preprint

1. VI Forum Młodych Bibliotekarzy w Poznaniu, 15-16 września 2011
Sylwia Falarczyk
Wyższa Szkoła Lingwistyczna w Częstochowie
Metodologia tworzenia tematycznego katalogu linkowań dla biblioteki
naukowej w oparciu o potrzeby informacyjne jej użytkowników
Wstęp
Współczesne biblioteki już dawno przestały pełnić rolę jedynie składnic książek.
Postęp w dziedzinie nauki i techniki wymusza na bibliotekach, zwłaszcza tych o charakterze
naukowym, sukcesywne poszerzanie swojej oferty informacyjnej. Dziś standardem jest posiadanie
przez bibliotekę własnej strony internetowej, katalogu online, dostępu do elektronicznych baz
danych, a coraz częściej również własnych baz bibliograficznych, serwisu zapytań, odnośników do
swoich stron na portalach społecznościowych. Popularnym działem na stronach bibliotek w
ostatnich latach stały się również zbiory odsyłaczy do stron WWW. Możemy zaobserwować, że w
niedługim czasie, wraz z rosnącą potęgą informacyjną Internetu, zbiory odsyłaczy zaczęły zmieniać
swoją formę na usystematyzowane dziedzinowo bazy danych - katalogi internetowe.
W niniejszej pracy chciałabym odpowiedzieć na pytanie na ile popularne są dziś dziedzinowe
katalogi odsyłaczy do stron WWW i czego od nich oczekujemy, jaka jest ich struktura i w jaki
sposób zaprojektować katalog spełniający oczekiwania naszych odbiorców.
Czym są katalogi internetowe?
Zacznijmy od definicji katalogu internetowego. Jak podaje Wikipedia, katalog stron WWW/katalog
internetowy to „jeden z rodzajów organizacji adresów i kategoryzacji stron internetowych.
Moderowane ręcznie zbiory adresów internetowych, grupowane tematycznie”. Katalogi mogą mieć
charakter ogólny funkcjonując w obrębie jakiegoś portalu lub wyszukiwarki, rzadziej jako
samodzielne narzędzie. W sieci znajdziemy również katalogi wyspecjalizowane, np. katalogi firm,
katalogi instytucji, katalogi regionalne, katalogi prywatne, itp. Redagowaniem katalogu mogą
zajmować się pracownicy do tego powołani, fachowcy reprezentujący konkretne dziedziny, ale
również wolontariusze, w zależności od potrzeb. Nad funkcjonowaniem katalogu jako całości
działa zwykle redaktor.
Działanie katalogu nie opiera się na słowach kluczowych – linkowane źródła są przedstawiane w
formie spisu kategorii i podkategorii. Profesjonalnie zorganizowany katalog powinien posiadać
przejrzystą i jasną typologię, należy również unikać powtórzeń jednego odsyłacza w obrębie kilku
kategorii. Przy podkategoriach podaje się często liczbę zawartych linkowań, zaś przy linkowanych
stronach WWW krótki opis zawartości, autorstwo i ocenę tego źródła. Katalogi rozległe o dużej
liczbie linkowań mogą posiadać wbudowany mechanizm wyszukiwawczy.
Witryny do katalogu są wyszukiwane przez moderatorów, bądź zgłaszane (odpłatnie lub
nieodpłatnie) przez zainteresowane promocją firmy i instytucje.
Wśród popularnych i lubianych dziś katalogów wymienić można Yahoo! Directory, Open Directory
Project oraz polski Katalog Onet.pl oraz Katalog Wp.pl.
1

2. Ilustracja 1: Strona główna polskiej wersji katalogu Open
Directory Project
Potrzeby informacyjne użytkowników bibliotek naukowych
W literaturze przedmiotu katalogi tematyczne tworzone przez biblioteki odbierane są raczej
sceptycznie przez środowisko bibliotekarskie. Pojawiają się pytania o celowość tworzenia
czasochłonnych baz danych przy niewielkim zainteresowaniu użytkowników stronami
internetowymi bibliotek. Lidia Derfert-Wolf cytuje raport OCLC dotyczący bibliotek
amerykańskich, w którym podano, że według przeprowadzonych badań jedynie 1% użytkowników
swoje poszukiwania zaczyna od strony biblioteki, podczas gdy 82% wybiera wyszukiwarki, a
korzystanie z baz danych szacuje się w granicach 16%1.
Jednak przeglądając witryny bibliotek uczelnianych wyraźnie widać, że większość bibliotekarzy
stara się zamieszczać linki do interesujących stron w sieci, często w formie bardziej lub mniej
rozbudowanych katalogów. Z opracowania przeprowadzonego w 2008 przez Arkadiusza
Pulikowskiego dotyczącego odsyłaczy do zasobów internetowych na stronach WWW polskich
bibliotek publicznych wynika, że także w tych bibliotekach istnieje trend wzrostowy, nie tylko
samej liczby zamieszczanych linków, ale i liczby kategorii, w ramach których organizowane są
odsyłacze2.
Biblioteki wypełniają w ten sposób swoje zadanie o świadczeniu usług informacyjnych, a
jednocześnie promują swoją działalność. Tworzenie tematycznych katalogów stron WWW może
być postrzegane również jako biblioteczna wartość naddana, bo, jak definiuje Jacek Wojciechowski,
„za wartość dodaną (naddaną) uważa się każdy przyrost, a więc naddatek wartości – wobec
wartości wyjściowej oraz sumy poniesionych kosztów – osiągnięty w rezultacie pracy. (...) Jest
oczywiste, że tego przyrostu nie da się zmierzyć, z uwagi na rozmiar, dynamikę oraz
1. Derfert-Wolf, L., Specjalista informacji 2.0? Bibliotekarz dziedzinowy 2.0? Nowa forma przewodników po zasobach
– LibGuides. Biuletyn EBIB [online]. 1/2011 (luty), Serwisy i usługi informacyjne [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny
w World Wide Web: http://www.nowyebib.info/2011/119/index.php, ISSN 1507-7187.
2. Pulikowski, A., Odsyłacze do zasobów internetowych na stronach WWW polskich bibliotek publicznych. Funkcje,
rodzaje i dopasowanie do potrzeb użytkowników [online] [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/14334/1/pulikowski-n.pdf
2

