1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Barbara Górka
Ocenianie wartości i skuteczności reklamy
342[01].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Teresa DŜugar
mgr Marianna Biernacik-Bartkiewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr Barbara Górka
Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 342[01]Z1.01,
„Ocenianie wartości i skuteczności reklamy”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik organizacji reklamy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Rodzaje sztuk plastycznych 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2 Budowa dzieła plastycznego 14
4.3. Funkcje, piękno i wartość sztuki artystycznej i uŜytkowej 22
4.4. Dzieje sztuki, style w sztuce, charakterystyka stylów 28
4.5. Architektura, malarstwo i rzeźba w sztuce 38
4.6. Kierunki i tendencje współczesnej sztuki 53
4.7. Sztuka ludowa a sztuka uŜytkowa 60
4.8. Historia i rozwój reklamy 67

3
4.9. Rodzaje, funkcje i środki reklamy 76
4.10. Treść i forma przekazu reklamowego 84
4.101. Materiał nauczania 84
4.11. Efektywność reklamy. 90
4.12. Wykorzystanie współczesnej sztuki w przekazie reklamowym. Estetyka
reklamy 95
5. Sprawdzian osiągnięć 100
6. Literatura 105

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik dla ucznia obejmuje tematykę dotyczącą terminologii z zakresu historii sztuki
i reklamy oraz ich ewolucji w miarę rozwoju techniki i gospodarki. Dotyczy równieŜ oceny
wartości i skuteczności róŜnych form i treści reklamowych. Celem poradnika jest zapoznanie
uczniów z podstawowymi stylami i dziełami sztuki róŜnych epok, a takŜe określenie ich
wpływu na sztukę uŜytkową, wzornictwo przemysłowe i reklamę. Zadaniem poradnika jest
kształtowanie umiejętności, stanowiących podstawę posługiwania się podstawową wiedzą
z zakresu sztuk plastycznych, historii sztuki i reklamy, oceniać treść i formę przekazu
reklamowego.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej;
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej;
3. Materiał nauczania umoŜliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne źródła informacji. Obejmuje on równieŜ ćwiczenia, które zawierają:
− wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
− pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
− sprawdzian teoretyczny.
4. Przykłady ćwiczeń oraz zestawy pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Prawidłowe wykonanie ćwiczeń jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdziany postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, Ŝe opanowałeś materiał albo nie.
JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po zrealizowaniu
materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po zrealizowaniu
materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny
pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.

5
Schemat układu jednostek modułowych
342[01].Z1.01
Ocenianie wartości
i skuteczności reklamy
342[01].Z1.02
Projektowanie reklamy
342[01].Z1
Historyczno-artystyczne
podstawy reklamy

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
– stosować normy społeczne: prawne, etyczne, estetyczne, językowe i zwyczajowe,
– określać wpływ organizacji pracy na efektywność działalności,
– stosować zasady racjonalnego działania,
– oceniać merytoryczną i estetyczną wartość przygotowanych informacji,
– wykorzystywać róŜne źródła informacji dotyczące organizacji procesu pracy,
– określać czynniki optymalizujące współdziałanie jednostki z grupą,
– wykorzystywać aktualne informacje techniczne i technologiczne w działalności
informacyjnej,
– stosować podstawowe zasady pracy z komputerem i urządzeniami peryferyjnymi,
– wykorzystywać w praktyce oprogramowanie uŜytkowe i systemowe komputera,
– dobierać jakość grafiki do realizowanego zadania,
– określać parametry map bitowych,
– dobierać format plików graficznych zgodnie z przeznaczeniem,
– wykonywać przekształcenia izometryczne obrazu,
– dobierać odpowiednią rozdzielczo śćskanera,
– zeskanować oraz pozyskać obraz cyfrowy i zachować go w róŜnych formatach,
– przetwarzać obraz oraz dokonać zaawansowanego montaŜu,
– tworzyć grafikę przeznaczoną do serwerów internetowych,
– rozróŜniać pliki multimedialne,
– dokonywać zapisu dźwięku,
– odtwarzać pliki dźwiękowe,
– korzystać z bazy gotowych efektów dźwiękowych,
– posługiwać się programami do tworzenia grafiki komputerowej,
– zapisywać obraz wideo,
– dokonywać edycji, konwersji, kompresji oraz montaŜu sekwencji obrazu wideo,
– korzystać z publikacji elektronicznych zamieszczanych w sieci Internet,
– korzystać z oprogramowania multimedialnego,
– posługiwać się terminologią zawodową w języku angielskim.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− zastosować podstawową terminologię z zakresu sztuk plastycznych,
− wykorzystać w reklamie wiedzę dotyczącą formy dzieła plastycznego,
− zdefiniować funkcje sztuki,
− scharakteryzować podstawowe style w sztuce,
− określić wpływ stylu danej epoki na wzornictwo przedmiotów codziennego uŜytku,
− rozróŜnić charakterystyczne dzieła sztuki róŜnych epok,
− podać kryteria oceny nieprzemijających wartości malarstwa i rzeźby,
− wymienić kryteria oceny estetycznych wartości sztuki uŜytkowej,
− określić znaczenie sztuki ludowej róŜnych epok,
− scharakteryzować kierunki i tendencje rozwojowe współczesnej sztuki,
− wykorzystać podstawową wiedzę z zakresu historii reklamy,
− scharakteryzować rodzaje, funkcje i środki reklamy,
− ocenić formę i treść przekazu reklamowego,
− dobrać i zastosować środki reklamy w zaleŜności od jej celu i funkcji,
− ocenić zgodność i treść zastosowanych środków wyrazu z potrzebami i oczekiwaniami
adresata,
− dobrać media do publikacji reklamy,
− ocenić efektywność reklamy,
− pozyskać i wykorzystać informacje dotyczące aktualnych trendów w reklamie,
− wykorzystać w reklamie aktualne trendy współczesnej sztuki,
− wykorzystać róŜne źródła informacji do aktualizacji wiedzy o współczesnej sztuce
i reklamie.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Rodzaje sztuk plastycznych
4.1.1. Materiał nauczania
Sztuki plastyczne – jeden z podstawowych obok poezji i muzyki działów sztuk pięknych,
obejmuje dziedziny wizualnej twórczości artystycznej.
Rys. 1. Rodzaje sztuk plastycznych [opracowanie własne]
Podstawowe działy sztuk plastycznych to:
1. formy płaszczyznowe (kreowanie obrazu)
− malarstwo,
− rysunek,
− grafika: warsztatowa (poligrafia artystyczna), uŜytkowa (stosowana, projektowa),
komputerowa,
− fotografika,
− ornamentyka,
2. formy przestrzenne (kreowanie kształtu)
− architektura,
− rzeźba,
− instalacja,
− scenografia,
− wzornictwo przemysłowe,
− rzemiosło artystyczne.
Kwestią sporną jest, czy do sztuk stricte plastycznych moŜna zaliczyć równieŜ grafikę
komputerową, bo choć twórca w tym przypadku nie zmaga się z samą materią, to mają
odniesienie do sztuk plastycznych wszystkie pozostałe aspekty aktu twórczego.
Malarstwo posługuje się barwną plamą i linią umieszczonymi na płótnie lub innym
podłoŜu (papier, deska, mur), a dzieła zwykle są dwuwymiarowe lub dwuwymiarowe
z elementami przestrzennymi. Twórczość malarska podlega zasadom właściwym dla danego
okresu. Poszukiwanie odmiennych form wyrazu przyczynia się jednak do kształtowania
nowych oryginalnych kierunków i niezwykłej róŜnorodności dzieł malarskich.
RODZAJE SZTUK
PLASTYCZNYCH
ARCHITEKTURA RZEŹBA
MALARSTWO RYSUNEK
GRAFIKA RZEMIOSŁO
ARTYSTYCZNE

9
Rysunek to technika tworzenia obrazu na płaszczyźnie polegająca na nanoszeniu na
powierzchnię walorów wizualnych przy uŜyciu ołówka, tuszu, mazaka, węgla rysunkowego
lub innych narzędzi. Jego podstawowym środkiem wyrazu jest kreska. To ona określa formę
i nadaje kształt przedstawionym obrazom. O rysunku jest mowa, kiedy wykonujemy pracę
narzędziem, który pozostawia ślad kreski na płaszczyźnie. Rysunek moŜe stanowić ostateczny
cel pracy plastycznej, jak równieŜ bywa pomocny w projektowaniu dzieła z innej dziedziny
architektury, rzeźby, malarstwa itp. (jako szkic). Rysunek stwarza wiele moŜliwości
obrazowania wynikających z jego róŜnorodności tematycznej i technicznej. Portrety, pejzaŜe,
martwe natury czy szkice dają niepowtarzalne efekty i odmienne walory.
Grafika – obejmuje techniki pozwalające na powielanie rysunku na papierze lub tkaninie
z uprzednio przygotowanej formy. ZaleŜnie od funkcji rozróŜniamy grafikę artystyczną
zwaną teŜ warsztatową oraz grafikę uŜytkową zwaną teŜ stosowaną.
Grafika artystyczna (warsztatowa) wyróŜnia się skupieniem w rękach artysty całego
procesu twórczego od projektu przez wykonanie matrycy do wykonania odbitek – rycin, które
mają wartość oryginalnych dzieł sztuki. Ilość odbitek uzyskanych z jednej płyty zaleŜy od
techniki. Podstawowe techniki graficzne dzielą się na: wypukłe, wklęsłe i płaskie.
Grafika uŜytkowa, dziedzina grafiki i drukarstwa artystycznego słuŜąca celom
uŜytkowym, związana z rynkiem wydawniczym i reklamą. Grafika uŜytkowa obejmuje plakat,
ilustrację, druki okolicznościowe, znaczki pocztowe, banknoty, ekslibrisy i liternictwo.
Rodzaje technik graficznych:
− techniki druku wypukłego: drzeworyt, linoryt, gipsoryt cynkotypia kreskowa, cynkotypia
siatkowa, fleksografia,
− techniki druku wklęsłego,
− techniki suche: miedzioryt, staloryt, suchoryt, ceratoryt, kamienioryt, sucha igła, mezzotinta,
− techniki trawione: akwaforta, akwatinta, miękki werniks, odprysk, heliograwiura,
fluoforta,
− techniki druku płaskiego: litografia, monotypia,
− serigrafia (druk sitowy, sitodruk, silk screen).
Grafika warsztatowa – współczesny termin oznaczający wszystkie techniki druku, poza
technikami przemysłowymi, czyli poza poligrafią. MoŜna przyjąć, Ŝe grafika warsztatowa to
ogół artystycznych technik druku, aczkolwiek większość z nich miała w przeszłości znaczenie
jak najbardziej praktyczne.
Grafika komputerowa jest obecnie narzędziem powszechnie stosowanym w nauce,
technice, kulturze oraz rozrywce. Oto kilka przykładowych zastosowań:
− kartografia,
− wizualizacja danych pomiarowych (np. w formie wykresów dwu- i trójwymiarowych),
− wizualizacja symulacji komputerowych,
− diagnostyka medyczna,
− kreślenie i projektowanie wspomagane komputerowo,
− przygotowanie publikacji (DTP),
− efekty specjalne w filmach,
− gry komputerowe.
Fotografika to dziedzina sztuki polegająca na tworzeniu obrazów malarskopodobnych
przy pomocy technik fotograficznych.
Termin ten funkcjonuje (funkcjonował) tylko w Polsce. Celem jego wprowadzenia była
chęć odróŜnienia artystów od rzemieślników. Obecnie określenie to zanika i jest zastępowane
terminem „fotografia artystyczna”.
Architektura jest sztuką organizowania przestrzeni, obejmującą dziedziny techniki,
a jednocześnie m.in. sztuki i filozofii, która zajmuje się transformacją przestrzeni, jaką

