1. „Elastyczne formy zatrudnienia
– skutki społeczne i ekonomiczne”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
laboratorium badań społecznych sp. z o.o.
ul. bernardyńska 22 m 3
02-904 warszawa
laboratorium badao społecznych sp. z o.o.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego tel. 602 259 272
ul. bernardyoska 22 m. 3, 02-904 warszawa, t: +48 22 300 14 59, f: +48 300 15 50
www.laborato.pl, kontakt@laborato.pl 1
www.laborato.pl

2. Plan prezentacji
Cele badania i
metodologia
Wizerunek
elastycznego Skutki wykorzystania
zatrudnienia elastycznego
zatrudnienia
Elastyczne
zatrudnienie na Podsumowanie
Dolnym Śląsku
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3. Cele badania i metodologia
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
3

4. Główne cele badania
Cel Główny
• Uzyskanie informacji na temat społecznych i ekonomicznych
skutków funkcjonowania tzw. elastycznych form zatrudnienia
na poziomie mikro i makrospołecznym Dolnego Śląska
Wybrane cele szczegółowe
• Nakreślenie perspektyw stosowania EFZ
• Opis społecznych uwarunkowao stosowania w praktyce EFZ
• Weryfikacja alternatywności EFZ wobec tradycyjnych form
zatrudnienia
• Prognoza sytuacji na dolnośląskim rynku pracy w zakresie
funkcjonowania EFZ
• Analiza skutków stosowania EFZ w różnych wymiarach
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
4

5. Czym jest elastyczność?
W przepisach regulujących polski rynek pracy nie funkcjonuje termin „elastyczne zatrudnienie”
W wymiarze poznawczym
nietypowe formy zatrudnienia (dla odróżnienia od
umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym
wymiarze godzin)
zdolnośd przystosowania się do nowych warunków, na dynamicznie zmieniającym się rynku oraz
umiejętnośd adaptacji do pojawiających się nowych rozwiązao technologicznych
Elastycznośd…
 podstawy zatrudnienia  zatrudnienia w przedsiębiorstwie
 czasu pracy  finansowa/wynagrodzeo
 miejsca pracy/elastycznośd  funkcjonalna/pracy/ról i stanowisk
przestrzenna
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
5
5

6. Elastyczne formy pracy
Elastyczne formy organizacji Elastyczne formy zarządzania
Elastyczne formy zatrudnienia
czasu pracy czasem pracy
• Zatrudnienie w ramach • Telepraca, praca na • Zadaniowy czas pracy
umowy-zlecenia odległośd, tzn. wykonywana • Równoważny czas pracy
• Zatrudnienie w ramach przez pracownika regularnie • Przerywany czasy pracy
umowy o dzieło spoza zakładu pracy
• Praca w ruchu ciągłym lub
• Umowa o pracę na czas • Work-sharing (przejściowe praca zmianowa
określony zmniejszenie wymiaru czasu
• Indywidualny rozkład czasu
• Umowa o pracę nakładczą pracy osób zatrudnionych w
pracy, w tym ruchomy czas
(chałupnictwo) firmie w celu uniknięcia
pracy i skrócony tydzieo
zwolnieo)
• Umowa o pracę na pracy
zastępstwo • Job-sharing (dzielenie
• Praca weekendowa
stanowiska pracy między
• Umowa o pracę na okres • Praca na wezwanie, tzn.
dwóch lub więcej
próbny dyżury domowe
pracowników zatrudnionych
• Umowa agencyjna w niepełnym wymiarze czasu pracowników, pozostawanie
• Samozatrudnienie, w tym pracy) w gotowości do świadczenia
kontrakty menadżerskie pracy
• Praca tymczasowa (leasing
pracowniczy)
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
6

7. Czym jest elastyczność?
Elastyczne zatrudnienie jest pojęciem często pojawiającym się dyskursie publicznym
W publicznym dyskursie
Work – Life-
Flexicurity Umowy
Balance (WBL) Flexploitation
śmieciowe
Wyzwania Wyzysk
Przewaga Rynek
otwartej pracowników
konkurencyjna pracodawcy
gospodarki
Niniejszy raport jest próbą obiektywnego spojrzenia na funkcjonowanie
elastycznych instrumentów rynku pracy w województwie dolnośląskim
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
7
7

8. Pracodawcy Pracobiorcy Otoczenie systemowe,
zastanych
danych ,
Analiza
MODUŁ 1: MODUŁ 1: MODUŁ 1:
Analiz desk research Analiza desk research Analiza desk- research
MODUŁ 2: MODUŁ 3:
Metody jakościowe
 IDI z pracodawcami (N=30)  FGI pracobiorcami
(N=10)
MODUŁ 4: MODUŁ 5: MODUŁ 6:
 Studium przypadku pracodawców  Studium przypadku  IDI z IRP i
organizacjami
(N=3) pracobiorców (N=3) pracodawców (N=6)
MODUŁ 7:
 Mini grupy z udziałem pracodawców i pracobiorców (N=2)
MODUŁ 8: MODUŁ 9:
Ilościowe
Metody
 CATI z pracodawcami (N=400)  CATI z pracownikami
(N=1000)
MODUŁ 10:
Panel ekspercki
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
8
8

