίον, σινειθισμένον
με την σεμνήν απλότητα και την δειλήν αφέλειαν και την αγαθήν αδεξιότητα των
λογίων μας. O κ. Kαβάφης, υπό την έποψιν αυτήν, είνε ο αντίπους του κ.
Πορφύρα. Πρέπει να τον γνωρίση κανείς αρκετά, διά να πεισθή ότι είνε ο ίδιος
άνθρωπος που έγραψε τα ωραία εκείνα ποιήματα. Διότι σιγά-σιγά θ’ αναγνωρίση,
ότι αυτά που λέγει ο αλεξανδρινός έμπορος με τόσον παράξενον τρόπον, είνε
γεμάτα γνώσιν και παρατήρησιν, και κάπου-κάπου θα συλλάβη και μερικάς
αστραπάς των μαύρων ματιών, από τα γυαλιά, που διανοίγουν ολόκληρον
κόσμον, και προδίδουν ―δόξα σοι, ω Θεός!― τον άνθρωπον της ευρείας
σκέψεως και της καλλιτεχνικής ιδιοφυίας.
24. Ναπολέων Λαπαθιώτης, Η ζωή μου. Απόπειρα συνοπτικής
αυτοβιογραφίας, φιλολογική επιμ. Γιάννη Παπακώστα,
Στιγμή, Αθήνα, 1986, σ. 154.
• Όταν στα τέλη του 1916 ο Λαπαθιώτης, ακολουθώντας
τον
πατέρα
του
σε
μια
στρατιωτική αποστολή, βρίσκεται για πρώτη φορά στην
Αλεξάνδρεια,
συναντά
τον
ώριμο
πια
ποιητή 54 χρονών που συνεχίζει ακόμη και τότε να
διχάζει
σε
παρατάξεις
τους
φιλολογικούς
κύκλους των Αθηνών. « Άκρως αισθητική » η συνάντηση
αυτή
δεν
διαψεύδει
σε
τίποτα
τις
προσδοκίες του νεαρού εστέτ για το μύθο του Καβάφη,
όπως
δηλώνει
και
το
σχετικό
απόσπασμa
από
την
αυτοβιογραφία
του
:
25. Η πιο εξαιρετική πνευματική φυσιογνωμία της Αιγύπτου είναι
χωρίς άλλο ο ποιητής Καβάφης.
Στο μεσόφωτο του αρχοντικού σπιτιού του προσπαθούσα να
διακρίνω τη μορφή του. Ανάμεσά μας είναι ένα μικρό
τραπεζάκι, γιομάτο ποτήρια με χιώτικη μαστίχα κι ουίσκι – και
πίνουμε.
Μιλούμε για πλήθος πρόσωπα κ’ ιδέες, γελούμε, σωπαίνουμε,
και πάλι αρχίζει, με κάποια προσπάθεια, η κουβέντα. Εγώ
πολεμώ να κρύψω στο γέλιο τη συγκίνηση και τη χαρά μου.
Να ένας άνθρωπος μπροστά μου, άρτιος, που τελεί τον
άθλο της τέχνης με υπερηφάνεια και σιωπή, αρχηγός
ερημίτης, κ’ υποτάσσει την περιέργεια, τη φιλοδοξία και τη
φιληδονία στον αυστηρό ρυθμό μιας επικούρειας ασκητικής.
26. • Ο ιδιόρρυθμος σε όλα και χαριτωμένος ποιητής,
προειδοποιημένος για το γεγονός της επισκέψεώς μας,
είχε αναμμένες προς τιμήν μου τις σπανίας τέχνης
κρεμαστές δαμασκηνές του λάμπες και μας περίμενε.
Λυγερότατος, περιποιητικότατος, με δέχτηκε θερμά
και ζωηρά, και καθισμένοι στα ντιβάνια του μικρού
χαρακτηριστικού, εντελώς ανατολίτικου, γραφείουσαλονιού του, κουβεντιάσαμε για όλα
τα ζητήματα που μας απασχολούσαν.
