VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας
προσεγγίζοντας τη δημιουργικότητα
1. 12/3/2013
ΠΑΝΤΕΙΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
Εργαστήριο και Πειραματικής Ψυχολογίας του τμήματος Ψυχολογίας
Θέμα εργασίας :
« Προσεγγίζοντας τη Δημιουργικότητα »
Δούρος Παλαιολόγος
2. Προσεγγίζοντας τη Δημιουργικότητα
Κόρινθος 2013
Πίνακας περιεχομένων
ΠΊΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΈΝΩΝ
2
Η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος όπως γράφει ο Gaston Mialavet είναι τόσο ταχεία, ώστε ο άνθρωπος του
αύριο είναι βέβαιο ότι δε θα ζήσει σε όλη του τη ζωή μέσα σε ομοιόμορφες και αμετάβλητες επαγγελματικές,
τεχνολογικές και κοινωνικές συνθήκες .
Η ταχύτατη επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος είναι τέτοια, που να αχρηστεύει συνεχώς τις κατακτημένες γνώσεις
, συνεπώς ό,τι θα διδάσκεται στη στοιχειώδη και μέση παιδεία σύντομα θα «ξεπερνιέται» και θα χάνει μέγα μέρος της
μορφωτικής του αξίας............................................................................................................................................................6
G. Mialaret , Περί Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης , Επιμελητής: Πέλλα Καλογιαννάκη ,Επιμελητής: Κωνσταντίνος
Καρράς ,Μεταφραστής: Μαρίκα Μαλαφέκα , Εκδόσεις: Gutenberg...................................................................................9
Ολόκληρος ο σημερινός πολύπλοκος και πολυσύνθετος πολιτισμός είναι προϊόν της δημιουργικής σκέψεως. Όλες οι
υψηλές και υπέροχες κατακτήσεις που παρατηρούνται στον πλανήτη μας είναι προϊόν της δημιουργικότητας του
ανθρώπου. Δίχως αυτή, ο άνθρωπος θα παράμενε σε πρωτόγνωρη κατάσταση................................................................7
Για την επίλυση των περισσοτέρων ατομικών , κοινωνικών και δημόσιων προβλημάτων μας απαιτείται δημιουργική
φαντασία. Σήμερα έχει γίνει πια παραδεκτό ότι η δημιουργική σκέψη μπορεί να αποτελέσει το κλειδί για τη λύση
όλων σχεδόν των προβλημάτων. .
................................................................................................................................................................................................7
Βιβλιογραφία
7
1. Εισαγωγή
2
3. Προσεγγίζοντας τη Δημιουργικότητα
Η δημιουργική σκέψη τα τελευταία χρόνια αποτελεί ένα συστηματικό αντικείμενο έρευνας στον
χώρο της ψυχολογίας και της παιδαγωγικής. Η νοητική αυτή ικανότητα έχει σχέση με την
εφευρετικότητα και την πρωτοτυπία της σκέψης, την λεγόμενη δηλαδή δημιουργικότητα του ατόμου
και στηρίζεται στην ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί ποικίλους τρόπους προσέγγισης ενός
προβλήματος και να βρίσκει μεγάλο αριθμό ιδεών και λύσεων για κάθε πρόβλημα που το απασχολεί.
Για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της , η δημιουργικότητα , έγινε αντικείμενο επιστημονικής
έρευνας από τα μέσα κυρίως του 20ου αιώνα, με κορύφωμα τη θεωρία του Guilford, ότι η
δημιουργικότητα καλύπτεται από ένα λειτουργικό μέρος της νοημοσύνης που ο ίδιος ονομάζει
αποκλίνουσα σκέψη. (Λαμπροπούλου Αικ., Τζίμας Γ., 2006, σσ. 259). 1
Σύμφωνα με το Μαγνήσαλη (1990) 2, η παραγωγή νέων και δημιουργικών ιδεών έχουν ύψιστη
σημασία στη διαμόρφωση της ζωής των ανθρώπων. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τη δημιουργική
τους σκέψη παρουσιάζουν σημαντική ευελιξία πνεύματος (Elliott, Kratochwill, Cook & Travers,
2008:420)3. Αυτό το γεγονός τους επιτρέπει να λύνουν προβληματικές καταστάσεις αποτελεσματικά,
καθώς μπορούν να αναζητούν νέους τρόπους επίλυσης του προβλήματος στην περίπτωση που ο
τρόπος που έχουν επιλέξει δεν είναι αποτελεσματικός.