9. Wizerunek elastycznego
zatrudnienia
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
9

10. Rozwój elastycznych form zatrudnienia i organizacji czasu pracy w Polsce i w
województwie dolnośląskim zachodzi w sytuacji niskiej wiedzy na temat tych
form, opierającej się głównie na stereotypach zaczerpniętych z dyskursu publicznego.
Umowy śmieciowe Przeciwdziałanie kryzysowi
Elastyczne podstawy Elastyczne formy
zatrudnienia organizacji czasu pracy
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
10

11. 57% 52% pracodawców i
pracodawców i 57%52% pracobiorców i
pracobiorców 14% pracobiorców i
pracobiorców 57% pracowników
potrafi wskazad 13% pracodawców
kojarzy pojęcie wskazuje konkretne
konkretne formy nie ma żadnych
elastycznego formy
elastycznego skojarzeo z pojęciem
zatrudnienia zatrudnienia
Skojarzenia spontaniczne
Pracownicy Pracownicy
 Godziny/czas pracy  Formy pracy
 Brak korzyści dla pracowników  Godziny/czas pracy
 Formy zatrudnienia  Korzyści dla pracodawcy
 Praca tymczasowa  Praca tymczasowa
 Miejsce pracy  Brak korzyści dla pracodawcy
 Miejsce pracy
 Brak korzyści dla pracowników
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
11

12. Elastyczne formy zatrudnienia z punktu
widzenia pracodawcy
 Znaczące zmniejszenie obciążeo finansowych
 Zwiększenie elastyczności zarządzania personelem
 Możliwośd sprawdzenia umiejętności pracownika przed jego
zatrudnieniem
 Mniejszą lojalnośd pracownika, brak identyfikacji z firmą
 Koniecznośd większego zaangażowania firmy w proces poszukiwania i rekrutacji
nowych pracowników („permanentna rekrutacja”).
 Mniejsze zaangażowanie firmy w szkolenie własnych pracowników
 Możliwe niewywiązywanie się z pracowników z zobowiązao
świadomośd negatywnych korzyści wynikające ze stosowania elastycznych
konsekwencji tej formy form zatrudnienia są zdecydowanie bardziej
zatrudnienia dla pracobiorców wymierne (namacalne, konkretne), niedogodności
często pozostają zaś w sferze hipotetycznej (mogą
lecz nie muszą wystąpid) lub dotyczą
pracowników.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
12

13. Elastyczne formy zatrudnienia z punktu
widzenia pracobiorcy
 Pracownicy wydają się byd przekonani o nieuchronności stosowania EFZ wobec kryzysu na
rynku pracy.
 dostrzegają także (lub powtarzają za utartymi stereotypami) ich pozytywny wpływ na życie
rodziny – poprzez zwiększenie elastyczności czasu pracy możliwośd godzenia ról rodzinnych i
zawodowych, możliwośd zwiększenia zarobkowania.
 Jednocześnie powszechne jest stojące w opozycji do ostatniego, przekonanie o
„niesprawiedliwości” tego typu form zatrudnienia wobec pracowników. Obserwujemy silne
negatywne nacechowanie postaw wobec elastycznego zatrudnienia
Przywilej EFZ są nadużywane, tzn. wykorzystywane w Brak
pracodawcy sytuacjach bez uzasadnienia bezpieczeostwa
dla pracownika
mogłyby byd atrakcyjną propozycją, o ile pracownik miałby Wyzysk
jakąkolwiek możliwośd wyboru, czy chce z nich skorzystad. pracownika
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
13

14. Elastyczne formy zatrudnienia z punktu
widzenia pracobiorcy
%
Zalety/korzyści % Słabe strony/wady
elastyczny czas pracy, pracuje gdy/kiedy chcę 15% brak stałej pracy / stabilizacji 25%
brak świadczeo wynikających z kodeksu pracy-urlop,
pozwalają szybciej znaleźd pracę/zarabiad 11% 23%
chorobowe, socjał, ZUS itd.
możliwośd godzenia pracy i życia rodzinnego (młode 10% brak bezpieczeostwa/niepewnośd jutra/wolnienie z 20%
matki, opieka) dnia na dzieo
można dostosowad do potrzeb/preferencji/określonej 9% wykorzystywanie pracownika 14%
dyspozycyjnośd pracownika
dają możliwośd dorobienia pracownikom/pracy u kilku 8% niskie zarobki 13%
pracodawców
korzyści ekonomiczne/niższe koszty pracy/oszczędnośd 7% są niekorzystne dla pracownika 12%
na ZUSie i podatkach
duży wachlarz możliwości , różnorodnośd form 7% umowy są zbyt krótkie 7%
zatrudnienia, elastycznośd
zwiększają zatrudnienie/można dad 7% brak ciągłości lat pracy 7%
pracę/zarobek/zmniejszyd bezrobocie
korzystne dla pracodawcy - bez sprecyzowania 6% pracownicy nie preferują takich umów 4%
nieuregulowany czas pracy, koniecznośd pełnej
możliwośd rozwoju, przekwalifikowania 5% 3%
dyspozycyjności
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
14