27. Καζαντζάκης Νίκος, «Ο
Αλεξανδρινός ποιητής Καβάφης»
Ξεχωρίζω στα σκοτεινά, πάνου στο ντιβάνι, τη
φυσιογνωμία του – πότε όλο έκφραση μεφιστοφελική
κ’ ειρωνεία και τα ωραία μαύρα μάτια του ξάφνου
αστράφτουν μόλις πέσει απάνω τους μια μικρή
αχτίδα από το φως των κεριών, και κάποτε πάλι
γέρνει, όλο φινέτσα, παρακμή και κούραση.
Η φωνή του είναι γεμάτη ακκισμούς και χρώμα – και
χαίρουμαι με τέτοια φωνή να διατυπώνεται η πονηρή,
όλο κοκεταρία, βαμμένη, στολισμένη γραία αμαρτωλή
ψυχή του.
28. Έτσι που για πρώτη φορά τον βλέπω απόψε και
τον ακούω, νιώθω πόσο σοφά μια τέτοια
πολύπλοκη, βαρυφορτωμένη ψυχή της άγιας
παρακμής κατόρθωσε να βρει τη φόρμα της –
την τέλεια που της ταιριάζει – στην τέχνη και να
σωθεί.
Ο εξωτερικά πρόχειρος μα σοφά μελετημένος
στίχος του Καβάφη, η θεληματικά
αλλοπρόσαλλη γλώσσα του, η απλοϊκή ρίμα του,
είναι το μόνο σώμα που μπορούσε πιστά να
περικαλύψει και να φανερώσει την ψυχή του.
29. Σώμα και ψυχή στα τραγούδια του είναι ένα. Σπάνια στην ιστορία
της φιλολογίας μας μια τέτοια ενότητα υπήρξε τόσο οργανικά τέλεια.
Ο Καβάφης είναι από τα τελευταία άνθη ενός πολιτισμού. Με διπλά,
ξεθωριασμένα φύλλα, με μακρό ασθενικό κοτσάνι, δίχως σπόρο.
Ο Καβάφης έχει όλα τα τυπικά χαραχτηριστικά ενός εξαιρετικού
ανθρώπου της παρακμής – σοφός, ειρωνικός, ηδονιστής, γόης,
γιομάτος μνήμη. Ζει σαν αδιάφορος, σα θαρραλέος. Κοιτάζει
ξαπλωμένος σε μια μαλακή πολυθρόνα από το παράθυρό του και
περιμένει τους Βαρβάρους να προβάλουν. Κρατάει περγαμηνή με
λεπτά καλλιγραφημένα εγκώμια, είναι ντυμένος γιορτάσιμα,
βαμμένος με προσοχή, και περιμένει. Μα οι βάρβαροι δεν
έρχουνται, κι αναστενάζει κατά το βράδυ, ήσυχα, και χαμογελά
ειρωνικά για την απλοϊκότητα της ψυχής του να ελπίζει
30.
31. Το 1926 ο Γρ. Ξενόπουλος γράφει στον Τίμο
Μαλάνο για τον Καβάφη:
«Τον είδα, τότε, δυο τρεις φορές στο σπίτι μου ή στο γραφείο των
«Παναθηναίων». Μου είχε πει πως έκανε τον έμπορο. Στα ποιήματά
του δε φαινόταν να δίνει μεγάλη σημασία και, πιο πολύ παρά γι'
αυτά, μου μιλούσε για τα διηγήματα και τα κριτικά άρθρα που
δημοσίευα τότε στα «Παναθήναια». Πολύ νέος δεν ήταν, μα
στιλπνός. Μ' αυτή τη στίλβη τον φέρνω πάντα στη θύμησή μου.
Έστιλβαν τα κατάμαυρα μαλλιά του, η κάτασπρη χωρίστρα του, τα
μάτια του πίσω απ' τα ματογυάλια, το μελαχρινό του πετσί, τα
στολίδια του, τα ρούχα του, όλα. Η ομιλία του πολύ αλλιώτικη απ' τη
δική μας εδώ, μου φάνηκε λιγάκι επιτηδευμένη. Δε μιλούσε
ελεύθερα. Στεκόταν, θα 'λεγες, να βρίσκει ή να διαλέγει τις λέξεις.