2. Ορισμοί και εννοιολογικές διευκρινίσεις .
Οι έννοιες της «δημιουργικότητας» και της «δημιουργικής σκέψης» έχουν μέχρι σήμερα λάβει
πολλές και διαφορετικές σημασίες ανάλογα με τον τρόπο και το πλαίσιο χρήσης τους (Craft, 2005) 4.
Στην επιστημονική βιβλιογραφία συναντάται πληθώρα ορισμών, καθένας από τους οποίους δίνει
μικρότερη ή μεγαλύτερη έμφαση σε διαφορετικές διαστάσεις τους. Η δημιουργική σκέψη
προσεγγίζεται άλλοτε ως προσωπική ικανότητα, άλλοτε ως διαδικασία και άλλοτε ως περιβάλλον, μέσω
των οποίων ένα άτομο παράγει ένα αντιληπτό προϊόν που είναι ταυτόχρονα καινούργιο και χρήσιμο .
(Plucker, Beghetto & Dow, 2004, σελ. 90).5
Οι ορισμοί που προσδιορίζουν την έννοια της δημιουργικότητας, είναι πολυάριθμοι.
Μια πρώτη προσπάθεια ορισμού της έννοιας έκανε ο Guilford, σύμφωνα με την οποία «η
δημιουργικότητα καλύπτει τις πιο χαρακτηριστικές ικανότητες των δημιουργικών ατόμων, που
καθορίζουν την πιθανότητα για ένα άτομο να εκφράσει μια δημιουργική συμπεριφορά, η οποία να
εκδηλώνεται με εφευρετικότητα, σύνθεση και σχεδιασμό». 6
Προσεγγίζοντας εννοιολογικά τους όρους δημιουργικότητα – δημιουργική σκέψη νοείται η
ανώτερη γνωστική λειτουργία που φωτίζει κάθε νέα, πρωτότυπη επινόηση του
ανθρώπου και
αποτελεί ένα είδος πνευματικής ευχέρειας που αφορά στη σύλληψη – παραγωγή καινοφανών
ιδεών και στην προσέγγιση – λύση προβλημάτων (Παπάς Α. 1990,7 ·Τριλιανός Α. 19978)
Είναι η ανακάλυψη, αλλά και η εφεύρεση, η γένεση μιας ιδέας, η οποία δημιουργεί μία νέα
πραγματικότητα και ανοίγει νέους δρόμους στο ανθρώπινο πνεύμα. (Κωσταρίδου-Ευκλείδη, 1997) 9
3
4. Προσεγγίζοντας τη Δημιουργικότητα
10
Ο Taylor(1988) , παραθέτει γύρω στους πενήντα ορισμούς σχετικά με το τι μπορούμε να
αποκαλέσουμε δημιουργικότητα.
Ο Παρασκευόπουλος (2004)11, την ορίζει ως την ικανότητα του ανθρώπου να βρίσκει πρωτότυπες
-καινοτόμες, εναλλακτικές ιδέες- λύσεις για την επίλυση των προβλημάτων.
Η Margaret Mead, ορίζει τη δημιουργικότητα ως εξής: «Στο βαθμό που ένα πρόσωπο κατασκευάζει,
ανακαλύπτει ή σκέφτεται κάτι που είναι νέο για αυτό, μπορεί να πούμε, ότι έχει κάνει μια δημιουργική
πράξη». 12
Επίσης, από άλλους ορίζεται και ως περίπτωση λύσης προβλήματος, που απαιτεί μια ευρύτητα
στον τρόπο σκέψης και μια πρωτοτυπία στην πορεία επίλυσης του(Τριλιανός, 2002:79-80). 13
«Γενικά δημιουργικότητα μπορεί να θεωρηθεί η ικανότητα κάποιου να παράγει ένα πρωτότυπο έργο
που ανταποκρίνεται στους περιορισμούς της εκάστοτε εργασίας του» (Lubart, 1994).14
Οφείλουμε να καταθέσουμε και την άποψη του Bruner (1962)15 που προσδιορίζει τη δημιουργικότητα
ως μια ενέργεια από την οποία προκύπτει μια ξεχωριστή και αποτελεσματική έκπληξη .
