Θεωρία για τον πλάγιο λόγο και τη λειτουργία του στο λόγο

1. ΕΥΘΥΣ ΚΑΙ ΠΛΑΓΙΟΣ
ΛΟΓΟΣ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 1

2. Να σου
τηλεφωνήσω
σε πέντε
χρόνια;
Σε ποια περίπτωση τα λόγια λέγονται απευθείας
και σε ποια μεταφέρονται από κάποιον σε κάποιον
άλλο;
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 2

3. ΛΟΓΟΣ ΕΥΘΥΣ
Τα λόγια λέγονται άμεσα από το
ίδιο το πρόσωπο που μιλάει.
ΠΛΑΓΙΟΣ
Τα λόγια λέγονται έμμεσα από
κάποιον άλλο που τα άκουσε και τα
μεταφέρει
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 3

4. Χρησιμοποιούμε τον πλάγιο λόγο, όταν παραθέτουμε σε κείμενά μας
προφορικά ή γραπτά απόψεις άλλων όχι αυτούσιες αλλά μετασχηματισμένες
από εμάς.
Για να μετασχηματίσουμε δηλαδή τον ευθύ λόγο σε πλάγιο, χρησιμοποιούμε
 ένα ρήμα και στη συνέχεια
 την άποψη του ομιλητή, η οποία μπορεί να διατυπώνεται είτε με μια
ολόκληρη πρόταση είτε με ένα όνομα που ισοδυναμεί με πρόταση.
• Με ρώτησε αν ήμουν σύμφωνος…
• Μου είπε ότι επικροτούσε την άποψή μου…
• Μου εξέφρασε τη συμπαράστασή του.
Το ρήμα που χρησιμοποιούμε, για να μεταφέρουμε τα λόγια άλλου, μπορεί να
είναι ουδέτερο, π.χ. είπε, δήλωσε, ανέφερε, εξέφρασε…,
αλλά μπορεί και να δηλώνει, άμεσα ή έμμεσα, την οπτική αυτού που
μεταφέρει τα λόγια του άλλου, π.χ. έκρινε, φαντάστηκε, υπέθεσε, απαίτησε,
ομολόγησε …
Tα τελευταία αυτά ρήματα χρωματίζουν τα λόγια με πρόσθετα σχόλια.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 4

5. Σε ποια περίπτωση από τις παρακάτω ο λόγος είναι
ευθύς και σε ποια πλάγιος;
• Θα κάνω ό,τι μου λες.
• Η Νίκη είπε στη Μαρία: «Θα κάνω ό,τι μου λες».
• Η Νίκη είπε στη Μαρία ότι θα κάνει ό,τι της λέει.
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ
ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ
ΠΡΟΣΟΧΗ!! Ο λόγος είναι ευθύς όταν τα λόγια κάποιου μεταφέρονται
από κάποιον ακριβώς όπως τα είπε ο ομιλητής.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 5

6. ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΘΥ ΛΟΓΟ
ΣΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟ
ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑ
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 6

7. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
ΑΠΟ ΕΥΘΥ ΣΕ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ
Να μου τηλεφωνήσεις σύντομα. ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ
ΡΗΜΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ
(επιλέγω το κατάλληλο
ανάλογα με τα
συμφραζόμενα)
Ο Νίκος είπε να του τηλεφωνήσει σύντομα.
Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΟΜΙΛΗΤΗ
(οι κύριες προτάσεις γίνονται δευτερεύουσες και
αλλάζουν τα πρόσωπα, οι χρόνοι, οι εγκλίσεις)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 7

8. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
ΑΠΟ ΕΥΘΥ ΣΕ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ
Αφιερώνω το βραβείο μου στους αγαπημένους μου
γονείς.
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ
ΡΗΜΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ
(επιλέγω το κατάλληλο
ανάλογα με τα
συμφραζόμενα)
Ο ηθοποιός
δήλωσε
ότι αφιερώνει (ή αφιέρωνε) το
βραβείο του στους
αγαπημένους του γονείς.
Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΟΜΙΛΗΤΗ
(οι κύριες προτάσεις γίνονται δευτερεύουσες και
αλλάζουν τα πρόσωπα, οι χρόνοι, οι εγκλίσεις)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 8

9. Κύριες προτάσεις κρίσεως
• Οι κύριες προτάσεις κρίσεως γίνονται δευτερεύουσες
ειδικές προτάσεις.
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ: Θα έρθω μαζί σου.
ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Του είπε ότι θα έρθει μαζί του.
Τι άλλαξε από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο;
• Κύρια πρόταση  Κύρια πρόταση
(εξάρτηση) + Δευτερεύουσα πρόταση
• Το α’ και β’ πρόσωπο  γ’ πρόσωπο
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 9