10
zamieszkujemy, na miarę naszych osiągnięć, aspiracji i nadziei. Obiekt, dzieło architektury,
powinien odpowiadać zamierzonej funkcji, celowości technicznej, wymaganiom ekonomicznym
i estetycznym, a przede wszystkim, dąŜeniom i oczekiwaniom uŜytkowników jego przestrzeni.
Rzeźbę odróŜnia od malarstwa i grafiki uchwycenie głębi i trójwymiarowość. Rzeźby są
głównie wykonane do oglądania dookolnego, a rzadziej np. do spoglądania na nie z góry czy
z dołu. Oprócz tych cech rzeźba moŜe posiadać fakturę (w zaleŜności od uŜytego materiału)
lub kolor (tzw. rzeźba polichromowana). MoŜe być równieŜ klasyfikowana ze względu na
swoją skalę (np. miniaturowa lub monumentalna). W dawnych wiekach ukształtowały się
niezwykle skomplikowane techniki tworzenia rzeźby.
Istnieje wiele sposobów klasyfikacji rzeźby, m.in.:
− rzeźby pełne,
− płaskorzeźby – reliefy,
Ze względu na liczbę przedstawionych postaci:
− wolno stojące (pojedyncze),
− grupowe.
Ze względu na temat rzeźby dzieli się je z kolei na:
− przedstawiające m.in.: antropomorficzne, pełnofigurowe, popiersia, głowy; zoomorficzne,
np. zwierzęta rzeczywiste, zwierzęta fantastyczne; floralne, inne,
− abstrakcyjne,
− instalacje.
Ze względu na funkcję moŜna wyodrębnić m.in. następujące grupy:
− rzeźby dekoracyjne (np. popiersie Marszałka),
− rzeźby architektoniczne (np. płaskorzeźba w tympanonie staroŜytnej budowli),
− rzeźby kultowe (np. posąg Chrystusa lub Atena Partenos Fidiasza),
− rzeźby memoratywne, w tym: pomnikowe i nagrobne.
Scenografia to sztuka kształtowania przestrzeni teatralnej oraz plastyczne oprawy
przedstawień, filmów; wizualna oprawa widowiska, teatralnego, filmowego, telewizyjnego,
baletowego itd. obejmująca środki świetlne i plastyczno-malarskie oraz kostiumy z rekwizytami.
Wzornictwo przemysłowe (ang. industrial design) – działalność twórcza, której celem
jest określenie formalnych właściwości przedmiotów wytwarzanych przemysłowo. Te
formalne właściwości obejmują cechy zewnętrzne. Zasadniczo stanowią je jednak te
strukturalne i funkcjonalne relacje, które dany system czynią całością spójną, i to zarówno
z punktu widzenia producenta, jak i uŜytkownika. Wzornictwo przemysłowe zmierza do
objęcia tych wszystkich aspektów otoczenia człowieka, które albo są uwarunkowane
produkcją przemysłową albo są jej bezpośrednim rezultatem.
Rzemiosło artystyczne – czasem zamienne z określeniem sztuka uŜytkowa – dziedzina
sztuki zajmująca się wytwarzaniem przedmiotów uŜytkowych o wysokich walorach
estetycznych. Głównie dotyczy to takich wyrobów jak: (meble, okucia, złotnictwo, tkanina,
ceramika). Z samej nazwy wynika, Ŝe są to przedmioty wykonane w warsztatach
rzemieślniczych. Dotyczy to takŜe snycerki i intarsji (stolarstwo artystyczne), kowalstwa
artystycznego, konwisarstwa, kotlarstwa, jubilerstwa i emalierstwa, płatnerstwa i mieczownictwa,
rusznikarstwa, zegarmistrzostwa, introligatorstwa, witraŜownictwa, powoźnictwa i wielu innych.
Jednak od średniowiecza tkaniny wykonywane były w manufakturach (Włochy, Flandria,
Francja), szkła w hutach szklanych, później takŜe fajanse i porcelana w specjalistycznych,
duŜych wytwórniach, które niezupełnie mogą się kojarzyć z warsztatami rzemieślniczymi.
Szczególnie od XIX wieku, artystyczne przedmioty uŜytkowe wykonuje się równieŜ
w zakładach przemysłowych, we fabrykach, czasem zwane „przemysłem artystycznym”
(początkowo tak właśnie nazywano wyroby rzemiosła artystycznego). W ciągu XX wieku
rozwinęła się takŜe twórczość artystyczna, zwana unikatową, w pracowniach artystów. W tym
teŜ czasie zaistniała sztuka projektowania takich przedmiotów dla przemysłu, zwana
designem.

11
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień znane ci dziedziny sztuk plastycznych?
2. Jakie są charakterystyczne cechy malarstwa?
3. Na czym polega technika rysowania?
4. Jakie wyróŜniamy rodzaje grafiki?
5. Jakie wyróŜniamy techniki graficzne?
6. Jaką dziedziną sztuki jest fotografika?
7. Jakim rodzajem sztuki jest architektura?
8. Jakie cechy odróŜniają rzeźbę od malarstwa i grafiki?
9. Jakim rodzajem sztuki jest scenografia?
10. Jakim rodzajem działalności zajmuje się rzemiosło artystyczne?
11. Jakim rodzajem działalności zajmuje się wzornictwo przemysłowe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypisz podobieństwa i róŜnice pomiędzy: malarstwem, rysunkiem i grafiką.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą rozdziału i materiałem nauczania,
2) skonstruować formularz lub tabelę do prezentacji ćwiczenia,
3) wypisać podobieństwa,
4) wypisać róŜnice,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− plansze poglądowe, foliogramy,
− przeźrocza,
− albumy, reprodukcje, materiały źródłowe,
− techniczne środki kształcenia: wideo, rzutnik, projektor,
− literatura rozdziału.
Ćwiczenie 2
Wyszukaj Internecie i przedstaw przykłady róŜnych dzieł graficznych, które wzbudziły
twoje zainteresowanie. Uzasadnij wybór.
2) wyszukać przykłady róŜnych dzieł graficznych,
3) wypisać powody wyboru,

12
− stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
− przeźrocza,
Ćwiczenie 3
Odszukaj i przedstaw obiekty architektoniczne i przykłady interesujących dzieł
rzeźbiarskich występujących w najbliŜszej okolicy.
2) wyszukać przykłady róŜnych obiektów architektonicznych,
3) wyszukać przykłady róŜnych dzieł rzeźbiarskich,
− przeźrocza.
Ćwiczenie 4
Wyszukaj w róŜnych źródłach i przedstaw w postaci prezentacji przykłady rzemiosła
artystycznego.
2) wyszukać przykłady rzemiosła artystycznego,
− przeźrocza,

13
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać podobieństwa i róŜnice pomiędzy rysunkiem,
malarstwem i grafiką?
2) przedstawić przykłady róŜnych dzieł graficznych
i uzasadnić swój wybór ?
3) scharakteryzować obiekty architektoniczne?
4) podać przykłady rzeźb róŜnego typu?
5) podać przykłady rzemiosła artystycznego?
6) podać kryteria podziału sztuk plastycznych?
7) określić formy przestrzenne sztuk plastycznych?
8) podać kryterium podziału technik graficznych?
9) zaprezentować na forum zespołu wykonaną pracę?

14
4.2. Budowa dzieła plastycznego
Analiza dzieła sztuki obejmuje analizę formalną i analizę treści.
Formalna analiza dotyczy następujących elementów:
− kompozycji,
− barwy,
− linii,
− kontrastów,
− faktury,
− światła,
− przestrzeni i perspektywy.
Kompozycja w sztukach plastycznych to dzieło sztuki plastycznej, a takŜe sposób
powiązania elementów formalnych dzieła tak, by tworzyły całość zgodną z intencją twórcy;
z kompozycją wiąŜe się pojęcie tzw. schematu kompozycyjnego (stałego układu elementów
kompozycji charakterystycznych dla danego kierunku, epoki itp.). Słowo „kompozycja”
pochodzi od łacińskiego – compositi, czyli zestawienie, rozmieszczenie, układ, urządzenie
czegoś.
Podział kompozycji:
− otwarta,
− zamknięta,
− symetryczna,
− asymetryczna,
− statyczna,
− dynamiczna,
− centralna.
Kompozycja moŜe być otwarta i polega na tym, Ŝe związki między poszczególnymi
elementami są luźne a ich proporcje naruszone, poszczególne wątki nie muszą być skończone
i zamknięte, natomiast całość odznacza się fragmentarycznością. Powoduje to, Ŝe jej
kontynuacja w wyobraźni staje się moŜliwa. MoŜliwe staje się takŜe „rozciąganie” jej
w kaŜdym kierunku lub teŜ „wycinania” z niej dowolnych fragmentów.
Kompozycja moŜe teŜ być zamknięta, zwarta, skończona, wewnętrznie niepodzielna.
Zwykle jest zrównowaŜona i statyczna. Tworzy wraŜeniowo jedną całość, ograniczoną
w określonej przestrzeni.
Złoty podział to zasada kompozycyjna umoŜliwiająca osiągniecie maksymalnej zwartości
dzieła jak równieŜ wytworzenie wraŜenia estetyczności i ładu. Przy podziale prostokąta,
połączenia ad, bc, eg, fh określane są jako „złote linie”, a punkty przecięcia tych linii jako
„złote punkty”. Są to miejsca najlepsze dla najwaŜniejszych elementów kompozycji.
Kontrast to zestawienie ze sobą elementów wyraźnie, krańcowo róŜniących się od siebie.
Podział kontrastu dotyczy: kierunków, kształtów, walorów, kolorów, wielkości.
Kreska to ślad po narzędziu, jakie pozostawia ono na płaszczyźnie, a rytm to regularne
powtarzanie się, tych samych lub podobnych elementów, w określonych odstępach.
Kontur to linia opisująca kształt przedmiotu, a bryła to środek wyrazu właściwy rzeźnie
i architekturze, ma on trzy wymiary: długość, szerokość i wysokość. Dodatkowym elementem
bryły jest jej faktura oraz kształt.
Perspektywa to umiejętność ukazywania trójwymiarowych przedmiotów na płaszczyźnie,
z zachowaniem naturalnych stosunków przestrzennych. Perspektywa malarska nawiązuje do

15
fizjologii widzenia, geometrii wykreślnej i optyki. Podstawową jej zasadą jest pozorne
zmniejszanie się wielkości przedmiotu w miarę oddalania od widza oraz pozorna zbieŜność
ku horyzontowi wszystkich linii biegnących od oka widza do przedmiotu – jest to tzw.
perspektywa linearna.
Istotą perspektywy jest rzutowanie wszystkich punktów przestrzeni na płaszczyznę lub
inną powierzchnię, względem pewnego punktu zwanego środkiem perspektywy. Konstrukcja
perspektywy w rysunku i malarstwie opiera się właśnie na stosowaniu tzw. punktów zbiegu,
które pozwalają wyznaczyć prawidłowy kształt przedstawianych obiektów. Perspektywa jest
najczęściej uŜywanym i najbardziej naturalnym dla człowieka sposobem odwzorowania
przestrzeni na płaskiej powierzchni.
RozróŜnia się takŜe perspektywy:
− powietrzną (barwna, malarska),
− zbieŜną (linearna, renesansowa),
− kulisową,
− hieratyczną,
− pasową,
− Ŝabią (punkt widzenia połoŜony nisko),
− ptasią (topograficzna).
Oprócz perspektywy linearnej stosuje się w malarstwie tzw. perspektywę powietrzną
i barwną, polegającą na tym, Ŝe w powietrzu przedmioty w miarę oddalania od widza
zmieniają barwę (przesunięcie w kierunku barw zimnych) oraz stają się mniej wyraźne.
Pewną odmianą perspektywy jest tzw. perspektywa intencjonalna – osobę najwaŜniejszą na
obrazie przedstawia się w skali większej niŜ otoczenie.
Odmienne sposoby przedstawiania perspektywy moŜna spotkać w malarstwie Wschodu
(Chiny, Japonia), gdzie posługiwano się tzw. aksonometrią ukośną.
Rys. 2. Przykład perspektywy w malarstwie Idealne miasto (1475), Piero della Francesca.
[http://pl.wikipedia.org/wiki/Perspektywa]
Bardzo waŜnym elementem dzieła plastycznego jest kolor, czyli wraŜenie optyczne
powstające na siatkówce oka, na którą pada fala świetlna o długości od 400 do 760
nanometrów lub pigmenty, czyli kolory w postaci stałej.
Kolor to właściwość przedmiotów widzianych w świetle dziennym. Mówi się „światło
dzienne”, poniewaŜ bez światła przedmioty nie mają barwy. Dzieje się tak, dlatego Ŝe kolor
powstaje w wyniku odbicia w naszych oczach światła padającego na obiekt. Kolor światła
powstaje z promieni imitujących samo światło. Jeśli jedną z barw światła (na przykład zieleń)
dodamy do innej (na przykład czerwieni), otrzymamy jaśniejszy kolor (w tym przypadku
Ŝółcień). Gdy światło „maluje” przedmiot, dzieje się tak w wyniku nakładania się róŜnych
jego promieni. Trzeba pamiętać, Ŝe te laboratoryjne eksperymenty dotyczą jedynie światła
rzucanego w czystej postaci, nie zaś farb nakładanych na nieprzezroczystą powierzchnię.
Pigmenty są uzyskiwane z rozmaitych źródeł mineralnych i chemicznych, które po
zmieszaniu z medium dają farbę. Jeśli stosuje się je warstwami półprzeźroczystymi, jak

