Chế định miễn trách nhiệm hình sự ở VN

1. 1
më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét d¹ng cña tr¸ch nhiÖm
ph¸p lý vµ ®-îc thÓ hiÖn b»ng viÖc ng-êi ph¹m téi bÞ
¸p dông mét hoÆc nhiÒu c¸c biÖn ph¸p c-ìng chÕ h×nh
sù kh¸c nhau cña Nhµ n-íc do luËt h×nh sù quy ®Þnh.
Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c téi
ph¹m vµ c¸c tr-êng hîp ph¹m téi ®Òu gièng nhau. Do
®ã, ®Ó c«ng cuéc ®Êu tranh phßng vµ chèng téi ph¹m
®¹t hiÖu qu¶ cao, cïng víi viÖc ph©n lo¹i téi ph¹m,
luËt h×nh sù ViÖt Nam còng ®ång thêi ph©n hãa c¸c
tr-êng hîp ph¹m téi, c¸c ®èi t-îng ph¹m téi kh¸c
nhau ®Ó cã ®-êng lèi xö lý phï hîp, nhanh chãng,
chÝnh x¸c vµ c«ng b»ng. §Æc biÖt, sù ph©n hãa c¸c
tr-êng hîp ph¹m téi vµ ng-êi ph¹m téi cßn thÓ hiÖn ë
chç kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c tr-êng hîp ph¹m téi hay
tÊt c¶ nh÷ng ng-êi ph¹m téi ®Òu bÞ truy cøu tr¸ch
nhiÖm h×nh sù. §ã lµ tr-êng hîp khi cã ®Çy ®ñ c¨n cø
ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, th× mét ng-êi
®· thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi mµ luËt
h×nh sù quy ®Þnh lµ téi ph¹m cã thÓ bÞ truy cøu
tr¸ch nhiÖm h×nh sù, cã thÓ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch
nhiÖm h×nh sù hoÆc còng cã thÓ ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù.
MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét trong nh÷ng chÕ
®Þnh quan träng cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam, thÓ
hiÖn chÝnh s¸ch nh©n ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®èi
víi ng-êi ph¹m téi vµ hµnh vi do hä thùc hiÖn, ®ång

2. 2
thêi nh»m ®éng viªn, khuyÕn khÝch ng-êi ph¹m téi lËp
c«ng chuéc téi, chøng tá kh¶ n¨ng gi¸o dôc, c¶i t¹o
tèt, hßa nhËp víi céng ®ång vµ trë thµnh ng-êi cã
Ých cho x· héi. MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù còng cã
quan hÖ mËt thiÕt vµ chÆt chÏ víi chÕ ®Þnh tr¸ch
nhiÖm h×nh sù. Bëi v×, gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò tr¸ch
nhiÖm h×nh sù vµ ¸p dông ®óng ®¾n chÕ ®Þnh miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong thùc tiÔn sÏ t¹o c¬ së
ph¸p lý thuËn lîi cho c¸c c¬ quan ¸p dông ph¸p luËt
®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m, b¶o vÖ cã hiÖu qu¶
c¸c lîi Ých cña Nhµ n-íc, c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp
ph¸p cña tæ chøc vµ c«ng d©n.
ë n-íc ta, ®Õn Bé luËt h×nh sù n¨m 1985, chÕ
®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù míi ®-îc nhµ lµm luËt
n-íc ta ghi nhËn chÝnh thøc, cßn tr-íc ®ã tuy ch-a
®-îc ghi nhËn víi tÝnh chÊt lµ mét chÕ ®Þnh ®éc lËp
trong ph¸p luËt h×nh sù nh-ng trong thùc tiÔn vµ mét
sè v¨n b¶n ph¸p lý ®· thõa nhËn vµ ¸p dông víi nhiÒu
tªn gäi kh¸c nhau nh-: "x¸ miÔn", "tha miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù", "miÔn tè", "tha bæng bÞ c¸o", "miÔn
nghÞ cho bÞ c¸o", "miÔn hÕt c¶ téi"... Cã thÓ liÖt
kª mét sè v¨n b¶n thêi kú tr-íc khi ban hµnh Bé luËt
h×nh sù n¨m 1985 cã ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò miÔn tr¸nh
nhiÖm h×nh sù nh-: S¾c lÖnh sè 52/SL ngµy 20/10/1945
x¸ miÔn cho mét sè téi ph¹m tr-íc ngµy 19/08/1945;
Th«ng t- sè 314-TTg ngµy 09/11/1954 cña Thñ t-íng
ChÝnh phñ vÒ ®¹i x¸; S¾c lÖnh sè 223/SL ngµy
17/11/1946; Ph¸p lÖnh trõng trÞ c¸c téi ph¶n c¸ch
m¹ng ngµy 30/10/1967; Ph¸p lÖnh trõng trÞ c¸c téi x©m