Σύνολον ωστόσο πολύ ιδιόρρυθμο, πολύ συμπαθητικό και πολύ
επιβλητικό. Τέτοιος ήταν εκείνο τον καιρό ο Καβάφης».
32. Ο Τίμος Μαλάνος στο βιβλίο του « Ο
Καβάφης απαραμόρφωτος» δίνει την
προσωπική του περιγραφή:
Μπορώ να βεβαιώσω τώρα τον αναγνώστη μου πως η εικόνα αυτή —έτσι δοσμένη απ'
τον Ξενόπουλο— μου ανανέωνε ως διά μαγείας την δράση. Με βοηθούσε να τον
φέρω κι εγώ στη μνήμη μου, σαν ένα πρόσωπο που είχε ζήσει άλλοτε ή που μας
είχαν χωρίσει τα χρόνια ή τέλος σαν ένα που είχε πεθάνει, και τώρα θα το ζωγράφιζα
βασιζόμενος στην αναπόλησή του. Κάθησα λοιπόν και έγραψα σε λίγες μέρες τα
έξης: «Και τώρα, έρημος, δίχως συγγενείς και δίχως αδέλφια, αυτός ο τελευταίος
γόνος της οικογένειάς του, κάθεται —τριγυρισμένος από μερικά έπιπλα του πλούσιου
πατρικού του σπιτιού, που του απόμειναν— και διαβάζει, και συλλογίζεται και
περιμένει εκείνο που περιμένουν οι παρεξηγημένοι γέροι ποιητές. Ο επισκέπτης του
τον βρίσκει καθισμένο σε μια χαμηλή πολυθρόνα, μέσα σ' ένα παράξενο ημίφως, με
κάτι το εκκλησιαστικό στο ύφος, να παίζει συλλογισμένα το κομπολόι του, που
αντηχεί βαθιά στη σιωπή. Κάποια κεριά αναμμένα πιο πέρα, σε μια κονσόλα επάνω,
λιώνουν και χύνουν το λιγοστό το φως τους, και μεταδίνουν επίμονα την ιδιαίτερη
μυρωδιά τους, λες και θέλουν να υποβάλουν κάποιο σύμβολο. Δίπλα του, σ' έναν
καναπέ, είναι ανοιγμένη, πάνω στην Παλαιά Διαθήκη, η «Rôtisserie « του Ανατόλ
Φρανς.
33. Σε προσεκτικότερο κοίταγμα, μοιάζει με βυζαντινή μοναχική μορφή.
Είναι μελαχρινός με μια γυαλάδα λιπαρή στο πεσμένο του δέρμα
και με πυκνά μαύρα μαλλιά, εξαιρετικώς μαύρα για την ηλικία του.
Τα γυαλιά που φορά σε μια μύτη γρυπή του προφυλάγουν ένα
βλέμμα αδικαιολόγητα φοβισμένο, αλλά και χαρακτηριστικά
χαμηλωμένο, ένα βλέμμα που αποφεύγει αινιγματικά τις ματιές των
άλλων, ενώ, ταυτόχρονα, κοιτάζει με περιέργεια τους γύρω του. Τα
μάτια του είναι μεγάλα και τα φρύδια του πυκνά και μαύρα. Στα
μάτια του βρίσκεται ολόκληρος. Μέσα απ' αυτά μαντεύει κανείς όλο
τον άνθρωπο, όλο του το βίο, την πείρα του όλη. Αποφεύγουν ν'
αντικρίσουν τον απέναντί τους. Κι όμως με τα λαθραία τους
κοιτάγματα, μ' εκείνες τις μισοματιές τους, ζυγίζουν, υπολογίζουν και
εννοούν.