3. niemierzalność już nawet stanu wyjściowego, początkowego, jak też ze względu na niemożność
wyodrębnienia tego, co w ogólnym przyroście generują wyłącznie biblioteki”. Wartość naddaną
określa on jako „fundament bibliotekarstwa” i pisze: „naddawanie wartości zachodzi w toku
różnych procesów bibliotecznych, nie tylko usługowych. Są to procesy gromadzenia, archiwizacji,
opracowania oraz stosownego organizowania zasobów i zaplecza informacyjnego. Także:
organizacji dostępu, udostępniania, wykorzystywania i uzupełniania, a również promocji,
różnorodnych treści”.3
Wynika z tego, że po pierwsze praca, jaką wkładają bibliotekarze w tworzenie własnych baz
zasobów sieci nie jest wartością wymierną. Po drugie praca ta powinna być promowana, aby
spełniła swój cel.
Tworząc katalogi tematyczne zasobów Internetu bibliotekarze nie mają zapewne aspiracji do
konkurowania z wyszukiwarkami internetowymi na polu wyszukiwania informacji, chodzi tu raczej
o wspomnianą „organizację zaplecza informacyjnego”. Nie każdy użytkownik (mowa tu zwłaszcza
o studentach pierwszych lat studiów) orientuje się co tak naprawdę może dla siebie znaleźć w sieci.
Studenci często zresztą odwiedzają proponowane strony z czystej ciekawości, znajdując tam
interesujące źródła, który w zasadzie sami wcale nie szukali, ale do których sięgną zapewne
niejednokrotnie, bo zawierają ciekawe materiały.
Takie działanie wpisuje się w istniejący dziś aktywizujący model pracy z użytkownikiem, gdzie
bibliotekarz nie skupia się jedynie na zaspokajaniu istniejących już potrzeb i oczekiwań
użytkownika, ale sam je inicjuje.
Dochodzimy więc do momentu, gdzie czas zadać pytanie: jakie właściwie są te potrzeby i
użytkownika? Czego będzie oczekiwał odwiedzając wirtualny informator po zasobach?
Myślę, że można tu wyróżnić dwa typy potrzeb: uniwersalne i charakterystyczne dla danej grupy
odbiorców. Potrzeby uniwersalne dotyczą wszystkich grup odbiorców. Każdy bowiem użytkownik
będzie w katalogu źródeł stworzonym przez bibliotekę poszukiwał:
– informacji wiarygodnej – źródła są recenzowane,
– informacji gotowej – zorganizowanej i opisanej i dostępnej od razu po kliknięciu,
– informacji pełnotekstowej o wolnym dostępie – w przeciwieństwie do wyszukiwarek
naukowych i repozytoriów, gdzie dominują dane bibliograficzne i abstraktowe,
– informacji ogólnej o istniejących źródłach na dany temat,
– informacji nieprzypadkowej – przykładowo student filologii będzie oczekiwał informacji z
dziedziny językoznawstwa, kultury czy literatury, a nie kursów językowych,
– informacji aktualnej – aktualność zamieszczanych linków powinna być stale monitorowana.
W zależności od profilu biblioteki, dziedzin reprezentowanych przez instytucję, przy której jest
afiliowana oraz form kształcenia, użytkownicy bibliotek będą wykazywać potrzeby zróżnicowane.
Chcąc precyzyjnie określić kształt tych potrzeb należy sięgnąć do narzędzi badawczych - pozwolą
one lepiej poznać oczekiwania, wiedzę i umiejętności naszych użytkowników.
Do badania wykorzystać możemy m.in. wywiad (ilościowy lub jakościowy, indywidualny lub
zbiorowy), ankietę (pytania otwarte i zamknięte), obserwację w miejscu pracy lub/i na zajęciach
dydaktycznych, kontakt z działem dydaktycznym uczelni, analizę statystyk bibliotecznych,
wcześniejsze doświadczenie.4
3. Wojciechowski, J., Biblioteczna wartość naddana. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006.
ISBN 83-233-2121-0, s. 11-13.
4. Zdeb, U., Analiza potrzeb edukacyjnych. W: MedLibTrain : zostań lepszym nauczycielem kompetencji
informacyjnych : przewodnik nie tylko dla bibliotekarzy medycznych [online], pod red. Barbary Niedźwiedzkiej i Irene
Hunskår. Kraków: Wydawnictwo EJB, 2010. Dostępny w World Wide Web:
http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=21288&from=FBC. ISBN 978-83-88519-43-7, s. 11-20.
3