3. 3
ph¹m tµi s¶n x· héi chñ nghÜa ngµy 21/10/1970; Ph¸p
lÖnh trõng trÞ c¸c téi x©m ph¹m tµi s¶n riªng cña
c«ng d©n ngµy 21/10/1970; Th«ng t- sè 03-BTP/TT th¸ng
4/1976 cña Bé T- ph¸p h-íng dÉn thi hµnh S¾c luËt
quy ®Þnh vÒ c¸c téi ph¹m vµ h×nh ph¹t; Ph¸p lÖnh
trõng trÞ téi ®Çu c¬, bu«n lËu, lµm hµng gi¶, kinh
doanh tr¸i phÐp ngµy 10/7/1982; NghÞ quyÕt sè 02/H§TP
ngµy 05/01/1986 cña Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n
d©n tèi cao h-íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña Bé
luËt h×nh sù; NghÞ quyÕt sè 01/H§TP ngµy 19/04/1989
cña Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao h-íng
dÉn bæ sung viÖc ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña Bé luËt
h×nh sù; Th«ng t- liªn ngµnh sè 05/TTLN ngµy
02/6/1990 cña Bé Néi vô, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi
cao, Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao vµ Bé T- ph¸p h-íng dÉn
thi hµnh chÝnh s¸ch ®èi víi ng-êi ph¹m téi ra tù
thó, v.v...
§Õn lÇn ph¸p ®iÓn hãa lÇn thø hai luËt h×nh sù
ViÖt Nam víi viÖc th«ng qua Bé luËt h×nh sù n¨m
1999, c¸c quy ®Þnh vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù còng
®-îc söa ®æi, bæ sung vµ tiÕp tôc hoµn thiÖn. Tuy
nhiªn, thùc tiÔn cho thÊy, chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù vÉn ch-a ®-îc quan t©m nghiªn cøu mét c¸ch
s©u s¾c vµ toµn diÖn. Ch¼ng h¹n, Bé luËt h×nh sù n¨m
1985, còng nh- Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®Òu ch-a ghi
nhËn ®Þnh nghÜa ph¸p lý cña kh¸i niÖm miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù, hËu qu¶ ph¸p lý cô thÓ cña viÖc miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ g×? MÆt kh¸c, c¸c tr-êng hîp
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù l¹i ®-îc quy ®Þnh r¶i r¸c ë

4. 4
c¸c ®iÒu luËt, c¸c ch-¬ng thuéc PhÇn chung vµ PhÇn
c¸c téi ph¹m Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 râ rµng lµ
ch-a chÝnh x¸c vÒ mÆt khoa häc vµ ch-a ®¹t vÒ mÆt kü
thuËt lËp ph¸p. Ngoµi ra, qu¸ tr×nh ¸p dông ph¸p
luËt h×nh sù cho thÊy c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù cßn nhiÒu bÊt cËp khi vËn dông
vµo thùc tÕ, ®Æc biÖt thùc tiÔn ®êi sèng x· héi nãi
chung vµ thùc tiÔn ph¸p lý nãi riªng ®ang tån t¹i
nhiÒu tr-êng hîp cã thÓ ¸p dông chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù, nh-ng l¹i ch-a ®-îc nhµ lµm luËt n-íc
ta quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù.
V× vËy, viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu s©u s¾c h¬n
n÷a ®Ó lµm s¸ng tá vÒ mÆt khoa häc c¸c quy ®Þnh cña
ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam hiÖn hµnh vÒ miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù vµ vÊn ®Ò ¸p dông trong thùc tiÔn,
®ång thêi ®-a ra nh÷ng gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¸c quy
®Þnh cña chÕ ®Þnh nµy, còng nh- n©ng cao hiÖu qu¶
cña viÖc ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù kh«ng nh÷ng cã ý nghÜa lý luËn - thùc tiÔn
vµ ph¸p lý quan träng, mµ cßn lµ vÊn ®Ò mang tÝnh
cÊp thiÕt. §©y chÝnh lµ lý do luËn chøng cho viÖc
chóng t«i quyÕt ®Þnh lùa chän ®Ò tµi "ChÕ ®Þnh miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt h×nh sù ViÖt Nam" lµm
®Ò tµi luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc cña m×nh.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu
MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét chÕ ®Þnh quan
träng, cã liªn quan chÆt chÏ vµ mËt thiÕt víi chÕ
®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ nhiÒu chÕ ®Þnh kh¸c
trong luËt h×nh sù.

5. 5
Tr-íc hÕt, chÕ ®Þnh nµy ®-îc ghi nhËn trong Bé
luËt h×nh sù cña mét sè n-íc trªn thÕ giíi nh-: Bé
luËt h×nh sù Liªn bang Nga, Bé luËt h×nh sù Céng hßa
d©n chñ nh©n d©n Lµo, Bé luËt h×nh sù T©y Ban Nha,
Bé luËt h×nh sù Thôy §iÓn… hoÆc trong ph¸p luËt h×nh
sù c¸c n-íc nh-: Anh, Céng hßa Liªn bang §øc, còng
nh­ c¸c n­íc Håi gi¸o… Ngoµi ra, ë Liªn X« tr­íc ®©y
còng ®· cã c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ chÕ ®Þnh nµy
nh-: "Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña viÖc tha miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù", Nxb Khoa häc, Maxc¬va, 1974 cña GS
Kelina X.G.; "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù" trong tuyÓn
tËp "Kevin’s English law glossary: Exemption from
criminal liability" cña Kevin’s; hoÆc "Exemption
from criminal liability - General Defences" cña t¸c
gi¶ Suzanne Wennberg, trong s¸ch "Swedish Law in the
New Millennium" do Michael Bogdan chñ biªn, Elanders
Gotab, Stockholm, 2000...
ë ViÖt Nam, cho ®Õn nay ®· cã mét sè c«ng tr×nh
nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy, ®¸ng chó ý lµ c¸c c«ng
tr×nh sau ®©y cña TSKH. Lª C¶m: 1) ChÕ ®Þnh miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt h×nh sù ViÖt Nam
(Trong s¸ch: Nhµ n-íc vµ ph¸p luËt ViÖt Nam tr-íc
thÒm thÕ kû XXI, TËp thÓ t¸c gi¶ do TSKH Lª C¶m chñ
biªn, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi, 2002); 2) VÒ c¸c
d¹ng miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc quy ®Þnh t¹i §iÒu
25 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 (T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n
d©n, sè 1/2001); 3) VÒ s¸u d¹ng miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù kh¸c (ngoµi §iÒu 25) trong Bé luËt h×nh sù
n¨m 1999 (T¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt, sè 2/2001);