34. Το σώμα του, μέτριου αναστήματος, ξερακιανό και κάποτε
σαν κουρασμένο. Στο όλον του διακρίνει κανείς έναν
ακοίμητο υπολογισμό, που του παραμορφώνει σταθερά
κάθε του χειρονομία, κάθε του κίνηση, και που τον
απομακρύνει από τη φυσικότητα, δημιουργώντας του
έτσι μια τεχνητή, θα έλεγα, φυσικότητα. Γενικά, στους
τρόπους του έχει κάτι το προσποιημένο, ένα δικό του
τρόπο να φέρεται, να περπατά, να χαιρετά, να δίνει το
χέρι, κάτι τέλος από τη γοητεία του ηθοποιού, που
επιδιώκει, μιλώντας, ν' αποσπάσει την προσοχή, να
προκαλέσει το θαυμασμό».
35. Όταν καμώνεται πως ενδιαφέρεται για
κάποιον, το ενδιαφέρον του είναι
πλαστό. Κατά βάθος δεν ενδιαφέρεται
παρά εγωιστικά για τους άλλους. Σε
κάθε γνωριμία που κάνει, δεν
περιμένει παρά το θαυμασμό ή μιαν
υπηρεσία προς το έργο του.
36. Ο Καβάφης ήταν ένας άνθρωπος κλειστός, σκεπτικός και χωρίς
ενθουσιασμούς. Η ψυχή του δεν έκανε ποτέ γυμνή την εμφάνισή
της. Το αίσθημα —κάθε αίσθημα που τον πλησίαζε για να του
ανοιχτεί— αντίκριζε σ' αυτόν μιαν αφιλόξενη έρημο. Αλλά κι ο ίδιος
δεν εκμυστηρευόταν ποτέ τα μυστικά του ή μάλλον έλεγε απ' αυτά
τόσο όσο έκρινε σκόπιμο να πει. Σιωπούσε, μα η σιωπή του ήταν η
άμυνα της Σφίγγας. Ήταν ομιλητικός, αλλ' όταν ήθελε. Σ' αυτά όλα
απαραίτητο είναι να σημειωθεί και μια άλλη εντύπωση που έδινε
στον άλλο. Ο άνθρωπος αυτός, θα έλεγε κανείς ότι είχε γεννηθεί
γέρος. Πολλές φορές μιλούσε και έλαμπε στα λόγια του η ανάμνηση
της νεότητάς του. Μάταια όμως προσπαθούσε κανείς να τον
φανταστεί για μια στιγμή νέο. Ήταν αδύνατο να συλλάβει κανείς
αυτή τη νεότητα.
37. Ό,τι προπάντων παραξένευε σ' αυτόν και τον έκανε σατανικό στα μάτια
εκείνων που τον συναναστράφηκαν, είναι το πώς μεταχειριζόταν,
χωρίς καμιά υπερηφάνεια, όλα τα μέσα για να δημιουργεί φιλικούς
κριτικούς του έργου του, λες κι έκανε τέχνη για βιοπορισμό και ήταν
γι' αυτό υποχρεωμένος να καταφεύγει στη διαφήμιση. Ενώ
οποιοσδήποτε άλλος στη θέση του θα αδιαφορούσε για τις κουτές
συχνά γνώμες διαφόρων ασήμαντων, αυτός αντιθέτως τις
προκαλούσε με μια τέχνη που λίγοι μονάχα την κατέχουν. Ο Νίκος
Καζαντζάκης —θαυμαστής του, αλλά και με οξύτατη
παρατηρητικότητα— έγραψε γι' αυτόν, μετά που τον γνώρισε, ότι
«θα έπρεπε να είχε γεννηθεί στο 15ον αιώνα στη Φλωρεντία
καρδινάλιος, μυστικοσύμβουλος του Πάπα, να διαπραγματεύεται τις
πιο σατανικές και πολύπλοκες και σκανδαλώδεις υποθέσεις
».
38. Η ποίηση του Καβάφη είναι η ποίηση μιας ζωής
συμπληρωμένης ή σωστότερα η ποίηση ενός γέρου ή
ενός πρόωρα γερασμένου που αναπολεί το παρελθόν
του. Ο ίδιος κάποτε είπε: « Εγώ είμαι ο ποιητής του
γήρατος. Τα ζωηρότερα γεγονότα δε με εμπνέουν
αμέσως. Χρειάζεται πρώτα να περάσει καιρός. Κατόπιν
τα ενθυμούμαι και εμπνέομαι». Έτσι η καβαφική ποίηση,
σε τελευταία ανάλυση, μας παρουσιάζεται ως μια
ποικιλία από προβολές προσωπικού και ιστορικού
παρελθόντος.