4. Pisząc o potrzebach, nie można zapomnieć także o różnego rodzaju barierach informacyjnych,
które będą inicjowały bądź blokowały użytkowanie katalogów tematycznych. Katalogi internetowe
należą do źródeł łatwo i ogólnodostępnych, łatwych w obsłudze, bezpłatnych. Sięgną po nie
użytkownicy wykazujący:
– bariery nieświadomości (niewiedza, że istnieje informacja) – w katalogach nie jest
wymagana znajomość słów kluczowych,
– niewystarczające przygotowanie do wyszukiwania informacji poprzez tradycyjne źródła
(niewystarczająca znajomość źródeł informacji),
– opór psychiczny przed proszeniem o pomoc w wyszukiwaniu informacji,
– obawę związaną z korzystaniem z biblioteki,
– bariery finansowe,
– bariery geograficzne,
– wśród barier tworzonych przez biblioteki i wydawców – brak źródeł w bibliotece
macierzystej i nieprzyjazne narzędzia wyszukiwawcze.5
Istnieje jednak szereg barier, które będą przyczyniać się do braku wykorzystywania
zamieszczanych linkowań, a wśród nich:
– niewystarczające przygotowanie do wyszukiwania informacji poprzez elektroniczne źródła
informacji,
– opór psychiczny przed korzystaniem z komputerowych baz danych,
– brak wystarczającej ilości czasu na poszukiwanie informacji naukowej,
– niedostateczna reklama źródeł,
– nadmiar informacji,
– bariera niedoboru informacji,
– bariera niższej jakości informacji,
– bariera informacji nierelewantnej.6
Znajomość potrzeb informacyjnych użytkowników i wiadomość istniejących barier informacyjnych
pozwoli w efekcie stworzyć wartościowe merytorycznie źródło informacji, a jednocześnie
użyteczne i przyjazne narzędzie wyszukiwawcze.
Metodologia tworzenia katalogów linkowań
Katalogi tematyczne to po prostu wyspecjalizowane katalogi internetowe. Metody i sposób ich
opracowywania niewiele różnią się od opracowania katalogu branżowego opierając się na
umieszczeniu linków do stron www i ich tematycznej kategoryzacji. Przyjęta jest również zasada,
że każdemu linkowaniu powinien towarzyszyć krótki opis zawartości strony. Niemirowska zwraca
także uwagę, że podanie autora strony wzmacnia jej wiarygodność. Autorstwo strony jest zresztą
jedną z kluczowych kategorii w teście wiarygodności.7
Profesjonalnie wykonany katalog zawiera także podaną w nawiasie liczbę linkowań przy każdej
kategorii.
5. Świgoń, M., Bariery informacyjne : podstawy teoretyczne i próba badań w środowisku naukowym. Warszawa:
Wydawnictwo SBP, 2006. ISBN 83-89316-64-1, s. 43-52.
6. Świgoń, M., tamże.
7. Niemirowska, M., Metodyka tworzenia katalogów stron WWW – na przykładzie pracy redakcji portalu Onet.pl.
Biuletyn EBIB [online]. Nr 6/2000 (15) lipiec-sierpień [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.nowyebib.info/biuletyn-ebib/15/a.php?niemirowska, ISSN 1507-7187.
4

5. Typologia
Czerpiąc z doświadczeń redaktorów globalnych katalogów internetowych takich jak Yahoo, Open
Directory Project (Dmoz), Virtual Library, a także polskich Katalog Onet czy WP Katalog, wydaje
się, że najtrudniejszą kwestią jest plan podziału katalogu na poszczególne kategorie, szczególnie
jeśli potencjalna grupa odbiorców jest bardzo różnorodna.
Twórca najstarszego katalogu internetowego na świecie The WWW Virtual Library, Tim Berners-
Lee (autor języka HTML oraz sieci Internet), w pierwowzorze (Overview.html) oparł się na 17
kategoriach tematycznych: aeronautyce, astronomii i astrofizyce, naukach przyrodniczych,
komputerach, geografii, prawie, bibliotekach, literaturze, naukach humanistycznych, matematyce,
meteorologii, muzyce, fizyce, polityce i gospodarce, encyklopediach, religii, naukach społecznych.
Dziś na stronie Virtual Library nie odnajdziemy prawie żadnej z tych kategorii. Zostały one
zastąpione przez: rolnictwo, sztuki, biznes i gospodarkę, komunikacje i media, komputery i
informatykę, edukację, inżynierię, nauki humanistyczne, informację i biblioteki, sprawy
międzynarodowe, prawo, nauki przyrodnicze i matematykę, rekreację, regiony, nauki społeczne,
społeczeństwo. To przykład pokazujący jak ważny jest odpowiedni dobór kategorii tematycznych
już na samym początku, by w przyszłości nie trzeba było tak radykalnych zmian.
Twórcy Open Directory Project wykorzystali w tym celu strukturę istniejących już grup
dyskusyjnych Usenetu i na tej podstawie zaplanowali dobór 17 kategorii. ODP to dziś największy
gigant katalogowy. Jego rywalem jest Yahoo Directory w większości opracowywany już
automatycznie przez roboty sieciowe.
Ciekawym przykładem jest również serwis ipl2 – fuzja serwisów Internet Public Library oraz
Librarians' Internet Index. Tam linkowania uporządkowano, niczym w bibliotece, najpierw z
podziałem na typy kolekcji, a dopiero według kategorii tematycznych.
W bibliotece naukowej podział na kategorie wydaje się oczywisty – w strukturze katalogu powinny
znaleźć się nauki reprezentowane przez daną instytucję. Wątpliwości może jednak budzić dobór
odpowiednich podkategorii. Warto pamiętać, że duża liczba podkategorii stwarza ryzyko powtórzeń
i ewentualnych dylematów odnośnie przyporządkowania strony do danej dziedziny. Użytkownikom
zaś wydłuża czas dotarcia do pożądanych źródeł. Lepiej więc ograniczyć się do kilku podkategorii
niż tworzyć nieskończoną liczbę poddziedzin zawierających po 2, 3 linki. Typologią w obrębie
dziedzin mogą zająć się zarówno bibliotekarze dziedzinowi jak i pracownicy naukowi – specjaliści
w swojej dziedzinie.
Dobór źródeł
W poszukiwaniu ciekawych linków do źródeł bibliotekarz będzie wykorzystywał różne narzędzia i
miejsca w sieci.
W pierwszej kolejności, w myśl zasady o niewyważaniu otwartych drzwi, warto najpierw przyjrzeć
się jak robią to inni. Odwiedziny witryn bibliotek uczelnianych oraz innych bibliotek naukowych
jest istotne z kilku powodów:
– znajdują się tam sprawdzone już linkowania, często poukładane i opisane – to duża
oszczędność czasu,
– dają pogląd które serwisy są szczególnie popularne i chętnie wykorzystywane,
– sama organizacja katalogu linkowań może być inspiracją i podsuwać nam ciekawe pomysły
do wykorzystania na przyszłość.
Niektóre katalogi prezentują się naprawdę profesjonalnie i imponująco (o czym później), uczmy się
więc od najlepszych.
5