10. Κύριες προτάσεις επιθυμίας
• Οι κύριες προτάσεις κρίσεως γίνονται δευτερεύουσες
βουλητικές προτάσεις.
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ: Φύγε αμέσως.
ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Τον διέταξε να φύγει αμέσως.
Τι άλλαξε από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο;
• Κύρια πρόταση  Κύρια πρόταση
(εξάρτηση) + Δευτερεύουσα πρόταση
• Το α’ και β’ πρόσωπο  γ’ πρόσωπο
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 10

11. Οι Ευθείες ερωτήσεις
• Οι κύριες ερωτηματικές προτάσεις γίνονται δευτερεύουσες
πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις.
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ: Πότε θα έρθεις;
ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Τον ρώτησε πότε θα έρθει.
Τι άλλαξε από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο;
• Κύρια πρόταση  Κύρια πρόταση
(εξάρτηση) + Δευτερεύουσα πρόταση
• Το α’ και β’ πρόσωπο  γ’ πρόσωπο
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 11

12. Οι Δευτερεύουσες προτάσεις
• Οι δευτερεύουσες προτάσεις παραμένουν δευτερεύουσες
προτάσεις.
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ: Θα στενοχωρηθώ, αν δεν έρθεις.
ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Του είπε ότι θα στενοχωρηθεί, αν
δεν έρθει.
Τι άλλαξε από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο;
• Κύρια πρόταση  Κύρια πρόταση (εξάρτηση) +
Δευτερεύουσα πρόταση α’ + Δευτερεύουσα πρόταση β’
• Το α’ και β’ πρόσωπο  γ’ πρόσωπο
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 12

13. Ποιες άλλες λέξεις αλλάζουν;
• Τα επιρρήματα (τοπικά ή χρονικά)
oΦύγε γρήγορα από εδώ.  Του είπε να φύγει γρήγορα
από εκεί.
oΤώρα είναι αργά για να έρθεις.  Του είπε ότι τότε ήταν
αργά για να έρθει.
• Τα πρόσωπα (ρημάτων και αντωνυμιών)
oΜη ρωτάς πολλά.  Τον συμβούλευσε να μη ρωτάει
πολλά.
oΕλάτε μαζί μας.  Τους πρότειναν να πάνε μαζί τους.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 13

14. Ποιες άλλες λέξεις αλλάζουν;
• Οι χρόνοι
oΕίναι άδικο αυτό που γίνεται.  Παραπονέθηκε ότι ήταν
άδικο αυτό που γινόταν. (ο ενεστώτας έγινε παρατατικός)
• Οι εγκλίσεις
oΤρέξε όσο πιο γρήγορα μπορείς.  Του είπε να τρέξει
όσο πιο γρήγορα μπορούσε. (η προστακτική έγινε
υποτακτική)
Οι αλλαγές στις εγκλίσεις και τους χρόνους
συμβαίνουν όταν το ρήμα εξάρτησης
βρίσκεται σε παρελθοντικό χρόνο.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 14

15. Αλλαγή χρονικής τοποθέτησης
• Καθώς ο ομιλητής μεταφέρει λόγια άλλων (ή δικά
του) που διατυπώθηκαν αρχικά σε κάποια στιγμή
στο παρελθόν, χρειάζεται να μεταφέρει και τη
χρονική τοποθέτηση.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 15
Η ελληνική γλώσσα δίνει μεγάλη ελευθερία σ’ αυτό.
• Ο ομιλητής μπορεί τις περισσότερες φορές να χρησιμοποιήσει τον
ίδιο ακριβώς χρόνο που είχε χρησιμοποιήσει ο αρχικός ομιλητής,
προσαρμόζοντας μόνο το πρόσωπο και τον αριθμό:
ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ: -Έχω πάει πολλές φορές στη Μάνη
ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: Ο Παύλος είπε ότι έχει πάει πολλές φορές στη
Μάνη.

