Warsztaty organizowane przez Laboratorium Cyfrowe Humanistyki UW

1. Otwarte publikacje naukowe
Laboratorium Cyfrowe Humanistyki Uniwersytet Warszawski
Marta Hoffman-Sommer
Michał Starczewski
10 marca 2016 r.

2. Akademicka wiosna

3. Na początku 2012 Tim Gowers, wybitny brytyjski matematyk, laureat medalu Fieldsa, czyli
najbardziej prestiżowej nagrody w dziedzinie matematyki, ogłosił na swoim blogu, bojkot
czasopism wydawnictwa Elsevier. Był to prostest przeciwko zawyżonym cenom czasopism
oraz przeciwko lobbystycznej działalności wydawnictwa w Kongresie USA.
Pod wpływem stowarzyszeń wydawców w grudniu 2011 roku po raz kolejny wniesiono
projekt ustawy znanej jako RWA (Research Works Act), na mocy której agencje federalne
nie mogłyby już wymagać, aby wyniki finansowanych przez nie badań były udostępniane za
darmo.
Wydawnictwo Elsevier aktywnie lobbowało za RWA i tym sprowokowało brytyjskiego
uczonego. Wpis na blogu Gowersa spotkał się z ogromnym odzewem: do bojkotu
przyłączyło się do dzisiaj ponad 12 tysięcy naukowców, Elsevier już w lutym cofnęło swoje
poparcie dla RWA (zapewniając, że nie ma to żadnego związku z bojkotem), a oświadczenie
Gowersa obwołano początkiem „akademickiej wiosny”.
(opr. na podstawie „Akademicka wiosna”, Marta Hoffman-Sommer, Gazeta Wyborcza 10.07.2012)
Akademicka wiosna

4. Otwarta
nauka
Otwarte
publikacje
Nauka
obywatelska
Blogi naukowe
Inne
Otwarte dane
Otwarta nauka
Więcej niż otwarty dostęp

5. Otwarta nauka
Pełne wykorzystanie potencjału internetu
• Otwarte dane badawcze
• Otwarte recenzowanie
• Otwarty notatnik
• Wolne oprogramowanie
• …

6. Zmiany w sposobie uprawiania nauki
Cztery paradygmaty w nauce (Jim Gray, 2007):
1 Empiryczny – opis zjawisk naturalnych
(ostatnie tysiaclecia)
2Teoretyczny – budowa modeli i uogólnień
(ostatnie stulecia)
3 Obliczeniowy – symulacje złożonych zjawisk
(ostatnie dekady)
4 Eksploracja danych – badania „data-intensive”, w tym
analiza maszynowa (text mining, data mining)
(ostatnie lata)

7. Dlaczego zmienia się komunikacja w nauce?
Ograniczenia
tradycyjnego
systemu
dystrybucji
publikacji
naukowych
Rozwój nowych
technologii
Rosną koszty
subskrypcji
Potrzeba
szybszej, bardziej
efektywnej i
bardziej
globalnej
wymiany wiedzy
Rozwój
otwartego
dostępu

8. Publikowanie w karierze naukowca
Punkty Ocena pracownikaWpływ
Zasięg
Parametry brane pod uwagę we
wnioskach grantowych
Indeks H
Widoczność
Ocena jednostki
naukowej
Cytowania

9. Rynek wydawniczy
• 28 000 czasopism naukowych
• 1,5 miliona artykułów naukowych rocznie
• Tysiące wydawców naukowych na świecie
• Ponad 2000 czasopism punktowanych w Polsce z listy
MNiSW

10. Open Access
rewolucja w dostępie

11. • „Przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym
internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać,
drukować, przeszukiwać, zamieszczać odnośniki do pełnych wersji tekstów,
indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz używać w
dowolnym innym, zgodnym z prawem celu.”
• Dostęp bez barier finansowych, prawnych, czy technicznych
• Jedynym ograniczeniem powinno być zapewnienie autorom kontroli nad
integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa
i cytowania ich prac
Budapest Open Access Initiative (BOAI), 2002

