Posługiwanie się terminologią zawodową

2. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Maria Drachal
Teresa Lange
Posługiwanie się terminologią zawodową
313[05].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

3. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inż. Edward Habas
dr hab. inż. Piotr Nowak
Opracowanie redakcyjne:
mgr Maria Drachal
mgr inż.Teresa Lange
Konsultacja:
dr inż. Krzysztof Symela
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[05].O1.03
„Posługiwanie się terminologią zawodową” zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu fotograf.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

4. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 7
3. Cele kształcenia 8
4. Materiał nauczania 9
4.1. Światło i jego właściwości 9
4.1.1. Materiał nauczania 9
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Elementy optyki fotograficznej 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzające 14
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3 Obiektywy fotograficzne: właściwości użytkowe i rodzaje 17
4.3.1. Materiał nauczania 17
4.3.2. Pytania sprawdzające 18
4.3.3. Ćwiczenia 18
4.3.4. Sprawdzian postępów 20
4.4. Ostrość obrazu fotograficznego 21
4.4.1. Materiał nauczania 21
4.4.2. Pytania sprawdzające 21
4.4.3. Ćwiczenia 22
4.4.4. Sprawdzian postępów 23
4.5. Aparaty fotograficzne i urządzenia pomocnicze 24
4.5.1. Materiał nauczania 24
4.5.2. Pytania sprawdzające 27
4.5.3. Ćwiczenia 27
4.5.4. Sprawdzian postępów 29
4.6.Oświetlenie i źródła światła stosowane w fotografii 30
4.6.1. Materiał nauczania 30
4.6.2. Pytania sprawdzające 32
4.6.3. Ćwiczenia 32
4.6.4. Sprawdzian postępów 33
4.7. Ekspozycja materiałów fotograficznych 34
4.7.1. Materiał nauczania 34
4.7.2. Pytania sprawdzające 35
4.7.3. Ćwiczenia 35
4.74. Sprawdzian postępów 36
4.8. Podstawy techniki zdjęciowej 37
4.8.1. Materiał nauczania 37
4.8.2. Pytania sprawdzające 38
4.8.3. Ćwiczenia 38
4.8.4. Sprawdzian postępów 39

5. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
4.9. Teoria widzenia barw i metody otrzymywania barw 40
4.9.1. Materiał nauczania 40
4.9.2. Pytania sprawdzające 41
4.9.3. Ćwiczenia 41
4.9.4. Sprawdzian postępów 43
4.10. Obróbka chemiczna materiałów czarno-białych 44
4.10.1. Materiał nauczania 44
4.10.2. Pytania sprawdzające 45
4.10.3. Ćwiczenia 46
4.10.4. Sprawdzian postępów 47
4.11. Podstawy barwnego procesu fotograficznego i obróbka chemiczna
materiałów barwnych 48
4.11.1. Materiał nauczania 48
4.11.2. Pytania sprawdzające 50
4.11.3. Ćwiczenia 51
4.11.4. Sprawdzian postępów 52
4.12. Podstawy fotografii cyfrowej 53
4.12.1. Materiał nauczania 53
4.12.2. Pytania sprawdzające 56
4.12.3. Ćwiczenia 56
4.12.4. Sprawdzian postępów 58
5. Sprawdzian osiągnięć 59
6. Literatura 63

6. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
1. WPROWADZENIE
Jesteś w posiadaniu „Poradnika dla ucznia”, który będzie Ci pomocny w przyswajaniu
wiedzy i podstawowych umiejętności dotyczących posługiwania się terminologią zawodową.
Posługiwania się terminologią zawodową jest punktem wyjścia w twoim kształceniu
w zawodzie fotograf. Będzie stanowić podstawę w zakresie komunikacji i działań na zajęciach
teoretycznych, ćwiczeniach i zajęciach praktycznych, które składają się na program jednostek
modułowych. Mam nadzieję, że niniejszy poradnik będzie Ci pomocny w uzyskaniu
podstawowych umiejętności z zakresu posługiwania się terminologią zawodową, które
w przyszłości dadzą ci szansę na osiągnięcia mistrzostwa w tej dziedzinie.
Zapoznaj się dokładnie z treścią rozdziału Wprowadzenie ponieważ umożliwi Ci to
skuteczne korzystanie z poradnika i osiągnięcie sukcesu w nauce, w ramach jednostki
modułowej „Posługiwanie się terminologią zawodową” dla zawodu Fotograf 313[05]
(patrz pozycja 3 w załączonej tabeli).
Zawód: Fotograf 313[05]
Lp. Kod Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu
1. 313[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska
2. 313[05].O1.02 Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań zawodowych
3. 313[05].O1.03 Posługiwanie się terminologią zawodową
4. 313[05].O1.04 Rozróżnianie materiałów fotograficznych
5. 313[05].O1.05 Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych
6. 313[05].O1.06 Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych
7. 313[05].Z1.01 Organizowanie stanowiska pracy
8. 313[05].Z1.02 Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych
9. 313[05].Z1.03 Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych
10. 313[05].Z1.04 Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi i technikami cyfrowymi
11. 313[05].Z1.05 Wykonywanie zdjęć portretowych
12. 313[05].Z1.06 Wykonywanie zdjęć plenerowych
13. 313[05].Z1.07 Wykonywanie zdjęć architektonicznych
14. 313[05].Z1.08 Wykonywanie zdjęć reportażowych
15. 313[05].Z1.09 Wykonywanie zdjęć reklamowych
16. 313[05].Z1.10 Wykonywanie zdjęć technicznych
Poradnik składa się z pięciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia, Materiał
nauczania, Sprawdzian osiągnięć, Literatura.
W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które
powinieneś posiadać przed przystąpieniem do realizacji niniejszej jednostki modułowej. Jeśli po
analizie uznasz, że któreś z umiejętności nie są dostatecznie przez Ciebie opanowane, wówczas
powinieneś ponownie przestudiować materiał nauczania zawarty w poradnikach z poprzednich
jednostek modułowych. W dotarciu do właściwego poradnika pomoże Ci załączona powyżej
lista jednostek modułowych, która obejmuje swym zakresem cały program nauczania dla
zawodu. W przypadku trudności skonsultuj się z nauczycielem w celu trafnego wyboru
poradnika.
W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności jakie będziesz posiadał po
zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie, czy
rzeczywiście takie umiejętności opanowałeś, pomogą Ci załączone w poradniku sprawdziany
postępów oraz sprawdzian osiągnięć.
Materiał nauczania jest podstawowym składnikiem poradnika i zawiera kompendium
informacji, które powinieneś starannie przyswoić, aby przystąpić do wykonania zaplanowanych

7. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
ćwiczeń oraz zaliczenia sprawdzianu osiągnięć. Przykład takiego sprawdzianu jest zawarty na
końcu poradnika. Ponadto materiał nauczania zawiera Pytania sprawdzające stan Twojej
wiedzy, która jest wymagana do realizacji danego ćwiczenia. Każde z Ćwiczeń zawartych
w poradniku opisane jest w formie polecenia co należ wykonać. Natomiast
uszczegółowieniem tego polecenia jest lista działań (czynności) określająca Sposób
wykonania ćwiczenia. Ćwiczenia będziesz realizował indywidualnie lub pracując w zespole
z innymi uczniami.
Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista wyposażenia stanowiska
pracy. Lista ta umożliwia sprawdzenie czy stanowisko ćwiczeniowe jest wyposażone w środki
dydaktyczne niezbędne do prawidłowego wykonania ćwiczenia. W celu dokonania
samooceny, (określenia jaki jest efekt nabycia wiedzy i umiejętności z danego zakresu
materiału nauczania) możesz posłużyć się narzędziem, które nazywa się Sprawdzian
postępów. Jest to lista kontrolna, którą powinieneś wypełnić odpowiadając na pytanie „tak”
lub „nie”, co jest równoznaczne z oceną, że potrafisz wykonać daną czynność lub jeszcze jej
nie potrafisz. W tym drugim przypadku powinieneś powtórzyć trening wykonując ponownie
odpowiednie ćwiczenie. Zasadne jest również to, abyś wówczas jeszcze raz przestudiował
zakres materiału nauczania potrzebny do realizacji tych ćwiczeń. Pomoże Ci w tym Twój
nauczyciel, do którego powinieneś zwracać się z pytaniami i wątpliwościami.
Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwia sprawdzenie
poziomu Twoich wiadomości i umiejętności po zakończeniu realizacji programu jednostki
modułowej. Pozytywnie rozwiązany przez Ciebie sprawdzian osiągnięć oraz załączony do
oceny w formie „portfolio” efekt realizacji ćwiczeń będzie stanowił dowód, że potrafisz
zrealizować zdanie zawodowe polegające na prawidłowym posługiwaniu się terminologią
zawodową. W przypadku sprawdzianu osiągnięć powinieneś również wiedzieć, że ma on
formę testu podobnego do tych, jakie występują w części teoretycznej egzaminu zewnętrznego
dla potwierdzenia kwalifikacji w zawodzie. Dlatego też istotne jest to, żebyś nabrał wprawy
w rozwiązywaniu tego typu testów, co z pełnością będzie procentować w przypadku Twojego
egzaminu zewnętrznego.
W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej
możesz również skorzystać z listy materiałów źródłowych zamieszczonych w części poradnika
nazwanej Literatura. Jednakże wymaga to od Ciebie inicjatywy aby dotrzeć do
rekomendowanego zastawu literatury. Zestaw ten powinien być dostępny w zbiorach biblioteki
szkolnej lub innych bibliotek publicznych. Wiele cennych i ciekawych informacji możesz
również uzyskać korzystając z zasobów internetowych. Jeśli będziesz miał jakiekolwiek
trudności ze zrozumieniem treści materiału nauczania lub ćwiczeń to poproś nauczyciela
o dodatkowe wyjaśnienie i pomoc.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z prowadzonych prac.
Przepisy te już wcześniej poznałeś lub poznasz w trakcie nauki. W czasie pracy poza terenem
szkoły koniecznie musisz stosować się do przepisów ruchu drogowego oraz dbać o ochronę
środowiska naturalnego.

8. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
Schemat układu jednostek modułowych
313[05].O1
Podstawy procesów
technologicznych
313[05].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
313[05].O1.02
Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce
w realizacji zadań zawodowych
313[05].O1.03
Posługiwanie się terminologią zawodową
313[05].O1.05
Magazynowanie i przechowywanie
materiałów fotograficznych
313[05].O1.04
Rozróżnianie materiałów fotograficznych
313[05].O1.06
Wykonywanie podstawowych czynności
fotograficznych

9. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− stosować zasady bezpieczeństwa pracy,
− dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
− stosować zasady bezpieczeństwa pracy podczas styczności z chemikaliami
fotograficznymi,
− stosować zasady bezpieczeństwa pracy podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi,
− posługiwać się podstawową wiedzą w zakresu historii sztuki i fotografii,
− określić elementy kompozycji obrazu,
− określić rodzaje kompozycji obrazu,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− posługiwać się komputerem w podstawowym zakresie.

10. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć:
− scharakteryzować podstawowe właściwości światła,
− wyjaśnić pojęcia: ognisko, odległość ogniskowa, przedmiotowa, obrazowa,
− wymienić barwy podstawowe i otrzymać barwy dopełniające,
− rozróżnić rodzaje soczewek,
− rozróżnić źródła światła stosowane w fotografii,
− wyjaśnić błędy optyczne obiektywów,
− przedstawić schemat powstawania obrazu w aparacie fotograficznym,
− określić pojęcia otwór względny i liczba przysłony,
− określić podstawowe właściwości użytkowe obiektywów fotograficznych,
− określić zależność pomiędzy odległością ogniskową a przekątną formatu klatki,
− rozróżnić rodzaje obiektywów fotograficznych,
− rozróżnić rodzaje oświetlenia,
− rozróżnić kierunki oświetlenia,
− rozróżnić funkcje oświetlenia,
− określić elementy budowy aparatu fotograficznego,
− sklasyfikować aparaty fotograficzne,
− określić zastosowanie aparatów fotograficznych,
− przedstawić otrzymywanie barw metodą addytywną,
− przedstawić otrzymywanie barw metodą subtraktywną,
− określić fizykochemiczne właściwości substancji chemicznych stosowanych w fotografii,
− scharakteryzować etapy obróbki materiałów fotograficznych,
− rozróżnić i scharakteryzować fototechniczne urządzenia laboratorium fototechnicznego,
− wyjaśnić mechanizm cyfrowego zapisu obrazu,
− sklasyfikować metody obrazowania według właściwości i przeznaczenia,
− wyjaśnić znaczenie pojęć, definicji i terminologii stosowanej w dziedzinie cyfrowego
przetwarzania obrazów,
− scharakteryzować cyfrowe metody rejestracji obrazów,
− określić zasady cyfrowego zapisu obrazu, kompresji, przenoszenia i wizualizacji.

11. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Światło i jego właściwości
4.1.1. Materiał nauczania
Źródłem światła nazywamy ciała które wysyłają energię świetlną. Źródła światła możemy
podzielić na:
- właściwe źródła światła czyli źródła samoświecące, jak np. gwiazdy, włókno żarówki,
płomień świecy itp.,
- wtórne źródła światła, czyli ciała które świecą gdy są oświetlone przez źródła
samoświecące: planety, oświetlona ściana lub kartka papieru,
- źródła światła naturalne, takie które są wytworem samej przyrody,
- źródła światła sztuczne wytworzone przez człowieka [Poz. 9, s.11].
Światło jako promieniowanie elektromagnetyczne
Fale świetlne są falami elektromagnetycznymi, stanowią tylko fragment widma fal
elektromagnetycznych. Obszar światła widzialnego obejmuje od 380 nm do 770 nm obszaru
długości fal:
- od 380 nm do 440 nm, co odpowiada barwie fioletowej,
- od 440 nm do 495 nm co odpowiada barwie niebieskiej,
- od 495 nm do 580 nm co odpowiada barwie zielonej,
- od 580 nm do 640 nm co odpowiada barwie żółtej i pomarańczowej,
- od 640 nm do 770 nm co odpowiada barwie czerwonej
Amplituda drgań – maksymalne odchylenie fali do góry i do dołu.
Długość fali – odległość między dwoma jednakowymi stanami.
Częstotliwość – liczba drgań na sekundę.
Temperatura barwowa (Tc)
Temperatura barwowa określana jest przez porównanie barwy światła wysyłanego przez
dane źródło, z odpowiadającą mu barwą ciała czarnego o określonej temperaturze.
2 500 K – światło żarowe
3 000 K – światło halogenowe
6 500 K - światło dzienne
Oddziaływanie światła na materię .
Reakcje chemiczne zachodzące pod wpływem fotonów nazywamy reakcjami
fotochemicznymi. Reakcja fotolizy halogenku srebra.
2AgX + 2hν →2Ag + 2X
Dyfrakcja światła – światło jako ruch falowy ulega dyfrakcji czyli zgięciu. Zachodzi na
brzegach wszelkich przesłon.
Interferencja – zjawisko interferencji polega na nakładaniu się wzajemnym ruchu falowego
w wyniku czego następuje wzmacnianie bądź wygaszanie tego ruchu.
Polaryzacja światła – uporządkowanie drgań fal świetlnych do jednej płaszczyzny.
Dyspersja światła – jest to rozszczepienie światła przez jakąkolwiek przeźroczystą
substancje na promienie składowe.
Geometryczne właściwości światła
Optyka geometryczna opiera się na prawach:
− Prawo prostoliniowego rozchodzenia się światła – światło w ośrodkach jednorodnych
rozchodzi się po liniach prostych.

12. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
− Prawo odbicia – „ kąt padania równa się kątowi odbicia”, promień padający, prosta
prostopadła do powierzchni odbijającej w miejscu padania i promień odbity leżą w jednej
płaszczyźnie.
− Prawo załamania (Kartezjusza) –„ stosunek sinusa kąta padania do sinusa kąta załamania
jest zawsze wartością stałą, odpowiadającą odwrotności współczynników załamania światła
odpowiednich ośrodków”. Promień padający, prostopadła do powierzchni załamującej
w punkcie padania i promień załamany leżą w jednej płaszczyźnie.
sin α /sin ß = n'/ n
gdzie: α - kąt padania,
ß -kąt załamania,
n - współczynnik załamania pierwszego ośrodka,
n' - współczynnik załamania drugiego ośrodka [Poz.
9,s.23]
Ośrodki optyczne
Światło przechodzi przez mniej lub bardziej przeźroczyste ciała stałe, ciecze, gazy.
Ośrodki przeźroczyste to ciała przez które przechodzi światło tak że możemy przez nie
rozpoznawać inne przedmioty np. szkło, różne ciecze itp.
Półprzeźroczyste – pozwalają przechodzić światłu częściowo tak, że nie można rozróżnić
szczegółów.
Nieprzeźroczyste – takie które nie przepuszczają promieniowania świetlnego.
Wiązki światła
Zbiór promieni świetlnych wychodzących z jednego punktu lub zbiegających się
w jednym punkcie, lub zbiór promieni świetlnych równoległych względem siebie nazywamy
wiązką światła skierowanego.
Wiązkę promieni wybiegających z jednego punktu nazywamy rozbieżną.
Wiązkę promieni zbiegających się w jednym punkcie nazywamy zbieżną.
Promienie równoległe tworzą wiązkę równoległą. [Poz.6,s. 32]
Rys. 1. Wiązka rozbieżna, zbieżna, równoległa.
Źródło: opracowanie autorskie
Camera obscura – ciemnia optyczna, zamknięte pudło z małym otworem, przez który pada
promieniowanie na ściankę tylną tworząc odwrócony obraz.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie ciała nazywamy źródłami światła?
2. Jaki zakres długości fal elektromagnetycznych obejmuje światło?
3. Jak przebiega rekcja fotolizy?
4. Na czym polega interferencja światła?
5. Na czym polega dyfrakcja światła?
6. Jak brzmi prawo odbicia światła?
7. Podaj wzór na prawo załamania światła?
8. Jak brzmi prawo prostoliniowego rozchodzenia się światła?
9. Które z ośrodków optycznych nazwiesz ośrodkami półprzeźroczystymi?

13. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaobserwuj zjawisko czernienia bezpośredniego materiału światłoczułego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować materiał światłoczuły- papier pozytywowy,
2) przygotować nieprzezroczysty przedmiot lub przedmioty,
3) umieścić przedmioty na materiale światłoczułym,
4) wystawić go na działanie światła,
5) obserwować zjawisko czernienia bezpośredniego,
6) określić rodzaj reakcji chemicznej,
7) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
8) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− materiał światłoczuły pozytywowy,
− przedmioty nieprzezroczyste,
− plansze z reakcjami fotochemicznymi.
Ćwiczenie 2
Zaobserwuj kąt odbicia światła od wypolerowanej metalowej płytki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować latarkę z punktowym źródłem światła,
2) przygotować wypolerowana metalową płytkę,
3) wyciemnić pomieszczenie w którym będziesz wykonywać ćwiczenie,
4) skierować strumień światła z latarki w kierunku metalowej płytki,
5) zaobserwować promień odbity i kąt pod jakim odbija się promień,
6) wnioski dołączyć do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− latarka z punktowym źródłem światła,
− wypolerowana metalowa płytka,
− schemat przedstawiający zjawisko odbicia promienia od powierzchni zwierciadlanej.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać podziału źródeł światła?  
2) wymienić naturalne źródła światła?  
3) wymienić sztuczne źródła światła?  

14. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
4) określić temperatury barwowe różnych źródeł światła?  
5) podać zakres długości fal dla promieniowania nieb., zielonego,
czerwonego?
 
6) wymienić właściwości światła?  
7) wymienić podstawowe prawa optyki geometrycznej?  
8) scharakteryzować wiązkę światła rozbieżną, zbieżną, równoległą?  
9) rozróżnić ośrodki optyczne?  

15. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
4.2. Elementy optyki fotograficznej
4.2.1. Materiał nauczania
Soczewki
Soczewka jest to bryła szklana ograniczona dwiema powierzchniami. Soczewka może
przekształcić równoległą wiązkę promieni w wiązkę zbieżną lub rozbieżną stąd dzielimy
soczewki na:
- soczewki skupiające (dodatnie),
- soczewki rozpraszające (ujemne).
Soczewki dodatnie dzielimy na: dwuwypukłe, płasko-wypukłe, wklęsło-wypukła.
Soczewki ujemne dzielimy na: dwuwklęsłe, płasko-wklęsłe, wypukło-wklęsłe.
Rys. 2. Rodzaje soczewek: dwuwypukła, płasko-wypukła, wklęsło-wypukła
dwuwklęsła, płasko-wklęsła, wypukło-wklęsła
Źródło: opracowanie autorskie.
Ognisko i ogniskowa soczewki
Rys. 3. Bieg promieni w soczewce a. skupiającej b. rozpraszającej,
Źródło: Skórzyński W, Astrofotografia, Prószyński i S-ka, Warszawa 1998,s.9
Oś optyczna soczewki – to prosta przechodząca przez środki krzywizn obu powierzchni.
Ognisko obrazowe F’ – to punkt skupienia promieni przyosiowych padających równolegle
do osi.
Ognisko przedmiotowe F – jest to taki punkt na osi optycznej soczewki, że promienie
wychodzące z niego zostają przez soczewkę przetworzone w wiązkę przyosiową równoległą
do osi optycznej dla soczewki cienkiej.[Poz.11,s.8]
Ogniskowa obrazowa f’ – odległość od soczewki do ogniska obrazowego F’.
Ogniskowa przedmiotowa – jest to odległość od soczewki do ogniska przedmiotowego F.
Soczewka gruba i układ soczewek
W praktyce fotograficznej obiektywy fotograficzne są zbudowane z soczewek grubych.
Każdy układ soczewek można porównać do jednej soczewki grubej. Odległość ogniskowa f
soczewki grubej jest to odległość od punktu głównego do ogniska.
Błędy optyczne soczewek
Aberacja sferyczna – polega na tym że promienie światła biegnące od punktu świecącego
przez skrajne części soczewki załamują się silniej niż promienie przechodzące przez środek
soczewki.
Aberacja komatyczna – dotyczy promieni przechodzących przez obiektyw i nachylonych
do osi optycznej. W wyniku czego otrzymuje się na płaszczyźnie obraz wyciągnięty
w kształcie przecinka.

16. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Astygmatyzm – błąd powstający w wyniku ukośnego w stosunku do osi optycznej
soczewki, biegu promieni światła padającego na soczewkę. Charakteryzuje się
odzwierciedleniem punktów przedmiotu w postaci liniowych odcinków.
Aberacja chromatyczna – jest wadą wynikającą ze zjawiska rozszczepienia światła białego
na promieniowanie barwne i powoduje powstanie wielu różnobarwnych obrazów zamiast
ostrego obrazu białego punktu świecącego.
Krzywizna pola obrazu - obrazy tworzone przez promienie nachylone i osiowe układają
się w różnych płaszczyznach ogniskowych. W wyniku tego otrzymujemy ostrą tylko środkową
część obrazu a brzegi nieostre lub odwrotnie. Obraz przedmiotu otrzymuje się nie na
płaszczyźnie, lecz na powierzchni kulistej.
Dystorsja - wada soczewki polegająca na tym, że na obrazie linie proste przedmiotu
wykrzywiają się. Przysłona umieszczona przed soczewką daje dystorsję beczkowatą, za
soczewką poduszkowatą. [Poz.9,s.]
Powstawanie obrazu optycznego
Obraz optyczny można otrzymać za pomocą soczewki skupiającej lub układu soczewek
jakim jest obiektyw fotograficzny.
Rys.4. Powstawanie obrazu optycznego
Źródło: opracowanie autorskie
Cechy obrazów optycznych:
- rzeczywiste lub urojone,
- powiększone, w skali 1:1 lub pomniejszone,
- proste i odwrócone.
Powstawanie obrazu optycznego w zależności od odległości przedmiotowej.
x = przedmiot w odległości b. dużej. Obraz powstaje w ognisku . Otrzymujemy obraz
rzeczywisty, odwrócony i pomniejszony.
x >2f przedmiot leży w dużej odległości przed obiektywem, jest to typowy przypadek dla
obiektywów fotograficznych. Otrzymujemy obraz rzeczywisty, odwrócony i pomniejszony.
x = 2f przedmiot leży w odległości podwójnej ogniskowej – Otrzymujemy obraz
rzeczywisty, odwrócony i tej samej wielkości.
2f > x >f – otrzymujemy obraz rzeczywisty, odwrócony i powiększony. Przypadek jest
typowy dla wykonania powiększeń fotograficznych.
x = f przedmiot umieszczony w ognisku przedmiotowym - obraz nie powstaje.
x <f przedmiot znajduje się między ogniskiem przedmiotowym F a soczewką – obraz jest
urojony, prosty i powiększony. Przypadek ten występuje gdy obserwujemy za pomocą lupy.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
2. Jakiego podziału soczewek możemy dokonać ze względu na działanie?
3. Jak będzie przekształcona wiązka promieni przechodząc przez soczewkę rozpraszającą?
4. Jak będzie przekształcona wiązka promieni przechodząc przez soczewkę skupiającą?
5. Który z punktów na osi optycznej określisz jako ognisko obrazowe?
6. Który z punktów na osi optycznej określisz jako ognisko przedmiotowe?

17. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
7. Jakie cechy charakteryzują obraz optyczny?
8. Jaki obraz powstanie gdy będziemy fotografować przedmiot umieszczony w odległości
przedmiotowej równej dwóm ogniskowym?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ze zbioru soczewek utwórz dwie grupy soczewek : soczewki skupiające i soczewki
rozpraszające. Określ ich nazwy i działanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować zestaw soczewek,
2) przygotować schematy soczewek skupiających i rozpraszajacych,
3) pogrupować na soczewki dodatnie i ujemne,
4) nazwać poszczególne soczewki,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy
− zestaw soczewek,
− schematy soczewek.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj schematom przedstawiającym błędy odwzorowania optycznego soczewek
nazwy aberracji: dystorsja, aberracja sferyczna, aberracja komatyczna.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się ze schematami przedstawiającymi poszczególne błędy soczewek,
2) wybrać te schematy na których występują wymienione w poleceniu błędy,
3) przyporządkować nazwy błędów schematom aberracji,
4) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
5) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− plansze ze schematami błędów odwzorowania optycznego,
− plansze z nazwami błędów optycznych,
− literatura, poradniki zawodowe.

18. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić ognisko przedmiotowe i obrazowe dla soczewki cienkiej?  
2) podać definicje odległości ogniskowej?  
3) zilustrować powstawanie obrazu optycznego w zależności od odległości
przedmiotowej?
 
4) wymienić błędy optyczne soczewek?  
5) scharakteryzować błąd aberracji sferycznej?  
6) scharakteryzować błąd aberracji chromatycznej?  
7) scharakteryzować błąd aberracji komatycznej?  

19. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
4.3. Obiektywy fotograficzne: właściwości użytkowe i rodzaje
4.3.1. Materiał nauczania
Obiektyw – układ optyczny składający się z jednej lub z większej liczby soczewek albo
z kombinacji zwierciadeł i soczewek, który odwzorowuje w płaszczyźnie obrazowej obraz
rzeczywisty przedmiotów.
Fot. 1. Obiektyw.
Źródło: Langford. M.Fotografia od A do Z, Muza, Warszawa 1992,s.13
Przesłona – jest to urządzenie przeznaczone do regulacji wielkości strumienia świetlnego
przechodzącego przez obiektyw. Ma także wpływ na korygowanie błędów optycznych
i wielkość głębokości ostrości.
Otwór względny – jest to stosunek średnicy źrenicy wejściowej do odległości ogniskowej.
Wielość otworu względnego wyraża się w formie ułamka odległości ogniskowej.
Liczba przesłony - jest to odwrotność otworu względnego.
Właściwości użytkowe obiektywu : to odległość ogniskowa, kąt widzenia, jasność.
Odległość ogniskowa - odległość między ogniskiem optycznym obrazowym i punktem
węzłowym soczewki lub układu soczewek. Zależą od niej wymiary obrazu. Przy tych samych
odległościach przedmiotowych można uzyskać mniejszą lub większą skalę odwzorowania.
Kąt widzenia obiektywu – kąt utworzony przez dwie proste przechodzące przez granice
pola przedmiotu odwzorowanego przez obiektyw ostro w płaszczyźnie obrazu optycznego.
Wielkość pola obrazu – jest uzależniona od obrazowego kąta widzenia obiektywu
a materiał światłoczuły można ustawić tylko w użytecznym polu obrazu, znajdującym się
w centralnej części całkowitego pola obrazu.
Jasność obiektywu – jest to zdolność tworzenia przez obiektyw na warstwie światłoczułej
lub matówce obrazu o mniejszej lub większej jasności. Zależy od wielości średnicy źrenicy
wejściowej i odległości ogniskowej.
Rodzaje obiektywów
Obiektywy krótkoogniskowe lub szerokokątne – których odległość ogniskowa jest
mniejsza niż przekątna formatu zdjęcia, charakteryzują się dużymi kątami widzenia.
Rys. 5. Zależność między odległością ogniskową obiektywu i kątem widzenia obrazu.
Źródło: Skórzyński W, Astrofotografia, Prószyński i S-ka, Warszawa 1998, s 44

20. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Obiektywy standardowe (normalne) to obiektywy, których długość ogniskowej jest
zbliżona do przekątnej formatu zdjęciowego. Kąt widzenia tych obiektywów zawiera się
w granicach 48 - 58°, jest zbliżony do kąta widzenia oka ludzkiego i wynosi około 50°.
Większość współczesnych aparatów fotograficznych w swoim standardowym zestawie
wyposażona jest w obiektywy, których odległość ogniskowa jest w przybliżeniu równa
przekątnej kadru:
- dla formatu 24x36mm jest to ogniskowa 50mm (przekątna kadru równa się 43,3mm),
- dla formatów zdjęciowych 6 x 6 cm (wymiar przekątnej - 79,2 mm) za ogniskową
standardową przyjmuje się 80 mm,
- dla formatu 6 x 12 cm jest to ogniskowa 132 mm.
Obiektywy długoogniskowe (wąskokątne) mają ogniskową dłuższą od przekątnej formatu
zdjęcia. Charakteryzują się; one wąskim kątem widzenia i przy wykonywaniu zdjęcia z tego
samego punktu umożliwiają przedstawianie fotografowanego przedmiotu w większej skali niż
obiektyw standardowy. Szczególną postacią obiektywów długoogniskowych są teleobiektywy
czyli obiektywy tak skonstruowane, że całkowita długość obudowy jest znacznie krótsza niż
wynikałoby to z ich ogniskowej.
Obiektywy krótkoogniskowe (szerokokątne) mają ogniskową znacznie krótszą niż
przekątna kadru, kąt widzenia większy niż 60°. Obiektyw „rybie oko" jest to obiektyw
o kącie widzenia 180°, 220 °, krótką ogniskową (6 do 8mm).
Obiektywy lustrzane. Zmniejszenie wymiarów i masy obiektywów o długich ogniskowych
udało się dzięki specjalnej konstrukcji obiektywów, wzorowanej na budowie teleskopów
astronomicznych.
Obiektywy PC lub PCS znane są najczęściej jako obiektywy Shift czyli możliwością
przesunięcia osi optycznej lub możliwością równoległego przesunięcia osi optycznej obiektywu
i jej pochylenia. Są to obiektywy krótkoogniskowe.
Obiektyw zmiennoogniskowy (transfokator, zoom) – rodzaj obiektywu fotograficznego,
w którym możliwa jest płynna regulacja długości ogniskowej, zwykle bez zmiany płaszczyzny
ogniskowania. Jeden obiektyw pozwala zastąpić kilka o obiektywów o stałej ogniskowej.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Który z układów optycznych nazwiemy obiektywem?
2. Jaką rolę pełni przesłona w obiektywie?
3. Jakie znasz właściwości użytkowe obiektywów?
4. Co to jest jasność obiektywu?
5. Jaka zależność występuje pomiędzy odległością ogniskową a przekątną formatu zdjęcia?
6. Jaka zależność występuje pomiędzy odległością ogniskową a kątem widzenia?
7. Jaka jest różnica między obiektywem długoogniskowym a teleobiektywem?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wskaż na obiektywie fotograficznym standardowym i długoogniskowym pierścienie:
odległości przedmiotowej, liczby przysłony, głębokości ostrości.

21. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiednie obiektywy fotograficzne,
2) wskazać i nazwać pierścień odległość przedmiotowej,
3) wskazać pierścień którym ustawisz przesłonę i nazwać go,
4) wskazać pierścień na którym odczytasz zakres głębokości ostrości i nazwać go,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− obiektywy fotograficzne: standardowy, długoogniskowy, krótkoogniskowy,
− plansze ze schematami obiektywów,
− plansze tematyczne: wpływ odległości przedmiotowej na głębokość ostrości,
− plansze tematyczne: wpływ odległości ogniskowej na głębokość ostrości,
− plansze tematyczne: wpływ liczby przysłony na głębokość ostrości.
Ćwiczenie 2
Ustaw na obiektywie zmiennogniskowym odległość ogniskową tak, aby otrzymać jak
najmniejszy kąt widzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznawać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego
oraz udostępnionymi instrukcjami obsługi sprzętu fotograficznego,
4) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt fotograficzny: aparat z obiektywem
zmiennogniskowym,
5) ustawić odległość ogniskowa na najmniejszy zakres,
6) zaobserwować jakie jest pole widzenia przy zadanej długości ogniskowej,
7) ustawić odległość ogniskowa na średni zakres,
8) zaobserwować jakie jest pole widzenia przy zadanej długości ogniskowej,
9) ustawić odległość ogniskową na największy zakres,
10) zaobserwować jakie jest pole widzenia przy zadanej długości ogniskowej,
11) porównać zaobserwowane obszary przy poszczególnym ogniskowych,
12) porównać kąty widzenia obiektywu na różnych zakresach ogniskowych,
13) wybrać ogniskową która daje najmniejszy kąt widzenia obiektywu,
14) zapisać jakiej ogniskowej odpowiada najmniejszy kąt widzenia obiektywu,
15) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
16) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
17) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− aparat fotograficzny,

22. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
− obiektyw zmiennoogniskowy,
− tablice poglądowe przedstawiające zakresy kątów widzenia obiektywu przy różnych
odległościach ogniskowych,
− zestawy zdjęć przedstawiających ten sam motyw wykonanych obiektywami o różnych
odległościach ogniskowych.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić różnicę pomiędzy otworem względnym a liczbą przesłony?  
2) sklasyfikować obiektywy fotograficzne?  
3) scharakteryzować obiektywy krótkoogniskowe?  
4) scharakteryzować obiektywy standardowe?  
5) scharakteryzować obiektywy długoogniskowe?  
6) wymienić właściwości użytkowe obiektywów?  
7) podać wielkość ogniskowej obiektywu standardowego dla aparatu
małoobrazkowego? ?  
8) podać wielkości od których zależy jasność obiektywu?  

23. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
4.4. Ostrość obrazu fotograficznego
4.4.1. Materiał nauczania
Ostrość obrazu
Między odległością przedmiotową (x), odległością obrazową (x’) oraz odległością
ogniskową soczewki ( f ) zachodzi stała zależność, którą przedstawia wzór soczewkowy:
1/x +1/x’=1/f
tj. suma odwrotności odległości przedmiotowej i odwrotności odległości obrazowej równa
się odwrotności odległości ogniskowej soczewki. Spełnienie wzoru soczewkowego ma wpływ
na uzyskanie ostrego obrazu w fotografii.
Krążki rozproszenia – jest to plamka świetlna będąca rzeczywistym obrazem punktu
przedmiotu. Obrazy punktów znajdujących się w płaszczyźnie przedmiotowej zostaną
odwzorowane w płaszczyźnie obrazowej jako punkty. Jako krążki rozproszenia zostaną
odwzorowane punkty znajdujące się poza płaszczyzną obrazową.
Głębokość ostrości – nazywa się zdolność obiektywu do oddawania na matówce lub
materiale światłoczułym ostrych obrazów obiektów położonych w różnych odległościach
przedmiotowych, a więc nie leżących w płaszczyźnie nastawienia ostrości.
Głębokość ostrości zależy od:
− odległości przedmiotowej – im większa odległość przedmiotowa tym głębia ostrości
większa.
− wielkości liczby przesłony – im większa liczba przysłony tym głębia ostrości większa.
− wielkości odległości ogniskowej obiektywu – im większa odległość ogniskowa tym głębia
ostrości mniejsza.
− wielkości dopuszczalnych krążków rozproszenia – im większe dopuszczalne krążki
rozproszenia tym głębia ostrości większa.
Rys. 6. Wpływ liczby przysłony na głębię ostrości
Źródło: Daye D, Praktyczny kurs fotografii, Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński,s 17,
Odległość hiperfokalna – jest to najmniejsza odległość przedmiotowa, przy której
głębokość ostrości sięga do nieskończoności.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak przedstawisz zależności pomiędzy odległością przedmiotową, obrazową i odległością
ogniskową soczewki?
2. Na czym polega zjawisko głębokości ostrości?
3. Od jakich parametrów zależy głębia ostrości?

24. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
4. Jaką odległość określimy jako odległość hiperfokalną?
5. Jak krążki rozproszenia wpływają na głębię ostrości?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na obiektywie sprawdź jak liczba przesłony wpływa na głębokość ostrości.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni obiektyw fotograficzny,
2) ustawić na obiektywie standardowym odległość przedmiotową np.3 m,
3) odczytać zakres głębokości ostrości dla liczby przesłony 4,
4) odczytać zakres głębokości ostrości dla liczby przesłony 22,
5) porównać zakresy głębokości ostrości,
6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić jak liczba
przesłony wpływa na głębokość ostrości,
7) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
8) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− obiektywy fotograficzne: standardowy, długoogniskowy,
− plansze ze schematami obiektywów,
− plansze tematyczne: wpływ odległości przedmiotowej na głębokość ostrości,
− plansze tematyczne: wpływ odległości ogniskowej na głębokość ostrości,
− plansze tematyczne: wpływ liczby przysłony na głębokość ostrości.
Ćwiczenie 2
Określ skalę odwzorowania 1:1 na matówce aparatu fotograficznego.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (2-4 osób),
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) omówić głębię ostrości przy odwzorowaniach bliskich skali 1:1,
4) zapoznawać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego
oraz udostępnionymi instrukcjami obsługi sprzętu fotograficznego,
5) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt fotograficzny: aparat wielkoformatowy
z matówką,
6) przygotować zdjęcie lub rysunek do fotografowania,
7) ustawić na matówce obraz,
8) porównać wymiary liniowe obrazu optycznego z wymiarami zdjęcia za pomocą linijki,
9) określić skalę uzyskanego obrazu,

25. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
10) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– aparat wielkoformatowy,
– obiektyw,
– matówka,
– zdjęcie,
– linijka.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać wzór soczewkowy?  
2) określić zjawisko głębokości ostrości?  
3) scharakteryzować czynniki wpływające na wielkość głębokość ostrości?  
4) określić odległość hiperfokalną?  
5) wyjaśnić jak liczba przysłony wpływa głębokość ostrości?  
6) wyjaśnić jak odległość ogniskowa wpływa głębokość ostrości?  
7) wyjaśnić jak liczba odległość przedmiotowa wpływa na głębokość
ostrości?  

26. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
4.5. Aparaty fotograficzne i urządzenia pomocnicze.
4.5.1. Materiał nauczania
Aparaty fotograficzne
Podstawowe elementy budowy aparatu fotograficznego to: obiektyw, migawka, celownik,
korpus, urządzenia pomocnicze.
Obiektyw rzutuje obraz na matówkę lub materiał światłoczuły.
Migawka jest o urządzenie do odmierzania czasu naświetlenia materiału światłoczułego
w aparacie. Wyróżniamy migawki centralne i szczelinowe.
- Migawka centralna powoduje naświetlenie od razu całej powierzchni. Umieszczona jest
w obiektywie lub między soczewkami lub bezpośrednio za obiektywem.
- Migawka szczelinowa powoduje stopniowe naświetlanie materiału światłoczułego
(pasami) podczas przebiegu szczeliny przed materiałem światłoczułym. Umieszczona jest
bezpośrednio przed powierzchnią materiału światłoczułego.
Rys.7 Migawka centralna: a. zamknięta, b.
otwarta
Źródło: Herdgecoe, Fotografia,s.14
Rys.8 Migawka szczelinowa: a. zamknięta, b. otwarta
Źródło: Herdgecoe, Fotografia,s.14
Celownik jest to urządzenie które służy nam do wyboru wycinka fotografowanej
przestrzeni. W aparatach możemy spotkać celowniki:
− Celownik matówkowe – duży, precyzyjny celownik. Wadą tego celownika jest
odwrócenie obrazu stronami.
− Celownik lunetowy – składający się z soczewki skupiającej i rozpraszającej. Daje obraz
jasny, pomniejszony , obarczony błędem paralaksy.
− Celownik lustrzany z pryzmatem pentagonalnym celowanie odbywa się przez obiektyw
zdjęciowy na lustro ruchome znajdujące się w aparacie, następnie obraz rzutowany jest
w kierunku pryzmatu pentagonalnego, który odwraca obraz stronami.
Błąd paralaksy polega na przesunięciu i różnicy między obrazem obserwowanym przez
celownik a obrazem który uzyskuje się na materiale światłoczułym. Oś optyczna aparatu nie
pokrywa się z osią optyczną celownika. [Poz.6,s.151]
Rys.9 Celowniki.: optyczny, lustrzanka jednoobiektywowa, lustrzanka dwuobiektywowa
Źródło: Herdgecoe, Fotografia,s14
Odległościomierze (dalmierze)- są tu urządzenia służące do ustalenia odległości
przedmiotowej. Mierząc odległość przedmiotową ustawia się jednocześnie obiektyw we
właściwej odległości obrazowej w stosunku do materiału światłoczułego.

27. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
Uniwersalnym rozwiązaniem zawierającym układ ustawiający ostrość jest połączenie
matówki, mikrorastra, dalmierza klinowego i soczewki Frenkla pokrywającej matówkę.
Podział aparatów fotograficznych
Format oznacza w fotografii rozmiar błony fotograficznej zakładanej do danego aparatu:
Tabela 1 : Podział aparatów ze względu na format
Rodzaj aparatu Rodzaj materiału światłoczułego Format
aparaty miniaturowe błony perforowane i nieperforowane 8x11mm,
12,9mmx 17mm
aparaty małoobrazkowe błona małoobrazkowa perforowana
35mm, typ 135,
24 mm x36mm
aparaty średnioformatowe błona zwojowa typ 120 , 6 x 4,5; 6 x 6, 6 x7; 6
x 9cm
aparaty wielkoformatowe błona arkuszowa, 9x12cm, 10x15cm, ...
Źródło: opracowanie autorskie
Najbardziej popularnym formatem jest format małoobrazkowy. Do tej grupy aparatów
zaliczamy: aparaty kompaktowe, aparaty celownikowe, lustrzanki jednoobiektywowe.
Wśród aparatów średnioformatowych rozróżniamy: lustrzanki jednoobiektywowe,
lustrzanki dwuobiektywowe i aparaty dalmierzowe. Lustrzanki dwuobiektywowe posiadają
dwa obiektywy: górny jest celownikiem dolny służy do naświetlania materiału światłoczułego.
Aparaty wielkoformatowe dzielimy na aparaty na ławie optycznej i aparaty o konstrukcji
sztywnej.
Aparaty specjalnego typu to: aparaty Polaroid , czyli aparaty do zdjęć natychmiastowych,
aparaty panoramiczne – możliwość wykonania zdjęć krajobrazowych obejmujących poziomo
kąt widzenia 120°, 180°, 360 i aparaty do zdjęć podwodnych.
Aparaty cyfrowe.
Konstrukcja mechaniczna i optyczna aparatu cyfrowego podobna jest do aparatów
analogowych. Różnica polega tylko na materiale światłoczułym.
Podstawowe elementy budowy aparatu cyfrowego.
– Matryca CCD – element światłoczuły – matryca (najpopularniejsza CCD, matryca Super
CCD, układ CMOS.) Jest to niewielka płytka z rozmieszczonymi regularnie elementami
światłoczułymi – krzemowymi fotodiodami, rejestrująca obraz. Jest ona odpowiedzialna za
przetworzenie na postać elektryczną wpadającego przez obiektyw obrazu.
– Obiektyw . Większość cyfrowych aparatów wyposażona jest we wbudowany obiektyw,
jedynie cyfrowe lustrzanki pozwalają na wymianę obiektywów.
– Aparaty cyfrowe nie zawsze maja migawkę. Czas ekspozycji regulowany jest
elektronicznie. Większość aparatów pracuje w sposób ciągły, tzn. przetwarza obraz na
bieżąco. Przyciśnięcie spustu wyzwalającego aparat powoduje tylko zmianę pracy z jałowego
na czynny. Zapis obrazu następuje w momencie przyciśnięcia spustu aparatu. Migawka
występuje w aparatach profesjonalnych.
– Monitor LCD. Wyświetlacz ciekłokrystaliczny pozwalający na podgląd obrazu podczas
kadrowania, odtwarzanie zarejestrowanych plików zdjęciowych, oraz korzystanie
z wyświetlanego menu, umożliwiającego wybór opcji i nastawianie parametrów
fotografowania.

28. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
– Celownik – służy do kadrowania obrazu. Większość cyfrowych kompaktów
wyposażona jest w celownik lunetkowy. W niektórych aparatach do kadrowania służy monitor
LCD.
– Bufor – pamięć typu RAM, używana do chwilowego przechowywania
zarejestrowanych zdjęć cyfrowych.
Nośniki informacji. Aparaty cyfrowe przechowują zarejestrowane zdjęcia na kartach
pamięci typu flash. Są to małe kostki pamięci RAM, które nie wymagają stałego zasilania.
Rodzaje aparatów cyfrowych: aparaty kompaktowe, lustrzanki jednoobiektywowe,
przystawki skanujące do aparatów studyjnych – wielkoformatowych, średnioformatowych.
Urządzenia automatyzujące technikę zdjęciową.
Współczesne aparaty wyposażone są w urządzenie i funkcje, służące do przyspieszenia
i zautomatyzowania procesu zdjęciowego.
Autofocus (AF) system automatycznego ustawiania ostrości w aparatach fotograficznych.
Istnieją dwa rozwiązania umożliwiające automatyczne nastawienie ostrości w aparacie: system
aktywny i pasywny. Aktywny - dalmierz mierzy odległość aparatu od obiektu przy pomocy
wiązki promieni podczerwonych lub ultradźwięków, a następnie przekazuje tę informację do
aparatu, który ustawia odpowiednio obiektyw. Pasywny - polega na mierzeniu kontrastu
pomiędzy detalami w kadrze. Maksimum kontrastu oznacza prawidłowe ustawienie ostrości.
Tryb pasywny jest najbardziej popularną metodą ustawiania ostrości w lustrzankach
jednoobiektywowych. Stosuje się tutaj zespół kilku czujników AF, najczęściej ułożonych na
planie krzyża. W danej chwili wykorzystuje się jeden z nich. Ze względu na sposób wyboru
odpowiedniego czujnika system AF może pracować w różnych trybach.
Światłomierz wbudowany w aparat fotograficzny, dokonuje pomiaru światła przez
obiektyw aparatu (system TTL dzięki czemu pomiar uwzględnia kąt widzenia obiektywu,
przedłużenie wyciągu obiektywu oraz założone na obiektyw filtry).
Programy tematyczne - tryby pracy aparatu fotograficznego, w których automatyka
dobiera tak parametry ekspozycji aby uzyskać optymalny efekt końcowy dla danego tematu.
Przykładami programów tematycznych są:
Sport – Zautomatyzowana preselekcja czasu. W celu uniknięcia poruszenia zdjęcia,
aparat ustala krótki czas naświetlania, dobierając do niego przysłonę.
Krajobraz – ostrość ustawiana jest na nieskończoność i maksymalnie zamykana jest
przysłona. Powoduje to taki efekt, że uzyskujemy dużą głębię ostrości
Portret. Aparat przyjmuje ogniskową ok. 80 mm oraz czas naświetlania dobrany do
przysłony mniej więcej f = 4-5,6. Powoduje to małą głębię ostrości i rozmycie tła.
Macro – tryb do zdjęć z bliska. Funkcja ta polega głównie na zmianie zakresu
ostrości, w lepszych aparatach wpływa na nieznaczną korekcję pomiaru światła.
Bracketing – korekcja naświetlania w powiązaniu ze zdjęciami seryjnymi.
Najczęściej naświetlane są trzy klatki: niedoświetlona, zgodna z pomiarem,
a trzecia prześwietlona.
Różne rodzaje trybów do zdjęć w nocy. Najczęstszą sytuacją jest fotografowanie
osób na tle rozświetlonych budynków, nastawiona na doświetlane.
Rys. 10. piktogramy
Źródło:instrukcja obsługi aparatu cyfrowego Sony DSC-V1
Samowyzwalacz - bardzo przydatna funkcja, polegająca na opóźnieniu wyzwolenia
migawki. Powala zrobić zdjęcie samemu sobie, np. dołączyć do fotografowanej grupy.
Większość aparatów ma wbudowaną lampę błyskową.

29. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Sprzęt pomocniczy
Do aparatów fotograficznych dostępna jest cała gama wyposażenia dodatkowego.
Jeśli chcemy wykonać zdjęcie z dłuższym czasem otwarcia migawki lub używać
teleobiektywów, należy używać statywu. Tylko on zapewni nam ostre i nieporuszone zdjęcia.
Statywy mogą być jednonożne lub trójnożne. Statywy o jednej nodze, zwane monopadami,
używa się do wykonywania zdjęć w warunkach gdzie nie ma czasu, lub miejsca na
rozstawienie normalnego statywu (zdjęcia reporterskie, przyrodnicze). Najczęściej spotykanym
statywem jest statyw trójnożny z kolumną centralną, poręczną w korekcji ustawienia
wysokości.
Wężyk spustowy spełnia trzy podstawowe zadania - umożliwia wyzwolenie migawki bez
dotykania aparatu (przydatne przy wykonywaniu zdjęć przy długich czasach), wyzwolenie
migawki z pewnej odległości od aparatu oraz wyzwolenie kilku elementów jednocześnie (dwa
aparaty, aparat i kilka lamp, aparat i przysłona obiektywu itp.). Inne przydatne w technice
zdjęciowej akcesoria to: filtry, osłony przeciwsłoneczne, mieszki i pierścienie pośrednie.
Podstawowym zabezpieczeniem sprzętu jest pokrowiec, torba fotograficzna. Powinna ona
chronić sprzęt przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz przed opadami atmosferycznymi.
Przydatne są również przybory do czyszczenia sprzętu: ściereczka antystatyczna, pędzelek,
sprężone powietrze lub gruszka.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką funkcję w aparacie fotograficznym spełnia obiektyw?
2. Jaką funkcję w aparacie fotograficznym spełnia celownik?
3. Jaką funkcję w aparacie fotograficznym spełnia migawka?
4. Jaki można przeprowadzić podział aparatów pod względem formatu?
5. Jak można podzielić aparaty średnioformatowe?
6. Czym jest matryca CCD dla aparatu?
7. Jaka jest różnica między aparatem cyfrowym a tradycyjnym?
8. Jak działa aktywny system autofokus?
9. Jakie zadanie spełnia wężyk spustowy?
10. Co to jest system TTL?
11. Podaj przykład programów tematycznych wykorzystywanych w aparatach ?
12. Wymień sprzęt pomocniczy do aparatu fotograficznego.
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw na dwóch oddzielnych tablicach wady i zalety aparatów: małoobrazkowych,
średnioformatowych, wielkoformatowych.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą zawodowa, katalogami oraz stronami www. producentów
aparatów fotograficznych,
2) przeanalizować treści pod względem wad i zalet aparatów małoobrazkowych,
3) przeanalizować treści pod względem wad i zalet aparatów średnioformatowych,
4) przeanalizować treści pod względem wad i zalet aparatów wielkoformatowych,

30. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
5) wypisać wady i zalety aparatów małoobrazkowych,
6) wypisać wady i zalety aparatów średnioformatowych,
7) wypisać wady i zalety aparatów wielkoformatowych,
8) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
9) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− literatura zawodowa,
− katalogi sprzętu fotograficznego różnych producentów,
− komputer z dostępem do Internetu.
Ćwiczenie2
Wskaż i nazwij podstawowe elementy budowy aparatu małoobrazkowego.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać z zestawu wyposażenia aparat fotograficzny małoobrazkowy,
2) wskazać poszczególne elementy budowy aparatu,
3) określić funkcję poszczególnych elementów,
4) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
5) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− tradycyjny aparat małoobrazkowy,
− aparat cyfrowy,
− aparat wielkoformatowy.
Ćwiczenie 3
Wypisz z podanych katalogów urządzenie określone jako sprzęt pomocniczy
wykorzystywany do wykonywania zdjęć plenerowych i studyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia .
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać katalogi ze sprzętem pomocniczym,
2) dokonać wyboru sprzętu pomocniczego,
3) sporządzić listę sprzętu pomocniczego do zdjęć plenerowych,
4) sporządzić listę sprzętu pomocniczego do zdjęć studyjnych,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− katalogi sprzętu fotograficznego różnych firm,
− literatura zawodowa,
− komputer z dostępem do Internetu.

31. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić podstawowe elementy aparatu analogowego?  
2) wymienić podstawowe elementy aparatu cyfrowego?  
3) podać format filmu fotograficznego dla aparatu małoobrazkowego?  
4) podać format filmu fotograficznego dla aparatu średnioformatowego?  
5) wymienić rodzaje celowników?  
6) wymienić rodzaje migawek?  
7) podzielić aparaty cyfrowe?  
8) wyjaśnić pojęcie autofokus?  
9) rozróżnić programy tematyczne?  
10) omówić rodzaje statywów fotograficznych?  
11) wskazać zastosowanie trybów tematycznych?  
12) podać zastosowanie samowyzwalacza?  

32. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
4.6 Oświetlenie i źródła światła stosowane w fotografii
4.6.1. Materiał nauczania
Rodzaje oświetlenia
Dla fotografa oświetlenie jest istotne z trzech punktów widzenia: wielkości oświetlenia,
rodzaju i barwy. Oświetlenie i jego wielkości jest ważna z punktu widzenia ustalenia czasu
naświetlenia i odpowiedniej liczby przesłony. W celu realistycznego odtworzenia
fotografowanego przedmiotu, ważna jest geometria padania promieni, a więc rodzaj
i kierunek światła.
Światło skierowane – promienie światła biegną do siebie równolegle i tak padają na
przedmiot. Z takim przypadkiem mamy do czynienia, gdy korzystamy z bezpośredniego
światła słonecznego, albo ze światła sztucznego z reflektora lub innego źródła wyposażonego
w silny odbłyśnik.
Światło rozproszone – promienie przecinają się w różnych kierunkach w sposób
nieuporządkowany. Światło rozproszone powstaje wtedy, gdy np. niebo jest zachmurzone,
albo po przejściu przez szyby mleczne.
Światło bezpośrednie – rodzaj oświetlenia, zarówno skierowanego jak i rozproszonego,
przy którym światło pada bezpośrednio na fotografowany przedmiot.
Światło odbite – światło które po drodze zostało odbite przez dowolną powierzchnię.
Światło odbite, zwane pośrednim, jest więc zawsze światłem częściowo lub bardziej
rozproszonym. Światło odbite przyjmuje zawsze barwę powierzchni odbijającej.
Kierunki oświetlenia
Następnym ważnym czynnikiem, mającym wpływ na podwyższenie albo spłaszczanie
kontrastu obrazu i na oddziaływanie przestrzenne oraz charakterystykę reprodukcji kształtów
jest kierunek, z którego światło pada na przedmiot, zwany kierunkiem oświetlenia.
Oświetlenie przednie – skierowanie światła na przedmiot od strony fotografa i aparatu
fotograficznego. Światło pada wtedy w przybliżeniu zgodnie z kierunkiem osi optycznej
obiektywu, na obrazie nie wystąpią żadne cienie, gdyż leżą z tyłu za przedmiotem.
W oświetleniu przednim przedmioty wydają się płaskie, mało plastyczne.
Oświetlenie boczne – światło pada na przedmiot pod kątem zbliżonym do prostego
(w stosunku do osi optycznej). W następstwie oświetlona będzie tylko połowa przedmiotu,
podczas gdy druga połowa znajdzie się w głębokim cieniu.
Oświetlenie konturowe – źródło światła jest umieszczone za fotografowanym
przedmiotem, wskutek czego powstają aureole.
Oświetlenie górne – światło pada na przedmiot mniej lub bardziej pionowo z góry.
Odpowiada to naturalnemu oświetleniu słonecznemu.
Oświetlenie dolne – nie występuje praktycznie w naturze i z tej racji, jeśli je zastosujemy,
oddziałuje w każdym przypadku niesamowicie, najczęściej jednak nienaturalnie.
Funkcje oświetlenia
Z punktu widzenia funkcji
rozróżniamy następujące oświetlenia
w fotografii:
- oświetlenie zasadnicze ,
- oświetlenie pomocnicze,
- oświetlenie efektowe,
- oświetlenie tła. Rys. 11. Funkcje oświetlenia
Źródło: opracowanie autorskie

33. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
Do oświetlenia zasadniczego (głównego) używamy najsilniejszego źródła światła.
Oświetlenie zasadnicze decyduje o wytwarzaniu wrażenia głębi przestrzeni na obrazie.
Wprowadzanie dodatkowego oświetlenia musi być podporządkowane oświetleniu
zasadniczemu. Oświetlenie zasadnicze powinno być światłem dominującym, które jest
skierowane z określonego kierunku, wprowadzone jako pierwsze na planie zdjęciowym.
Wszystkie źródła światła, które służą do podkreślenia wytworzonego przez oświetlenie
zasadnicze nastroju, dają oświetlenia pomocnicze. Mogą to być źródła o różnej mocy
i rodzaju. Oświetlenie pomocnicze może być kierowane w dowolnych kierunkach i pod
dowolnym kątem w stosunku do osi optycznej aparatu.
Oświetlenie efektowe to rodzaj oświetlenia pomocniczego, które nie tylko uzupełnia
oświetlenie zasadnicze, ale wnosi do obrazu dodatkowy akcent. Najczęściej uzyskujemy je za
pomocą słabszego reflektora lub strumienicy.
Oświetlenie tła – zadaniem jest nadanie właściwego odcienia i luminancji tłu znajdującemu
się za fotografowanym przedmiotem. Oddzielenie tła od przedmiotu zdjęcia wpływa na
plastyczność obrazu. [Poz.6,s.225-230]
Źródła światła stosowane w fotografii.
Źródła światła możemy podzielić na naturalne i sztuczne. Najczęściej stosowane
w fotografii naturalne to słońce, natomiast sztuczne to światło żarowe i światło błyskowe.
Światło żarowe, jest to sztuczne światło emitowane w wyniku rozgrzania wewnątrz
szklanej bańki (żarówki) drucika wolframowego. Temperatura barwowa (Tc) światła żarówek
wolframowych wynosi od ok. 2600 K do 2850 K.
Żarówki fotograficzne, zwane żarówkami przewoltowanymi dają światło o temperaturze
barwowej 3200-3400K, zawierające większy udział promieniowania krótkofalowego, które
działa silniej na światłoczuły materiał.
Żarówki jodowo-kwarcowe, zwane halogenowymi dają strumień świetlny prawie na
stałym poziomie w przeciwieństwie do żarówek przewoltowanych, w których w miarę zużycia
następuje spadek mocy strumienia świetlnego. Żarówki halogenowe emitują światło
o temperaturze barwowej 3000 - 3400 K.
Lampy błyskowe to sztuczne źródło światła białego o Tc ~ 5600 K. Ilość światła zależy
od mocy lampy i czasu trwania błysku. W nowoczesnych lampach czas trwania błysku może
wynosić od 1/400 do 1/20000 s. Wadą lamp błyskowych są: ograniczony zasięg błysku, daje
cienie za obiektem fotografowanym, i może powodować wystąpienie efektu "czerwonych
oczu". Wielkością charakteryzującą lampę błyskową jest liczba przewodnia - jest to liczba
określająca „moc” lampy, określana przez producentów przeważnie dla czułości filmu ISO
100/210
. Im większa liczba tym silniejszy błysk.
Przy fotografowaniu z lampą błyskową należy zwrócić uwagę na czas synchronizacji
lampy błyskowej z migawką. Jest to czas, przy którym w momencie błysku lampy migawka
odsłoni całą płaszczyznę błony. Dla aparatów z migawką szczelinową to 1/60 lub 1/250 s. Dla
aparatów z migawką centralną mogą być równe najkrótszemu czasowi otwarcia migawki.
Rozróżnić możemy podstawowe typy lamp błyskowych:
− lampy samodzielne, które mocuje się w specjalnej stopce u góry aparatu (najczęściej
spotykane w lustrzankach),
− lampy wbudowane, stanowiące integralne cześć aparatu (głównie w aparatach
kompaktowych),
− studyjne lampy błyskowe. [Poz.9,s.131-135]

34. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
2. Jak rozchodzi się światło skierowane?
3. Jak rozchodzi się światło rozproszone?
4. Jaką funkcje pełni oświetlenie zasadnicze?
5. Jaką funkcje pełni oświetlenie pomocnicze?
6. Jaką funkcje pełni oświetlenie efektowe?
7. Jaką funkcje pełni oświetlenie tła?
8. Jak można podzielić źródła światła?
9. Co to jest liczba przewodnia lampy błyskowej?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ kierunki oświetlenia zmieniając położenie źródła światła.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (2-4 osób),
2) dobrać z zestawu wyposażenia reflektor fotograficzny,
3) ustawić model lub przedmiot trójwymiarowy,
4) ustawić źródło światła względem modela lub przedmiotu w położeniu dolnym,
5) przeanalizować efekty oświetleniowe,
6) ustawić źródło światła względem modela lub przedmiotu w położeniu górnym,
7) przeanalizować efekty oświetleniowe,
8) ustawić źródło światła względem modela lub przedmiotu w położeniu przednim,
9) przeanalizować efekty oświetleniowe,
10) ustawić źródło światła względem modela lub przedmiotu w położeniu bocznym,
11) przeanalizować efekty oświetleniowe,
12) nazwać poszczególne kierunki oświetlenia,
13) narysować schemat kierunków oświetlenia,
14) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
15) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia, opisać osiągnięte efekty
przy zastosowaniu różnych kierunków oświetlenia,
16) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− źródła światła, np. reflektor studyjny,
− model lub przedmiot trójwymiarowy,
− plansze ze schematami oświetleniowymi,
− poradniki zawodowe.
Ćwiczenie 2
Wskaż funkcje oświetlenia na planie zdjęciowym dysponując zestawem oświetlenia
studyjnego.

35. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować zestaw oświetleniowy studyjny,
2) ustawić model lub przedmiot trójwymiarowy,
3) ustawić źródło światła zgodnie z jego funkcją zasadniczego,
4) ustawić źródło światła zgodnie z jego funkcją pomocniczego,
5) ustawić źródło światła zgodnie z jego funkcją efektowego,
6) ustawić źródło światła zgodnie z jego funkcją tła,
7) przeanalizować efekty oświetleniowe,
8) nazwać poszczególne funkcje oświetlenia,
9) narysować schemat funkcji oświetlenia,
10) opisać osiągnięte efekty przy zastosowaniu różnych funkcji oświetlenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− zestaw lamp studyjnych,
− model lub przedmiot trójwymiarowy,
− plansze ze schematami oświetleniowymi,
− tło,
− poradniki zawodowe.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić rodzaje oświetlenia?  
2) rozróżnić funkcje oświetlenia?  
3) nazwać kierunki oświetlenia?  
4) przeanalizować efekty oświetleniowe?  
5) podzielić lampy błyskowe?  
6) wyjaśnić co to jest czas synchronizacji?  
7) określić temperaturę barwową światła żarowego?  
8) określić temperaturę barwową światła lampy błyskowej?  

36. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
4.7. Ekspozycja materiałów fotograficznych
4.7.1. Materiał nauczania
Ekspozycja materiałów światłoczułych
Ekspozycja (naświetlanie) materiału światłoczułego w aparacie fotograficznym jest to
czynność polegająca na otwarciu obiektywu celem wpuszczenia strumienia świetlnego do
wnętrza aparatu. Na materiale światłoczułym powstaje obraz utajony.
Na wielkość naświetlenia materiału światłoczułego ma wpływ: liczba przesłony i czas
naświetlenia. [Poz.6,s.276]
Aby na materiale światłoczułym otrzymać obraz utajony należy dobrać odpowiednią
wielkość naświetlenia. Jest to wielkość fotometryczna, którą możemy wyrazić wzorem:
H = E • t
H – naświetlenie (wyrażone w luksosekundach),
E – oświetlenie (wyrażone w luksach),
t – czas (wyrażony w sekundach).
Naświetlenie powoduje powstanie obrazu utajonego w materiale światłoczułym. Składa
się on z atomów srebra, które wydzielają się w miejscach naświetlonych kryształów halogenku
srebra. Obraz utajony przeprowadza się w obraz widzialny w procesie wywoływania.
[Poz.6,s.276]
Ekspozycja (naświetlanie)
Aby prawidłowo naświetlić zdjęcie należy określić poziom natężenia oświetlenia
w fotografowanej scenie. Na podstawie tych wyników ustawia się odpowiednie parametry:
czas naświetlania i przesłonę, nazywamy je parametrami ekspozycji. Urządzenie do pomiaru
natężenia oświetlenia to światłomierz.
Światłomierze mogą występować jako urządzenia oddzielnie i układy pomiarowe
wbudowane w aparat. Światłomierz wbudowany w aparat fotograficzny, dokonuje pomiaru
przez obiektyw aparatu (system TTL), dzięki czemu pomiar uwzględnia kąt widzenia
obiektywu, przedłużenie wyciągu obiektywu oraz założone na obiektyw filtry.
Wyróżniamy światłomierze do światła ciągłego i błyskowego.
Pomiar światła możemy prowadzić mierząc światło padające bezpośrednio ze źródła
światła lub mierząc światło odbite od fotografowanego obiektu.
Trzy podstawowe metody pomiaru światła:
Pomiar matrycowy (wielosegmentowy) – Powierzchnia kadru podzielona jest na pola,
światłomierz (matryca światłoczuła) mierzy światło w każdym z tych pól oddzielnie.
Po analizie światła i kontrastów w kadrze proponuje parametry ekspozycji.
Pomiar centralnie ważony – w tym pomiarze dokonuje się odczytu ze środka kadru (około
75%) a pozostałe 25% z reszty obrazu. takie rozwiązanie bazuje na założeniu, że najczęściej
główny obiekt zdjęcia, a więc na którego ekspozycję powinniśmy zwracać największą uwagę,
znajduje się w centrum kadru.
Pomiar punktowy – ten pomiar pobierany jest tylko z jednego niewielkiego obszaru
w kadrze.

37. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
4.7.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką czynność określisz jako naświetlenie (ekspozycję) materiału światłoczułego?
2. Jakie parametry mają wpływ na wielkość naświetlenia?
3. Co powstaje w materiale światłoczułym w wyniku naświetlenia?
4. Jakie urządzenia służą do pomiaru oświetlenia?
5. Jaka jest różnica w sposobie pomiaru światła odbitego i padającego?
6. Jakie znasz pomiary światła przez obiektyw?
7. Jak działa matrycowy pomiar światła?
4.7. 3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj pomiar światła padającego i odbitego od powierzchni szarej, białej i czarnej
posługując się światłomierzem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (2-4 osób),
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznawać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego
oraz udostępnionymi instrukcjami obsługi sprzętu fotograficznego,
4) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt,
5) przygotować trzy plansze o barwach: szarej, białej, czarnej,
6) oświetlić planszę szarą światłem ciągłym,
7) dokonać pomiaru światła padającego i odbitego,
8) oświetlić planszę białą światłem ciągłym,
9) dokonać pomiaru światła padającego i odbitego,
10) oświetlić planszę czarną światłem ciągłym,
11) dokonać pomiaru światła padającego i odbitego,
12) porównać wyniki i zrobić zestawienie w tabeli,
13) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
14) dołączyć do portfolio wraz z adekwatnym opisem ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− plansze o barwie: białej, szarej, czarnej,
− zestaw oświetleniowy,
− światłomierz.
Ćwiczenie 2
Pomiar światłomierzem wskazał następujące parametry ekspozycji: czas naświetlania:
t = 1/125 s., liczba przesłony 5,6. Jaki będzie czas naświetlania, jeśli liczbę przesłony
zwiększymy do 16.

38. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć sobie wzór na naświetlanie,
2) wyjaśnić jak zmiana przysłony o jeden stopień wpływa na wielkość czasu naświetlania,
3) obliczyć czas naświetlania dla liczby przesłony 16,
4) przedstawić wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− kartki papieru,
− poradniki zawodowe.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić wzór na naświetlenie?  
2) określić czym jest obraz utajony?  
3) wymienić rodzaje światłomierzy?  
4) wymienić sposoby pomiary światła?  
5) scharakteryzować punktowy pomiar światła?  
6) scharakteryzować matrycowy pomiar światła?  
7) scharakteryzować pomiar centralnie ważony?  

39. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
4.8. Podstawy techniki zdjęciowej
4.8.1. Materiał nauczania
Rozpatrując różne rodzaje zdjęć, należy uwzględnić czynniki które wpłyną
na zastosowanie odpowiedniej techniki ich wykonania są to:
− powtarzalność ustawienia przedmiotu zdjęcia,
− czas istnienia przedmiotu zdjęcia,
− wielkość i rodzaj przedmiotu,
− ruch przedmiotu,
− rodzaj oświetlenia,
− odległość przedmiotu i jego umieszczenie,
− wymagana ilość i rodzaj informacji jakie należy zanotować na obrazie,
− barwy przedmiotu. [Poz.6, s.301]
W zależności od wzajemnego stosunku tych czynników dobieramy odpowiednia
kompozycję zdjęcia, głębię ostrości, ustawienie ostrości, parametry naświetlenia.
Uwzględniamy odpowiednie techniki sprzętowe: aparaty, obiektywy, filtry, oświetlenie
naturalne, lampy błyskowe, oświetlenie studyjne, sprzęt pomocniczy.
Tematyka zdjęć jest ściśle powiązana z techniką wykonania. Zdjęcia pod względem tematu
możemy podzielić na rodzaje fotografii: krajobrazowe, portretowe, reportażowe, reklamowe,
dokumentalne, katalogowe, przyrodnicze. Możemy wprowadzić również podział na zdjęcia
amatorskie i zawodowe. Jeszcze inny podział to: techniczne, naukowe, dokumentalne
artystyczne, eksperymentalne.
Technikę wykonywania zdjęcia możemy podzielić na kilka etapów.
Mając ustalony temat zdjęcia dokonujemy wyboru obiektu, rodzaj aparatu, obiektywu
o określonej odległości ogniskowej.
Następnie wybieramy wycinek przestrzeni przedmiotowej który będziemy fotografować.
Ustalenie kadru dokonujemy w celowniku lub na ekranie LCD aparatu fotograficznego.
Zwracamy uwagę na kompozycję, oświetlenie, perspektywę. Skróty perspektywiczne
pojawiające się na zdjęciu zależą do odległości przedmiotowej, natomiast nie zależą od
odległości ogniskowej.
Istotną rolę odgrywa kierunek ustawienia osi optycznej aparatu i wysokość z jakiej
wykonuje się zdjęcie.
− Perspektywa normalna - gdy obiektyw aparatu jest na wysokości twarzy lub piersi
fotografowanej osoby lub na wysokości ważnych elementów fotografowanych
przedmiotów. Jest ona dla nas naturalna, gdyż na co dzień oglądamy świat z tej
perspektywy.
− Perspektywa ptasia - obiektyw umieszczony wysoko, osoby lub przedmioty
fotografowane z góry.
− Perspektywa żabia - obiektyw umieszczony nisko, osoby lub przedmioty fotografowane
z dołu.
Następny etap to nastawienie obrazu na ostrość w sposób manualny lub poprzez
autofocus. Ustalenie warunków naświetlenia poprzez dobór czasu naświetlenia i przesłony.
Wyzwolenie spustu migawki dokonuje ekspozycji na nośniku.

40. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
4.8.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki wpływają na wybór techniki zdjęciowej?
2. Od czego zależy technika wykonania zdjęcia?
3. Jakiego podziału zdjęć możesz dokonać ze względy na temat?
4. Gdzie dokonujemy wyboru wycinka przestrzeni przedmiotowej?
5. Wymień etapy wykonania zdjęcia.
6. Kiedy uzyskujemy na zdjęciu perspektywę normalną?
7. Jakie są sposoby ustawiania ostrości?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ze zbioru zdjęć utwórz grupy zdjęć tematycznych: fotografii portretowej, fotografii
krajobrazowej, architektury.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z tematyką zdjęć,
2) dokonać selekcji i podziału na grupy tematyczne,
3) określić temat zdjęć,
4) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór,
5) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− zbiór zdjęcie.
Ćwiczenie 2
Ze zbioru zdjęć wybierz zdjęcia przedstawiające ruch przedmiotu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z tematyką zdjęć,
2) dokonać selekcji,
3) omówić sposób wykonania zdjęcia,
4) opisać jak ruch przedmiotu wpływa na wybór techniki wykonania zdjęcia,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór,
6) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy
− zbiór zdjęć o następującej tematyce: fotografia portretowa, fotografia krajobrazowa,
architektura.

41. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) omówić czynniki wpływające na wybór techniki zdjęciowej?  
2) omówić jak ruch przedmiotu wpływa na dobór parametrów naświetlania?  
3) omówić rodzaje fotografii ze względu na temat?  
4) zaplanować etapy wykonania zdjęcia?  
5) wymienić etapy wykonania zdjęcia?  
6) rozróżnić perspektywy z jakiej możemy wykonać zdjęcia?  

42. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
4.9. Teoria widzenia barw i metody otrzymywania barw
4.9.1. Materiał nauczania
Z punktu widzenia fotografii barwnej oraz odbioru wrażeń przez człowieka, widmo
światła białego dzielimy na trzy zakresy podstawowe: promieniowanie niebieskie, zielone
i czerwone.
W siatkówce oka, na którą pada poprzez soczewki obraz znajdują się dwa rodzaje
światłoczułych elementów zwanych pręcikami i czopkami. Pręciki cechuje duża światłoczułość
dającą możliwość widzenia jednobarwnego przy słabych warunkach oświetleniowych,
natomiast czopki są mniej światłoczułe, ale reagują na fale elektromagnetyczne o różnej
długości. Każdy z trzech rodzajów czopków jest uczulony na 1/3 promieniowania widma
(niebieskie, zielone, czerwone). Za pomocą czopków można rozróżnić barwy, natomiast za
pomocą pręcików widzimy jednobarwnie.
Barwy chromatyczne to barwy kolorowe. Podczas ich odbioru czopki w oku ludzkim są
drażnione nierównomiernie.
Barwy achromatyczne (barwy niekolorowe) są to wszystkie barwy nie posiadające
dominanty barwnej, a więc kolory: biały, czarny oraz wszystkie stopnie szarości.
Każda barwa achromatyczna to zrównoważona mieszanina widzialnych fal
elektromagnetycznych wywołująca u obserwatora, w bieżących warunkach obserwacji,
wrażenie psychiczne braku odcienia któregokolwiek z kolorów.
Jeśli z widma światła białego odejmie się pewną część promieniowania to barwa która
pozostanie jest barwa dopełniającą. Rozróżniamy trzy podstawowe pary barw wzajemnie
dopełniających się:
Tabela : Pary barw wzajemnie dopełniających się
Barwy podstawowe Barwy dopełniające
Niebieska Żółta
Zielona purpurowa
Czerwona niebieskozielona
Źródło: Opracowanie autorskie
Par barw wzajemnie dopełniających się jest bardzo dużo.
Parametrami charakteryzującymi każdą barwę są: odcień, jasność, nasycenie. Jasność- jest
to odczucie, że powierzchnia odbija więcej lub mniej padającego na nią promieniowania.
Odcień jest to odczucie optyczne koloru, określane wyrażeniami takimi jak: żółty, czerwony,
niebieski, zielony, brązowy itd. Nasycenie - parametr określającym intensywność barwy,
ilustrującym jednocześnie czystość barwy.
Metody otrzymywania barw
Addytywna metoda otrzymywania barw - metoda w której za pomocą mieszania trzech
barw podstawowych: niebieskiej, zielonej i czerwonej można otrzymać wszystkie inne barwy
w tym barwy achromatyczne. Jeśli na biały ekran skierujemy trzy rzutniki światła białego
z nałożonymi trzema filtrami o barwach podstawowych: niebieskiej, czerwonej, zielonej to
nakładające się na siebie wiązki światła dadzą następujące barwy:
niebieski +zielony = niebieskozielony
niebieski + czerwony = purpurowy
czerwony + zielony = żółty
niebieski + zielony+ czerwony = biały

43. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
Zmniejszanie natężenia światła powoduje spadek nasycenia barw. Aby w tej metodzie
otrzymać barwy achromatyczne należy użyć jednakowych wartości strumieni świetlnych
wszystkich trzech barw podstawowych.
Subtraktywna metoda otrzymywania barw opiera się na odejmowaniu pewnej części
promieniowania ze światła białego. Jeśli trzy filtry o barwach: żółty, purpurowy,
niebieskozielony założymy do rzutnika tak, by na ekranie było widać ich obraz w postaci
częściowo nakładających się na siebie filtrów, wtedy uzyskamy pola o barwach:
żółty + niebieskozielony = zielony
purpurowy + niebieskozielony = niebieski
purpurowy +żółty = czerwony
żółty+ niebieskozielony +purpurowy = czarny
Aby otrzymać w tej metodzie barwy achromatyczne należy w jednakowym stopniu
zatrzymać barwę niebieską, zielona i czerwoną. Metoda subtraktywna znalazła zastosowanie
w fotografii i kinematografii.
Rys 12. Addytywna metoda mieszania barw Rys.13 Subtraktywna metoda mieszania
barw
Źródło: Kotecki A, Fotografia barwna, s.261 Źródło: Kotecki A, Fotografia barwna,
s.262
4.9.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień podstawowe zakresy widma światła widzialnego.
2. Wymień barwy chromatyczne.
3. Wymień barwy achromatyczne.
4. Jakie parametry charakteryzują barwę?
5. Na czym polega mieszanie barw metoda addytywną?
6. Podaj barwę dopełniającą do barwy niebieskiej.
7. Jaką barwę otrzymamy poprzez zmieszanie trzech barw podstawowych?
8. Na czym polega mieszanie barw metodą subtraktywną?
9. Jak otrzymać barwę achromatyczną metodą subtraktywną?
10. Gdzie znalazła zastosowanie metoda subtraktywna?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprezentowanie otrzymywanie barw metodą addytywną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
w zespołach (2-4 osób),

44. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznać się ze schematami metody mieszania barw metodą addytywną
4) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt: rzutnik, trzy filtry o barwach;
czerwony, niebieski, zielony,
5) wprowadzić filtry do rzutnika według schematu,
6) rzutować barwne obrazy na ekran,
7) określić barwy powstałe podczas mieszania,
8) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
9) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
10) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− 3 rzutniki do projekcji,
− filtry o barwach podstawowych: niebieski, zielony, czerwony,
− ekran,
− schematy mieszania barw metoda addytywną.
Ćwiczenie 2
Zaprezentowanie otrzymywania barw metodą subtraktywną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
w zespołach (2-4 osób),
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznać się ze schematami metody mieszania barw metodą subtraktywną,
4) dobrać z zestawu wyposażenia odpowiedni sprzęt: rzutnik, trzy filtry o barwach
;niebieskozielony, żółty, purpurowy,
5) wprowadzić filtry do rzutnika według schematu,
6) rzutować barwne obrazy na ekran,
7) określić barwy powstałe podczas mieszania,
8) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
9) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
10) dołączyć pracę do portfolio dokumentującego realizację ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− rzutniki światła białego,
− filtry o barwach: niebieskozielony, żółty, purpurowy,
− ekran,
− schematy mieszania barw metoda subtraktywną.

45. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić barwy podstawowe?  
2) rozróżnić barwy dopełniajace?  
3) wyjaśnić mieszanie barw metodą adytywna?  
4) otrzymać barwy dopełniające metodą addytywną?  
5) wyjaśnić mieszanie barw metodą subtraktywną?  
6) otrzymać barwy achromatyczne metodą subtraktywną?  

46. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
4.10. Obróbka chemiczna materiałów czarno-białych
4.10.1. Materiał nauczania
Wywoływanie obrazu fotograficznego.
Proces wywoływania przeprowadza się w roztworze wywoływacza.
Wywoływanie fotograficzne jest chemicznym procesem redukcji kryształów halogenków
srebra do ziaren metalicznego srebra.
Ag+
+ ē = Ag˚
Centra wywoływalne, które powstały na kryształkach srebra wskutek naświetlania
w czasie wywoływania powiększają się. Wydziela się z nich duża ilość srebra metalicznego
pochodzącego z kryształów halogenu srebra a częściowo z rozpuszczonych w wywoływaczu
soli srebra zredukowanych przez wywoływacz. [Poz.6, s.332]
Właściwości i rola składników wywoływaczy
Skład wywoływacza:
− substancje wywołujące (redukujące),
− substancje konserwujące (antyutleniające),
− substancje antyzadymiające (hamujące, klarujące),
− dodatki zmiękczające wodę,
− rozpuszczalnik.
Zadaniem substancji wywołującej jest redukcja naświetlonych kryształków halogenków
srebra do srebra metalicznego. Jest to podstawowy składnik wywoływacza. Substancje
redukujące to między innymi metol, hydrochinon, fenidon, amidol.
Jako substancje konserwującą w wywoływaczu stosuje się siarczyn sodu. Chroni on
substancję wywołującą przed utleniającym działaniem tlenu z powietrza oraz tlenu zawartego
w wodzie służącej do przygotowania roztworu. W niektórych wywoływaczach zastępuje
substancje przyśpieszającą. W większych stężeniach zwiększa rozpuszczalność kryształów
halogenków srebra oraz współdziała z niektórymi substancjami wywołującymi zwiększając ich
wydajność. [Poz.6,s.343]
Działanie substancji przyśpieszającej. Większość substancji wywołujących działa
w środowisku alkalicznym, środowisko alkaliczne wpływa na stopień dysocjacji substancji
wywołującej tym samym i na szybkość wywoływania. Drugim zadaniem substancji
przyspieszającej jest zobojętnienie bromowodoru powstającego w reakcji wywoływania.
Najczęściej stosowane substancje przyśpieszające to: węglan sodu i węglan potasu,
wodorotlenek sodu i potasu, boraks. [Poz.6,s.343]
Głównym zadaniem substancji przeciwzadymiającej jest zahamowanie procesu
wywoływanie na tych ziarnach na których nie ma centrów wywoływalnych obrazu utajonego.
Najczęściej stosowanym związkiem jest bromek potasu i benzotriazol.
Przerywanie procesu wywoływania w przerywaczu. Podczas przerywania proces
wywoływania zostaje zahamowany poprzez obniżenie pH roztworu, przerywaczem może być
roztwór o odczynie kwaśnym. Kąpiel w roztworze przerywacza zabezpiecza roztwór
utrwalacza przed zanieczyszczeniem.
Utrwalacze. Celem utrwalania jest przeprowadzenie znajdujących się w warstwie
fotograficznej nierozpuszczalnych soli srebra w łatwo rozpuszczalne sole które następnie
usuwa się poprzez płukanie w wodzie. Reakcja utrwalania przebiega w kilku etapach.
Podstawowy składnik utrwalacza to tiosiarczan sodu, potasu lub amonu.

47. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
Klasyfikacja wywoławczy
Podział pod względem:
− przeznaczenia: wywoływacze negatywowe – przeznaczone do małokontrastowego
wywołania materiałów negatywowych, wywoływacze pozytywowe – przeznaczone do
kontrastowego wywołania materiałów pozytywowych.
− kontrastu obrazu: miękkie, normalne, kontrastowe, bardzo kontrastowe,
− ziarnistości: normalne, drobnoziarniste, ultradrobnoziarniste [Poz.6,s.347]
Rodzaje utrwalaczy:
− Zwykłe –tiosiarczan sodu i rozpuszczalnik (woda).
− Kwaśne –tiosiarczan sodu z dodatkiem słabych kwasów lub kwaśnych soli,
rozpuszczalnik.
− Szybkie –tiosiarczan soduy z dodatkiem soli amonowych , rozpuszczalnik.
− Garbujące –tiosiarczan sodu lub amonu oraz kwaśne siarczyny, ałuny
i rozpuszczalnik.
Substancje stosowane w roztworach do obróbki materiałów czarno-białych.
Hydrochinon – substancja wywołująca, ma postać białego lub szarego proszku, łatwo
rozpuszczalnego w wodzie. Daje wywoływacz energiczny i kontrastowy. Używa się go
z metolem i fenidolem.
Metol – substancja wywołująca, łatwo rozpuszcza się w wodzie, pracuje powoli bez
dodatków alkalizujących, daje wywoływacz drobnoziarnisty.
Siarczyn sodu – substancja konserwująca – biały proszek odporny na działanie utleniające
powietrza. Duża zawartość siarczynu sodu w wywoływaczu zwiększa rozpuszczalność soli
srebra.
Węglan sodu bezwodny – substancja zasadowa, biały proszek, łatwo rozpuszczalny
w wodzie.
Bromek potasu – substancja antyzadymiająca, bezbarwne kryształki łatwo rozpuszczalne
w wodzie. Jego roztwory są trwałe, mają odczyn obojętny.
Tiosiarczan sodu krystaliczny – substancja bezbarwna, tworząca drobne kryształy, łatwo
rozpuszcza się w wodzie obniżając jej temperaturę. Podstawowy składnik utrwalacza.
4.10.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega proces wywoływania?
2. Jakie substancje wchodzą w skład wywoływacza czarno-białego?
3. Jaką rolę w wywoływaczu pełni substancja wywołująca?
4. Jaką rolę w wywoływaczu pełni substancja konserwująca?
5. Jaką rolę w wywoływaczu pełni substancja zasadowa?
6. Jaką rolę w wywoływaczu pełni substancja antyzadymiająca?
7. Jaki podział wywoływaczy można zastosować pod względem kontrastu obrazu?
8. Jaki podział wywoływaczy można zastosować pod względem ziarnistości obrazu?
9. Które z substancji chemicznych mają właściwości wywołujące?
10. Wymień rodzaje utrwalaczy?

48. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Po zapoznaniu się z recepturą wywoływacza czarno-białego, przygotuj zestaw substancji
wchodzących w skład wywoływacza , określ rolę poszczególnych składników.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (2-4 osób),
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia,
3) zapoznać się z recepturą wywoływacza czarno-białego,
4) wybrać pojemniki z substancjami wchodzącymi w skład wywoływacza,
5) określić rolę każdej substancji,
6) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
7) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
8) dołączyć do teczki zawierającej portfolio z pracami realizowanymi w ramach tej jednostki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– zestaw pojemników ze związkami chemicznymi: hydrochinonem, metolem, siarczynem
sodu, węglanem potasu, bromkiem potasu, boraksem,
– literatura zawodowa,
– receptury roztworów.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej receptury określ rodzaj roztworuprzeznaczonego do obróbki
materiałów światłoczułych czarno-białych:
Receptura: Metol- 2g; Siarczyn sodu bezwodny - 100g; Hydrochinon - 5g; Boraks - 2g;
Woda do objętości -1dm³.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się ze składem roztworu wywoływacza, stosowanego w obróbce materiałów
światłoczułych czarno-białych,
2) zapoznać się ze składem roztworu utrwalacza stosowanego w obróbce materiałów czarno-
białych,
3) przeanalizować składniki receptury pod względem działania i zastosowania,
4) określić rodzaj roztworu i nazwać roztwór,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) dołączyć do teczki zawierającej portfolio z pracami realizowanymi w ramach tej jednostki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– literatura zawodowa,
– receptury roztworów.

49. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować proces wywoływania materiałów czarno-białych?  
2) podać skład wywoływacza obróbki materiałów czarno-białych?  
3) sklasyfikować wywoływacze do obróbki materiałów czarno-białych?  
4) określić rolę substancji wywołującej w wywoływaczu?  
5) określić rolę substancji konserwującej w wywoływaczu?  
6) określić rolę substancji przeciwzadymiającej w wywoływaczu?  
7) określić rolę substancji przyspieszającej w wywoływaczu?  
8) określić rolę substancji w wywoływaczu?  
9) określić na czym polega proces utrwalania?  
10) wymienić substancje wywołujące?  

50. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
4.11. Podstawy barwnego procesu fotograficznego i obróbka
chemiczna materiałów barwnych
4.11.1. Materiał nauczania
Podstawy barwnego procesu fotograficznego
Otrzymanie barwnego obrazu na materiale światłoczułym przebiega w dwóch fazach.
Pierwsza to otrzymanie obrazu utajonego w procesie naświetlania materiału światłoczułego.
Druga to obróbka chemiczna tego materiału.
Materiał światłoczuły składa się z wielu warstw, te najważniejsze to warstwy światłoczułe
i podłoże. W warstwach światłoczułych znajduje się wiele związków chemicznych które biorą
udział w procesie powstawania obrazu utajonego i powstawaniu barwnego obrazu
fotograficznego:
− Kryształy halogenków srebra – są to związki światłoczułe odpowiedzialne za powstanie
obrazu utajonego który jest początkiem obrazu fotograficznego, który powstanie później
w procesie wywoływania.
− Komponenty barwników – są to związki chemiczne których zadaniem jest wytworzenie
razem z utlenioną substancją wywołującą barwnika. Komponenty barwników są różne
w każdej z warstw: w warstwie czułej na promieniowanie niebieskie znajduje się
komponent barwnika żółtego, w warstwie czułej na promieniowanie zielone znajduje się
komponent barwnika purpurowego. W warstwie czułej na promieniowanie czerwone
znajduje się komponent barwnika niebiesko-zielonego.
− Barwniki sensybilizujące – są to związki chemiczne których zadaniem jest rozszerzenie
czułości spektralnej materiału.
− Barwniki ekranujące – związki chemiczne które pomagają wygasić odblaski dyfuzyjne.
− Garbniki – garbują emulsję fotograficzną.
Zasada barwnego procesu negatywowo-pozytywowego
Pierwszy etap to naświetlenie i obróbka chemiczna obrazu negatywowego. Naświetlenie
materiału światłoczułego – informacje w postaci promieniowania odbitego lub wysyłanego
przez fotografowany przedmiot powodują naświetlenie odpowiednich miejsc w warstwach
światłoczułych., promieniowaniem niebieskim, zielonym i czerwonym. Powstające obrazy
cząstkowe w warstwach są w barwach dopełniających do barw fotografowanego przedmiotu:
promieniowanie niebieskie – spowoduje powstanie obrazu żółtego,
promieniowanie zielone – spowoduje powstanie obrazu purpurowego,
promieniowanie czerwone – spowoduje powstanie obrazu niebieskozielonego.
Kopiowanie negatywu – podczas kopiowania negatywu następuje naświetlenie materiału
pozytywowego. W poszczególnych warstwach czułych na światło zielone, czerwone
i niebieskie tworzą się barwnikowe obrazy cząstkowe w barwach dopełniających do negatywu.
Pozytyw posiada takie barwy jakie miał fotografowany przedmiot.
Reakcja wywoływania barwnego
Reakcje przebiegające w czasie wywoływania prowadzą do otrzymania barwników
w materiale światłoczułym.
1. Redukcja jonów srebrowych:
nAgBr + substancja wywołująca = nAg°+ utleniona substancja wywołująca + HBr
2. Synteza barwników lub jego leukozwiązku:
Utlenione substancje wywołujące + komponent barwnika = barwnik lub jego leukozwiązek
3. Utlenianie leukozwiązku barwnika:
Leukozwiązek barwnika + 02 = barwnik [Poz.5, s.28]