39.
40. Κώστας Ουράνης, «Ο
σεξουαλισμός του Καβάφη»
Στη μεγάλη, εμπορική και μοντέρνα Αλεξάντρεια,
που έχει για καρδιά της το Χρηματιστήριο του
μπαμπακιού, άναβε κάθε βράδυ, ως προ λίγον
καιρό, ένα φως που δεν ήταν ηλεκτρικό και
έντονο, αλλά χαμηλό, συμπαθητικό και
εξώκοσμο -σαν του καντηλιού ενός
εξωκκλησιού. Ήταν σ' ένα παλιό σπίτι και σε μια
παλιά συνοικία. Παλιά, και κάπως ύποπτων
ηθών. Το φως αυτό ήταν το φως της λάμπας του
ποιητή Καβάφη.
41. Πολλοί, κατά καιρούς, μίλησαν κι' έγραψαν για τη λάμπα αυτή του
Αλεξαντρινού ποιητή. Σ' όλους είχε κάνει εντύπωση ο μεγάλος
σκοταδερός κύκλος που ανοιγόταν πέρα από το στενό κύκλο του
φωτός της. Εξηγούσαν ότι η ύπαρξή της οφειλόταν στη φιλαρέσκεια
του Καβάφη. Τον παρίσταναν σαν έναν άνθρωπο που είχε τη
-γυναικεία σχεδόν- μανία να κρύβει την ηλικία του και τις ρυτίδες
που είχε χαράξει στο πρόσωπό του ο χρόνος. Είχε φωτογραφηθεί
από τότε που ήταν νέος, έβγαινε πάντα προς το βράδυ από το σπίτι
του, κι' όταν δεχόταν έναν επισκέπτη, τον τοποθετούσε –έλεγανκοντά στη λάμπα, ενώ αυτός καθόταν σε μια πολυθρόνα βυθισμένη
στο σκοτάδι. Μπορούσε έτσι να βλέπει τη φυσιογνωμία του
επισκέπτη και να σπουδάζει την έκφρασή της, χωρίς εκείνος να του
δείχνει παρά τα δυο στρογγυλά και μεγάλα γυαλιά των ματιών του
μέσα στη σκιά.
42. Τη λάμπα αυτή τη γνώρισα κι' εγώ όταν, σ' ένα ταξίδι που έκανα πρόπερσυ στην
Αίγυπτο, πήγα να επισκεφθώ τον Καβάφη.
Μου άνοιξε την πόρτα ένας μαύρος υπηρέτης και βρέθηκα σ' ένα διαμέρισμα βυθισμένο
στο σκοτάδι. Ο διάδρομος ήταν ένα ρεύμα σκοταδιού, κι' ο ίδιος ο υπηρέτης που μ'
ωδηγούσε γλυστρούσε σα φάντασμα. Το λίγο, το αμυδρό φως που έβγαινε από ένα
πλάγιο δωμάτιο που βρισκόταν κάπως μακρυά, έκανε πιο μυστηριώδες ακόμα το
σκοτάδι. Είχα την εντύπωση ότι ήμουν στα διαμερίσματα ενός ήρωα φανταστικού
διηγήματος του Όφφμαν... Ο Καβάφης που με δέχτηκε είχε μια περίεργη
φυσιογνωμία, τη φυσιογνωμία μιας παλιάς λιθογραφίας που είχε κατεβεί από το
κάδρο της. Όσο λιγοστό κι' αν ήταν το φως του γραφείου του, έβλεπα ένα πρόσωπο
ρυτιδωμένο, αλλά που είχε –συγχρόνως- κάτι το άγουρο. Δεν ήταν το πρόσωπο ενός
ηλικιωμένου ανθρώπου που νέαζε ακόμα, αλλά ενός παιδιού που είχε γεράσει. Στη
φυσιογνωμία αυτή, τα μεγάλα στρογγυλά γυαλιά με σκελετό ταρταρούγας που
φορούσε, κι' ένα ιδιόρρυθμο κολλάρο παλιάς εποχής, υπέβαλλαν αόριστες
ομοιότητες με ιστορικά πρόσωπα του παρελθόντος. Διερωτώμουν αν είχα μπροστά
μου το Θιέρσο ή τον Κοραή...