15. Na Dolnym Śląsku najbardziej pożądanym i docelowym modelem
zatrudnienia jest model tradycyjny. bardziej ceni się trwałośd i
stabilnośd, niż możliwośd rozwoju poprzez elastycznośd i zmianę
 Elastyczne formy zatrudnienia i organizacji czasu pracy postrzegane są przez pracodawców, ale także
pracobiorców, jako formuła pracy dodatkowej/sezonowej/dorywczej ewentualnie, przeznaczonej
dla specjalistów i osób wykonujących wolny zawód, osób młodych, niemających zobowiązao
rodzinnych.
 W tym znaczeniu elastyczne zatrudnienie traktowane jest w kategoriach przejściowych, a tradycyjny
model zatrudnienia jako docelowy
 Umowa o pracę na czas nieokreślony wydaje się pełnid na rynku pracy rolę zupełnie szczególną –
jest niejako celem samym w sobie zewnętrznym gwarantem bezpieczeostwa i stabilizacji, „obiektem
pożądania”.
 Takie postrzeganie umowy o pracę na czas nieokreślony podtrzymują dodatkowo sami pracodawcy.
Często traktują oni tak rozumiane tradycyjne zatrudnienie, jako sposób motywowania pracownika
do lepszej i bardziej wydajnej pracy
 Ogromne znaczenie tradycyjnego modelu zatrudnienia na polskim rynku utrwalają preferencje
pracodawców co do doświadczenia zawodowego kandydatów do pracy.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
15

16. Najbardziej preferowana forma organizacji czasu pracy
Pracobiorcy
59% tylko umowa o pracę na 12% tylko formy elastyczne
czas określony
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
16

17. Najbardziej preferowana forma zatrudnienia ze względu
na formę obecnego zatrudnienia
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
17

18. Najbardziej preferowana forma organizacji czasu pracy
Pracobiorcy
59% tylko umowa o pracę na 12% tylko formy elastyczne
czas określony
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
18

19. Elastyczne zatrudnienie na Dolnym
Śląsku - praktyka
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
19

20. Perspektywa Perspektywa
pracobiorców pracodawców
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
20
20

21. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
21

22.  67% mieszkaoców Dolnego Śląska w ciągu ostatnich dwóch
lat pracowało u jednego pracodawcy
 10% pracuje obecnie u kilku pracodawców
 Elastyczne podstawa zatrudnienia jest typowa dla pracy
dodatkowej, w głównym miejscu pracy dominuje zatrudnienie
w formach tradycyjnych
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
22
22

23.  Dominującą formą organizacji czasu pracy w aktualnym
miejscu zatrudnienia jest standardowy, ośmiogodzinny dzieo
pracy
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
23
23

24. skala zatrudnienia w ramach EFZ
Poszczególne podregiony województwa dolnośląskiego różnią się umiarkowanie pod
względem struktury form zatrudnienia
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
24

25. Portret elastycznego pracownika
Zatrudnienie na przestrzeni dwóch ostatnich lat
 Umowa na czas nieokreślony- 63%  Umowa na czas określony- 24%
 30-39 lat: 69% , 40-49 lat: 80%, 50+: 68%  Mężczyźni: 26%
 Miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 68%  Do 29 lat: 39%
 Średnie zawodowe i wyższe : 66%  Miasto 20-50 tys. mieszkańców: 32%
 Z dziećmi: 66%  Średnie zawodowe: 29%
 Są dzieci do 6 lat: 28%
 Umowa zlecenie- 24%
 Kobiety: 27%  Umowa w niepełnym wymiarze: 11%
 Do 29 lat: 48%  Kobiety: 14%
 Miasto powyżej 50 tys. 27%  Do 29 lat: 20%
 Średnie ogólnokształcące: 36%  Miasto powyżej 20-100 tys. 15%
 Wyższe: 29%  Emerytura: 25%
 Emerytura: 43%  Renta: 15%
 Renta: 38%  Bez dzieci: 13%
 Bez dzieci: 27%
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
25
25