Η δημιουργικότητα μπορεί να περιλαμβάνει τη διαμόρφωση νέων συστημάτων, τη μεταφορά
γνώριμων σχέσεων σε διαφορετικό πεδίο και τη διαμόρφωση νέων συσχετισμών ( Σάλλα –
Δοκουμετζίδη, Τ. (1996)) 16
Αρκετές φορές, η δημιουργικότητα αντιτάσσεται στην έννοια της ομοιομορφίας και του
κομφορμισμού και ορίζεται ως η παραγωγή πρωτότυπων ιδεών, η διαφορετική οπτική γωνία με την
οποία βλέπει κάποιος τα πράγματα. (Torrance & Goff, 1992) 17
Συνδυάζοντας τους υπάρχοντες ορισμούς για τη δημιουργικότητα, θα μπορούσαμε να πούμε
ότι: η Δημιουργικότητα περιλαμβάνει την παραγωγή νέων ιδεών ή τον συνδυασμό γνωστών
δεδομένων σε κάτι καινούργιο, παρέχοντας αξία στο τελικό αποτέλεσμα. Η παραπάνω πρόταση
φαίνεται να αποτελεί ίσως τον μοναδικό ορισμό, για τη δημιουργικότητα, στον οποίο δείχνει να
συναινεί το σύνολο της ερευνητικής κοινότητας (π.χ. Sternberg & Lubart, 1999)18.
Όμως ανεξάρτητα από τους ορισμούς που υπάρχουν γύρω από τη δημιουργικότητα, γεγονός είναι
ότι ο κύριος σκοπός της δημιουργικής σκέψης, είναι να οδηγήσει το άτομο μακριά από τις συμβατικές
ιδέες και διαδικασίες, να αφύπνιση την περιέργεια του, την φαντασία του και να υποβοηθήσει την
παραγωγή πολλαπλών διαφορετικών εναλλακτικών λύσεων και ιδεών.
3. Χαρακτηριστικά των ατόμων με υψηλό βαθμό δημιουργικότητας
Τα δημιουργικά άτομα έχουν την ικανότητα να προχωρούν πέρα από στερεότυπες κωδικοποιήσεις
της γνώσης. Επεκτείνουν τη γνώση σε ασυνήθιστες και ευρύτερες κωδικοποιήσεις και συνδέουν τα
ερεθίσματα με μοναδικό πρωτότυπο τρόπο. Εμπιστεύονται τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους και
4
5. Προσεγγίζοντας τη Δημιουργικότητα
δεν εξαρτώνται από άλλες απόψεις. Είναι αυθόρμητα, εκφραστικά, αυτόνομα. Ακόμα, έχουν υψηλές
θεωρητικές και αισθητικές αξίες, είναι ενθουσιώδεις, ευαίσθητοι , κ.α. (Clark, 2005:84)19.
Οι Barron και Harrington, μετά από δεκαπέντε χρόνια ερευνών, κατέληξαν στο εξής συμπέρασμα:
γενικά, τα δημιουργικά άτομα, σε διάφορα πεδία, παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά,
όπως υψηλή αισθητική, ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων, ενδιαφέρον για σύνθετες και πολύπλοκες
προκλήσεις, διαίσθηση, αυτοπεποίθηση,εκδήλωση φαινομενικά αντιφατικών μορφών συμπεριφοράς
και, τελικά, την αίσθηση που έχει καθένα από αυτά τα άτομα για τον εαυτό του ότι είναι δημιουργικό
άτομο (Barron & Harrington, 1981, σελ. 453)20.