6. 6
4) VÒ b¶n chÊt ph¸p lý cña c¸c kh¸i niÖm: MiÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù, truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, kh«ng
ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ lo¹i trõ tr¸ch
nhiÖm h×nh sù (T¹p chÝ KiÓm s¸t, sè 1/2002); 5) Kh¸i
niÖm, c¸c ®Æc ®iÓm (dÊu hiÖu), ph©n lo¹i vµ b¶n chÊt
ph¸p lý cña c¸c biÖn ph¸p tha miÔn trong luËt h×nh
sù ViÖt Nam (T¹p chÝ Khoa häc ph¸p lý, sè
3(10)/2001); 6) §iÒu 25 - MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
(Trong s¸ch: B×nh luËn khoa häc Bé luËt h×nh sù ViÖt
Nam n¨m 1999 - TËp I. PhÇn chung, TËp thÓ t¸c gi¶ do
TS. U«ng Chu L-u chñ biªn, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia,
Hµ Néi, 2001).
Ngoµi ra, vÊn ®Ò miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cßn
®-îc ®Ò cËp ë c¸c møc ®é kh¸c nhau trong c¸c c«ng
tr×nh cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c nh-: 1) ChÕ ®Þnh miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt h×nh sù ViÖt Nam (T¹p
chÝ Khoa häc (KHXH), sè 4/1997) cña TS. NguyÔn Ngäc
ChÝ; 2) VÒ chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo
luËt h×nh sù ViÖt Nam (T¹p chÝ Nhµ n-íc vµ ph¸p
luËt, sè 3/1988) vµ, VÒ chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 (T¹p chÝ D©n
chñ vµ ph¸p luËt, sè 12/2001) cña PGS.TS Ph¹m Hång
H¶i; 3) Tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù (T¹p chÝ LuËt häc, sè 5/1997) cña TS. Lª ThÞ S¬n;
4) Mét sè ý kiÕn vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù (T¹p
chÝ Tßa ¸n nh©n d©n, sè 2/1993) vµ, Hoµn thiÖn c¸c
quy ®Þnh cña luËt tè tông h×nh sù vÒ ®×nh chØ ®iÒu

7. 7
tra vµ ®×nh chØ vô ¸n (T¹p chÝ KiÓm s¸t, sè 5/2002)
cña t¸c gi¶ Ph¹m M¹nh Hïng; 5) Nh÷ng tr-êng hîp ®-îc
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo §iÒu 48 Bé luËt h×nh
sù (T¹p chÝ KiÓm s¸t, sè chuyªn ®Ò vÒ Bé luËt h×nh
sù, sè 4/1999) cña t¸c gi¶ Th¸i QuÕ Dung; 6) MiÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong tr-êng hîp "Do sù chuyÓn
biÕn cña t×nh h×nh mµ ng-êi ph¹m téi kh«ng cßn nguy
hiÓm cho x· héi n÷a" theo quy ®Þnh cña §iÒu 25 Bé
luËt h×nh sù (T¹p chÝ KiÓm s¸t, sè 1/2002) cña t¸c
gi¶ NguyÔn HiÓn Khanh; 7) Ph©n biÖt miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù víi miÔn h×nh ph¹t (T¹p chÝ Khoa häc ph¸p
lý, sè 2/2004) cña TSKH Lª C¶m vµ TrÞnh TiÕn ViÖt;
8) Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù (T¹p chÝ KiÓm s¸t, sè 5/2004); VÒ chÕ ®Þnh miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam
n¨m 1999 (T¹p chÝ Khoa häc, chuyªn san Kinh tÕ -
LuËt, sè 1/2004) ...
TiÕp ®Õn, chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cßn
®-îc ®Ò cËp, ph©n tÝch trong mét sè Gi¸o tr×nh vµ
s¸ch tham kh¶o nh-: 1) Gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù ViÖt
Nam (PhÇn chung), Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 1997;
2) Gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù ViÖt Nam (PhÇn chung),
TËp thÓ t¸c gi¶ do TSKH. Lª C¶m chñ biªn, Nxb §¹i
häc Quèc gia Hµ Néi, 2001 vµ 2003 (t¸i b¶n lÇn thø
nhÊt); 3) Gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù ViÖt Nam, TËp thÓ
t¸c gi¶ do PGS.TS NguyÔn Ngäc Hßa chñ biªn, Nxb C«ng
an nh©n d©n, Hµ Néi, 2002; 4) Gi¸o tr×nh LuËt h×nh
sù ViÖt Nam (PhÇn chung), TËp thÓ t¸c gi¶ do PGS.TS