26. Portret elastycznego pracownika
 Pracujący w ramach umów na czas określony, to częściej mężczyźni, niż kobiety. Niemal 70% tej
grupy stanowią osoby poniżej 40 roku życia. To pracownicy raczej z wykształceniem zawodowym –
średnim lub policealnym (35%) albo zasadniczym (15%), jedną trzecią tej grupy stanowią zaś osoby
z wykształceniem wyższym.
 wśród pracujących na zasadzie samozatrudnienia dominują mężczyźni, którzy stanowią blisko 70%
tej grupy. Są to raczej osoby w średnim wieku lub starsze – aż 38% tej grupy stanowią osoby
powyżej 50 roku życia. Chod 44% stanowią tutaj osoby z wykształceniem wyższym, to przewagę
mają osoby z wykształceniem zawodowym – średnim i policealnym (31%) lub zasadniczym (18%).
 Pracujący w ramach umów cywilno-prawnych, to równie często kobiety i mężczyźni. Ponad połowę
tej grupy stanowią najmłodsi pracownicy (56%), ale bardzo liczna jest też reprezentacja osób
powyżej 50 roku życia (28%). Wśród pracujących w ramach umów cywilno-prawnych wysoki jest
odsetek osób z wykształceniem wyższym (43%), ale pojawiają się także osoby z najniższym
wykształceniem (3%) oraz z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (14%) lub średnim
zawodowym (29%). Segment ten jest najbardziej zróżnicowany demograficznie.
 Osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu, to w znacznej części kobiety (64%). Ta forma
organizacji czasu pracy jest wbrew pozorom najbardziej typowa dla najstarszych pracowników
(43%), co może sugerowad, że forma ta wykorzystywana prze osoby chcące wygaszad karierę
zawodową lub dorobid do uzyskanych świadczeo emerytalnych czy rentowych. Segment ten jest
także zróżnicowany pod względem wykształcenia, chod większy, niż w innych segmentach jest tutaj
udział wykształcenia zasadniczego zawodowego (22%) oraz średniego ogólnokształcącego (15%).
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
26

27. Zatrudnieni w ramach form elastycznych
 Osoby uczące się
 Osoby na emeryturze lub na rencie
 Osoby bez dzieci
 Osoby wykonujące dodatkową pracę
umowa na umowa na umowy niepełny
czas czas cywilno- samozatrud wymiar
OGÓŁEM nieokreślony określony prawne nienie czasu
Średni czas pracy 42,2 42,6 41,2 37,6 48,7 27,4
standardowy dzieo pracy 55% 64% 54% 18% 23% 0%
niepełny wymiar czasu 5% 4% 11% 11% 0% 100%
zadaniowy / 21% 14% 10% 46% 64% 0%
indywidualny czas pracy
równoważny czas pracy / 16% 16% 22% 18% 8% 0%
praca zmianowa
W przypadku osób wykonujących pracę dodatkową w formie elastycznego zatrudnienia
średni czas pracy to 63,4 h tygodniowo!
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
27

28. Zatrudnieni w ramach form elastycznych
W zdecydowanej większości (oprócz samozatrudnienia), zostali zmuszeni przez
pracodawcę do takiej formy zatrudnienia
Częściej niż osoby zatrudnione w ramach umowy na czas nieokreślony skrążą się na:
 Czas i organizacje pracy
 Formę zatrudnienia
 Dochody i wynagrodzenie
 Możliwośd godzenia życia rodzinnego z pracą
Wyżej szacują ryzyko utraty pracy niż osoby zatrudnione na czas nieokreślony
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
28

29. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
29

30. dwa na trzy miejsca pracy w województwie dolnośląskim
mają formę umowy o pracę na czas nieokreślony,
Inne EFZ
6%
Samozatrudnienie
2% Umowa na cza
nieokreślony
Umowa o dzieło 65%
2%
Umowa zlecenie
6%
Umowa o pracę na
czas określony lub
czas wykonywania
określonej pracy
19%
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
30
30

31. niewielki odsetek firm stosuje elastyczne zatrudnienie
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
31
31

32.  Wykorzystywane formy zatrudnienia zależą od wielkości firmy, ale chodzi tu raczej o wykorzystanie
większego zestawu niż konkretnych, wybranych instrumentów.
 Ponad połowa najmniejszych firm (zatrudniających 2-9 pracowników) – 55% - zatrudnia jedynie na
podstawie umowy o pracę, ale w grupie tej również największy jest odsetek przedsiębiorców
wykorzystujących wyłącznie inne formy niż umowa o pracę na czas nieokreślony (13%).
 Wśród firm największych trudno znaleźd takie, które nie zatrudniałyby w ramach czterech
najpopularniejszych form – czyli umowy o pracę na czas określony lub nieokreślony, umowy
zlecenia i staży zawodowych.
 Rolnictwo jest oparte niemal wyłącznie na umowach o pracę na czas określony lub nieokreślony.
Branżą z wąskim wachlarzem form zatrudnienia, z dominującym udziałem umów o pracę jest także
produkcja i przemysł, oraz w nieco mniejszym zakresie handel i naprawy.
 Z dośd szerokim wachlarzem wykorzystywanych form zatrudnienia mamy do czynienia w przypadku
branży budowlanej, usługach dla ludności, a także w większym stopniu usługach profesjonalnych
oraz administracji i usługach społecznych.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
32

33. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
33

34. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
34

35. Pracodawcy wykorzystujący wyłącznie elastyczne Pracodawcy wykorzystujący zarówno umowy o
formy zatrudnienia (7%) pracę, jak i formy elastyczne (41%)
• Niemal wyłącznie firmy mikro • Wśród nich znajdują się niemal wszystkie firmy
• O raczej stabilnym lub zmniejszającym się średnie i duże, oraz znaczna częśd firm małych
stanie zatrudnienia • W ostatnim czasie w firmach tych zwiększał się
• Często doświadczają wahao w liczbie stan zatrudnienia, wzrastało także samo
pracowników zatrudnienie w ramach EFZ
• W większości stosują ośmiogodzinny dzieo • Doświadczają wahao w liczbie pracowników
pracy, rzadziej zadaniowy czas pracy oraz okresowego wzrostu obciążenia pracą
• Ich podstawową motywacją do wykorzystania • Elastyczne formy oferują
EFZ jest obniżenie kosztów specjalistom, pracownikom
biurowym, pracownikom usług osobistych i
technikom, w tym samozatrudnienie
technikom, kierownikom i specjalistom
• Stosują szeroki wachlarz form organizacji czasu
pracy
• Ich podstawową motywacją obok obniżania
kosztów są potrzeby związane z okresowym
obciążeniem pracą, rotacją i sprawdzaniem
pracowników przed ich zatrudnieniem na stałe
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
35

36.  Ze strony pracodawcy proces decyzyjny prowadzący do wyboru elastycznych form
zatrudnienia wbrew odczuwanej empatii wobec pracowników jest bardzo racjonalny.
Realizowany jest przede wszystkim poprzez kompromis między korzyściami
ekonomicznymi (niższe koszty pracy, szkoleo, rekrutacji) a postrzeganymi kosztami
wynikającymi z obniżonej lojalności pracowników.
 Firmy zatrudniające w ramach elastycznych form robią tak głównie ze względu na chęd
obniżenia kosztów zatrudnienia oraz łatwośd rekrutacji i redukcji pracowników.
 Dla wielu przedsiębiorców EFZ są narzędziem zwiększającym szanse przetrwania
przedsiębiorstwa w bardzo trudnych warunkach dekoniunktury rynkowej
 EFZ traktowane są głównie jako doraźne instrumenty w krótkookresowej perspektywie
funkcjonowania przedsiębiorstwa
 Bardzo niewiele firm wykorzystuje elastyczne formy zatrudnienia i organizacji czasu
pracy w sposób przemyślany, jako kompleksową strategię zarządzenia zasobami
ludzkimi.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
36

37. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
37

38.  Charakterystyka „elastycznych” miejsc pracy pod względem czasu trwania
zatrudnienia, jak również stanowiska, którego zatrudnienie dotyczy pokazuje, iż
elastyczne formy zatrudnienia bardzo często bywają nadużywane, wykorzystywane
niezgodnie z intencją ustawodawcy.
 Niewielki procent zatrudnionych w ramach EFZ (16%) ma szansę na zatrudnienie w
ramach umowy na czas nieokreślony
Średni czas trwania zatrudnienia
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
38

39. Bardzo szeroki jest wachlarz stanowisk, na których zatrudnia się w ramach form
elastycznych
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
39

40. Pracownicy zatrudnieni w ramach form elastycznych rzadziej liczyd mogą na
dodatkowe benefity
Jedynie 16% zatrudnionych w ramach EFZ może w najbliższej przyszłości liczyd
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
40

41. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
41

42. W wymiarze społecznym
W wymiarze ekonomicznym
W wymiarze mikro
W wymiarze makro
W perspektywie krótkookresowej
W perspektywie długookresowej
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
42

43.  Jakie są szanse i zagrożenia związane z rozwojem
elastycznego zatrudnienia?
Jakośd elastycznego zatrudnienia
Doraźny instrument
Przemyślana strategia redukcji kosztów
funkcjonowania przedsiębiorstwa bez
przedsiębiorstw względu na interes
pracownika
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
43

44. Nierównowaga pozycji pracobiorcy i pracodawcy
 Korzyści dla większości
pracodawców
 Negatywne konsekwencje dla
większości pracowników
 Dwa typy zatrudnionych w
ramach EFZ
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
44

45. Dwa typy zatrudnionych w ramach EFZ
Pracobiorcy decyzyjni Pracobiorcy niedecyzyjni
• W dużej mierze sami podjęli • W znacznej części osoby, które
zatrudnienie w ramach EFZ, zostały zmuszone do podjęcia
ponieważ w ich przypadku bilans zatrudnienia w ramach EFZ przez
kosztów i korzyści wypada in plus okoliczności zewnętrzne lub przez
dla form elastycznych pracodawcę, chod koszty tej decyzji
• Są zadowoleni z aktualnych zdają się przeważad nad korzyściami
warunków pracy • Nie są zadowoleni z aktualnych
• Pracują w ramach warunków pracy, podjęli
samozatrudnienia, albo EFZ to zatrudnienie w EFZ z braku innych
forma pracy dodatkowej (np. obok możliwości
etatu, nauki) • Pracują w ramach umów cywilno-
• Pracownicy deficytowi na rynku prawnych, czasowych, ale nie tylko
pracy • Pracownicy mający silną
konkurencję na rynku pracy
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
45