16
w przypadku akwareli czy tuszu, powierzchnia spod nich wyzierająca tworzy kolejny kolor.
Teoretycznie wszystkie barwy natury moŜna uzyskać, mieszając trzy kolory podstawowe
(Ŝółcień, czerwień i błękit) w nieskończonej liczbie proporcji. W praktyce, moŜna uzyskać
jedynie 95 % kolorów występujących w naturze. Często, aby otrzymać dany odcień, trzeba
w długi i skomplikowany sposób mieszać kolory. Dlatego artyści, graficy-projektanci
i ilustratorzy powinni wykorzystywać róŜnorodne kolory dostępne na rynku. W rzeczywistości,
jeśli chodzi o tradycyjne media malarskie, rzadko spotyka się trzy podstawowe barwy. Farby, dla
artystów, produkowane są z pigmentów naturalnych i syntetycznych, w wielu odcieniach,
przedstawionych na wykresach kolorystycznych. Mając do czynienia z czystymi pigmentami
trzeba pamiętać, jaka jest ich trwałość (kolorystyczna), solidność (niezmienność barwy)
i odporność na światło, (czyli jak szybko blakną lub zmieniają odcień po wystawieniu na
światło).
Podział kolorów wyróŜnia kolory podstawowe, czyli te, które nie powstały w wyniku
mieszania innych. Jeśli zmiesza się je w róŜnych ilościach, moŜna otrzymać niemal
nieskończoną liczbę barw. Trzy podstawowe kolory pigmentów to Ŝółcień, czerwień i błękit.
Kolory powstałe w wyniku zmieszania dwóch sąsiednich barw podstawowych znane są jako
drugorzędne. Efektem poszczególnych połączeń barw podstawowych są następujące kolory
drugorzędne:
− fiolet (czerwień + błękit),
− oranŜ (Ŝółcień + czerwień),
− zieleń (błękit + Ŝółcień).
Aby otrzymać czysty kolor drugorzędny, naleŜy barwy podstawowe zmieszać w równych
proporcjach, a doskonałe barwy drugorzędne moŜna uzyskać pokrywając (kryjące) kolory
pigmentów.
Większość producentów nie oferuje ani podstawowych, ani drugorzędnych kolorów
w czystej postaci. Dlatego artysta, mieszając farbę, moŜe określić jedynie w przybliŜeniu,
które barwy są podstawowe, a które drugorzędne.
Kolory trzeciorzędne to, trzecia kategoria na kole kolorystycznym. Mieszczą się
pomiędzy kaŜdą z barw podstawowych i drugorzędnych.
Rys. 3. Koło barw [http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Color_circle_%28hue-sat%29.png]
Koło barw to graficzny model poglądowy słuŜący do objaśniania zasad mieszania się
i powstawania barw, mający postać koła, w którym wokół jego środka zgodnie z kierunkiem
ruchu wskazówek zegara wrysowano widmo ciągłe światła białego w ten sposób, Ŝe barwa
fioletowa (najkrótsze promieniowanie widzialne) płynnie przechodzi w barwę czerwoną
(najdłuŜsze promieniowanie widzialne) a więc widmo zostaje połączone w zamknięty cykl
zmian barw. Barwy znajdujące się po przeciwnych stronach środka koła nazywane są
barwami dopełniającymi. Takie barwy nałoŜone na siebie w syntezie addytywnej dają barwę
białą, a w syntezie subtraktywnej – barwę czarną, natomiast zmieszane dają neutralną szarość.
Oprócz koła barw mamy do czynienia z paletą barw, czyli uporządkowanym zestawem
kolorów. Paleta barw w malarstwie oznacza wybór kolorów, jakie artysta zastosował
w swoim dziele. Jest to cecha stylistyczna, która współtworzy charakter dzieła lub nawet całą

17
twórczość malarską danego artysty. Paleta moŜe być np. ograniczona do bliskich sobie
kolorów, przez co uzyskuje się efekt monochromatyczności, lub zbudowana z odległych od
siebie barw, ale posiadających podobne cechy, na przykład niski stopień nasycenia –
wówczas moŜna mówić o palecie "pastelowej".
Z punktu widzenia psychologii kolory kojarzą się z gorącem i wraŜeniem bliskości.
Kolory takie są nazywane ciepłymi. Przykładami takich barw są czerwienie i Ŝółcienie, ich
kolory trzeciorzędne i niekiedy drugorzędne. Barwa traci ciepło, gdy w mieszance zaczyna
dominować błękit. Jednak błękitna zieleń moŜe wydawać się ciepła, gdy zestawi się ją
z czystym błękitem. Temperatura barwy często zaleŜy od zestawienia. Sposób, w jaki
postrzegamy czy „czujemy” barwę, często zaleŜy teŜ od skojarzeń wizualnych, na przykład
błękitu z zimą, Ŝółcieni ze słońcem, czerwieni z krwią i przemocą, zieleni ze wzrostem,
fioletu z tajemnicą, czerni ze śmiercią, bieli z czystością.
Do kolorów zimnych naleŜą do te wszystkie barwy, które stwarzają wraŜenie chłodu
i odległości, jak błękit, błękitno – zielony i szary. Wykorzystuje się je w obrazach takich jak
pejzaŜe zimowe, pejzaŜe morskie i sceny nocne. UŜywa się ich takŜe, by stworzyć złudzenie
odległości, na przykład gór czy nieba. Kolory chłodne są teŜ niezbędne do tworzenia
niektórych nastrojów malarskich: romantycznych, tajemniczo-fantazyjnych czy spokojnych.
Kolory neutralne, często zwane przez malarzy złamanymi, stosowane są do równowaŜenia
tonów nasyconych i intensywnych. Wedle niektórych szkół malarskich, artyści
zmonopolizowali barwy neutralne dzięki niemal nieograniczonej liczbie harmonijnych
odcieni, jakie moŜna za ich pomocą uzyskać. Niebezpieczeństwo kłócenia się kolorów
złamanych jest niewielkie, w porównaniu z barwami nasyconymi, ze względu na rozpiętość
ich gamy chromatycznej.
Światłocień to gra światła i cienia na płaszczyźnie lub w przestrzeni. Światło moŜe być:
ostre, rozmyte, rozproszone, ukierunkowane. Cień to obszar, do którego światło nie dociera
zupełnie (cień całkowity) lub częściowo (półcień) na skutek istnienia przeszkody ustawionej
na drodze promieni świetlnych, nieprzepuszczającej światła. Jeśli mamy do czynienia
z przeszkodą usytuowaną na drodze promieni świetlnych biegnących od kilku punktowych
źródeł światła lub od jednego źródła rozciągłego, to obok obszaru cienia całkowitego
powstają takŜe półcienie, tzn. obszary, do których dociera światło od niektórych tylko źródeł
punktowych lub od części źródła rozciągłego. Rzeczywisty cień jest zawsze mniejszy niŜ
idealny cień, zwany geometrycznym, poniewaŜ na krawędzi występuje zjawisko dyfrakcji
powodujące, Ŝe część promieni pada na obszar cienia geometrycznego. Cień moŜe mieć
charakter: własny, rzucony, półcienia.
Faktura to sposób ukształtowania powierzchni przedmiotu. MoŜe być: miękka, twarda,
gładka, chropowata, śliska, szorstka, błyszcząca, matowa, impastowa i inne. Na fakturę dzieła
sztuki w malarstwie wpływ ma bardzo wiele czynników, tj.
1. PodłoŜe
− papier – ma róŜną fakturę np. w kształcie równoległych linii (papier Ingres do pasteli),
lub moŜe być jednostronnie tepowany (papieru Canson);
− płótno – moŜna uŜyć płótna lnianego o grubych lub cienkich włóknach, płótna
bawełnianego gruzełkowatego, lub cienkiego bawełnianego płótna Ŝaglowego;
− inne: deska, płyta pilśniowa, sklejka, płyta stolarska, płyta wiórowa.

18
2. Rodzaj farby – aby uzyskać ciekawą powierzchnię moŜna dodać trochę włókien, gessa
lub nawet drobnego piasku do uŜytych farb. Do uzyskania faktury stosuje się, dające się
łatwo kształtować, gęste farby. Uzyskać je moŜna po przez dodanie pigmentu do pasty
z siemienia lnianego. Gęstość farb moŜna takŜe regulować mniej lub bardziej je
rozcieńczając.
3. UŜyte narzędzia – do zmiany faktury nałoŜonych juŜ farb moŜna uŜyć: szpachelki
malarskiej, specjalnej ząbkowanej krawędzi, trzonka pędzla
4. Zastosowana technika, fakturowanie – np. frotaŜ – to technika pokrywania papieru
uwypuklonym wzorem. Papier przykładany jest do nierównej powierzchni i pocierany
pastelem. Na pokryty klejem papier, przez sitko sypie się sproszkowany karborund.
W ten sam sposób powierzchnię obrazu moŜna pokryć piaskiem o róŜnej grubości
ziarnach. Faktura będzie zaleŜna od grubości i ilości ziaren. Gruntowanie teŜ ma duŜy
wpływ na fakturę moŜna np. gruntować na gładko lub szorstko. Za pomocą cienkiej
bibuły, przyklejanej do płótna lub papieru, moŜna przygotować ciekawe podłoŜe do
malowania.
Faktura rzeźby zaleŜy od surowca, z jakiego została wykonana. Glina jako miękki
materiał pozwala na dokładne modelowanie kształtu i powierzchni. Gładką powierzchnię
moŜna uzyskać po wypolerowaniu odlewu z brązu. Faktura rzeźby będzie wówczas
prawie idealnie gładka. W przypadku kamienia faktura będzie chropowata zgodnie ze
sposobem łupania się tego kruszcu. Rzeźbienie w drewnie i kamieniu pozostawi ślady po
uŜytych narzędziach w sposób zaplanowany przez artystę. Aby powierzchnia rzeźby stała
się gładsza moŜna ją oszlifować.
Drugą częścią analizy dzieła sztuki jest analiza treści obejmująca zagadnienia dotyczące:
– autora,
– tytułu,
– daty powstania,
– dziedziny plastycznej:
malarstwo (portret, pejzaŜ, martwa natura, m. rodzajowe, m. batalistyczne, m.
historyczne; technika malarska: olej, akwarela, gwasz, tempera, akryl, fresk,
enkaustyka, na szkle, mozaika, witraŜ)
rzeźba (pomnik, popiersie, dekoracja architektoniczna, płaskorzeźba, pełna, sakralna,
nagrobkowa, pomnikowa, wolnostojąca, architektoniczna, w drewnie, w metalu,
w kości, przedstawiająca, figuratywna, abstrakcyjna)
grafika (techniki wklęsłe: miedzioryt, akwaforta, akwatinta, sucha igła; techniki
wypukłe: drzeworyt, gipsoryt, linoryt; techniki płaskie: litografia, monotypia;
artystyczna, uŜytkowa)
architektura (obronna, pałacowo – reprezentacyjna, dworska, sakralna, sepulkralna –
grobowcowa).
1. Na czym polega analiza dzieła sztuki?
2. Jak jest rola kompozycji w budowie dzieła plastycznego?
3. Na czym polega zasada złotego podziału?
4. Jakim rodzajem umiejętności jest perspektywa?
5. Jakie wyróŜniamy rodzaje perspektyw?
6. Jaka jest rola koloru w budowie dzieła sztuki?
7. W jaki sposób uzyskuje się pigment?
8. Jaki jest podział kolorów?