8. 8
Vâ Kh¸nh Vinh chñ biªn, §¹i häc HuÕ, Nxb Gi¸o dôc,
Hµ Néi, 2000; 5) Tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ h×nh ph¹t.
TËp thÓ t¸c gi¶ do PGS.TS NguyÔn Ngäc Hßa chñ biªn,
Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi, 2001; 6) B×nh luËn khoa
häc Bé luËt h×nh sù 1999 - PhÇn chung (Nxb Thµnh phè
Hå ChÝ Minh, 2000) cña ThS. §inh V¨n QuÕ...
Tuy nhiªn, tÊt c¶ nh÷ng nghiªn cøu trªn ®©y cña
c¸c t¸c gi¶ míi ë d-íi d¹ng lµ c¸c bµi viÕt ®¨ng trªn
t¹p chÝ khoa häc chuyªn ngµnh, mét phÇn, môc trong
c¸c gi¸o tr×nh, s¸ch tham kh¶o hay s¸ch b×nh luËn,
hoÆc míi chØ xem xÐt vÊn ®Ò ë cÊp ®é khãa luËn tèt
nghiÖp cö nh©n luËt. Cã nghÜa lµ cho ®Õn nay trong
khoa häc luËt h×nh sù cña ViÖt Nam ch-a cã c«ng tr×nh
nghiªn cøu nµo ®Ò cËp ®Õn chÕ ®Þnh nµy mét c¸ch t-¬ng
®èi cã hÖ thèng, t-¬ng ®èi ®ång bé vµ ë cÊp ®é mét
luËn v¨n th¹c sÜ hay mét luËn ¸n tiÕn sÜ luËt häc.
H¬n n÷a, nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn-thùc tiÔn xung quanh
chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù còng ®ßi hái cÇn
ph¶i ®-îc tiÕp tôc nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn,
chuyªn kh¶o vµ s©u s¾c h¬n.
3. Ph¹m vi vµ môc ®Ých nghiªn cøu
MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét chÕ ®Þnh phøc
t¹p cã nhiÒu néi dung liªn quan ®Õn c¸c chÕ ®Þnh
kh¸c trong Bé luËt h×nh sù nh-: tr¸ch nhiÖm h×nh sù,
miÔn h×nh ph¹t, c¸c tr-êng hîp lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm
h×nh sù & kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù... Bëi
vËy, ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n chØ xem xÐt vµ
gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò xung quanh chÕ ®Þnh miÔn

9. 9
tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh-: kh¸i niÖm, b¶n chÊt ph¸p lý
vµ c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù;
néi dung vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông nh÷ng tr-êng hîp miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999
hiÖn hµnh, kÕt hîp víi thùc tiÔn ¸p dông vµ cã tham
kh¶o ph¸p luËt h×nh sù cña mét sè n-íc trªn thÕ
giíi.
Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ ph©n tÝch
®Ó lµm râ vÒ mÆt khoa häc c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ë khÝa c¹nh lËp ph¸p vµ vÊn
®Ò ¸p dông chóng trong thùc tiÔn, tõ ®ã ®-a ra c¸c
gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh nµy
trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam.
4. NhiÖm vô nghiªn cøu
Víi môc ®Ých nghiªn cøu nªu trªn, trong luËn
v¨n nµy t¸c gi¶ tËp trung vµo gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm
vô chÝnh nh- sau:
1) X©y dùng ®Þnh nghÜa khoa häc cña kh¸i niÖm
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm c¬
b¶n vµ so s¸nh nã víi miÔn h×nh ph¹t.
2) Kh¸i qu¸t sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña
c¸c quy ph¹m vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong ph¸p
luËt h×nh sù ViÖt Nam.
3) Ph©n tÝch néi dung, ®iÒu kiÖn ¸p dông nh÷ng
tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo c¸c quy
®Þnh cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn hµnh vµ thùc
tiÔn ¸p dông c¸c quy ®Þnh nµy. Tõ ®©y ph©n tÝch mét

10. 10
sè tån t¹i xung quanh viÖc quy ®Þnh vµ ¸p dông chÕ
®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù.
4) LuËn chøng cho sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn
c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam vÒ miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù, nh÷ng ph-¬ng h-íng c¬ b¶n cña
viÖc hoµn thiÖn vµ tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p hoµn
thiÖn chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong Bé luËt
h×nh sù n¨m 1999, ®ång thêi ®-a ra m« h×nh lý luËn
víi sù bæ sung mét sè tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù cÇn ph¶i ®-îc nhµ lµm luËt ghi nhËn trong
ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam hiÖn hµnh.
5. Nh÷ng c¬ së lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn
cøu
Nh÷ng c¬ së lý luËn cña luËn v¨n lµ c¸c thµnh
tùu cña c¸c chuyªn ngµnh khoa häc ph¸p lý nh-: lÞch
sö ph¸p luËt, lý luËn vÒ ph¸p luËt, x· héi häc ph¸p
luËt, luËt h×nh sù, téi ph¹m häc, luËt tè tông h×nh
sù vµ triÕt häc trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu,
s¸ch chuyªn kh¶o vµ c¸c bµi ®¨ng trªn t¹p chÝ cña
c¸c nhµ khoa häc-luËt gia ViÖt Nam vµ n-íc ngoµi,
còng nh- c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña Nhµ n-íc vµ nh÷ng
gi¶i thÝch thèng nhÊt cã tÝnh chÊt chØ ®¹o cña thùc
tiÔn xÐt xö thuéc lÜnh vùc ph¸p luËt h×nh sù do Tßa
¸n nh©n d©n tèi cao hoÆc (vµ) c¸c c¬ quan b¶o vÖ
ph¸p luËt ë Trung -¬ng ban hµnh cã liªn quan ®Õn chÕ
®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù.
Ngoµi ra, luËn v¨n còng ®· sö dông mét sè
ph-¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó lµm s¸ng tá vÒ mÆt khoa häc