43. Παράξενος ακόμα ήταν κι' ο τόνος της φωνής του. Μιλούσε
αργά, σα να υπαγόρευε, με απηχήσεις βαρειές και
μπάσσες, αλλά, συγχρόνως, και με οξείες παρατονίες.
Ήταν μια φωνή που θύμιζε τη φωνή εφήβων, στην οποία
διασταυρώνονταν το παιδί που ήταν και ο άντρας που
πάν να γίνουν. Σ' όλα αυτά, προσθέτονταν και μια άλλη
ιδιορρυθμία: της προφοράς του, μιας δυνατής αγγλικής
προφοράς που ο Καβάφης είχε διατηρήσει από τις
νεανικές σπουδές του στην Αγγλία...
44. • Όχι ότι ήταν ψυχρός με τον επισκέπτη του ή λιγόλογος.
Απεναντίας, τον δεχόταν μ' εγκαρδιότητα και με
αναφωνήσεις χαράς, του σέρβιρε επανειλημμένως
ουίσκυ και μεζέδες, αστειευότανε, ήταν ομιλητικός, και,
γενικά, του έδινε το κολακευτικό συναίσθημα ότι η
παρουσία του τού ήταν εξαιρετικά αγαπητή. Ωστόσο,
χωρίς όλ' αυτά να είνε προσποιητά εκ μέρους του
ποιητή, τα αισθανόμουν σαν έναν φράχτη που ύψωνε
μεταξύ μας για να μ' εμποδίσει να πλησιάσω την ψυχική
του περιοχή, σα μια εξωτερική οικειότητα που μου
προσφερόταν ως ικανοποίηση για την άρνηση μιας
οικειότητας εξωτερικότερης.
45. Η ποιήτρια Μυρτιώτισσα για τον ποιητή Κ. Π. Καβάφη
Οι εντυπώσεις της Μυρτιώτισσας για τον Κ. Π. Καβάφη
(1863-1933)
Το
1926 η ποιήτρια Μυρτιώτισσα (κατά κόσμο Θεώνη
Δρακοπούλου) επισκέφτεται στην Αλεξάνδρεια τον ποιητή
Κωνσταντίνο Καβάφη. Με πραγματικό διεισδυτικό και
οξυδερκές βλέμμα αποτυπώνει "εικόνες" του ποιητή από αυτή
την επίσκεψή της σ' ένα κείμενο με τον τίτλο Κ. Π. Καβάφης.
Μια εντύπωση. Στο κείμενό της η Μυρτιώτισσα αφηγείται τη
συνάντησή της με τον Καβάφη και περιγράφει-σχολιάζει τα
χαρακτηριστικά του ποιητή που της έκαναν εντύπωση.
Επιπλέον, περιγράφει και σχολιάζει άλλοτε άμεσα και άλλοτε
έμμεσα την Αλεξάνδρεια, τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς
του Καβάφη, αλλά και χαρακτηριστικά του ίδιου του εαυτού
της.
51. Είναι αδύνατος, χλωμός, με μαλλιά γκρίζα και
πυκνά, πολύ πυκνά. Μα εκείνο που σου κρατά
την προσοχή σου όλη είναι τα μάτια του, τα δύο
παμμέγιστα, παράξενα, αινιγματικά του μάτια.
Δύο τέτοια μάτια κανείς μας ποτέ δε τα ιδεί σ'
άλλον άνθρωπο, απλούστατα γιατί δεν είναι
μάτια σημερινού ανθρώπου. Είναι μάτια που
έρχονται από πολύ μακριά, από τα βάθη των
αιώνων, και κρατούνε μέσα τους το μυστήριο
μιας άλλης ζωής άγνωστης σ' εμάς.