19
9. Co to jest faktura?
10. Jakie czynniki wpływają na fakturę dzieła sztuki?
11. Jaką rolę w analizie dzieła sztuki odgrywa światłocień?
12. Jakie są pozostałe elementy analizy dzieła sztuki?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy wybranego obrazu.
1) zapoznać się z materiałem zawartym w rozdziale,
2) nazwać dzieło sztuki autora i określić technikę wykonywania dzieła (obraz, rzeźba
grafika, fotografia plakat, akwarela, obraz olejny),
3) „rozebrać obraz” na (rysunek, zdjęcie) elementy pierwsze (plany),
4) wypisać, co widzisz na: 1 planie, 2 planie, na dalszym planie, w tle, rogach,
5) z poszczególnych planów wybrać najwaŜniejsze elementy i podkreślić je, by później je
opisać,
6) zwrócić uwagę na: kontrasty na obrazie (jasne, ciemne), układ światła, barwy
(dominujące, ciepłe i zimne),
7) zwrócić uwagę na kompozycję: otwartą, zamkniętą, dynamiczną, statyczną, symetryczną.
8) określić nastrój, jaki wywołuje dzieło (pogodny, radosny, ciepły, ponury, przygnębiający,
chłodny uroczysty, podniosły, zwykły, codzienny),
9) określić epokę i styl, do którego nawiązuje dzieło (klasycystyczne, rokokowe,
impresjonizm, abstrakcjonizm, symbolizm),
10) określić temat obrazu – zwróć uwagę na ile tytuł wiąŜe się z tematem,
11) uwzględnić inne rodzaje opisów w zaleŜności od tematów pejzaŜ (przyroda), przedmiot
(martwa natura), postać (ludzie),
12) wyrazić swoją opinię o dziele, jakie wraŜenie na tobie wywarło, z czym ci się kojarzy,
czy lubisz ten rodzaj sztuki?
13) przedstawić rezultat ćwiczenia.
– wybrana ilustracja dzieła sztuki,
– stanowisko komputerowe z łączem internetowym,
– albumy, reprodukcje, materiały źródłowe,
– literatura rozdziału.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy obrazu zgodnie z podanym schematem:
ANALIZA
1. Prezentacja dzieła:
autor:
tytuł:
wiek (rok) powstania:
technika:
wymiary:

20
miejsce przechowywania:
2. Analiza formy:
na pierwszym planie:
w drugim planie:
kontrast:
światło i cień:
technika:
3. Analiza treści:
treść obrazu stanowi:
tytuł obrazu pochodzi od:
kompozycja:
historia obrazu:
autor:
4. WraŜenia własne
1) zapoznać się z materiałem zawartym w rozdziale,
2) nazwać dzieło sztuki autora i określić technikę wykonywania dzieła (obraz, rzeźba
grafika, fotografia plakat, akwarela, obraz olejny),
3) rozebrać obraz na (rysunek, zdjęcie) elementy pierwsze (plany),
4) wypisać, co widzisz na: 1 planie, 2 planie, na dalszym planie, w tle, rogach,
5) z poszczególnych planów wybrać najwaŜniejsze elementy i podkreślić je, by później je
opisać,
6) zwrócić uwagę na: kontrasty na obrazie (jasne, ciemne), układ światła, barwy
(dominujące, ciepłe i zimne),
7) zwrócić uwagę na kompozycję: otwartą, zamkniętą, dynamiczną, statyczną, symetryczną,
8) określić nastrój, jaki wywołuje dzieło (pogodny, radosny, ciepły, ponury, przygnębiający,
chłodny uroczysty, podniosły zwykły codzienny),
9) określić epokę i styl, do którego nawiązuje dzieło (klasycystyczne, rokokowe,
impresjonizm, abstrakcjonizm, symbolizm),
10) określić temat obrazu – zwróć uwagę na ile tytuł wiąŜe się z tematem, uwzględnić inne
rodzaje opisów w zaleŜności od tematów pejzaŜ (przyroda), przedmiot (martwa natura),
postać (ludzie),
11) wyrazić swoją opinię o dziele, jakie wraŜenie ma na tobie, z czym ci się kojarzy, czy
lubisz ten rodzaj sztuki?
12) przedstawić rezultat ćwiczenia.
– foliogram, plansza, slajd prezentujący obraz,
– tekst ćwiczenia ze schematem,
– literatura z rozdziału.

21
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić rodzaj dzieła sztuki i dokonać jego analizy?
2) nazwać dzieło sztuki, autora i określić technikę wykonania?
3) „rozebrać obraz” na elementy pierwsze?
4) opisać kontrasty w obrazie?
5) określić rodzaj kompozycji?
6) określić nastrój, jaki wywołuje dzieło?
7) określić temat dzieła sztuki?
8) wyrazić swoją opinię o dziele?
9) przedstawić wyniki swoich ćwiczeń?
10) wykorzystać zdobytą wiedzę w praktyce?

22
4.3. Funkcje, piękno i wartość sztuki artystycznej i uŜytkowej
Sztuka jest zjawiskiem społecznym, które zajmuje waŜne miejsce wśród podstawowych
dziedzin ludzkiej działalności. W sztuce wartości estetyczne są podstawowe. Tak, więc sztukę
ujmujemy jako ogół dzieł będących przedmiotami percepcji estetycznej wytworzonych przez
człowieka w świadomych celowych aktach, których jednym z decydujących momentów jest
nadawanie nowego znaczenia przedmiotom, zdarzeniom i procesom.
Pierwsza grupa funkcji sztuki to funkcje społeczno-kulturotwórcze, które są bardziej
ogólne, bardziej powszechne i uniwersalne. Ten zespół funkcji posiada wymiary,
uwarunkowania i płaszczyznę społeczną, narodową, ogólnoludzką.
Jedną chyba z pierwszych funkcji zaliczanych do tej grupy była magiczna funkcja sztuki,
z której stopniowo wyłaniały się inne. Magia, rytuał to instrumentalne, praktyczne działanie;
prośba i jednocześnie tworzenie mitów, symboli, tabu, sacrum. Jest to próba opanowania
przyrody, wiara w fikcję, w rzeczywistość symbolicznej wyobraźni i moc magicznego
zaklęcia, objawienia, spełnienia. Zespala się tu fikcja i rzeczywistość, normy i ekspresja,
pierwiastki indywidualnego Ŝycia ze zbiorowym pragnieniem, zabawa z przyjętymi rygorami
egzystencji. Sztuka pełni tu role róŜnorodne np.: integruje plemię, wyznacza dla niego cele
i perspektywy, uczy, nakazuje, wyzwala, daje odpowiednią oprawę dla świąt i uroczystości,
bawi, daje wytchnienie. Trudno tu nawet wyodrębnić i oddzielić poszczególne funkcje czy
dyscypliny sztuki, pierwiastki religijne, naukowe, praktyczne, rozrywkowe – wszystko łączy
się i miesza.
Druga, chyba równie dawna, naleŜąca do tej grupy to funkcja religijna, wyodrębniająca
się stopniowo z funkcji magicznej, choć mająca z nią wiele wspólnego. KaŜda religia to
jednocześnie rejestr norm moralnych, zobrazowanych najczęściej w sztuce, dekoracja
tajemnic, dogmatów; to wzory i antywzory, prawa i obowiązki postępowania, prawda i fałsz,
piękno i brzydota. W tym przypadku sztuka to tworzenie form symbolicznych, przekaz
symboliczny. Tworzone symbole poszerzają świat, wyobraźnię i wraŜliwość, kreując nowe
wartości.
W tym zespole funkcji moŜna wymienić równieŜ inną integralną rolę sztuki. Polega ona
na tym, Ŝe sztuka łagodzi przedziały narodowe, klasowe – integruje zbiorowość zarówno
globalnie (ludzkość, naród), jak i poszczególne grupy społeczne (mieszkańcy określonych
miejscowości). Dzięki temu te same dzieła sztuki bywają przedmiotem percepcji estetycznej
ludzi na równym poziomie wykształcenia, chociaŜ róŜnych narodowości, kultur, zawodów.
Te same treści oddziałują na odbiorców, kształtują ich świadomość, upowszechniają
określone postawy i wzorce społeczne, przeświadczenia światopoglądowe i moralne – to
właśnie wzmaga procesy integracyjne.
Sztuka zawiera w sobie siłę jednoczącą, a tym samym stwarza warunki pełniejszego
porozumienia ludzi między sobą, a zdaniem socjologów sztuka stwarza więzy międzyludzkie
w najmniej trzech zakresach, to znaczy: zbliŜa odbiorcę do twórcy właśnie dzięki wspólnocie
emocjonalnego przeŜycia, przyczynia się do emocjonalnego zespolenia ludzi przeŜywających
równocześnie jakiś utwór, a takŜe wiąŜe nieznanych sobie ludzi, którzy moŜe nigdy nie
spotkają się bezpośrednio, ale którzy przeŜywali podobne wartości artystyczne.
Poza tym sztuka spełnia w społeczeństwie rolę ideologiczną poprzez to, Ŝe przekazuje
odbiorcom określone postawy ideologiczne (polityczno-społeczno- światopoglądowe). Na
uwagę zasługuje równieŜ komunikatywna rola sztuki. Polega ona na tym, Ŝe dzięki niej
następuje wzajemne porozumienie, zbliŜenie ludzi, nawiązanie więzi społecznych. Proces tej
międzyludzkiej komunikacji stanowi wymianę tzw. komunikatów, czyli treści przekazywanych
w bardzo róŜnej formie:

23
– obrazowej, tzn. za pośrednictwem sztuki obrazu, ilustracji;
– symbolicznej, poprzez róŜnego rodzaju znaki umowne;
– semantycznej, czyli mającej określone znaczenie (np. poprzez język);
– behawioralnej, tj. przez róŜne formy zachowania (np. taniec).
W grupie ról, jakie pełni sztuka, naleŜy wspomnieć równieŜ o funkcji adaptacyjnej, która
jest rozszerzeniem doświadczeń człowieka i ułatwianiem rozumienia tendencji społecznych,
występujących w określonej zbiorowości; przystosowaniem do bezkonfliktowego współŜycia
w grupie, a czasem nawet podaniem gotowych wzorów postępowania zgodnego z ogólnie
obowiązującymi normami. Dotyczyć to moŜe zarówno procesów rozwojowych dorastających
pokoleń, jak i tych kategorii osób, które znajdują się w nowych warunkach społecznych.
Wszystkie wymienione funkcje sztuki łączą się z sobą i nakładają jedna na drugą. Sztuka
integruje społeczeństwa, decyduje o ich tradycji, jest nosicielką waŜnych ideologicznie treści,
przeobraŜa rzeczywistość materialno – społeczną, wpływa na formy współŜycia i współdziałania,
decyduje o kształcie czasu i epoki, jest zjawiskiem inspirującym. Ponadto pełni rolę moralnego
apelu i perswazji: oskarŜa, ośmiesza, szydzi, pokazuje ludzkie wady i załamania,
przeciwstawia dobro złu, a mądrość – niesprawiedliwości i fałszowi; wyznacza ludziom
ideały, uwraŜliwia na treści patriotyczne, pokazuje bohaterstwo i okrucieństwo, zagroŜenie,
moŜliwość totalnej zagłady i wizje lepszego jutra. Oddziałuje swoim pięknem, ale i swoimi
złoŜonymi wartościami, które w ostatecznym rozrachunku nie są samym tylko pięknem.
Druga grupa funkcji to zespół funkcji kształcąco-wychowawczych, które odnoszą się do
konkretnego człowieka. Taki podział i przyjmowane kryteria mają charakter teoretyczny.
Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe sztuka jest wytworem człowieka i dla ludzi jest przeznaczona,
z intencją społecznej aprobaty, czy choćby społecznego odzewu – to te zespoły funkcji
nakładają się na siebie, łączą się w wielu płaszczyznach. Jednak owo rozróŜnienie wprowadza
pewien ład.
Ujmowanie sztuki w funkcji poznawczej to traktowanie jej jako środka przekazu pewnych
informacji, prawd o świecie. Wiele dzieł sztuki dostarcza wiedzy o rzeczywistości.
Zdaniem I. Wojnar „sztuka jest źródłem poznania nie tylko w tym sensie, Ŝe zakłada
istnienie innej, pozaartystycznej rzeczywistości. Sama sztuka jest swoistym rodzajem procesu
poznawczego, poznawcza koncepcją rzeczywistości, z tego punktu widzenia kontakt ze
sztuką stanowi juŜ z istoty swej proces poznania, czy teŜ udział w tym procesie”. Sztuka
przedstawia, pokazuje, interpretuje, dopełnia, ocenia i kreuje rzeczywistość. Ukazuje
rzeczywistość realnie istniejącą i moŜliwą wytwarza u odbiorców szczególny rodzaj wizji
świata. Jako odzwierciedlenie tego, co istnieje w sposób absolutny i zakończony, sztuka
spełnia rolę porządkującą i informacyjną.
Bardzo waŜną rolę odgrywa sztuka w kształtowaniu wyobraźni. Tą funkcję teŜ moŜna
zaliczyć do poznawczej, poniewaŜ w kaŜdym poznaniu wyobraźnia spełnia ogromną rolę,
wskazując coraz to nowe horyzonty myślenia, kierując ku nowym problemom. Wyobraźnia
stanowi atrybut i artysty, i odbiorcy, odnawia wizję świata, co umoŜliwia następnie bardziej
twórcze na ten świat oddziaływanie.
Poprzez sztukę człowiek poszerza zakres wiedzy o sobie samym. Sztuka ukazuje świat
i działającego w nim człowieka, uwikłanego w rozmaite sploty losów, konfliktów, przeŜyć
i jest ona zwierciadłem człowieka Ŝyjącego w świecie, w konkretnych warunkach
społecznych i historycznych. Odbiorca moŜe w sztuce odnaleźć siebie – swoje własne
problemy, które nie ujrzane w dziele sztuki nie doszłyby, być moŜe, do jego pełnej
świadomości, nie umiałby sobie zdać z nich sprawy. Sztuka spełniać moŜe dla człowieka
funkcję zwierciadła rzeczywistości, niezaleŜnie od tego, czy znajduje on w określonym dziele
samego siebie – w sensie swoich pragnień, zamierzeń, przeŜyć. Uczy, więc człowieka, Ŝe jest
widziany z zewnątrz, Ŝe nie tylko jest kimś sam w sobie, ale na kogoś wygląda. Oprócz tego
sztuka uczy teŜ organizowania pozorów, wykorzystywania w praktycznych rozgrywkach