11. 11
tõng vÊn ®Ò t-¬ng øng, ®ã lµ c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn
cøu nh-: lÞch sö, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp...
§ång thêi, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi cßn dùa vµo sè
liÖu thèng kª trong c¸c b¸o c¸o cña Tßa ¸n nh©n d©n
tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm
s¸t nh©n d©n mét sè ®Þa ph-¬ng vµ c¸c vô ¸n h×nh sù
trong thùc tiÔn xÐt xö, còng nh- th«ng tin trªn m¹ng
Internet ®Ó ph©n tÝch, tæng hîp c¸c tri thøc khoa
häc luËt h×nh sù vµ luËn chøng c¸c vÊn ®Ò nghiªn
cøu.
6. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn v¨n
ý nghÜa lý luËn - thùc tiÔn quan träng cña luËn
v¨n lµ ë chç t¸c gi¶ ®· lµm râ kh¸i niÖm, b¶n chÊt
ph¸p lý vµ c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù, néi dung vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông cña nh÷ng
tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trªn c¬ së xem
xÐt c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù hiÖn hµnh,
®ång thêi ®-a ra c¸c kiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¸c quy
ph¹m cña chÕ ®Þnh nµy ë khÝa c¹nh lËp ph¸p vµ viÖc
¸p dông chóng trong thùc tiÔn.
§Æc biÖt, ®Ó gãp phÇn nh©n ®¹o hãa h¬n n÷a
trong chÝnh s¸ch h×nh sù cña Nhµ n-íc ta vµ ®Ó phï
hîp víi c¸c yªu cÇu cña thùc tiÔn xÐt xö vµ ph¸p
luËt h×nh sù c¸c n-íc, t¸c gi¶ luËn v¨n kiÕn nghÞ bæ
sung nh÷ng tr-êng hîp cã thÓ ¸p dông miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù, nh-ng l¹i ch-a ®-îc nhµ lµm luËt n-íc
ta quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù. Ngoµi ra, ë mét
chõng mùc nhÊt ®Þnh cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, ®©y lµ

12. 12
nghiªn cøu chuyªn kh¶o ®ång bé ®Çu tiªn ë cÊp ®é mét
luËn v¨n th¹c sÜ ®Ò cËp ®Õn chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù trong khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam,
do ®ã nã cßn cã ý nghÜa lµm tµi liÖu tham kh¶o cÇn
thiÕt cho c¸c c¸n bé nghiªn cøu khoa häc, c¸n bé
gi¶ng d¹y, nghiªn cøu sinh, häc viªn cao häc vµ sinh
viªn thuéc chuyªn ngµnh T- ph¸p h×nh sù.
7. KÕt cÊu cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn, Danh môc tµi liÖu
tham kh¶o vµ Phô lôc, luËn v¨n bao gåm ba ch-¬ng víi
kÕt cÊu nh- sau:
Ch-¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù
Ch-¬ng 2: Nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù theo ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ thùc tiÔn
¸p dông
Ch-¬ng 3: Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt
h×nh sù ViÖt Nam vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù.
Ch-¬ng 1
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
1.1. Kh¸i niÖm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù vµ ph©n biÖt nã víi miÔn h×nh ph¹t
1.1.1. Kh¸i niÖm miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét trong nh÷ng chÕ
®Þnh quan träng cña luËt h×nh sù ViÖt Nam, cã quan

13. 13
hÖ chÆt chÏ vµ g¾n liÒn víi chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm
h×nh sù. Kh¸i niÖm, c¬ së vµ néi dung cña miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù còng xuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm, c¬ së vµ
néi dung cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Cho nªn, ®Ó t×m
hiÓu kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt ph¸p lý cña miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù, th× kh«ng thÓ kh«ng xem xÐt kh¸i niÖm
tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ nh÷ng néi dung xung quanh vÊn
®Ò nµy. Bëi lÏ, viÖc nhËn thøc khoa häc ®óng ®¾n vÒ
tr¸ch nhiÖm h×nh sù sÏ t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho nhËn
thøc vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Do vËy, tr-íc khi
®i vµo nghiªn cøu kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt ph¸p lý cña
chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cÇn ph¶i hiÓu kh¸i
niÖm vµ mét sè néi dung c¬ b¶n xung quanh chÕ ®Þnh
tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt h×nh sù ViÖt Nam.
Tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét thuËt ng÷ ph¸p lý vµ
®-îc sö dông ®èi víi ng-êi cã hµnh vi vi ph¹m ph¸p
luËt h×nh sù. Lµ mét d¹ng cña tr¸ch nhiÖm ph¸p lý, tõ
tr-íc ®Õn nay, xung quanh kh¸i niÖm "tr¸ch nhiÖm
h×nh sù" lµ g× (?) vÉn cßn tån t¹i nhiÒu quan ®iÓm
kh¸c nhau, mµ cô thÓ lµ:
Theo TSKH Lª C¶m th× "tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ
hËu qu¶ ph¸p lý cña viÖc thùc hiÖn téi ph¹m vµ ®-îc
thÓ hiÖn b»ng viÖc ¸p dông ®èi víi ng-êi ph¹m téi
mét hoÆc nhiÒu biÖn ph¸p c-ìng chÕ cña Nhµ n-íc do
luËt h×nh sù quy ®Þnh" [7, tr. 122];
Theo GS.TS §ç Ngäc Quang th× ®Þnh nghÜa: "Tr¸ch
nhiÖm h×nh sù lµ mét d¹ng tr¸ch nhiÖm ph¸p lý, lµ
tr¸ch nhiÖm cña ng-êi khi thùc hiÖn hµnh vi nguy
hiÓm cho x· héi ®-îc quy ®Þnh trong ph¸p luËt h×nh