6. Dalej warto odwołać się do popularnych katalogów internetowych takich jak wspomniany Open
Directory Project, Yahoo, Virtual Library, ipl2, oraz polskiego Onetu i Wirtualnej Polski. Będą one
zawierały przede wszystkim linki do stron o charakterze prywatnym lub komercyjnym, ale znajdą
się tam również ciekawe portale tematyczne. Trzeba być jednak ostrożnym w ewaluacji takich
źródeł, coraz częściej bowiem witryny do katalogów zgłaszają odpłatnie sami właściciele tych
witryn, w tym firmy edukacyjne.
Ważną rolę odgrywają również wszelkiego rodzaju wyszukiwarki, wyszukiwarki naukowe, portale
tematyczne (czasami z osobnym działem zawierającym linkowania) oraz bazy danych znalezione w
sieci.
Źródłem informacji o interesujących miejscach w sieci bywają też same strony internetowe oraz
blogi. Często ich autorzy sami zamieszczają linki dziedzinowe do portali, czasopism, stron
prywatnych oraz blogów o charakterze naukowym.
Na koniec wymienić należy narzędzia pozasieciowe, czyli wszelkiego rodzaju poradniki, książki
oraz samych zainteresowanych, czyli studentów, wykładowców, naukowców.
Ewaluacja źródeł
Jak już wcześniej wspomniano, użytkownicy bibliotecznych katalogów tematycznych oczekują od
nich cytowania źródeł wiarygodnych. W kompetencji bibliotekarza będzie leżała więc ocena
zawartości podawanych linkowań. Ewaluacja źródeł sieciowych powinna opierać się na
następujących kryteriach:
• Adres internetowy URL - jest wstępnym kryterium oceny strony. Zawiera informacje na
temat autora lub wydawcy. Informuje czy jest to strona instytucji czy właścicielem jest
osoba prywatna, a także jaki charakter ma dana witryna, np. czasopismo elektroniczne, blog,
lista dyskusyjna, portal naukowy.
• Grafika - profesjonalna grafika dla strony o charakterze naukowym powinna
charakteryzować się przejrzystością - krzykliwe kolory, duża liczba elementów
multimedialnych, które długo się ładują, wyskakujące okienka pop-in zdecydowanie nie
świadczą dobrze o wiarygodności strony.
• Nawigacja - podobnie jak grafika, powinna być przejrzysta i czytelna. Struktura strony
musi być przemyślana, a poruszanie się po niej nie może zabierać użytkownikowi wiele
czasu i w dużej mierze powinno być intuicyjne.
• Linki i źródła - warto sprawdzać jakie odnośniki do innych źródeł posiada strona - czy jest
to literatura fachowa, prestiżowe portale naukowe czy może amatorskie strony internetowe o
kiepskiej jakości? Czy w ogóle podawane są źródła i bibliografia, z której korzystał autor?
Linki i zamieszczane odnośniki warto sprawdzać, ich aktualność wiele mówi na temat
aktualności samej strony.
• Autor - informacje na jego temat wstępnie podaje nam już sam adres URL. Jeśli
właścicielem strony jest instytucja naukowa lub jednostka edukacyjna, śmiało możemy się
do niej odwoływać. Coraz więcej jednak w Internecie stron o charakterze prywatnym lub
społecznościowym. Nie oznacza to informacji drugiej kategorii, bo wiele blogów, stron
autorskich, forów dyskusyjnych zawiera wiele wartościowych treści, ale na pewno należy je
weryfikować stosując pozostałe kryteria oceny. Ważne, aby strona w ogóle zawierała dane
na temat osoby autora. Strony twórców anonimowych są co najmniej podejrzane. Na stronie
6