46. Konsekwencje EFZ dla dwóch typów zatrudnionych
Pracobiorcy decyzyjni Pracobiorcy niedecyzyjni
• Godzenie życia zawodowego z osobistym • Trudności w godzeniu życia zawodowego i
• Podwyższenie dochodów gospodarstwa rodzinnego
domowego i/lub dywersyfikację źródeł • Przeciętnie niższe zarobki przy niekoniecznie
dochodu; krótszym czasie pracy, trudności z dostępem
• Utrzymanie aktywności zawodowej na do kredytów
wysokim poziomie, samorealizację; • Mniejsze poczucie stabilizacji i
• Dobra alternatywa dla pracy w ramach bezpieczeostwa dla rodziny
umowy na czas nieokreślony • Brak przewidywalności pracy (krótko- i
długoterminowo), obawa przed utratą pracy
• Przeciążenie pracą (chod jest to świadomy • Narażenie na zjawisko
wybór) wyzysku, ograniczenie możliwości awansu
• Brak zabezpieczenia socjalnego i zawodowego i szkoleo, realizacji własnych
emerytalnego jest małym problemem aspiracji
• Brak zabezpieczenia socjalnego i
emerytalnego, uprawnieo gwarantowanych
kodeksem pracy
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
46

47.  Na obecnym etapie, województwo Dolnośląskie doświadcza jedynie krótkofalowych
i ograniczonych zasięgiem skutków stosowania elastycznych instrumentów rynku
pracy (z racji też na względnie ograniczoną skalę ich stosowaniem).
 Obecnie wypracowane praktyki (zarówno negatywne jak i pozytywne) mogą mied
jednak ogromne znacznie w perspektywie długoterminowej.
 Obserwowane na poziomie indywidualnym negatywne konsekwencje stosowania
EFZ w przyszłości, jeżeli nie zostaną odwrócone negatywne tendencje, mogą mied
ogromne znacznie w wymiarze makro społecznym.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
47

48. Zagrożenia i ryzyka związane z elastycznym zatrudnieniem
EFZ jako doraźny instrumenty redukcji kosztów
Na poziomie pracowników
 Trudnośd w godzeniu życia zawodowego z rodzinnym
 Brak zadowolenia z pracy, brak możliwości samorealizacji
 Większe obciążenie pracą
 Mniejsze poczucie kontroli, sprawczości – poczucie bycia kontrolowanym
 Brak poczucia bezpieczeostwa
Na poziomie przedsiębiorstwa
 Mniejsza lojalnośd i zaangażowanie, mniejsza produktywnośd, brak akumulacji kompetencji
 Duża rotacja pracowników („permanentna rekrutacja”), możliwe większe koszty
Na poziomie makro
 Pogłębienie kryzysu demograficznego
 Kryzys więzi rodzinnych wynikający z braku stabilizacji, przewidywalności
 Zwiększenie zasięgu problemów psychologicznych wywołanych długotrwałym
stresem, frustracją
 Niepokoje społeczne związane z brakiem możliwości zaspokojenia aspiracji zawodowych i
materialnych
 Dualizacja rynku pracy, nowe podziały społeczne
 Obciążenie systemu ubezpieczeo społecznych
 Podtrzymanie nierówności na rynku pracy
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
48

49. Szanse związane z elastycznym zatrudnieniem
EFZ jako przemyślana strategia
Na poziomie pracowników
 Łatwiejsze godzenie życia zawodowego z rodzinnym
 Lepsze zarządzanie własnym czasem pracy
 Możliwośd dokształcania, podejmowania innych aktywności
 Większe poczucie kontroli
Na poziomie przedsiębiorstwa
 Większe zaangażowanie w pracę, mniejsza liczba zwolnieo, lepsza atmosfera,
wzrost motywacji, większa wydajnośd i produktywnośd, doskonalenie
kompetencji samodzielnego zarządzania
 Redukcja kosztów
 Wspieranie pozycji konkurencyjnej dzięki dostosowaniu do zmiennych
warunków
Na poziomie makro
 Aktywizacji grup pozostających poza rynkiem pracy (absolwenci, kobiety, osoby
niepełnosprawne)
 Zmniejszenie szarej strefy, zwiększenie liczby miejsc pracy
 Bardziej efektywne wykorzystanie zasobów ludzkich
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
49