Γενικά, οι επιστήμονες συγκλίνουν στα ακόλουθα χαρακτηριστικά του δημιουργικού ατόμου:
• Η πνευματική ευλυγισία: μια ξεχωριστή ικανότητα του ατόμου να μεταβαίνει από ένα τρόπο
προσέγγισης του προβλήματος σε έναν άλλο.
• Η πνευματική ευχέρεια: είναι η ικανότητα του ατόμου να παράγει πολλές διαφορετικές ιδέες, για το
ίδιο πρόβλημα.
• Η πρωτοτυπία της σκέψης: η ικανότητα του ατόμου να παράγει περίεργες, πρωτότυπες και
παράτολμες ιδέες και λύσεις κατά τη διαδικασία προσέγγισης ενός προβλήματος.
• Σχετική αδιαφορία για το κοινώς παραδεκτό: συνοδεύεται από αναζήτηση του πρωτότυπου, του
παράλογου, του εναλλακτικού.
• Η ευαισθησία στα προβλήματα του περιβάλλοντος: αντιλαμβάνονται και παρατηρούν
λεπτομέρειες, που δεν είναι άμεσα αντιληπτές στους υπόλοιπους (Δανασσής- Αφεντάκης Α., 1997,
σς.106-107)21
Να προσθέσουμε και τα ακόλουθα :
1. ποικιλία έκφρασης
2. μεγάλη ενεργητικότητα
3. πολλά ενδιαφέροντα
4. μακρόχρονος προγραμματισμός
5. ανεξαρτησία
6. αυτοπεποίθηση
7. ηγετικές ικανότητες
8. πειθώ
9. ευελιξία
10. επιθυμία προβληματισμού
11. τέρψη για ιδεοπαραγωγή
12. ποικιλία εμπειρίας
13. ακόρεστη περιέργεια
5
6. Προσεγγίζοντας τη Δημιουργικότητα
14. ανοχή για ασάφεια πραγμάτων
15. αναζήτηση αλήθειας κι ομορφιάς
16. μη παραδοχή αυτονόητου
17.υψηλή παραγωγικότητα (Μαγνήσαλης (1990). 22
Πρέπει βέβαια να τονιστεί ότι η παρουσία των παραπάνω χαρακτηριστικών σε ένα άτομο, δεν
εγγυάται απόλυτα και την ύπαρξη δημιουργικής ικανότητας, είναι απαραίτητα όχι όμως και επαρκή.
Τα συναντούμε σε τέτοιο συνδυασμό ώστε να κάνουν τη διαφορά.
Στο ερώτημα εάν όλα ή μερικά μόνο άτομα είναι δημιουργικά, η σχετική βιβλιογραφία υποστηρίζει
ότι η δημιουργικότητα είναι μια λειτουργία έμφυτη σε κάθε άτομο, που όμως χρειάζεται το κατάλληλο
περιβάλλον και τη σωστή καθοδήγηση για να καλλιεργηθεί και να ασκηθεί με επιτυχία (Σέργη, 1994:
87)23.
4. Αναγκαιότητα ανάπτυξης του δημιουργικού τρόπου σκέψης.
Η δημιουργικότητα αφορά όλα τα άτομα και δεν αποτελεί σπάνιο φαινόμενο μόνο των
προικισμένων ατόμων. Η διαφοροποίηση μεταξύ των ατόμων είναι ποσοτική, θέμα διαβάθμισης, και
όχι ποιοτική. (Ξανθάκου Γ., σ.29, 1998)24 ακόμα θεωρείται ένα από τα πιο επιθυμητά προσόντα σε
όλους σχεδόν τους τομείς της ανθρώπινης ζωής.25
Αναγνωρίζεται απ΄ όλους, ότι πρέπει να περάσουμε από την εγκυκλοπαιδική εκπαίδευση, στην
κριτική και δημιουργική σκέψη , από την παθητική στην ενεργητική μάθηση. Είναι αναγκαίο να
διδάξουμε όλους τους μαθητές , πως πρέπει να μάθουν να αλλάζουν διαρκώς ,να συνειδητοποιήσουν
πως η στατική γνώση, οι στατικές δεξιότητες, έχουν πολύ μικρό χρόνο ζωής.26
Η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος όπως γράφει ο Gaston Mialavet
27
είναι τόσο ταχεία,
ώστε ο άνθρωπος του αύριο είναι βέβαιο ότι δε θα ζήσει σε όλη του τη ζωή μέσα σε ομοιόμορφες και
αμετάβλητες
επαγγελματικές,
τεχνολογικές
και
κοινωνικές
συνθήκες
.