24
z innymi ludźmi tego faktu, Ŝe człowiek moŜe się ukryć za tym, co sam z siebie zechce innym
ujawnić; uczy więc gry, Ŝonglowania pozorem i wprowadzania drugiego człowieka w błąd.
Funkcja zwierciadła odgrywa szczególną rolę, stanowi ona dla człowieka niejako „głos
sumienia”, potrzeba kontaktu z nią wiąŜe się z potrzebą samopoznania i samookreślenia
w świecie ludzi i zdarzeń.
Poznawanie świata dzięki sztuce i rozwój operacji umysłowych naleŜy do funkcji
kształcącej i poznawczej, to proces uwewnętrznienia i uzewnętrzniania siebie samego; próba
zaznaczenia swojej odrębności, porozumiewanie z innymi, dialog. Tam świat nadaje – „ja”
odbiera, tu „ja” nadaje – świat odbiera i akceptuje lub odrzuca. A. Kuczyńska tak to określa:
„…Jednostka zarówno w procesie odbioru, jak i tworzenia dzieł sztuki, wyraŜa dwie
podstawowe tendencje ogólne:
– dąŜenie do przyswajania sobie określonych wartości poznawczych. Jest to jakby stale
ponawiana próba interpretacji świata;
– dąŜenie do tworzenia, pojmowane tutaj jako dąŜenie do eksterioryzacji siebie samego,
obiektywizacji siebie samego, obiektywizacji własnych pragnień i myśli”.
Uzewnętrznianie siebie samego, to nic innego, jak ekspresja. Łączy się to ściśle z funkcją
ekspresyjną sztuki, a właściwie z jej uprawianiem, własną twórczością. Funkcję tą moŜna by
zaliczyć do zespołu funkcji społeczno-kulturotwórczych i wychowawczych, gdyŜ ekspresja
jest sposobem wyraŜania przeŜyć jednostki, ale wyraŜania skierowanego ku ludziom,
związana w sposób konieczny z potrzebą komunikowania, a więc stwarzania wspólnoty.
W ten sposób ekspresja staje się równocześnie narzędziem wychowania społecznego,
podstawą wytwarzania przeŜyć wspólnotowych: rozumienia i porozumienia, dzięki
uniwersalnemu charakterowi języka sztuki. Staje się takŜe narzędziem wychowania
intelektualnego w tym sensie, Ŝe uczestniczy w osobistym pojmowaniu świata, osobistym
jego przyswajaniu.
Podobny problem pojawia się przy funkcji integracyjnej, bo sztuka konsoliduje
społeczeństwa i narody, a takŜe zespala osobowość jednostki i wiąŜe ową jednostkę z innymi
ludźmi.
To samo dotyczy funkcji praktycznej sztuka, bowiem dostarcza pewnych wzorów,
sugestii w zakresie chociaŜby mody czy aranŜacji wnętrz dla grup społecznych, a tym samym
jest waŜna w indywidualnych wymiarach i rozwiązaniach, w Ŝyciu prywatnym kaŜdego –
uczy logiki, harmonijnego układu, konsekwencji, funkcjonalności, projektowania i realizacji.
Pozostały funkcje mają charakter wyraźnie wychowawczy, eksploatujące czy
uruchamiające zwłaszcza przeŜycia, postawy, motywacje, zainteresowania. Rola sztuki
polega tutaj na tym, Ŝe kształtuje ona człowieka przez podnoszenie jego poziomu moralnego
i obyczajów oraz przez wpajanie słusznych przekonań i ocen zjawisk oczywistych.
W zaleŜności od tego, jaki jest odbiorca, jaki jest typ jego wraŜliwości nie tylko estetycznej,
ale takŜe moralnej, społecznej – dzieło inaczej oddziaływuje, pozostawi inny ślad w jego
psychice i w innym kierunku ukształtuje jego poglądy i zachowanie.
Są dwa sposoby kształtowania przez sztukę moralnej wraŜliwości człowieka. Jedna
z tych dróg prowadzi poprzez zachętę do naśladowania wartości przedstawionych w sztuce,
druga prowokuje wstrząs.
Rola katartyczna sztuki – akcentowana jeszcze przez Arystotelesa – polega na tym, Ŝe
sztuka sublimuje, uszlachetnia pierwotne, prymitywne i prostackie popędy, instynkty,
potrzeby; oczyszcza z nadmiernych, niepokojących i gwałtownych emocji; eliminuje agresję,
wewnętrzne konflikty i kompleksy; rozładowuje napięcia, pozwala trwać we względnej
równowadze biologicznej i psychicznej bez zgubnego tłumienia i ograniczeń tego szamotania
wewnętrznego i skłóconych wzajemnie impulsów. Silne przeŜycia ujawniają się w spotkaniu
ze sztuką umoŜliwiającą niejako ich uświadomienie, korektę, przezwycięŜenie i wyzwolenie
z tego, co złe i nieodpowiednie.

25
Podobne właściwości posiada funkcja kompensacyjna, gdzie dzięki sztuce następuje
przezwycięŜanie frustracji, urazów depresji. Odbiorca szuka pocieszenia i rekompensaty za
odczuwane braki, przykrości i niepowodzenia Ŝyciowe w sztuce, w percepcji dzieł lub we
własnej twórczości.
Rola terapeutyczna sztuki, to „leczenie duszy” za pomocą sztuki – leczenie
zdezintegrowanej osobowości, skrzywionej, zwichniętej. W dosłownym znaczeniu medycyna
stosuje sztukę jako terapię (np. wzbudzanie zainteresowań estetycznych odwraca uwagę
pacjenta od dolegliwości i ułatwia zwalczanie choroby).
Niektórzy teoretycy do tego zespołu funkcji wychowawczych sztuki dodają rolę ludyczną
czy rozrywkową oraz funkcję erotyczną. Atrakcyjny, rozrywkowy moment tkwiący w sztuce
pozwala przezwycięŜyć monotonię Ŝycia codziennego, moŜe stanowić waŜny z punktu
widzenia biologicznego czynnik chroniący człowieka przed nudą, jednostajnością.
Istnieje teŜ negatywny wpływ sztuki na człowieka. Dlatego niezbędna wydaje się
działalność zmierzająca do wychowania człowieka „dla sztuki”, by nauczył się korzystać z jej
bogactwa i by mógł być przez nią wychowywany.
Podsumowując rozwaŜania na temat funkcji sztuki trzeba stwierdzić, Ŝe na pewno nie zostały
tu wymienione i omówione wszystkie. Jednak na podstawie przedstawionej tu
wielofunkcyjności moŜna stwierdzić, Ŝe sztuka oddziałuje w społeczeństwie wielorako, Ŝe
rola jej przejawia się w scalaniu, przekształcaniu i formowaniu grup społecznych, narodów,
a takŜe w pomnaŜaniu dorobku kulturowego społeczeństw i wytyczaniu dla nich perspektyw.
Oddziałuje teŜ wielorako na jednostkę, dostarczając człowiekowi doświadczeń estetycznych,
potrzebnych po prostu do istnienia i rozwoju. Sztuka wzbogaca człowieka o nowe jakości
Ŝycia, o nowe wymiary człowieczeństwa; jest źródłem wiedzy, zwłaszcza w zakresie norm,
ideałów i treści humanistycznych, wreszcie sztuka kształtuje jego wiedzę osobistą, czyni
człowieka twórczym i otwartym.
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wyróŜniamy funkcje sztuki?
2. Jaki rodzaj funkcji zaliczamy do grupy społeczno-kulturotwórczych?
3. Na czym polega integralna funkcja sztuki?
4. Która z funkcji jest najwaŜniejsza dla Ciebie i dlaczego?
5. Jaki rodzaj funkcji zaliczany jest do grupy kształcąco wychowawczych?
6. Na czym polega rola kształtowanie wyobraźni przez sztukę?
7. Na czym polega ekspresyjna funkcja sztuki?
8. Czy sztuka moŜe mieć funkcję terapeutyczną?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj krzyŜówkę dotyczącą funkcji sztuki.
1) przeczytać polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) zapoznać się z treścią materiału nauczania,
3) ułoŜyć pytania do krzyŜówki,
4) przygotować odpowiedzi na pytania,
5) skonstruować schemat krzyŜówki z pytaniami,

26
– karta ćwiczenia,
– materiały źródłowe,
– techniczne środki kształcenia: wideo, rzutnik, projektor,
Ćwiczenie 2
Określ istotne róŜnice pomiędzy wybranymi funkcjami sztuki.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3) wskazać róŜnice miedzy wybranymi funkcjami sztuki,
4) wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce w ćwiczeniu,
Ćwiczenie 3
Wyjaśnij, dlaczego sztuka odgrywa olbrzymią rolę w kształtowaniu wyobraźni. Podaj
przykłady potwierdzające udzieloną odpowiedź.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

27
3) wyjaśnić rolę sztuki w kształtowaniu wyobraźni,
4) wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce w ćwiczeniu,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić grupy funkcji sztuki?
2) wyjaśnić na czym polegała magiczna funkcja sztuki?
3) wyjaśnić na czym polega religijna funkcja sztuki?
4) wyjaśnić na czym polegała adaptacyjna funkcja sztuki?
5) wyjaśnić na czym polega integralna funkcja sztuki?
6) wyjaśnić na czym polega rola kształtowania wyobraźni?
7) wyjaśnić na czym polega ekspresyjna funkcja sztuki?
8) określić istotne róŜnice pomiędzy wybranymi funkcjami sztuki?
9) wykorzystać wiedzę w praktyce?