12. Otwarty dostęp – gdzie jesteśmy
• Peter Suber w książce „Otwarty dostęp” (MIT
Press, Cambridge–London 2012), nazwał Open
Access rewolucją w dostępie.
• Dziś otwarty dostęp nie stanowi już rewolucji –
staje się sukcesywnie standardem komunikacji
naukowej na świecie.
12

13. Komisja Europejska (2013):
„Otwarty dostęp można zdefiniować jako praktykę udostępniania informacji
naukowej on-line w taki sposób, by była dla użytkownika końcowego bezpłatna i
by możliwe było jej ponowne wykorzystanie.
W kontekście badań i innowacji „informacja naukowa” oznacza
(i) recenzowane artykuły badawcze (publikowane w czasopismach naukowych)
oraz
(ii) dane badawcze (dane leżące u podstaw publikacji naukowych, dane
przetworzone i/lub dane surowe).”
Guidelines on Open Access to Scientific Publications and Research Data
in Horizon 2020. Version 16 December 2013.

14. Co jest przedmiotem otwartego dostępu?
Artykuły i książki
KTHBiblioteket,CC-BY-SA
https://www.flickr.com/photos/kthbiblioteket/4472640423/
Dane badawcze

15. Otwarty dostęp do publikacji
Złota droga:
otwarte czasopisma i książki
Zielona droga:
otwarte repozytoria naukowe

16. Co to jest repozytorium naukowe?
Cyfrowe archiwum, w którym przechowujemy pliki
publikacje
(artykuły, książki,
rozprawy, czasem też
inne materiały )
dane naukowe
publikacje
+
dane
Repozytorium naukowe

17. Skąd biorą się materiały w repozytorium
naukowym?
Samoarchiwizacja
autor sam udostępnia swoje materiały
Kto decyduje, jakie materiały nadają się do repozytorium?
Kto kontroluje jakość zamieszczanych materiałów?
Kto sprawdza, czy materiały są udostępniane legalnie?
Zależy od zasad przyjętych w danym repozytorium.

18. Rodzaje repozytoriów publikacji
1. Instytucjonalne – prowadzone przez uczelnię, wydział, instytut badawczy,
instytucję finansującą badania – gromadzi produkcję naukową instytucji
w jednym miejscu
2. Dziedzinowe – otwarte dla badaczy z wielu instytucji, przechowuje
publikacje z wybranej dziedziny nauki

19. Przykłady repozytoriów instytucjonalnych
DASH – Digital Access to Scholarship at Harvard
https://dash.harvard.edu/ AMUR – Adam Mickiewicz University Repository
https://repozytorium.amu.edu.pl/
Inne w Polsce:
Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego RUŁ: http://repozytorium.uni.lodz.pl/
Repozytorium Uniwersytetu Mikołaja Kopernika RUMaK: https://repozytorium.umk.pl/
około 30 repozytoriów instytucjonalnych w Polsce

20. Przykłady repozytoriów dziedzinowych
SSRN – Social Sciences Research Network
www.ssrn.com
arXiv
http://arxiv.org/
Lectorium
www.lectorium.edu.pl

21. PubMed Central – instytucjonalne i dziedzinowe
• Prowadzone przez NIH – Narodowe Instytuty Zdrowia – amerykańską
agencję rządową finansującą badania z nauk biomedycznych i o życiu
• Gromadzi wszystkie artykuły z badań przez siebie finansowanych – są
deponowane albo bezpośrednio przez wydawców, albo przez autorów
• Dodatkowo przyjmuje:
finansowane przez inne wybrane współpracujące agencje grantowe
lub publikowane przez wybrane współpracujące czasopisma

22. Repozytoria ponadinstytucjonalne
Repozytorium CeON – prowadzone przez ICM UW
https://depot.ceon.pl/
Zenodo – prowadzone w CERN, finansowane
przez Komisję Europejską
https://zenodo.org/

23. Jak udostępnić materiał w repozytorium?
• Wybieramy repozytorium, do którego nasz materiał pasuje
• Sprawdzamy, czy mamy prawo udostępnić artykuł
• Deponujemy: wprowadzamy metadane zgodnie z zaleceniami
wybranego repozytorium, dodajemy plik