7. powinny się znaleźć również informacje o adresie i kontakt do autora lub instytucji.
• Rodzaj strony - wiarygodna witryna zapełniona jest przede wszystkim treściami własnymi.
Jeśli są to głównie artykuły innych autorów lub zbiory linkowań do innych stron, być może
warto zmienić źródło. Dobrze, jeśli strona dodatkowo zaopatrzona jest warunki licencji.
Materiały zawarte na stronie powinny być umieszczane w formatach niepozwalających na
ich edycję, aby nie zmieniać treści.
• Aktualność - z reguły data ostatniej aktualizacji zawarta jest na dole strony pod tekstem
obok rodzaju licencji. Jeśli mamy do czynienia z dokumentem, często dane na temat
opracowania zawarte są właśnie tam, jak w przypadku referatów np. Informacje na temat
daty opracowania będziesz umieszczać dalej w swojej bibliografii, dlatego dane na jej temat
są bardzo istotne. Aktualność strony nie jest kluczowa w przypadku wszystkich treści o
charakterze naukowym, wiadomości na temat historii języka nie zmieniają się bardzo z roku
na rok, ale już informacja na temat wyszukiwarek internetowych z 2002 będzie przestarzała.
• Miejsce w rankingu i wskaźnik cytowań - strony o dużym prestiżu i wskaźniku odwiedzin
będą znajdowały się w rankingu wyszukiwania na samym początku. Niektóre wyszukiwarki
naukowe dodatkowo podają informację na temat liczbie cytowań i odnośnikach do danej
witryny. Warto z tego skorzystać. Należy również pamiętać, że od kilku lat istnieje
możliwość komercyjnego pozycjonowania stron w wyszukiwarkach - opcji, w której
autorzy stron płacą za miejsce w rankingach. Dotyczy to zwłaszcza domen o charakterze
komercyjnym.
• Cel - chodzi tu o rozgraniczenie celu informacyjnego, światopoglądowego oraz
komercyjnego. Jedynie ten nośnikiem wartości merytorycznych.
Pod względem technicznym katalog zasobów, jak każde narzędzie internetowe, powinna
charakteryzować funkcjonalność, czyli łatwa obsługa i przyjemne użytkowanie. Niewątpliwą zaletą
katalogu stron WWW jest jego przejrzystość i intuicyjność. Użytkownik nie jest skazany na labirynt
poszukiwań, wszystko jest podane i opisane, nie trzeba czytać żadnych dodatkowych instrukcji.
Poruszając się po katalogu użytkownik powinien dotrzeć do pożądanego źródła wykonując
maksymalnie trzy kliknięcia myszą (np. dziedzina, jej podkategoria, link do źródła). Także grafika
powinna być oszczędna i przejrzysta – idealnie jest jeśli wszystkie kategorie mieszczą się na
jednym ekranie.
Monitorowanie statystyk
Zaprojektowany i wdrożony katalog internetowy, jako narzędzie interaktywne, wymaga stałego
monitoringu pod względem aktualizacji i statystyki użytkowania. Inaczej szybko staje się zbędnym
elementem na stronie biblioteki.
Dzięki internetowym narzędziom statystycznym uzyskamy informacje m.in. odnośnie liczby
odwiedzin, liczby niepowtarzalnych użytkowników, ilości odsłon, czasu spędzonego w witrynie,
współczynnika odrzuceń, a także profilu użytkowników. Te dane pozwolą na wyznaczenie kierunku
, w jakim należy podążać na dalszym etapie działania katalogu.
Na rynku komputerowym działa wiele aplikacji statystycznych, wśród nich te o charakterze
komercyjnym oraz narzędzia bezpłatne. Można je podzielić również na aplikacje udostępniane na
serwerze zewnętrznym, gdzie niezbędne będzie założenie konta, oraz aplikacje wewnętrzne na
własnym serwerze. Wymienię tu tylko kilka najpopularniejszych: Google Analytics, Stat4u Pro,
Stat24, Fine Tracker, AWStats czy Countomat. Polecam również lekturę artykułu Barbary
7

8. Cendrowskiej pt. Poznaj swojego czytelnika. Czy strona internetowa biblioteki może być źródłem
informacji o czytelniku?8
Tematyczne katalogi linkowań w polskich bibliotekach naukowych
Na potrzeby niniejszej pracy przebadano łącznie 607 witryny naukowych bibliotek uczelnianych (w
badaniu nie uwzględniono bibliotek instytutów naukowych PAN) według wykazu opublikowanego
przez EBIB w dziale Biblioteki – było to 330 bibliotek akademickich, 245 bibliotek
niepaństwowych uczelni wyższych oraz 32 biblioteki państwowych wyższych szkół zawodowych.
Strony bibliotek badano pod kątem ilości, typologii i opisów odsyłaczy do zasobów internetowych.
Ogólna liczba witryn zawierających linkowania do źródeł sieciowych to 249: 154 strony bibliotek
akademickich, 77 stron bibliotek uczelni niepaństwowych oraz 18 stron bibliotek PWSZ.
Odsyłacze są zwykle zamieszczone w działach zatytułowanych: „linki”, „ciekawe linki”, „ciekawe
strony”, „ciekawe miejsca”, „przydatne adresy”, itp. Nazwa działu zwykle sugeruje, że zawiera ona
linkowania do źródeł internetowych. W dziale odsyłaczy zamieszczane są zwykle:
– wyszukiwarki naukowe,
– encyklopedie i słowniki online,
– adresy instytucji,
– katalogi online innych bibliotek,
– strony WWW innych bibliotek,
– e-czasopisma,
– portale naukowe,
– adresy internetowe wydawnictw,
– adresy o charakterze lokalnym,
– kolekcje tekstów i biblioteki wirtualne,
– repozytoria,
– biblioteki cyfrowe.
Dobór kategorii do działu linków w bibliotekach uczelnianych jest tak różny, że w zasadzie ciężko
tu mówić o jakichkolwiek modelach. Dominuje podział na:
– źródła według typu – linki klasyfikowane są do kategorii podanych powyżej,
– źródła tematyczne – adresy przyporządkowywane są ze względu na dziedzinę jakiej
dotyczą, czasami wprowadzony jest dodatkowo podział na typy źródeł,
– układ mieszany – linki wyświetlane są jako lista ciągła bez jakiejkolwiek typologii.
Można również dokonać podziału zamieszczanych odsyłaczy na te zawierające opis źródła oraz
linki nieopisane.
W strukturach bibliotek uniwersyteckich tworzeniem zasobów linkowań zajmują się głównie
pracownicy bibliotek głównych – jedynie kilka z nich nie zamieszczało kompletnie żadnych
odsyłaczy. Niezależnie linkowania umieszczają także biblioteki wydziałowe oraz niewielki procent
bibliotek instytutowych. Ciekawe rozwiązanie zastosowano natomiast na Uniwersytecie Mikołaja
Kopernika w Toruniu, gdzie każdy wydział posiada własny dział „Linki”, w którym zamieszcza
linki dziedzinowe. Na stronie Biblioteki Głównej UMK znajdują się jedynie źródła naukowe o
charakterze ogólnym.
8. Cendrowska, B., Poznaj swojego czytelnika. Czy strona internetowa może być źródłem informacji o czytelniku. W:
Przestrzeń biblioteki akademickiej – tradycja i nowoczesność, pod red. Beaty Antczak-Sabali i in. Toruń: Wyższa
Szkoła Bankowa w Toruniu, 2009, s. 87-103. ISBN 978-83-923607-6-6
8