28
4.4. Dzieje sztuki, style w sztuce, charakterystyka stylów
Celem historii sztuki jest określenie miejsca i czasu powstania dzieła, a takŜe przypisanie
dzieła konkretnemu artyście (czyli atrybucja) jeśli nie jest on znany, a takŜe objaśnienie treści
dzieła (ikonografii) i jego interpretacja (analiza ikonologiczna).
Okresy w dziejach sztuki:
Do XX wieku:
– do IV tysiąclecia p.n.e. – sztuka prehistoryczna,
– ok. 3000–500 p.n.e. – sztuka staroŜytnego Egiptu,
– ok. 3000–2340 p.n.e. – sztuka Sumeru,
– ok. 2600–1200 p.n.e. – sztuka egejska,
– 1360–671 p.n.e. – sztuka Asyrii,
– V–I w. p.n.e. – sztuka staroŜytnej Grecji,
– VI w. p.n.e. – V w. n.e. – sztuka staroŜytnego Rzymu,
– IV–VII w. n.e. – sztuka wczesno-chrześcijańska,
– IV–XV w. n.e. – sztuka bizantyńska,
– VIII – IX w. n.e. – sztuka karolińska,
– X w. – sztuka przedromańska,
– XI–XIII w. n.e. – sztuka romańska,
– XII–XVI w. n.e. – gotyk,
– XV–XVI w. – renesans,
– XVI w. – manieryzm,
– 1600–1770 – barok,
– 1720–1770 – rokoko,
– 1760–1830 – klasycyzm,
– 1790–1840 – romantyzm,
– 1750–1850 – historyzm,
– 1830–1870 – realizm,
– 1860–1900 – impresjonizm,
– po 1885 – neoimpresjonizm,
– 1886–1905 postimpresjonizm,
– 1905–1907 fowizm.
XX wiek:
– ekspresjonizm,
– kubizm,
– futuryzm,
– dadaizm,
– surrealizm,
– konstruktywizm,
– Bauhaus.
Po 1950:
– abstrakcyjny ekspresjonizm,
– pop-art,
– op-art,
– minimalizm,
– hiperrealizm,
– Fluxus,
– sztuka krytyczna.

29
W sztuce prehistorycznej trudno jest oddzielić poszczególne zagadnienia związane ze
sztuką. Jedynym „zapisem” mówiącym nam o dokonaniach człowieka są znaleziska
archeologiczne pochodzące z tamtych czasów. Jest to jednak wiedza dość wyrywkowa, nadal
dokonywane są odkrycia, które mogą obraz uzupełnić, ale takŜe nieco zmienić. Słynne
znaleziska miały miejsce w jaskiniach w Salève i Chaffaund we Francji, Thayngen
w Szwajcarii, Altamira w Hiszpanii zostały odkryte dopiero w XIX w. Jaskinię Lascaux we
Francji odkryto w 1940 roku. Okres ten to czas „odkrycia” sztuki związanej z pradziejami.
Najbardziej znanym zabytkiem okresu budowli megalitycznych jest Stonehenge w Anglii.
Rozwój architektury staroŜytnej, a w nieco szerszym pojęciu sztuki staroŜytnego Egiptu,
obejmuje okres od czwartego tysiąclecia p.n.e. do IV wieku naszej ery. Całą tę epokę
cechowała jedność artystycznych form, ciągłość rozwoju oraz funkcja słuŜebna wobec
władców i religii.
W okresie Starego Państwa utrwalił się kanon obowiązujący, z małymi wyjątkami, przez
cały okres rozwoju architektury i sztuki staroŜytnego Egiptu. Ścisłe przestrzeganie wymogów
kanonu wymusiło wysoki i wyrównany poziom artystyczny w staroŜytnym Egipcie.
Kanon ten dotyczył:
– kompozycji i sposobu przedstawiania w rzeźbie postaci, np. królowie przedstawiani byli
jako osoby młode, w pozycji siedzącej lub kroczącej, były to postacie o najwyŜszym
wzroście, w przeciwieństwie do pozostałych postaci;
– w płaskorzeźbie, malarstwie i w rysunku postać przedstawiana była zgodnie ze stałymi
zasadami: głowa i kończyny z profilu, barki i oko en face (frontalnie), biodra w ujęciu 3/4
– była to metoda ujmowania człowieka z kilku perspektyw jednocześnie;
– kompozycji w układach pasowych;
– układu świątyni poświęconej, słuŜącej kultowi władcy i bogom;
– kolumny i filary stylizowane na kształt pni i łodyg roślin, o głowicach naśladujących
formę kwiatu lotosu lub liści palmowych.
Dopiero w okresie Nowego Państwa wprowadzono nową tematykę, batalistyczną. Od
kanonów malarstwa oczywiście były robione pewne odstępstwa. Dotyczyły one wyobraŜeń
zwierząt, ludzi niŜszego stanu. Za najcenniejsze uwaŜane są odnalezione palety do rozcierania
barwników. Ceramika odkryta w grobach wykonana z rzecznego syltu (muł nilowy) była
wypalona na kolor czerwony lub czarny. Najstarsze grobowce władców, nazywane
mastabami, miały przekrój trapezu, a ich prostokątna podstawa była usytuowana dłuŜszą osią
na kierunku północ-południe.
Do najbardziej znanych przykładów dzieł tego okresu naleŜą: studium portretu królowej
Nefertete oraz złota Maska Tutanchamona. Wprowadzono teŜ nowy motyw tematyczny –
sceny batalistyczne. Do najlepiej zachowanych zabytków tego okresu naleŜą w Tebach:
świątynia w Luksorze, Zespół świątyń w Karnaku, w Nubii – świątynia w Abu Simbel,
w Tebach Zachodnich: grobowce kute w skale, np. Hatszepsut, grobowce w Dolinie Królów
i Dolinie Królowych.
Teren Mezopotamii, czyli Międzyrzecza to miejsce, gdzie rozwinęło się bardzo mało
kultur i staroŜytnych cywilizacji. Pierwotnie znane były one jedynie z przekazów
pozostawionych przez staroŜytnych Greków. Jednym z najcenniejszych znalezisk były
gliniane tabliczki pokryte pismem klinowym. Odczytanie ich rozpoczęło czas poznawania
długich dziejów Mezopotamii. Tereny te były zamieszkane juŜ w okresie paleolitu. Do
staroŜytnych państw związanych z Mezopotamią naleŜą: Sumer, Akad, Asyria, Babilonia.
Sztukę, w tym architekturę tego rejonu świata reprezentują:
– sztuka sumeryjska i akadyjska
– sztuka babilońska
– sztuka asyryjska.

30
Sztuka egejska – termin, który obejmuje twórczość artystyczną basenu Morza Egejskiego
w epoce brązu. W tym czasie istniały i oddziaływały na siebie nawzajem:
– sztuka minojska (nazywana teŜ sztuką kreteńską),
– sztuka cykladzka,
– sztuka helladzka, której ostatni okres nazywany jest sztuką mykeńską.
Sztuka egejska, po najeździe plemion doryckich, dała podwaliny dla rozwoju sztuki
staroŜytnej Grecji, czyli twórczości Greków na Półwyspie Bałkańskim, wyspach Morza
Egejskiego, w Azji Mniejszej, południowej Italii, na Sycylii oraz wybrzeŜach Morza
Śródziemnego i Czarnego. Poprzedziła ją sztuka mykeńska.
Okres w sztuce staroŜytnej moŜna podzielić na cztery części:
I – archaiczny – malarstwo róŜnobarwne na ceramice, architektura to domy i małe świątynie,
początek budownictwa monumentalnego od VII. Rzeźba to drobne figurki z terakoty,
rzeźby z brązu i kości słoniowej,
II – klasyczny – malarstwo: sztalugowe, ścienne, pojawiają się sceny rodzajowe i iluzjonizm,
czerwonofigurowe zdobnictwo wazowe. Architektura stanowi syntezę trzech porządków:
jońskiego, doryckiego, korynckiego. Miasta na planie prostokąta, monumentalizacja
budowli uŜytkowych (stadiony, teatry), nowy typ budowli sakralnych – tolosy. Rzeźba to
kanon postaci ludzkiej w ruchu rzeźby w brązie, kamieniu, marmurze, granicie,
alabastrze akty kobiece. Charakterystyczne cechy sztuki to umiar, harmonia, logika,
jedność kompozycji.
III – hellenistyczny. Malarstwo tego okresu to malarstwo ścienne, sztalugowe ukazujące
pejzaŜ, martwą naturę. W architekturze następuję rozkwit budownictwa uŜytkowego (np.
latarnie morskie) domy z perystylem. W rzeźbie pojawia się niesamowita ekspresja
i realizm. Charakterystyczne cechy to róŜnorodność tematyczna, bardziej laicka i uniwersalna
IV – rzymski. Główne zabytki i osiągnięcia tego okresu: latarnia w Faros, rzeźby: „Nike”,
„Grupa Laokoona”, „Dyskobol”, Główni twórcy: Fidiasz, Myron, Parrasjas, Hippodamos.
Sztuka staroŜytnego Rzymu to sztuka państwa rzymskiego; miasta – Rzymu, prowincji
oraz Italii. NajwaŜniejszym ośrodkiem był Rzym, ale pełny obraz kanonów obowiązujących
od VI w. p.n.e do początków V w. n.e dały miasta, takie jak Pompeje i Herkulanum. Sztuka ta
podatna była na róŜnorakie wpływy: w okresie królewskim dominowały wpływy sztuki
etruskiej; w czasie republikańskim zaczęły napływać kanony greckie, a styl obowiązujący
w cesarstwie był zlepkiem kultury hellenistycznej z tą, panującą na prowincjach rzymskich.
Malarstwo to monumentalne malarstwo ścienne. W architekturze pojawiają się nowe
materiały budowlane: cegła wypalana, cement, a ich zastosowaniem są sklepienia
monumentalne świątynie, budynki uŜyteczności publicznej (termy, akwedukty, łaźnie, teatry),
łuki triumfalne, domy z atrium oraz podmiejskie wille, piętrowe domy czynszowe, rezydencje
cesarzy, mauzolea. W rzeźbie następuje przewaga rzeźby portretowej, historyczne sceny
w formie płaskorzeźby. Główne zabytki to: willa Hadriana w Tivoli, pałac Dioklecjana
w Splicie, mauzoleum Hadriana w Rzymie, Panteon w Rzymie, Forum Romanum.
Sztuka wczesnochrześcijańska, sztuka starochrześcijańska związana jest z obszarem
basenu Morza Śródziemnego, a czas jej trwania przyjmowany jest jako okres od II do VII
wieku. Na sztukę wczesnochrześcijańską nałoŜyły się istniejące na danym obszarze
osiągnięcia artystyczne. Twórcami byli często ci sami artyści, którzy tworzyli na zamówienie
osób niezwiązanych z chrześcijaństwem albo wyrośli na gruncie istniejącej kultury. Do
jednych z najstarszych zaliczane są przykłady malarstwa i rzeźby odnalezione
w katakumbach. Religia chrześcijańska w tym okresie była nielegalna a miejscem
wyznawania kultu najczęściej były domy prywatne i miejsca pochówku zmarłych. Domy nie
wyróŜniały się od pozostałych budynków mieszkalnych i na ogół, podobnie jak one, zostały
rozebrane lub przebudowane.