14. 14
sù b»ng mét hËu qu¶ bÊt lîi do Tßa ¸n ¸p dông tïy
thuéc vµo tÝnh chÊt vµ møc ®é nguy hiÓm cña hµnh vi
mµ ng-êi ®ã ®· thùc hiÖn" [54, tr. 14];
Cßn GS.TSKH §µo TrÝ óc l¹i quan niÖm "tr¸ch
nhiÖm h×nh sù lµ hËu qu¶ ph¸p lý cña viÖc ph¹m téi,
thÓ hiÖn ë chç ng-êi ®· g©y ra téi ph¶i chÞu tr¸ch
nhiÖm vÒ hµnh vi cña m×nh tr-íc Nhµ n-íc" [75, tr.
41];
Vµ theo PGS.TS NguyÔn Ngäc Hßa vµ TS. Lª ThÞ
S¬n th× "tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét d¹ng cña tr¸ch
nhiÖm ph¸p lý bao gåm nghÜa vô ph¶i chÞu sù t¸c ®éng
cña ho¹t ®éng truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, chÞu bÞ
kÕt téi, chÞu biÖn ph¸p c-ìng chÕ cña tr¸ch nhiÖm
h×nh sù (h×nh ph¹t, biÖn ph¸p t- ph¸p) vµ chÞu mang
¸n tÝch" [37, tr. 126]...
Nh- vËy, tæng kÕt c¸c quan ®iÓm trªn ®©y, ®ång
thêi c¨n cø vµo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù
ViÖt Nam hiÖn hµnh, theo chóng t«i d-íi gãc ®é khoa
häc luËt h×nh sù kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm h×nh sù cã
thÓ ®Þnh nghÜa nh- sau: Tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ hËu
qu¶ ph¸p lý cña viÖc thùc hiÖn téi ph¹m vµ ®-îc thÓ
hiÖn b»ng viÖc ¸p dông mét hoÆc nhiÒu biÖn ph¸p
c-ìng chÕ nghiªm kh¾c cña Nhµ n-íc do luËt h×nh sù
quy ®Þnh ®èi víi ng-êi ph¹m téi. Theo ®ã, tr¸ch
nhiÖm h×nh sù lµ hËu qu¶ ph¸p lý cña viÖc thùc hiÖn
téi ph¹m, tr¸ch nhiÖm h×nh sù chØ ph¸t sinh (xuÊt
hiÖn) khi cã sù viÖc ph¹m téi vµ chÝnh v× thÕ, nã lµ
d¹ng tr¸ch nhiÖm ph¸p lý nghiªm kh¾c nhÊt so víi bÊt

15. 15
kú d¹ng tr¸ch nhiÖm ph¸p lý nµo kh¸c. Tr¸ch nhiÖm
h×nh sù chØ ®-îc thùc hiÖn trong ph¹m vi cña quan hÖ
ph¸p luËt h×nh sù gi÷a hai bªn víi tÝnh chÊt lµ hai
chñ thÓ cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô nhÊt ®Þnh - mét bªn
lµ Nhµ n-íc, cßn bªn kia lµ ng-êi ph¹m téi.
Nghiªn cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, kh«ng thÓ kh«ng
®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò c¬ së vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña nã.
Bëi lÏ, viÖc lµm râ c¸c néi dung nµy lµ yªu cÇu quan
träng trong viÖc ®¶m b¶o nguyªn t¾c ph¸p chÕ trong
luËt h×nh sù, b¶o ®¶m quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña
c«ng d©n, còng nh- lo¹i trõ viÖc ¸p dông tr¸ch nhiÖm
h×nh sù theo nguyªn t¾c t-¬ng tù ®· tõng ®-îc ¸p
dông trong thùc tiÔn t- ph¸p h×nh sù ë n-íc ta tr-íc
®©y. H¬n n÷a, nã cßn t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho nhËn
thøc vÒ néi dung vµ c¬ së cña miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù.
Do ®ã, d-íi gãc ®é khoa häc luËt h×nh sù, TSKH.
Lª C¶m ®· ®-a ra ®Þnh nghÜa cña hai kh¸i niÖm nµy:
"C¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ viÖc thùc hiÖn
hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi mµ luËt h×nh sù quy
®Þnh lµ téi ph¹m" vµ, "§iÒu kiÖn cña tr¸ch nhiÖm
h×nh sù lµ c¨n cø riªng cÇn vµ ®ñ, cã tÝnh chÊt b¾t
buéc vµ do luËt h×nh sù quy ®Þnh mµ chØ khi nµo cã
tæng hîp tÊt c¶ chóng (c¸c c¨n cø riªng ®ã) th× mét
ng-êi míi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù" [7, tr.
130].
Nh- vËy, mét ng-êi chØ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm
h×nh sù khi ng-êi ®ã cã ®Çy ®ñ c¬ së vµ nh÷ng ®iÒu