9. Dość spójne po względem struktury linkowań są biblioteki uniwersytetów medycznych – zawierają
podział na typy źródeł, zwykle bez szczegółowych opisów.
Biblioteki niepaństwowych szkół wyższych wypadają w tych statystykach nieco słabiej. Jest to
prawdopodobnie podyktowane faktem, że niektóre z nich w ogóle nie posiadają własnej strony,
ograniczona jest także liczba personelu, który byłby skłonny zajmować się gromadzeniem takich
źródeł.
Chciałabym również podkreślić, że kilka bibliotek zdecydowało się na poprowadzenie odrębnego
serwisu zawierającego dziedzinowe odsyłacze do stron WWW. Wymienić tu można Bibliotekę
Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (Ekonomia on-line) oraz Bibliotekę Wyższej Szkoły
Biznesu w Dąbrowie Górniczej (Informacja w świecie cyfrowym).
Ilustracja 2: Dziedzinowy serwis naukowy tworzony przez
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Na stronach bibliotek poszukiwałam jednak przede wszystkim klasycznych tematycznych
katalogów linkowań zachowujących strukturę katalogu internetowego z przemyślaną typologią oraz
opisami źródeł. Taki model udało mi się znaleźć na stronach 14 bibliotek uniwersyteckich (11
bibliotek głównych i 3 wydziałowe), 7 bibliotek uczelni niepaństwowych oraz 5 bibliotek
państwowych szkół wyższych – łącznie to 26 bibliotek na 607 przebadanych (4%).
Przegląd tematycznych katalogów linkowań tych bibliotek przedstawia poniższa tabela:
Biblioteki akademickie Biblioteki uczelni Biblioteki PWSZ
niepaństwowych
• Biblioteka Główna • Biblioteka Ateneum – • Biblioteka PWSZ w
Politechniki Krakowskiej – Szkoły Wyższej w Gdańsku Chełmie – w układzie
w serwisie OIN jako linki dla – Serwisy tematyczne dziedzinowym z opisami
wydziałów, prezentowane jako linki do Biblioteka zawarła linki do
• Biblioteka Główna UMCS portali, czasopism i internetowych baz danych,
w Lublinie – w dziale E- instytucji, • Biblioteka PWSZ w
źródła w układzie • Biblioteka Główna i Elblągu – w układzie
9

10. dziedzinowym Czytelnia Wyższej Szkoły katalogowym
przedstawiono portale Informatyki i Ekonomii zaprezentowano Portale
naukowe, TWP w Olsztynie – w dziedzinowe,
• Biblioteka Główna Wirtualnym informatorium • Biblioteka PWSZ w
Uniwersytetu dziedzinowo opracowano Raciborzu – E-źródła
Ekonomicznego w portale naukowe, zorganizowano i opisano z
Krakowie – osobny serwis • Biblioteka Krakowskiej podziałem na dyscypliny
Ekonomia on-line. Akademii im. Frycza wykładane na uczelni oraz na
• Biblioteka Główna Modrzewskiego – jako typy źródeł
Uniwersytetu Gdańskiego – dziedzinowe katalogi stron • Biblioteka Uczelniana
w dziale Ciekawe strony zorganizowane są 2 działy: PWSZ im. Angelusa
podział na 15 dyscyplin, Bazy ogólnodostępne oraz Silesiusa w Wałbrzychu – w
• Biblioteka Główna Serwisy i strony internetowe, zakładce Bazy danych i e-
Uniwersytetu • Biblioteka Wyższej Szkoły źródła znajdziemy wykaz
Pedagogicznego KEN w Biznesu w Dąbrowie dziedzinowych baz danych,
Krakowie – w dziale Górniczej – oddzielny • Biblioteka Wyższej Szkoły
Pedagogika online serwis Informacja w świecie Policji w Szczytnie –
linkowania do różnych cyfrowym, Biblioteka wybrała i opisała
dokumentów i portali z • Biblioteka Wyższej Szkoły interesujące bazy danych w
zakresu edukacji, psychologii Finansów i Zarządzania w oparciu o dyscypliny
i pedagogiki specjalnej, Białymstoku – w zakładce reprezentowane w Uczelni –
• Biblioteka Główna Dla anglistów przygotowano podział na polskojęzyczne i
Uniwersytetu przegląd stron dla studentów obcojęzyczne.
Technologiczno- filologii angielskiej,
Przyrodniczego w • Biblioteka Wyższej Szkoły
Bydgoszczy – w dziale Lingwistycznej w
Ciekawe strony Częstochowie
zaprezentowano linki w 8 • Biblioteka Wyższej Szkoły
dyscyplinach z podziałem na Zarządzania w Gdańsku –
typy źródeł, Ciekawe linki zorganizowano
• Biblioteka Medyczna z podziałem na dyscypliny.
Collegium Medicum UJ w
Krakowie – opracowany
Przewodnik po zasobach
Internetu w dziale Linki i
wyszukiwarki,
• Biblioteka Politechniki
Łódzkiej – wprowadzono
tzw. Zakładki dla wydziałów,
• Biblioteka Uniwersytecka
w Poznaniu - profesjonalnie
opracowany katalog Linki
dziedzinowe zawierający
bogaty zbiór linkowań w 15
dyscyplinach,
• Biblioteka Uniwersytecka
we Wrocławiu – dobrze
opracowane portale
tematyczne w dziale E-
źródła,
• Biblioteka Uniwersytetu
Zielonogórskiego – w dziale
Linki znajdują się
tematycznie opracowane
portale podzielone
dodatkowo na polskie i
światowe.
• Biblioteka Austriacka
Uniwersytetu
10