31
W okresie tym powstały liczne budowle, wśród których przewaŜały podłuŜne bazyliki.
Od samego początku występowały takŜe budowle na planie centralnym, związane najczęściej
z kultem świętych męczenników, tzw. martyria. Architektura budowli wznoszonych przez
rodzinę cesarską była naśladowana w całym imperium. W ten sposób ukształtowały się dwa
typy powszechnie przyjętego budynku kultowego:
– bazyliki o 3 lub 5 nawach wydzielonych kolumnadą i przykrytych drewnianym stropem
lub więźbą dachową, odkrytą od wewnątrz,
– budowli na planie centralnym – na rzucie koła lub wieloboku, spotykaną początkowo
w mauzoleach a od połowy IV wieku takŜe w baptysteriach.
Oprócz nowych budowli przekształcano istniejące świątynie pogańskie, budynki
publiczne w obiekty sakralne związane z chrześcijaństwem. Przykładem kościoła – bazyliki
o pięciu nawach były: pierwsza bazylika św. Piotra na Watykanie oraz bazylika Zbawiciela
(dziś San Giovanni w Laterano) na Luteranie. Budowano takŜe kościoły z przeznaczonymi
dla pielgrzymów obejściami wokół absydy oraz z poprzedzającymi wejście narteksami dla
katechumenów. Pojawiły się teŜ pierwsze transepty (np. w bazylice św. Pawła za Murami,
zniszczonej przez poŜar w 1823 r.). Przykładem odmiennego rozwiązania jest zbudowana
w Trewirze katedra – były to dwa bliźniacze kościoły w formie trójnawowych bazylik
połączone ze sobą zlokalizowanym pomiędzy nimi baptysterium.
Sztukę karolińską (VI–X wiek) moŜna nazwać preromańską, która to nazwa jest moŜe
ściślejsza, lecz mniej wymowna. Sztuka z epoki karolińskiej łączy się częściowo ze stylem
zabytków sztuki starochrześcijańskiej, dalej z anglosaskimi zabytkami i z czasu panowania
Ottonów w Niemczech. Sztuki tej jednak nie powinno się rozwaŜać wyłącznie na tle
artystycznych osiągnięć, bo kierowały nią względy religijne i polityczne.
W VIII i IX wieku zastosowano przy pisaniu ksiąg pismo, zwane minuskułą. Pismo odtąd
stało się z powrotem wyrazem artystycznego, twórczego stosunku do Ŝycia: posiadało swe
prawa rytmu i formy, Ŝyjąc równomiernie z rozwojem sztuki.
Sztuka romańska (styl romański, romanizm) to pojęcie odnoszące się do stylu w sztukach
plastycznych XI–XIII wieku. Związana przede wszystkim z chrześcijaństwem. Głównymi jej
ośrodkami były klasztory (benedyktynów, cystersów, norbertanów, kanoników regularnych)
i stolice diecezji. Obronny charakter budowli wpłynął w znacznym stopniu na ukształtowanie
bryły architektonicznej kościołów, symboli Królestwa BoŜego. Treści religijne przekazywane
były przez rzeźbę architektoniczną i uzupełniane przez malarstwo ścienne. Rzeźba romańska
wykonywana była najczęściej w kamieniu, rzadziej z drewna i brązu. Malarstwo takŜe
pozostawało na usługach doktryny kościoła. Malowidła ścienne wypełniały ściany kościołów,
we Włoszech popularne były przedstawienia w postaci mozaik. Pozostałości są zachowane w
licznych kościołach Francji (Saint-Savin-sur-Gartempe), Niemiec (Schwarzrheindorf),
północnej Hiszpanii (Tahull), Włoch (S. Angelo in Formis, mozaiki w Wenecji i Palermo).
RównieŜ rękopisy wykonywane i ozdabiane w skryptoriach osiągnęły wysoki poziom
artystyczny, zwłaszcza popularne iluminacje reprezentacyjnych dzieł.
Gotyk to styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie,
malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we
Francji i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę. Powstanie gotyku związane
jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską i mieszczańską.
Gotyk dzieli się na trzy okresy, których czas trwania jest róŜny dla poszczególnych
państw:
– gotyk wczesny
– gotyk dojrzały
– gotyk późny zwany płomienistym (flamboyant)
Większość dzieł z tego okresu jest anonimowa, niemniej jednak znane są nazwiska części
artystów, takich jak Wit Stwosz, Robert Campin czy Martin Schongauer.

32
Renesans lub Odrodzenie – okres w historii Europy obejmujący przede wszystkim wiek
XV i XVI, okres w historii kultury europejskiej określany często jako „odrodzenie sztuk
i nauk” i koncepcja historiozoficzna odnosząca się do historii kultury włoskiej od Dantego do
roku 1520 (La Rinascimento). We Włoszech ukształtowało się malarstwo portretowe
i powstał prototyp popularnego w późniejszej sztuce niderlandzkiego baroku pejzaŜu
(np. „Burza” Giorgione). Istotną nowością był wynalazek zbieŜnej perspektywy
geometrycznej, linearnej oraz powietrznej. Portrety malowano na tle pejzaŜy, co jest
potwierdzeniem silnego zwrotu malarstwa renesansowego ku naturze. Wprowadzono
sfumato, a światło na obrazach jest rozproszone oraz wykorzystywany jest światłocień.
Najwybitniejsi artyści tej epoki to: Leonardo da Vinci, Michał Anioł Buonarroti, Tycjan.
Rzeźbę renesansową moŜna podzielić na architektoniczną i od architektury niezaleŜną.
Wykonywano rzeźby w marmurze, kamieniu i brązie. Popularna była tzw. majolika, czyli
wypalana glinka z domieszką wapnia, kryta barwnymi polewami.
Do rzeźby związanej z architekturą naleŜy reliefowa dekoracja w kamieniu, która zdobiła
fasady, wnętrza, głowice kolumn i portale. Ściśle związana z architekturą była takŜe rzeźba
nagrobkowa.
Manieryzm określa się jako kierunek w sztuce występujący w okresie późnego renesansu
i wczesnego baroku (XV–XVI wiek), zalecający tworzenie bez wzoru naturalnego, na
podstawie wyobraźni. Kolorystyka opierała się często na subtelnych, niepokojąco
draŜniących zestawieniach: Ŝółto-fioletowe, zielono-róŜowe wibracje dominowały w kolorach
szat. Niekiedy kolor w ogóle niknął, obrazy były bezbarwne, linia stawała się znów istotnym
elementem konstrukcji obrazu. Malarze odrealnili postać ludzką – albo odbierając jej
materialność, albo teŜ nadając jej charakter wygładzonej, kamiennej rzeźby (Pontormo,
Św. Hieronim).
Sztuka baroku to kierunek kultury europejskiej zapoczątkowany we Włoszech, który
później objął swym zasięgiem teŜ niektóre kraje Ameryki Łacińskiej. Trwał od II poł. XVI w.
do I poł. XVIII w. Barok odznacza się ekspresyjnością, bogactwem formy i zdobnictwa,
silnymi kontrastami, monumentalnością; linia prosta w sztuce i architekturze jest prawie
nieobecna, jej miejsce zajmują linie faliste, załamania, występy, zaokrąglenia. Malarstwo
ówczesne to: religijne o tematyce mistyczno – symboliczno – martyrologicznej, sceny
mitologiczne, alegoryczne, historyczne, portret, pejzaŜ, martwa natura tematyka rodzajowa,
grafika (miedzioryt i akwaforta). Dzieła architektoniczne tego okresu bywają przeładowane
dekoracją figuralną i ornamentyką. Architektura to: fasady parawanowe, wieŜe, kopuły, plany
eliptyczne, typ pałacu, między dziedzińcem a ogrodem. W rzeźbie występują: sztukaterie,
rzeźby w kamieniu i drewnie, pomniki, nagrobki, posągi. Charakterystyczne cechy to
dynamika bogactwo, efekty światłocieniowe, łączenie architektury, malarstwa i rzeźby.
Główne zabytki: Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie, Pałac w Wilanowie, pałac
wersalski. Główni twórcy: Rembrandt van Rijn,Paul Rubens – sztuka flamandzka,
Gianlorenzo Bernini, Caravaggio, Diego de Velazquez Las Meninas.
Sztuka rokoko to styl europejski uwaŜany często za ostatnią fazę baroku. Styl ten trwał
w latach 1720–80. Malarstwo tego okresu to: sceny fete galante i fete champetre,
a architektura: architektura wnętrz. Rzeźbę reprezentuje snycerstwo dekoracyjne.
Charakterystyczne cechy to związek z kulturą dworską, tendencje sentymentalne,
sielankowość, lekkość i wykwintność, formy, motywy egzotyczne. Główni twórcy:
J.H. Fragonard, G.Boffrand.
W epoce oświecenia sztuka nie miała jednolitego charakteru stylowego ani ideowego.
Wpływały na nią rozbieŜne poglądy filozoficzne, moralne i polityczne. Zaistniały natomiast
liczne przemiany instytucjonalne: akademizacja nauczania i profesjonalizacja twórczości
artystycznej, kształtowanie się świeckich form mecenatu prywatnego i publicznego,
organizacja nowych sposobów odbioru sztuki (muzea, wystawy publiczne), wydzielenie się

33
nauki o pięknie i estetyce, powstanie naukowej historii sztuki i archeologii, powstanie krytyki
artystycznej. Charakterystyczna cecha to chęć dotarcia do źródeł i powrotu nieskaŜonego
stanu naturalnego idąca w parze w zakwestionowaniem wartości cywilizacji.
Sztuka klasycystyczna zwana klasycyzmem to kierunek w literaturze, sztuce i muzyce.
Nurt ten wystąpił juŜ w XVII w., lecz najpełniej zaczął kształtować się w XVIII w. II poł.
XVIII w. nazwana została epoką wczesnego klasycyzmu. We Francji stylem Ludwika XVI, w.,
Wielkiej Brytanii – Georgian Style lub stylem Adamów, w Polsce stylem Stanisława Augusta.
W I połowie XIX w. wyróŜnia się styl empire i regencji. Malarstwo to tematyka historyczna,
mitologiczna, alegoryczna i portret. W architekturze powstają centralne plany budowli
portyki, fronty stosowanie klasycznych porządków architektonicznych i detali, nowe typy
budowli: szkoły, kamienice, domy bankowe i handlowe. W rzeźbie dominuje tematyka
historyczna, alegoryczna, portretowa, architektoniczna (fryzy, tympanony). Charakterystyczne
cechy to nawiązanie do antycznej sztuki greckiej i rzymskiej oraz późnego renesansu. Główne
zabytki: Łazienki w Warszawie, Brama Brandenburska. Główni twórcy to: D.Merlini,
M.Bacciarelli, J.A.D.Ingres.
Romantyzm to szeroki i wieloznaczny termin stosowany do róŜnych przejawów sztuki.
Trwał w latach 1760–1850. Nie ma cech odrębnego stylu, jest raczej wyrazem podstawy
uczuciowej i artystycznej. Źródłami nowych tematów stały się mitologie celtyckie,
germańskie, ludowe podania, narodowe legendy, poezja nieklasyczna i współczesna.
Malarstwo to: wyobraŜenia fantastyczne, symbolika, nowa ranga malarstwa pejzaŜowego
i historycznego. Architektura to nieregularne budowle epoki historyzmu, stylizowane
naturalne załoŜenia ogrodowe (parki krajobrazowe). Rzeźba jest typowa romantyczna
tematyka dynamiczna forma. Charakterystyczne cechy to odrzucenie przekonania
o racjonalnym charakterze sztuki, zwrot ku intuicji i wyobraźni, róŜnorodność form
artystycznych. Główni twórcy: P. Michałowski, E. Delacroix, F. Goya, D. C. Fridrich.
Sztuka realistyczna odnosi się praktycznie tylko do malarstwa. Jest to kierunek
artystyczny w XIX w. Występował teŜ momentami w innych epokach. Obrazy przedstawiały
głównie: Ŝycie codzienne, pejzaŜe, martwe natury, sceny rodzajowe i obyczajowe.
Charakterystyczne cechy to: odtwarzanie na podstawie bezpośredniej obserwacji,
przeciwstawianie się akademizmowi. Główni twórcy to: J.F. Millet, J. Chełmiński,
A. i M. Gierymscy.
Impresjonizm w malarstwie i rzeźbie, był reakcją na akademizm i pojawił się w drugiej
Polowie XIX w. Na impresjonizm wpłynęło malarstwo romantyzmu i barwny drzeworyt
japoński. Nazwa wzięła się od tytułu obrazu Claude'a Moneta „Impresja – wschód słońca”,
zaprezentowanego na wystawie w ParyŜu. Tematyka obrazów impresjonistów to: pejzaŜ,
martwa natura, rzadziej kompozycje figuralne. Charakterystyczne cechy: malarstwo
plenerowe utrwalające, bezpośrednie wraŜenia zmysłowe, przede wszystkim –
światłocieniowe, swobodna technika, nowa konstrukcja obrazu, szkicowość. Główni twórcy:
C.Monet, A.Renoir, E. Degas, T. la Treck.
Postimpresjonizm to zjawisko występujące we Francji w latach 1896–1905.
Postimpresjoniści kontynuowali kolorystyczne poszukiwania, a zarazem odrzucili wiele zasad
pierwotnego impresjonizmu. Starali się uwolnić obraz od naśladownictwa natury, czyli
koncepcji mimesis, kładli nacisk na autonomiczność dzieła malarskiego. Dla wielu artystów
postimpresjonizm stał się etapem przejściowym w dąŜeniu do własnego stylu. Wybitni
przedstawiciele tego nurtu to Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne i Henri de
Toulouse-Lautrec. W Polsce terminem postimpresjonizmu określa się kierunki kolorystyczne
w malarstwie, zwłaszcza twórczość grupy kapistów.
Fowizm jest to kierunek w malarstwie francuskim, jedna spośród kilku, reakcja
przeciwko impresjonizmowi. Nazwa wzięła się od nazwy wystawy prac „Cagedes Fauves”