Η ταχύτατη επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος είναι τέτοια, που να αχρηστεύει συνεχώς τις
κατακτημένες γνώσεις , συνεπώς ό,τι θα διδάσκεται στη στοιχειώδη και μέση παιδεία σύντομα θα
«ξεπερνιέται» και θα χάνει μέγα μέρος της μορφωτικής του αξίας.
Είναι σ’ όλους γνωστό, ότι περίπου κάθε τρία χρόνια ο όγκος των γνώσεων και των πληροφοριών
διπλασιάζεται (Lyman & Hal, 2003)28.
Ο χρόνος αυτός θα γίνεται συνεχώς μικρότερος και όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι είναι τελείως
άστοχο να προσπαθούμε να φορτωνόμαστε, συνεχώς, μόνο με γνώσεις. Ωφείλουμε ο άνθρωπος να
εκπαιδευτεί στις διάφορες τεχνικές και μεθόδους, ώστε να αναπτύξει δημιουργικούς τρόπους σκέψης.
6
7. Προσεγγίζοντας τη Δημιουργικότητα
Είναι απαραίτητη η ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης στις μέρες μας σε τρια επίπεδα :
Σε ατομικό, κοινωνικό και σε οικονομικό επίπεδο: Η δημιουργικότητα απελευθερώνει τη σκέψη μας,
μας οδηγεί σε νέους δρόμους, μας ταξιδεύει σε νέους κόσμους , σε νέες πιθανές μορφές αυτού του
κόσμου ,μπορεί να οδηγήσει στην πρόοδο της επιστήμης, των τεχνών, σε νέες ανακαλύψεις, νέα
επιτεύγματα, νέες ιδέες, νέα προγράμματα και εφαρμογές και για την παραγωγή νέων προϊόντων,
υπηρεσιών και επαγγελματικών πεδίων.( Amabile , 1998) 29.
5. Συμπεράσματα
Ολόκληρος ο σημερινός πολύπλοκος και πολυσύνθετος πολιτισμός είναι προϊόν της δημιουργικής
σκέψεως. Όλες οι υψηλές και υπέροχες κατακτήσεις που παρατηρούνται στον πλανήτη μας είναι
προϊόν της δημιουργικότητας του ανθρώπου. Δίχως αυτή, ο άνθρωπος θα παράμενε σε πρωτόγνωρη
κατάσταση.
Για την επίλυση των περισσοτέρων ατομικών , κοινωνικών και δημόσιων προβλημάτων μας
απαιτείται δημιουργική φαντασία. Σήμερα έχει γίνει πια παραδεκτό ότι η δημιουργική σκέψη μπορεί
να
αποτελέσει
το
κλειδί
για
τη
λύση
όλων
σχεδόν
των
προβλημάτων.
. 30
Η αγωγή της δημιουργικότητας θεωρείται σήµερα ως ο πυρήνας και το σηµείο αναφοράς της
αγωγής. Η δηµιουργική αγωγή προωθεί διαδικασίες και γνωστικούς µηχανισµούς ανακάλυψης και
αναπαραγωγής της γνώσης σε νέες µορφές και εφαρµογές, αποδεσµεύει τις δυνάµεις της φαντασίας,
ενθαρρύνει την περιπέτεια των ιδεών, τη δοκιµή και την αυτενέργεια και προάγει την ατοµική
ευαισθησία και δηµιουργία (Alencar 1993)31.