11. Wrocławskiego – jako baza
Austria-online,
• Biblioteka Instytutu
Filologii Słowiańskiej
Uniwersytetu
Wrocławskiego – adresy
podzielone są według krajów,
• Biblioteka Wydziału Prawa
i Administracji UAM w
Poznaniu – jako Polecane
strony WWW – wykazy w
formie plików PDF.
Tabela 1: Tematyczne katalogi odsyłaczy do stron WWW na stronach polskich bibliotek uczelni
wyższych – przegląd.
Ilustracja 3: Zasoby i źródła prezentowane jako linki
dziedzinowe w Bibliotece UAM w Poznaniu
Przewodnik po zasobach w Wyższej Szkole Lingwistycznej w Częstochowie
Obecnie w Wyższej Szkole Lingwistycznej w Częstochowie studenci mogą kształcić się na
kierunkach: filologia germańska, filologia angielska oraz pedagogika. W tym roku planowane jest
również uruchomienie katedry filologii polskiej. W ramach tych kierunków realizowane jest
nauczanie w zakresie m.in. przekładoznawstwa, nauczania wczesnoszkolnego, metodyki nauczania
języków obcych, języków specjalistycznych, nowoczesnych technologii w edukacji, resocjalizacji
oraz pedagogiki specjalnej. Wykładane kierunki i profile znalazły odzwierciedlenie w typologii
zastosowanej przy tworzeniu katalogu tematycznego.
Uprzednio zbadano jednak potrzeby informacyjne użytkowników Biblioteki z zastosowaniem
takich narzędzi jak wywiad zbiorowy (w trakcie zajęć z przysposobienia bibliotecznego oraz zajęć z
wyszukiwania informacji naukowej), obserwacja, konsultacja z działami dydaktycznymi Uczelni
oraz krótka ankieta sondażowa sprawdzająca m. in. ścieżki docierania do informacji w Internecie,
znajomość popularnych portali (w tym portali prasowych) i repozytoriów tekstów, a także
umiejętność rozróżniania naukowego charakteru tekstu.
11

12. Przy projektowaniu katalogu linkowań wzięto także pod uwagę deficyty w zbiorach Biblioteki.
Przewodnik tematyczny po stronach WWW jest elementem składowym działu e-Biblioteka, w
którym, wzorem wielu bibliotek, umieszczono także wszystkie narzędzia wyszukiwania naukowych
zasobów sieci, a więc: katalogi online, encyklopedie i słowniki, wyszukiwarki naukowe, serwisy
naukowe.
Podkategorie nie są szczegółowe, mają charakter ogólny – ułatwia to klasyfikację bibliotekarzowi, a
użytkownikowi – szukanie, poza tym pozwala unikać powtórzeń linku w obrębie innych
podkategorii.
Ilustracja 4: Przewodnik tematyczny po stronach WWW w
WSL w Częstochowie - strona główna
Z uwagi na brak rozwijalnego menu na stronach, które zwykle pozwala na przejrzystą grafikę,
zastosowano dokumenty PDF, które są podczepione pod istniejące kategorie – rozwiązanie może
mniej profesjonalne, ale stosowane przez niektóre uczelnie. Ma ono jeszcze jedną zaletę – dane
zachowane są w formacie pozwalającym na swobodną konwersję w razie jakichkolwiek zmian
technicznych na stronie uczelni.
12

13. 13

14. Ilustracja 5: Przewodnik tematyczny po stronach WWW dla
kierunku pedagogika w WSL w Częstochowie
Grafika utrzymana jest w kolorach Uczelni, przy kategoriach zawsze podawana jest liczba linków,
zaś przy linkowaniach - opis i informacja o autorze strony. Nawigacja opiera się na zasadzie trzech
kliknięć w dotarciu do źródła.
Grupą, do której kierowana jest usługa pozostają studenci, choć z podanych źródeł korzystają
również wykładowcy, a także osoby spoza uczelni.
Przewodnik jest popularyzowany na zajęciach dydaktycznych z zakresu przysposobienia
bibliotecznego oraz informacji naukowej, a jego zastosowanie mierzone przy użyciu narzędzia
statystycznego jakim jest Google Analytics.
Przyszłość bibliotekarskich katalogów tematycznych
Jak każde narzędzie sieciowe, również katalogi tematyczne niechybnie czekają wielkie zmiany.
Internet jest przestrzenią zbyt dynamiczną by na dłuższą metę można było samodzielnie
porządkować jego zasoby. Potrzeby współczesnego użytkownika biblioteki obejmują przede
wszystkim ograniczenie narzędzi wyszukiwawczych do jednego serwisu, a nawet okienka.
Lidia Defert-Wolf w swoim artykule pt. Specjalista informacji Web 2.0? Bibliotekarz dziedzinowy
2.0? Nowa forma przewodników po zasobach – LibGuides pisze również o uspołecznieniu owych
katalogów.9
Istnieje także potrzeba dzielenia się wiedzą w środowisku bibliotekarzy akademickich –
ekwiwalentu NUKATu , ale dla odnośników sieciowych.
9. Derfert-Wolf, L., Specjalista informacji 2.0? Bibliotekarz dziedzinowy 2.0? Nowa forma przewodników po zasobach
– LibGuides. Biuletyn EBIB [online]. 1/2011 (luty), Serwisy i usługi informacyjne [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny
w World Wide Web: http://www.nowyebib.info/2011/119/index.php, ISSN 1507-7187.
14