52.
53.
54. "Η φωνή του, όσο την άκουγα μου φαίνονταν κι
αυτή σα να ερχότανε από μακριά, και ο ίδιος,
καθώς είχε τώρα αποτραβηχτεί σε μια σκοτεινή
γωνιά, και μιλούσε για τέχνη-σ' εμάς; ή στον
εαυτό του; - έμοιαζε πλάσμα εξωτικό, που ζούσε
σ' άλλη από μας ατμόσφαιρα, που έπρεπε να τ'
ακούς και να τα βλέπεις από μακριά, και να μη
παραξενευτείς καθόλου αν άξαφνα το δεις να
χαθεί ολότελα από μπροστά σου και να
σωπάσει. Η ομιλία του είναι γοητευτική".
55. Τα πιο γνωστά πράγματα ξέρει να σ' τα παρουσιάζει σαν
καινούρια, έτσι καθώς τα ντύνει με της τέχνης του την
ωραιότητα. Στα πάντα βάζει τη σφραγίδα του, τα δωμάτια, τα
έπιπλα, τα παλιά αγάλματα, τα σπάνια βάζα, το καθετί που
τον τριγυρίζει είναι αρμονισμένο με τη φυσιογνωμία της
Τέχνης του. Έτσι και η ποιητική του τέχνη είναι τόσο δική του,
τόσο καβαφική, που καταντά αδύνατο να τη μιμηθεί κανείς
έστω κι από μακριά χωρίς να πέσει στο γελοίο. Γιατί για να
γράψεις σαν τον Καβάφη, πρέπει να είσαι Καβάφης. Αλλιώς
δε γίνεται. Είν' εύκολο αυτό; Όχι βέβαια. Είναι μάλιστα
αδύνατο κατά τη γνώμη μου και κάθε προσπάθεια θα ήταν
μάταιη και προσποιητή
57. "Ξέροντας πως ζω στην Αθήνα, ο ποιητής μου μίλησε για όλους
σχεδόν τους ποιητές μας. Δείχνει σεβασμό στο έργο του Παλαμά,
εκτίμηση για τον Ξενόπουλο που τον γνώρισε κάποτε, ενδιαφέρον
για τον Πορφύρα. Προσέχει και ζυγιάζει πολυ καλά τα λόγια του, μη
ξέροντας τι φρονεί ο ξένος του, ποιους συμπαθεί και ποιους όχι.
Φοβάται μη σε θίξει στο παραμικρό. Είναι ο πιο πολιτισμένος
Έλληνας που γνώρισα. Η ειρωνεία-η ρωμαίικη ειρωνεία-η πότε
λεπτή, πότε σκληρή, και συχνά χυδαία και βάναυση, είναι για τον
Καβάφη τέλεια άγνωστη. Ο Καβάφης δε θα μπορούσε να σταθεί στη
σημερινή Ελλάδα, και για αυτό κάνει σοφά που μένει μακριά της.
"Το ξέρω πως δεν είναι ωραία εδώ που μένω", μου είπε, "για αυτό
ζω κλεισμένος σ' αυτό το σπίτι, μόνος με τα βιβλία μου. Δεν είμαι
όμως ακόμα τέλειος ερημίτης. Σα βραδιάζει μ' αρέσει ν' ακούω την
πόρτα να χτυπά. Είναι μια αδυναμία που πρέπει να την
υπερνικήσω".
59. O μικρός Kωνσταντίνος Kαβάφης, σε ηλικία 2 ετών,
ανάμεσα στους αδελφούς του Tζων (αριστερά) και Παύλο
(δεξιά). H χρονολογία στη φωτογραφία γραμμένη με το χέρι
του ποιητή.
68. Εικονογράφηση για το ποίημα του Καβάφη: «Ωραία λουλούδια και
άσπρα ως ταίριαζαν πολύ», 1964, έργο του Γιάννη Τσαρούχη, Gouache
σε χαρτί, 26 x 38,7 εκ., από το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη, αρ.ευρ. 47.