Τα αποτελέσματα ερευνών συμφωνούν και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η δημιουργικότητα
μπορεί να διδαχθεί. 32
Συμπληρωματικά να αναφέρουμε
ότι η δημιουργική σκέψη αναδεικνύεται σε ένα σημαντικό
συστατικό για την επαγγελματική επιτυχία, την προκοπή και την ψυχονοητική υγεία (Torrance,
1995),33 ενώ κατανοούμε ότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν δημιουργικοί επιδεικνύοντας
σκληρή δουλειά και θέληση. 34
«Η δημιουργικότητα είναι η ελπίδα μας». 35
Βιβλιογραφία
7
8. 1
Λαμπροπούλου Αικ., Τζίμας Γ: «Δημιουργικότητα και μάθηση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση», Πρακτικά
του (ΕΛΛ. Ι. Ε. Π. ΕΚ.), Αθήνα, 13-14 Μαΐου 2006, σσ. 258-265.
2
Μαγνήσαλης, Κ. (1990). Δημιουργική: Θεωρία & τεχνική για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας. Αθήνα:
Εκδόσεις Interbooks.
3
Elliott, S.N., Kratochwill, T.R., Cook, J.L. & Travers, J.F. (2008). Εκπαιδευτική ψυχολογία: Αποτελεματική
διδασκαλία: Αποτελεσματική μάθηση. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg
4
Craft, A. (2005). Creativity in schools: tensions and dilemmas. London: Routledge
5
Plucker, J.A., Beghetto, R.A., & Dow, G.T. (2004). Why isn’t creativity more important to educational
psychologists? Potentials, pitfalls, and future directions in creativity research. Educational Psychologist,
39(2), 83-96
6
Σιούτας Ν., Ζημιανίτης Κ., Κουταλέλη Ε., Παναγοπούλου Έ. .Δημιουργική σκέψη – Παράγωγη καινοτόμων και
πρωτότυπων ιδεών.
ΥΠΕΠΘ / ΓΓΕΕ / ΙΔΕΚΕ / Φορέας Υλοποίησης: Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΙΔΕΚΕ)
Επιστημονικός υπεύθυνος: Ιωάννης Παρασκευόπουλος.
http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/1008
http://hdl.handle.net/10795/1008
http://repository.edulll.gr/1008
7
Παπάς Α.Ε. (1990). Μαθητοκεντρική Διδασκαλία, τ. Β΄, σελ.160-165.
8
Τριλιανός Α. (1997). Η κριτική σκέψη και η διδασκαλία της.
9
Κωσταρίδου-Ευκλείδη, Α. (1997). Ψυχολογία της Σκέψης. Αθήνα :ΕλληνικάΓράμματα. .
10
Taylor, C. W. (1988). Various approaches to the definition of Creativity. TheNature of Creativity. R. J.
Sternberg. Cambridge : Cambridge University Press: 99-124
11
Παρασκευόπουλος, Ι. (2004). Δημιουργική Σκέψη στο Σχολείο και στην Οικογένεια. Αθήνα: αυτοέκδοση
12
B.Massialas-J. Zevin: Creative encounters in the classroom, μτφρ. Κ.Τσιμπούκης, Αθήνα
1975, σελ. 22.
13
Τριλιανός, Θ. (2002). Η κριτική σκέψη και η διδασκαλία της. Αθήνα: Αυτοέκδοση.
14
Lubart, T.I., (1994). Creativity. In E. C. Carterette and M. P. Friedman (Series Eds.)and R. J. Sternberg
(Vol. Ed.). The handbook of perception and cognition, 12. Thinking and problem solving. New York:
Academic Press.
15
Bruner, J. (1962), On Knowing: Essays for the left hand.Cambridge, MA: Harvard Press.
16
Σάλλα – Δοκουμετζίδη, Τ. (1996), Δημιουργική φαντασία και παιδική τέχνη : Εξάντας.
17
Torrance, E. P. and K. Goff (1992). A Quiet revolution. Source Book for Creative Problem Solving: A
Fifty year digest of proven Innovation Processes. S. J. Parnes. New York, Creative Education Foundation:
78-84.