50.  Czy elastyczne zatrudnienie przyczynia się do poprawy
sytuacji na rynku pracy?
EFZ a bezrobocie i miejsca EFZ a aktywizacja
pracy zawodowa
 Odpowiedź na pytanie o wpływ elastycznego zatrudnienia na obniżenie poziomu
bezrobocia i wzrost poziomu aktywizacji zawodowej jest trudna i wymaga wzięcia
pod uwagę wielu uwarunkowao o charakterze ekonomicznym, indywidulnym jak i
systemowym.
 Przykładowo w ubiegłym dziesięcioleciu w polskiej gospodarce obserwowano
zjawisko bezzatrudnieniowego wzrostu gospodarczego, którego przyczyn w pełni nie
udało się wyjaśnid.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
50

51. W województwie dolnośląskim praktyka zatrudniania w EFZ nie
jest oznaką sprawnego, elastycznego rynku pracy z wysoką
mobilnością pracowników, a może byd reakcją na kryzys.
 Pozytywny współczynnik korelacji między odsetkiem
zatrudnionych w ramach EFZ a indeksem wielowymiarowej
deprywacji (r Pearsona=0,85, R2=0,74)
 Negatywny współczynnik korelacji między odsetkiem
zatrudnionych w ramach EFZ a liczbą pracujących na 1 tys.
mieszkaoców EFZ (r Pearsona= - 0,59, R2= -0,35)
 Wypowiedzi przedsiębiorców i przedstawicieli instytucji rynku
pracy.
 Przedsiębiorstwa opierające się na EFZ częściej niż ogółem
odnotowują spadek zatrudnienia w ciągu 12 miesięcy i nie
planują wzrostu zatrudnienia w przyszłości
W przypadku konieczności rezygnacji z EFZ pracodawcy utrzymali by 57% miejsc
pracy, 43% miejsc pracy zostałoby zlikwidowanych.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
51

52. Doświadczenia innych krajów wskazują, że elastyczne formy
zatrudnienia i organizacji czasu pracy mogą byd z powodzeniem
adresowane do osób biernych zawodowo powodu obowiązków
domowych oraz grup zagrożonych wykluczeniem społecznym.
 W województwie dolnośląskim kobiety i osoby posiadające dzieci do lat 6 nie odbiegają
znacząco od ogółu pod względem stopnia wykorzystania EFZ.
 W niepełnym wymiarze czasu pracuje 7% kobiet (4% mężczyzn)
EFZ są natomiast alternatywną dla:
 Osób kontynuujących naukę szkolną lub studia – możliwośd łączenia aktywności w celu
poprawy swojej przyszłej sytuacji na rynku pracy, zdobycia doświadczenia, sprawdzenia
swoich kompetencji;
 Osób wchodzących na rynek pracy - zarówno dla osób z bardzo krótkim stażem bądź
jego brakiem – np. praca tymczasowa, która pozwoli zdobyd pierwsze doświadczenia;
 Osób starszych, które chcą wygaszad swoją aktywnośd zawodową lub uzupełnid
świadczenia emerytalne
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
52

53. Wyniki badao: Ocena skuteczności działao w zakresie aktywizacji zawodowej osób i grup
zagrożonych wykluczeniem społecznym na Dolnym Śląsku
Ze względu na bardzo niski wskaźnik zatrudnienia (35% wśród osób w wieku
aktywności zawodowej) elastyczne zatrudnienie nie przyczynia się do diametralnej
poprawy sytuacji osób zagrożonych wykluczeniem na rynku pracy. W przypadku tej
grupy mówid możemy o dużym stopniu bierności zawodowej. Jednocześnie jednak
daje ono szansę na zatrudnienie wielu spośród tych, którzy chcą lub muszą pracowad.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
53

54. Podsumowanie
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
54

55. Czym jest elastyczność?
Work – Life-
Flexicurity Umowy
Balance (WBL) Flexploitation
śmieciowe
Wyzwania Wyzysk
Przewaga Rynek
otwartej pracowników
konkurencyjna pracodawcy
gospodarki
Wyniki badao nie dają jednoznacznych i prostych odpowiedzi w tym zakresie
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
55
55

56.  Elastyczne instrumenty zatrudnienia (zarówno wymiarze formy jak i organizacji zatrudnienia) nie
są wystarczającym warunkiem osiągnięcia sukcesu – czy to na poziomie
przedsiębiorstwa, regionu, czy całej gospodarki. Instrumenty te są obarczone ryzykiem, i
nie stanowią panaceum na wszystkie problemy współczesnych gospodarek.
 Elastycznośd ma swoje dobre i złe strony. Ważne jest, aby w debacie nad jej dalszym kształtem
nie wyciągad zbyt pochopnych wniosków.
 Niniejsze badania pokazują, że negatywne efekty wykorzystania elastycznych instrumentów
rynku pracy są powiązane głównie z sytuacjami ich nadużyd.
 Elastyczne zatrudnienie nie jest dobre dla każdego pracownika, ale może stanowid udogodnienie
w przypadku wybranych grup społeczno-zawodowych, w których specyfika pracy pozwala na
rezygnację z tradycyjnych form zatrudnienia bez uszczerbku dla interesu pracobiorcy.
 Z drugiej strony, dobre praktyki w zakresie stosowania elastycznych instrumentów rynku pracy
jako przemyślanej strategii zarządzenia zasobami ludzkimi, z uwzględnieniem interesu
pracownika, już dziś wielu przedsiębiorstwom przynoszą pozytywne efekty.
 Rozpowszechnienie na szerszą skalę pozytywnych wzorców w zakresie ich stosowania, w
perspektywie długofalowej, może więc mied wpływ na rozwój ekonomiczny i gospodarczy
regionu - przyczynid się do wzrostu konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
56