69. Πορτρέτο Κ.Π. Καβάφη, 2013, έργο του Γιάννη
Ψυχοπαίδη, λάδι σε μουσαμά, 100 x 100 εκ.,
από τη συλλογή του καλλιτέχνη.
86. «Γ.Κ.Κατσίμπαλης και Γιώργος Σεφέρης»
«Αγαπητέ μου Γιώργο» Αλληλογραφία 19241970, Ίκαρος, Α΄ τόμ. Σελ.265 επ.
Ο Κατσίμπαλης, ανώτατο κατόπιν εκτελεστικό όργανο του σεφερισμού
γνώρισε τον καβάφη στην Αθήνα τον Οκτώβρη του 1932.
Γράφοντας στον Σεφέρη τις εντυπώσεις από τη γνωριμία του
σημειώνει χαρακτηριστικά:
[ και αμέσως έπειτα δείχνοντάς μου ένα παραδοξότατο γερόντιο
καθισμένο…. « Να σας συστήσω στον Κύριο Καβάφη»… Επέμενε
να γρυλίζει διάφορα άναρθρα πράγματα… ξεφύσαγε σαν
φυσητήρι… μπορούσα
χωρίς μεγάλο κόπο ν’ ακούω την
ιδιόρρυθμη εκείνη φωνή του με την ελαφριά αγγλική προφορά…
δυο παμπόνηρα και σπάνιας διεισδυτικότητας μάτια… Κατάπληξη
μονάχα σού προξενεί η έλλειψη
κάθε βάθους, κάθε
στοχαστικότητας στην ομιλία του.
87. Παίρνει ένα σπουδαίο κι επίσημο ύφος για να σου πει τα πιο
ασήμαντα ή μηδαμινά πράγματα, τονίζοντάς με υπολογισμένο
στόμφο σα να μιλούσε για την αιωνιότητα… Σ’ αυτό
φαντάζομαι να ‘χει συντελέσει το περιβάλλον των κολάκων και
κιναίδων που τον περιστοιχίζει στην Αλεξάνδρεια.
Οπωσδήποτε δεν τον φανταζόμουνα τόσο κούφιο. Όταν τον
αποχωρίστηκα έμεινα μονάχα με την εντύπωση ενός
πονηρότατου ανθρώπου, με εύκολο και κοινό πνεύμα, χωρίς
τίποτ’ άλλο που να προδίδει τον καλλιτέχνη ή απλώς τον
διανοούμενο…. Τον σιχάθηκα. Τι αντίθεση με τον Παλαμά!
Και να υπάρχουν άνθρωποι που να τολμούν να τον
συγκρίνουν μαζί του. Α σιχτίρ!
88. Κώστας Βάρναλης από το βιβλίο του «Άνθρωποι» στον
τόμο «Κ.Π.Καβάφης, Κριτικές Μελέτες» παρούσιαση
Γιώργη Πικρού, εκδόσεις Οικονόμου,σελ12
Ο Καβάφης είχε τη γυναικεία αδυναμία να κρύβει τα χρόνια
του… Ήθελε όσοι τον πλησιάζουν να τον λιβανίζουν για
τον μοναδικό Έλληνα ποιητή… θεωρούσε κατώτερούς
του όλους τους άλλους ποιητές μα το έκρυβε, μήπως το
μάθουν κι έτσι χάσει τα θαυμασμό που του είχανε.
Περιφρονούσε φυσικά τους νεαρούς λιβανιστές του, μα
τους κολάκευε γιατί τους είχε ανάγκη ήταν οι κράχτες του
εκεί κι εδώ… Ασεβής σε όλα από τη Μορφή ίσαμε την
ουσία. Η τεχνική του ελαττωματική . Ο στίχος του έχει
χασμωδίες, κακές τομές, περισσευούμενες συλλαβές και
ρίμες ή καθόλου ή παρηχητικές ή ομοιολεκτικές.
Μουσικότητα καμιά.