16. Ευθύς λόγος Πλάγιος λόγος
Ενεστώτας
• Δε φοβάται τίποτε.
Ενεστώτας ή Παρατατικός
• Είπε πως δε φοβάται (ή δε φοβόταν)
τίποτα.
Παρακείμενος
• Εγώ το έχω στείλει το γράμμα.
Παρακείμενος ή Υπερσυντέλικος
• Έλεγε πως αυτός το έχει στείλει (ή
είχε στείλει) το γράμμα.
Μέλλοντας
• Θα κρατήσει το λόγο του;
Μέλλοντας ή θα + Παρατατικός
• Δεν ήταν βέβαιο αν θα κρατήσει (ή
θα κρατούσε) το λόγο του.
Υποτακτική (δευτερεύουσας
πρότασης)
• Αν κλειστούν στη σπηλιά, θα
τους πιάσουν οι Τούρκοι.
Υποτακτική ή Οριστική Παρατατικού
• Έλεγε πως, αν κλειστούν (ή αν
κλείνονταν) στη σπηλιά, θα τους
πιάσουν (ή θα τους έπιαναν) οι
Τούρκοι.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 16

17. Από τη θεωρία στην πράξη…
Μεταφέρετε την απάντηση του Β.Ε. σε πλάγιο λόγο.
Χρησιμοποιείστε ως ρήματα εξάρτησης εκείνα που ταιριάζουν αρχικά με
βάση την ερώτηση που διατυπώθηκε κι έπειτα όσα νομίζετε κατάλληλα.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 17
ΕΡ. Συμφωνείτε με την άποψη ότι με αυτόν τον τρόπο
περιορίζεται η ελευθερία της έκφρασης;
Β.Ε.: Περισσότερη παρέμβαση σημαίνει και λιγότερη
ελευθερία. Ήμουν πάντα της άποψης ότι όταν υπάρχουν
παρεμβάσεις, αυτά που χάνονται είναι περισσότερα από αυτά
που κερδίζονται. Δεν είναι δουλειά των μηχανισμών, αλλά των
χρηστών να απομονώσουν τέτοια φαινόμενα. Είμαι εναντίον
κάθε περιορισμού, με πιο απλά λόγια αν και αναγνωρίζω ότι
υπάρχει πρόβλημα.

18. Από τη θεωρία στην πράξη…
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 18
Ο Β.Ε. συμφώνησε ότι περισσότερη παρέμβαση σήμαινε
(σημαίνει) και λιγότερη ελευθερία και συμπλήρωσε ότι ήταν πάντα
της άποψης ότι όταν υπάρχουν παρεμβάσεις, αυτά που χάνονται
είναι περισσότερα από αυτά που κερδίζονται. Σημείωσε ακόμα ότι
δεν ήταν (είναι) δουλειά των μηχανισμών, αλλά των χρηστών να
απομονώσουν τέτοια φαινόμενα. Τέλος δήλωσε ότι με πιο απλά
λόγια ήταν εναντίον κάθε περιορισμού, αν και αναγνώριζε ότι
υπήρχε (υπάρχει) πρόβλημα.

19. Ευθύς Vs Πλάγιος Λόγος
Ο ευθύς λόγος προσδίδει αμεσότητα,
παραστατικότητα, ζωντάνια στο κείμενο.
Δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον
αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει άμεσα
τις απόψεις που μεταφέρονται.
Σπάει η μονοτονία του λόγου με αποτέλεσμα
να ελκύεται το ενδιαφέρον και να κεντρίζεται
η προσοχή του αναγνώστη.
Η άποψη του ομιλητή έχει το στοιχείο της
προσωπικής, αυθεντικής μαρτυρίας που
τεκμηριώνει τις απόψεις που
παρουσιάζονται.
Το μήνυμα και η πληροφορία δίνεται χωρίς
τη διαμεσολάβηση του συγγραφέα και
μεταφέρεται αυτούσιο χωρίς σχολιασμό στον
αναγνώστη που αφήνεται να κρίνει ο ίδιος το
περιεχόμενο των λόγων.
Ο πλάγιος λόγος μεταφέρει τις απόψεις
και τις μαρτυρίες άλλων προσώπων
μέσα από τη διαμεσολάβηση της
ματιάς του συγγραφέα.
Υπάρχει περιθώριο διατύπωσης
σχολιασμού και κριτικής από την
πλευρά του συγγραφέα που έχει τη
δυνατότητα να αξιολογήσει τα λόγια
που μεταφέρει χρησιμοποιώντας το
ανάλογο ρήμα εξάρτησης.
Δημιουργεί μία απόσταση ανάμεσα
στον αναγνώστη/ακροατή που
συμβάλλει σε ένα ύφος
αποστασιοποιημένο και έμμεσο.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 19
Η εναλλαγή ευθέος και πλάγιου λόγου
προσφέρει ζωντάνια στο ύφος του κειμένου.