57. Jakie wskazówki płyną z badań?
 Można rozważyd podjęcie działao w dwóch kierunkach – działania
systemowe i informacyjne, nakierowane na:
Modyfikację warunków dalszego korzystania przez pracodawców z
EFZ, aby w większym stopniu wykorzystywad szanse, jakie dają te
instrumenty,
Niwelowanie (w możliwym zakresie) potencjalnych negatywnych
skutków społecznych i ekonomicznych wzrostu znaczenia EFZ.
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
57

58. Jakie wskazówki płyną z badań?
Działania systemowe:
 Niwelowanie negatywnych skutków
– Przygotowanie planów działania uwzględniających zwiększone obciążenie dla opieki społecznej i
systemu emerytalnego
• Rezerwa środków finansowych w związku z oczekiwaną złą sytuacją materialną części osób
długotrwale zatrudnionych w ramach EFZ
• Rozwój systemu opieki zdrowotnej i usług opiekuoczych w związku z oczekiwaną złą sytuacją
zdrowotną części osób długotrwale zatrudnionych w ramach EFZ
• Przygotowanie wsparcia dla osób z problemami psychologicznymi wywołanymi długotrwałym
stresem, frustracją (np. depresja, uzależnienia)
– Podniesienie gotowości instytucji rynku pracy do udzielania wsparcia pracownikom zatrudnionym
w ramach EFZ, którzy z dnia na dzieo tracą pracę
– Wsparcie rodzin w opiece nad dziedmi, w celu ułatwienia organizacji życia rodzinnego:
• Wydłużenie godzin otwarcia placówek zapewniających opiekę dzieciom, dostosowanie ich do
lokalnych uwarunkowao
• Wspieranie powstawania placówek przyzakładowych, społecznych (np. poprzez zapewnienie
dofinansowania, doradztwa, wchodzenie w partnerstwo publiczno-prywatne)
 Wykorzystanie pozytywnych aspektów EFZ do poprawy sytuacji grup narażonych na wykluczenie z rynku
pracy
– Stymulowanie tworzenia elastycznych miejsc pracy dla osób, których sytuacja na rynku pracy jest
trudna, a które dzięki EFZ z powodzeniem mogłyby podjąd pracę:
• Młodzi rodzice powracający na rynek pracy po pojawieniu się potomstwa
• Osoby niepełnosprawne
• Osoby o niskich kwalifikacjach
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
58

59. Jakie wskazówki płyną z badań?
Działania informacyjne
 Na poziomie ogólnospołecznym:
– Działania zmierzające do upowszechnienia właściwej definicji pojęcia „elastyczne formy
zatrudnienia” oraz wzrostu znajomości poszczególnych form i uwarunkowao z nimi związanych –
w tym korzyści i kosztów ich wykorzystywania dla pracobiorcy
– Działania zmierzające do upowszechnienia wiedzy o kierunku rozwoju rynku pracy i wzrostu
znaczenia elastycznego zatrudnienia – należy dążyd do wzrostu świadomości uwarunkowao
współczesnej gospodarki opartej na wiedzy, od których nie ma odwrotu
– Działania dostarczające wiedzy o sposobach funkcjonowania przy zatrudnieniu w elastycznych
formach – o organizacji życia rodzinnego, perspektywach ekonomicznych, zarządzaniu czasem
pracy itp.
 Działania skierowane do pracodawców:
– Promocja EFZ i zarządzania czasem, jako narzędzi zwiększenia konkurencyjności firmy,
budowania zespołu w oparciu o pracowników o wysokich kompetencjach i wysokim poziomie
zaangażowania, budowania prestiżu przedsiębiorstwa jako atrakcyjnego, pożądanego miejsca
pracy
– Dostarczenie praktycznej wiedzy o elastycznych formach zatrudnienia oraz o elastycznych
formach zarządzania czasem - o ich zaletach i wadach z punktu widzenia pracodawcy i
pracobiorcy, o dobrych praktykach w wykorzystaniu EFZ, o potrzebie trafnego dobrania
instrumentów do potrzeb firmy i pracownika
– Oferowanie wsparcia doradczego przedsiębiorcom, którzy chcieliby zacząd wykorzystywad EFZ
do świadomego, długofalowego zarządzania zasobami ludzkimi
– Nacisk na zrównoważone wykorzystywanie EFZ, zgodne z normami etycznymi i z przepisami
prawa
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
59

60. Dziękujemy za uwagę
Zapraszamy do lektury raportu
z badao….
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
60