34
(„Stado dzikich bestii”). Charakterystyczne cechy to kompozycja z płaskich plam, barwność,
rysunek graniczący z deformacją. Główni twórcy: H. Matisse, R. Duty.
Ekspresjonizm to równieŜ kierunek w sztuce, literaturze, muzyce, teatrze, filmie na
początku XX w. Istniał głównie w Niemczech. Opozycja wobec impresjonizmu, estetyzmu
i naturalizmu. Charakterystyczne cechy to poszukiwanie prawd absolutnych i uniwersalnych,
tendencje mistyczne, pacyfistyczne, dynamiczny kontrast, groteska i karykatura. Główni
twórcy to: Vincent van Goch, James Ensor.
Abstrakcjonizm zwany inaczej sztuką abstrakcyjną, bezprzedmiotową lub nieprzedstawiającą.
Jeden z kierunków sztuki plastycznej XX wieku. Główne nurty to abstrakcja organiczna
i geometryczna. Charakterystyczne cechy to gra linii, koloru, brył, płaszczyzn, rezygnacja
z przedstawiania obserwacji natury.
Surrealizm zwany jest inaczej nadrealizmemem. Był to awangardowy kierunek w sztuce,
filmie oraz literaturze. Malarstwo to formy kolaŜu, fumaŜ, formy naturalistyczne, formy
bliskie, abstrakcja. Charakterystyczne cechy to tworzenie wizji rzeczywistości nadrealnej,
interpretacja stanów podświadomości, groteska, czarny humor, parodia, nonsens. Główni
twórcy to: Salvador Dali, Joan Miro.
Kubizm to kierunek w malarstwie i rzeźbie, zapoczątkowany we Francji. Sztuka XX
wieku dzieli się na 3 fazy: I okres – prekubistyczny, II okres – kubizm analityczny:
odrzucenie perspektywy, rozbicie przedmiotu na elementy zgeometryzowane, III okres –
kubizm syntetyczny: synteza przedmiotu przez swobodne zestawienie róŜnych elementów
(m.in. kolaŜ), maksymalnie zgeometryzowany rysunek Główni twórcy to P. Picasso i G. Braque
Dadaizm to awangardowy ruch literacko-artystyczny. Rozwijał się w latach 1916–1923
w Szwajcarii, Francji, Niemczech. Wyrósł na podłoŜu buntu przeciwko wojnie oraz
współczesnej cywilizacji mieszczańskiej. Polega na swoistym infantylizmie, stąd teŜ nazwa
tego kierunku (dziecięce „Dada” – zabawka). Dadaizm wyraŜa bezsens i chaos rzeczywistości.
Charakterystyczne cechy to własna koncepcja sztuki, swoisty prymitywizm i infantylizm,
stosowanie techniki kolaŜu i fotomontaŜu. Główny twórca to: F. Picabia.
Pop – Art to tendencja w sztuce współczesnej, powstała na początku lat 60. XX wieku
w USA. Polega na tworzeniu kompozycji z gotowych przedmiotów, często poruszających się.
Częste zastosowanie efektów dźwiękowych. Pop-Art wyróŜnia róŜnorodność środków
i technik. Zamierzeniem jest naśladowanie stylu reklam i komiksów.
Op – Art., termin wprowadzony w 1964 roku w USA dla odmiany sztuki abstrakcyjnej.
Celem Op-Artu jest wywołanie optycznej iluzji, złudzenia ruchu i przestrzenności poprzez
odpowiednią kompozycję i dynamikę barw i rytmów. Op-Art ma róŜnorodne zastosowanie:
od okładek płyt, gazet, poprzez obrazy, aŜ po zastosowanie na tkaninach (ubrania i meble).
Minimalizm, sztuka minimalna to nurt w sztuce, rozwijający się w latach 60. XX wieku.
Twórcy minimalizmu dąŜyli do ograniczenia w dziele środków plastycznych. Operowano
wówczas uproszczoną bryłą i podstawowymi kształtami (okrąg, trójkąt, prostokąt) i gładkimi
powierzchniami oraz skalą (powstawały monumentalne obiekty). W dziełach tych
wyeliminowano tzw. „ślad autorski” tworząc prace o anonimowej atmosferze. Tendencja ta
odwoływała się do pierwotnych form architektury i fascynacji produkcją przemysłową
(pokrewna postawa do konstruktywizmu). Powstawały w ten sposób obrazy o prostych
podziałach np. modułowych lub całkiem gładkie, obiekty-rzeźby jako proste bryły, lub
zestawy brył, czasami budzące architektoniczne skojarzenia.
Interpretacje tych dzieł nasuwają skojarzenia dotyczące: spokoju, kontemplacji,
medytacji, bezruchu, ciszy. Dzieła te mają w sobie teŜ rodzaj sterylności, gdzie kaŜde
zakłócenie moŜe przeszkadzać; charakteryzują się precyzją wykonania. Istotnym ośrodkiem
tej sztuki była galeria „Dwan Galery” w Los Angeles. Postawa tej sztuki była realizowana
równieŜ w takich kierunkach jak: konceptualizm, sztuka ziemi, mail – art. Przedstawiciele
tego nurtu to: Sol le Witt, Robert Morris, Donald Judd, Carl Andre, Robert Duran.

35
Hiperrealizm, superrealizm lub fotorealizm to kierunek w malarstwie XX wieku, którego
celem jest przedstawianie rzeczywistości z jak największą precyzją. Nurt ten zrodził się około
1965 roku w Stanach Zjednoczonych. Momentem triumfu hiperrealistów była wystawa sztuki
Documenta w Kassel w Niemczech (1972 r.). Wśród wystawianych tam prac fotorealizm
cieszył się największym zainteresowaniem.
Fluxus (od łac. płynąć) to prąd artystyczny w sztuce XX wieku, międzynarodowy ruch
artystyczny patronujący działaniom wielu dziedzin (sztuki wizualne, poezja, muzyka)
i artystom o róŜnych postawach i doświadczeniach sztuki, ale charakteryzujących się
przekraczaniem wąskich specjalności, specyficznym humorem, dystansem do tradycyjnej
sztuki. Po raz pierwszy tego terminu uŜył George Maciunas w 1962 r., a pierwsza wystawa
Fluxus International Festspiele odbyła się w Wiesbaden we wrześniu 1962 r. Największy
rozkwit tego ruchu przypada na lata 60. i 70. XX wieku. W Polsce prace artystów z kręgu
Fluxusa znajdują się w wielu zbiorach, m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum
Sztuki Aktualnej w Krakowie. Do nurtu naleŜeli m.in.: w Japonii – Yōko Ono, Mieko Shiomi,
w USA – John Cage, Jackson Mac Low, George Brecht, Carolee Schneemann, Dick Higgins,
Alison Knowles, w RFN – Joseph Beuys, Nam June Paik, Wolf Vostell, Ben Patterson,
we Francji – Robert Filiou, Charles Dreyfus.
1. Jaki wyróŜniamy podział okresów w dziejach sztuki?
2. Jakie znasz cechy charakterystyczne sztuki prehistrycznej?
3. Jakie znasz cechy charakterystyczne sztuki greckiej?
4. Jakie znasz cechy charakterystyczne sztuki romańskiej?
5. Jakie znasz cechy charakterystyczne impresjonizmu?
6. Jakie znasz cechy charakterystyczne sztuki XX wieku?
7. Jakie znasz cechy charakterystyczne hiperealizmu?
8. Jakie znasz cechy charakterystyczne sztuki pop – art?
9. Jakie znasz przykłady malarstwa, rzeźby, architektury wybranego okresu w dziejach sztuki?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj prezentacje dotyczącą wybranego okresu w dziejach sztuki. Do prezentacji
dołącz ilustracje dotyczące wybranego okresu.
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) wybrać interesujący cię okres w dziejach sztuki,
3) wypisać najwaŜniejsze jego cechy,
4) odszukać ilustracje i przykłady,
5) przygotować prezentację,
6) przedstawić wynik ćwiczenia.
– stanowisko komputerowe z odpowiednim oprogramowaniem,

36
Ćwiczenie 2
Podpisz pod ilustracjami nazwę okresu w dziejach sztuki, z którego pochodzą poniŜsze
dzieła sztuki.
2) zapoznać się z ilustracjami,
3) odszukać okres w dziejach sztuki, z którego pochodzą,
4) podpisać ilustrację,
Ćwiczenie 3
W postaci tabelarycznej przedstaw cechy trzech wybranych stylów XX wieku.
Informacje uzupełnij przykładami.
2) wybrać interesujący cię okres w dziejach sztuki,
3) wypisać najwaŜniejsze jego cechy,
5) przygotować tabelę do prezentacji,

37
Ćwiczenie 4
Podaj przykłady dzieł barokowych (architektura, malarstwo, rzeźba) z terenu Polski.
2) wybrać wskazany okres w dziejach sztuki,
2) przygotować prezentację,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować podstawowe style w sztuce?
2) określić podobieństwa i róŜnice między dziełami sztuki róŜnych okresów?
3) rozróŜniać style sztuki na podstawie przedstawionego dzieła?
4) rozpoznawać charakterystyczne dla stylu dzieła sztuki?
5) podać cechy wybranego okresu w dziejach sztuki?
6) przygotować prezentację wybranego okresu w dziejach sztuki?
7) wykorzystać wiedzę w praktyce?

38
4.5. Architektura, malarstwo i rzeźba w sztuce
Architektura jest sztuką organizowania przestrzeni, obejmującą dziedziny techniki,
a jednocześnie m.in. sztuki i filozofii, która zajmuje się transformacją przestrzeni, jaką
zamieszkujemy, na miarę naszych osiągnięć, aspiracji i nadziei. Według potocznego
rozumienia termin architektura jest objaśniany jako sztuka projektowania i kształtowania
budowli Architektura jest sztuką kształtowania przestrzeni (Brunazeli), czyli wszystkim tym
co człowiek wykonuje w przestrzeni. Pojęcie architektury pochodzi od greckiego słowa
„architekton” (główny budowniczy).
Architektura jest sztuką kształtowania formy w powiązaniu z konstrukcją budowlaną
w sposób, w który organizuje przestrzeń niezbędną do zaspokojenia materialnych
i duchowych potrzeb człowieka. Kształtowanie się tej umiejętności sięga czasów
najdawniejszych, gdy człowiek pierwotny rozpoczął trudną sztukę budowania sobie
schronienia przed zimnem, deszczem i dzikimi zwierzętami. W dziele architektonicznym
występują trzy czynniki: funkcja, konstrukcja i forma. Wszystkie trzy muszą z sobą
harmonizować. Tym bardziej Ŝaden z nich nie moŜe pozostawać w sprzeczności. Funkcja jest
dostosowaniem do celu, jakiemu budowla słuŜy. Celem jest z reguły wnętrze budowli,
najczęściej zaś zespół wnętrz powiązanych w niezbędną, uŜytkową całość, waŜne jest równieŜ
sąsiedztwo pomieszczeń o szczególnym przeznaczeniu, bez względu na istnienie między nimi
lub nieistnienie komunikacji jak równieŜ naturalne oświetlenie wnętrz. i otoczenie.
Konstrukcję stanowią wszystkie materialne części, ściśle powiązane z funkcją i kształtem
budowli. Architektura jest więc świadomym ukształtowaniem przestrzeni, w sposób
odpowiadający zamierzonej funkcji w określonej konstrukcji i formie.
Podstawowe epoki i style architektoniczne w europejskim kręgu kulturowym:
1. architektura prehistoryczna – sztuka prehistoryczna,
2. architektura staroŜytna,
3. architektura klasyczna,
4. architektura średniowiecza,
5. architektura nowoŜytna,
6. architektura XIX w.,
7. architektura XX i XXI w.
Architektura innych rejonów świata:
– architektura Islamu,
– architektura Indii,
– architektura Dalekiego Wschodu,
– architektura Afryki,
– architektura prekolumbijskiej Ameryki.
Okres narodzin architektury wiąŜe się z przekształceniem gospodarki zbieracko –
rybacko – łowieckiej w gospodarkę związaną z uprawą roślin i hodowlą zwierząt.
Przyjmowany jest wraz z pojawieniem się budowli związanych z pochówkiem – one, jako
najstarsze przetrwały do naszych czasów.
Architektura klasyczna reprezentuje podstawowe style architektoniczne staroŜytnej
Grecji i staroŜytnego Rzymu. Charakteryzowała się szerokim zastosowaniem symetrii
i kolumn. Podstawowe porządki architektury klasycznej
− dorycki,
− joński,
− koryncki,
− toskański,
− kompozytowy.

1.01

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 1.01

Similar to 1.01 (20)

1.01