16. 16
kiÖn cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ mét téi ph¹m. Song,
trªn thùc tÕ cã mét sè tr-êng hîp mÆc dï cã ®Çy ®ñ
c¬ së vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù
nh-ng khi cã c¨n cø vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh,
th× mét ng-êi ®· ph¹m téi cã thÓ bÞ truy cøu tr¸ch
nhiÖm h×nh sù, cã thÓ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm
h×nh sù hoÆc còng cã thÓ ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù. Cho nªn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, kh¸i niÖm vµ c¬
së cña miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù còng xuÊt ph¸t tõ
kh¸i niÖm vµ c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù.
Lµ mét trong nh÷ng chÕ ®Þnh quan träng trong
luËt h×nh sù ViÖt Nam, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù thÓ
hiÖn chÝnh s¸ch khoan hång, nh©n ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ
n-íc ta ®èi víi ng-êi ph¹m téi vµ hµnh vi do hä thùc
hiÖn, ®ång thêi qua ®ã nh»m ®éng viªn, khuyÕn khÝch
ng-êi ph¹m téi lËp c«ng chuéc téi, chøng tá kh¶ n¨ng
gi¸o dôc, c¶i t¹o nhanh chãng hßa nhËp víi céng ®ång
vµ gióp hä trë thµnh ng-êi cã Ých cho x· héi. HiÖn
nay, còng gièng nh- kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm h×nh sù,
trong khoa häc luËt h×nh sù xung quanh kh¸i niÖm
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÉn tån t¹i nhiÒu quan ®iÓm
kh¸c nhau, cô thÓ lµ:
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ viÖc hñy bá sù
®¸nh gi¸ tiªu cùc ®èi víi ng-êi ®ã d-íi h×nh thøc
b¶n ¸n" [94, tr. 31];
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét nguyªn t¾c
cña luËt h×nh sù dùa trªn c¬ së xung ®ét vÒ lîi Ých,
dïng ®Ó chØ ra r»ng kh«ng cã téi ph¹m ®-îc thùc hiÖn
mÆc dï trªn thùc tÕ hµnh vi cña mét ng-êi nµo ®ã ®·

17. 17
tháa m·n c¶ yÕu tè chñ quan vµ yÕu tè kh¸ch quan ®èi
víi mét lo¹i téi ph¹m. Nguyªn t¾c nµy ®-îc nh¾c ®Õn
nh- lµ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ kh«ng ph¶i lµ
miÔn h×nh ph¹t bëi v× bÞ c¸o kh«ng chØ tr¸nh khái
h×nh ph¹t mµ h¬n thÕ n÷a hµnh vi ®ã kh«ng ®-îc coi
lµ téi ph¹m trong nh÷ng ®iÒu kiÖn miÔn trõ" [96, tr.
184].
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét chÕ ®Þnh
nh©n ®¹o cña luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ ®-îc thÓ hiÖn
b»ng viÖc xãa bá hËu qu¶ ph¸p lý cña viÖc thùc hiÖn
hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi bÞ luËt h×nh sù cÊm ®èi
víi ng-êi bÞ coi lµ cã lçi trong viÖc thùc hiÖn hµnh
vi ®ã" [10, tr. 7];
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cã nghÜa lµ miÔn
nh÷ng hËu qu¶ ph¸p lý ®èi víi mét téi ph¹m do ph¸p
luËt quy ®Þnh" [75, tr. 269];
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ viÖc miÔn kÕt
téi còng nh- ¸p dông h×nh ph¹t ®èi víi ng-êi thùc
hiÖn téi ph¹m vµ do vËy hä kh«ng bÞ coi lµ cã téi.
Nãi c¸ch kh¸c, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ miÔn
nh÷ng hËu qu¶ ph¸p lý ®èi víi ng-êi ph¹m téi do ph¸p
luËt h×nh sù quy ®Þnh" [24, tr. 14];
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cã nghÜa lµ miÔn
nh÷ng hËu qu¶ ph¸p lý vÒ c¸c téi ph¹m ®èi víi ng-êi
thùc hiÖn téi ph¹m khi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt" [20, tr. 109];
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ kh«ng buéc téi
mét ng-êi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ téi mµ hä ®·
thùc hiÖn" [32, tr. 321];