15. Odpowiadając na zapotrzebowanie, w 2009 roku firma Springshare wypuściła na rynek platformę o
nazwie LibGuide. Jak można przeczytać na stronie firmy, z LibGuide korzysta już ponad 2000
bibliotek na świecie dzieląc informacje i współtworząc łącznie 125 tyś. przewodników. Springshare
daje również możliwość wykorzystania LibGuide jako głównej strony biblioteki, a także zapewnia
bezpłatną wersję programu na komórkę. Imponujące... niestety także i drogie. LibGuide to luksus,
na który większość polskich bibliotek jeszcze nie stać. Pojawiły się co prawda odpowiedniki
LibGuide rozprowadzane na wolnej licencji takie jak: MyLibrary, SubjectsPlus, PirateSource,
LibData, Reseach Guide czy LibCB, ale siła tego typu serwisów tkwi w liczbie partycypujących
bibliotek – tu rozreklamowany komercyjny Springshare jest ewidentnym liderem.
Ilustracja 6: LibGuide na stronie biblioteki Florida State University
Meredith Farkas w swoim blogu Information Wants To Be Free jako alternatywę dla LibGuide
proponuje społecznościowy serwis del.icio.us lub wiki platformę MediaWiki 10, a Edward M.
Corrado i Cathryn A. Frederick dodają także serwisy blogowe takie jak choćby WordPress.11
W jakim kierunku pójdą zmiany pokaże czas.
Bibliografia:
1. Cendrowska, B., Poznaj swojego czytelnika. Czy strona internetowa może być źródłem informacji o
czytelniku. W: Przestrzeń biblioteki akademickiej – tradycja i nowoczesność, pod red. Beaty Antczak-Sabali i
in. Toruń: Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu, 2009, s. 87-103. ISBN 978-83-923607-6-6,
2. Corrado, E. M., Frederick, K. A., Free and open source options for creating database-driven subject guides.
The Code4Lib Journal [online]. Issue 2, 2008 [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://journal.code4lib.org/articles/47#21. ISSN 1940-5758,
3. Derfert-Wolf, L., Specjalista informacji 2.0? Bibliotekarz dziedzinowy 2.0? Nowa forma przewodników po
zasobach – LibGuides. Biuletyn EBIB [online]. 1/2011 (luty), Serwisy i usługi informacyjne [dostęp: 10
sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nowyebib.info/2011/119/index.php, ISSN 1507-
10. Farkas, M., The long road torwards subject guide 2.0. W: Information Wants to Be Free [online] [dostęp: 10 sierpnia
2011]. Dostępny w World Wide Web: http://meredith.wolfwater.com/wordpress/2007/10/24/the-long-road-towards-
subject-guide-20/.
11Corrado, E. M., Frederick, K. A., Free and open source options for creating database-driven subject guides. The
Code4Lib Journal [online]. Issue 2, 2008 [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://journal.code4lib.org/articles/47#21. ISSN 1940-5758.
15

16. 7187,
4. Farkas, M., The long road torwards subject guide 2.0. W: Information Wants to Be Free [online] [dostęp: 10
sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web: http://meredith.wolfwater.com/wordpress/2007/10/24/the-long-
road-towards-subject-guide-20/,
5. Karciarz, M., Dutko, M., Informacja w Internecie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010. ISBN
978-83-01-16476-8,
6. Niemirowska, M., Metodyka tworzenia katalogów stron WWW – na przykładzie pracy redakcji portalu
Onet.pl. Biuletyn EBIB [online]. Nr 6/2000 (15) lipiec-sierpień [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w World
Wide Web: http://www.nowyebib.info/biuletyn-ebib/15/a.php?niemirowska, ISSN 1507-7187,
7. Pulikowski, A., Odsyłacze do zasobów internetowych na stronach WWW polskich bibliotek publicznych.
Funkcje, rodzaje i dopasowanie do potrzeb użytkowników [online] [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w
World Wide Web: http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/14334/1/pulikowski-n.pdf,
8. Świgoń, M., Bariery informacyjne : podstawy teoretyczne i próba badań w środowisku naukowym. Warszawa:
Wydawnictwo SBP, 2006. ISBN 83-89316-64-1,
9. Wojciechowski, J., Praca z użytkownikiem w bibliotece. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2000. ISBN 83-87629-
49-9,
10. Wojciechowski, J., Biblioteczna wartość naddana. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
2006. ISBN 83-233-2121-0,
11. Zdeb, U., Analiza potrzeb edukacyjnych. W: MedLibTrain : zostań lepszym nauczycielem kompetencji
informacyjnych : przewodnik nie tylko dla bibliotekarzy medycznych [online], pod red. Barbary
Niedźwiedzkiej i Irene Hunskår. Kraków: Wydawnictwo EJB, 2010. Dostępny w World Wide Web:
http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=21288&from=FBC. ISBN 978-83-88519-43-7, s. 11-20.
16