18
Sternberg, R. J. and T. I. Lubart (1999). The Concept of Creativity: Prospects and Paradigms. The
Handbook of Creativity. R. J. Sternberg. Cambridge UK : Cambridge University Press
19
Clark, B. (2005). Being Creative: Growing up Gifted.
Ανακτημένο στις 5-11-2005 από το δικτυακό
τόπο http://www.wcu.edu/ereserves/profs%20summer/dolebloom/sped500/clarkbeir
9. 20
Barron, F. & Harrington, D. M. (1981). Creativity, intelligence and personality.
Annual Review of Psychology, 32, 439-476
21
Δανασής –Αφεντάκης Α.(1997): Εισαγωγή στην Παιδαγωγική. Σύγχρονες τάσεις της Αγωγής, Αθήνα.
22
Μαγνήσαλης, Κ. (1990). Δημιουργική. Θεωρία και Τεχνική για την ανάπτυξη της Δημιουργικότητας. Αθήνα:
Interbooks.
23
Σέργη, Λ. (1994). Θέματα Μουσικής και Μουσικής Παιδαγωγικής. Αθήνα: Gutenberg.
24
Ξανθάκου, Γ.(1998), Η δημιουργική σκέψη και μάθηση. Ένα πρόγραμμα εφαρμογών Δημιουργικών
μεθόδων στο μάθημα της γλώσσας. Διδακτορική Διατριβή, Τομέας Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών.
25
Γκαγκάτσιος Ι. (2011) Καινοτομία – Επιχειρηματικότητα – Επιχειρήσεις. :Ινστιτούτο Διαρκούς
Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΙΔΕΚΕ). :
http://repository.edulll.gr/900
http://hdl.handle.net/10795/900
Διαθέσιμο από http: repository.edulll.gr/edulll/retrieve/3094/900.pdf
26
ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Θ. (2006).H κριτική και η δημιουργική σκέψη μέσα από την κοινωνία της πληροφορίας.
Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.Ι. Ε. Π. ΕΚ.), 3ο
Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα: «Κριτική, Δημιουργική, Διαλεκτική Σκέψη
στην Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη», Αθήνα, 13‐14 Μαΐου 2006.
ISSN: 1790-8574 284
27
G. Mialaret , Περί Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης , Επιμελητής: Πέλλα Καλογιαννάκη ,Επιμελητής:
Κωνσταντίνος Καρράς ,Μεταφραστής: Μαρίκα Μαλαφέκα , Εκδόσεις: Gutenberg
28
Lyman Peter, Hal Varian (2003). “How much information?”. Διαθέσιμο στη διεύθυνση:
http://www.sims.berkeley.edu/research/projects/how-much-info-2003/ (ημ/νία τελευταίας πρόσβασης
09/04/2013).
29
Amabile, T. M. (1998). “How to kill Creativity.” Harvard Business Review Reprint 98501(September -
October 1998): 77-87.
30
Ολίδη Β. Γ (2009) Η ανάπτυξη δημιουργικής σκέψης στο νέο σχολείο
Δημοσιεύτηκε από admin στις 25 Οκτωβρίου 2009 Κατηγορία: Εκπαίδευση
31
Alencar, E. (1993). Thinking in the future: The need to promote creativity in the educational context.
Gifted Education International, 9, 93-95.
32
ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Θ. (2006).H κριτική και η δημιουργική σκέψη μέσα από την κοινωνία της πληροφορίας.
Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.Ι. Ε. Π. ΕΚ.), 3ο
Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα: «Κριτική, Δημιουργική, Διαλεκτική Σκέψη
στην Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη», Αθήνα, 13-14 Μαΐου 2006.
ISSN: 1790-8574 284
33
34
Torrance, E. P. (1995). Why fly?. Norwood, New Jersey: Ablex.
Λυτριάνη , Α-Ι (2006). Οι Σχέσεις της Δημιουργικότητας με τη Νοημοσύνη και τη Λύση Προβλημάτων.
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ,ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ,ΠΑΤΡΑ.