24. Otwarte czasopisma
Czasopismo otwarte udostępnia pełne teksty artykułów na własnych
stronach internetowych – korzysta w tym celu z własnej infrastruktury.
http://www.modernlanguagesopen.org/
Czytelnia Czasopism PAN
http://his.czasopisma.pan.pl/

25. Platformy i bazy czasopism OLH – Open Library of Humanities
https://www.openlibhums.org
PRESSto – czasopisma UAM w Poznaniu
http://pressto.amu.edu.pl/
Biblioteka Nauki – kolekcja polskich czasopism
http://bibliotekanauki.ceon.pl/

26. Gdzie szukać otwartych czasopism?
https://doaj.org/

27. Inne formy publikacji wyników
http://digitalhumanitiesnow.org/
-- publikacja wybranych materiałów
z uwzględnionych czasopism, prasy,
blogów i innych źródeł
http://dhcommons.org/journal/issue-1
-- publikacja recenzowanych trwających projektów

28. Finansowanie czasopism naukowych
Autor
Wydawca
Czytelnik
subskrypcja
Autor
Wydawca
Czytelnik
APC
Autor
Wydawca
Czytelnik
Instytucja
zewnętrzna
dotacja
czasopismo
zamknięte
czasopismo
otwarte
model APC
czasopismo
otwarte
model bezpłatny

29. Finansowanie otwartych repozytoriów
Autor
Repozytorium
Czytelnik
Instytucja
zewnętrzna
otwarte
repozytorium
(np. uczelnia, instytut badawczy,
instytucja finansująca naukę, rząd, …)

30. czasopismo
zamknięte
Autor
Wydawca
Czytelnik
subskrypcja
Autor
Wydawca
Czytelnik
APC
czasopismo
otwarte
model APC
Autor
Wydawca
Czytelnik
Instytucja
zewnętrzna
dotacja
czasopismo
otwarte
model bezpłatny
Autor
Repozytorium
Czytelnik
Instytucja
zewnętrzna
otwarte
repozytorium
zielona drogadiamentowa
(platynowa) droga
złota droga
model
subskrypcyjny
Modele finansowania

31. Książki naukowe w otwartym dostępie
• Znaczenie monografii w humanistyce
• Wysokie APC (ok. 10 tys. funtów)
• Model konsorcyjny

32. Raport OAPEN-UK
Najważniejsze ustalenia
Różnorodność form
Potrzeba współpracy
Potrzeba przejrzystości
Wciąż brak ostatecznych rozwiązań.

37. Złota czy zielona droga OD?
Blaski i cienie z perspektywy badacza, instytucji naukowej, wydawcy i społeczeństwa

38. Opublikowałem. Co dalej?
the.Firebottle, https://www.flickr.com/photos/thefirebottle/122895549/in/photostream/, CC BY-SA

39. Dostępność

40. Wybór wydawcy
Inne media
społecznościowe
i blogi
Repozytoria
instytucjonalne
i dziedzinowe
Serwisy
społecznościowe
dla naukowców

41. Wybór wydawcy
Repozytoria
instytucjonalne
i dziedzinowe
Serwisy
społecznościowe dla
naukowców
Inne media
społecznościowe
i blogi

46. Wybór wydawcy
Repozytoria
instytucjonalne i
dziedzinowe
Inne media
społecznościowe
i blogi
Serwisy
społecznościowe
dla naukowców

47. “Tell me what’s being said about my research right now.”
Do you even know how to find out?
Slajd: Ben MacLeish, Altmetric

48. Widoczność

49. Gdzie jest
czytelnik?
Wyszukiwarki
internetowe
(Google Scholar)
Staranne
metadane

51. Przykład dobrych metadanych

52. Publikacje naukowe
Nie tylko do czytania
• Text and data mining (TDM)
• Wizualizacja
• Antologie

53. Stylometria
M. Eder, Spojrzenie z oddali, czyli stylometria wielkoskalowa,
http://nlp.ipipan.waw.pl/NLP-SEMINAR/150608/index.html

55. Dziękujemy za uwagę
Kontakt:
msommer@icm.edu.pl
m.starczewski@icm.edu.pl http://creativecommons.org/
licenses/by/3.0/pl/legalcode