18. 18
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ kh«ng truy cøu
tr¸ch nhiÖm h×nh sù mét ng-êi vÒ viÖc ®· thùc hiÖn
mét téi ph¹m ®-îc quy ®Þnh trong luËt h×nh sù, thÓ
hiÖn trong mét v¨n b¶n cña c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm
quyÒn" [64, tr. 238];
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ kh«ng buéc ng-êi
ph¹m téi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ téi ph¹m
mµ ng-êi ®ã ®· thùc hiÖn" [89, tr. 389];
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ kh«ng buéc ng-êi
ph¹m téi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ téi mµ
ng-êi ®ã ®· ph¹m" [39, tr. 166];
- "MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng-êi ph¹m
téi cã nghÜa lµ miÔn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ
®-¬ng nhiªn kÐo theo c¶ miÔn ph¶i chÞu c¸c hËu qu¶
tiÕp theo do viÖc thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm h×nh sù tõ
phÝa Nhµ n-íc ®em l¹i nh-: miÔn bÞ kÕt téi, miÔn
ph¶i chÞu biÖn ph¸p c-ìng chÕ cña tr¸ch nhiÖm h×nh
sù vµ miÔn bÞ mang ¸n tÝch. Trªn thùc tÕ cã thÓ cã
tr-êng hîp ng-êi ph¹m téi ®-îc Tßa ¸n miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù trong giai ®o¹n xÐt xö. Trong tr-êng
hîp nµy, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù chØ bao gåm miÔn
chÞu biÖn ph¸p c-ìng chÕ cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ
miÔn mang ¸n tÝch" [61, tr. 19-20]...
Nh- vËy, vÒ c¬ b¶n tÊt c¶ c¸c quan ®iÓm trªn
®©y vÒ kh¸i niÖm miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®Òu ®Çy ®ñ
vÒ néi dung, ng¾n gän vµ ®iÒu quan träng lµ thèng
nhÊt trong viÖc kh¼ng ®Þnh râ ®-îc néi dung vµ b¶n
chÊt ph¸p lý cña nã. Tuy nhiªn, ®Ó ®-a ra mét kh¸i
niÖm ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c vÒ néi dung, ng¾n gän vµ

19. 19
nhÊt qu¸n vÒ mÆt ph¸p lý, ®ång thêi phï hîp víi thùc
tiÔn vµ chÝnh s¸ch nh©n ®¹o cña Nhµ n-íc, theo chóng
t«i kh¸i niÖm miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ph¶i bao gåm
c¸c néi dung nh-: a) B¶n chÊt ph¸p lý cña nã (miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù) lµ g×; b) H×nh thøc thÓ hiÖn
cña nã nh- thÕ nµo; c) C¬ quan Nhµ n-íc cã thÈm
quyÒn nµo ¸p dông; d) §èi t-îng bÞ ¸p dông lµ ai; vµ
®) Ph¶i ®¸p øng c¨n cø ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cô
thÓ nµo.
Tãm l¹i, trªn c¬ së tæng kÕt c¸c quan ®iÓm khoa
häc ®· nªu, kÕt hîp víi viÖc ph©n tÝch c¸c quy ®Þnh
cña ph¸p luËt h×nh sù cã liªn quan, d-íi gãc ®é khoa
häc luËt h×nh sù, theo chóng t«i kh¸i niÖm miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù cã thÓ ®-îc ®Þnh nghÜa nh- sau: MiÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét chÕ ®Þnh nh©n ®¹o cña ph¸p
luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ ®-îc thÓ hiÖn b»ng v¨n b¶n
víi néi dung hñy bá hËu qu¶ ph¸p lý cña viÖc thùc
hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi bÞ luËt h×nh sù cÊm
®èi víi ng-êi bÞ coi lµ cã lçi trong viÖc thùc hiÖn
hµnh vi ®ã, do c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm
quyÒn tïy thuéc vµo giai ®o¹n tè tông h×nh sù t-¬ng
øng ¸p dông khi cã ®Çy ®ñ c¨n cø ph¸p lý vµ nh÷ng
®iÒu kiÖn luËt ®Þnh.
1.1.2. C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù
XuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm nªu trªn vµ trªn c¬ së
nghiªn cøu c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù hiÖn
hµnh cã liªn quan ®Õn miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù,

20. 20
chóng t«i cã thÓ chØ ra mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña
nã nh- sau:
Thø nhÊt, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét trong
nh÷ng chÕ ®Þnh ph¶n ¸nh râ nÐt nhÊt nguyªn t¾c nh©n
®¹o cña chÝnh s¸ch h×nh sù nãi chung vµ ph¸p luËt
h×nh sù ViÖt Nam nãi riªng. Nãi mét c¸ch kh¸c, miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu cña
Nhµ n-íc ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n hãa vµ thÓ
hiÖn ph-¬ng ch©m trong ®-êng lèi xö lý, ®ã lµ
"nghiªm trÞ kÕt hîp víi khoan hång", "trõng trÞ kÕt
hîp víi gi¸o dôc, thuyÕt phôc, c¶i t¹o".
Thø hai, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh cã nghÜa lµ
kh«ng buéc ng-êi ph¹m téi ph¶i chÞu hËu qu¶ ph¸p lý
bÊt lîi cña viÖc ph¹m téi ®ã mµ lÏ ra nÕu kh«ng cã
®Çy ®ñ c¨n cø ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn do luËt
®Þnh ®Ó ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, th× ng-êi ®ã
ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo quy ®Þnh cña ph¸p
luËt h×nh sù. §iÒu ®ã cã nghÜa, tr-êng hîp xÐt thÊy
kh«ng cÇn ph¶i ¸p dông tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi
ng-êi ph¹m téi mµ vÉn ®¶m b¶o yªu cÇu ®Êu tranh phßng
vµ chèng téi ph¹m, cã c¨n cø chøng tá kh¶ n¨ng gi¸o
dôc, c¶i t¹o nhanh chãng hßa nhËp víi céng ®ång cña
ng-êi ph¹m téi, ®ång thêi ®¸p øng nh÷ng ®iÒu kiÖn
nhÊt ®Þnh th× c¸c c¬ quan Nhµ n-íc cã thÈm quyÒn
quyÕt ®Þnh cho hä ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù.
Thø ba, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù chØ ¸p dông
®èi víi ng-êi mµ trong hµnh vi cña hä tháa m·n nh÷ng
dÊu hiÖu cña cÊu thµnh téi ph¹m cô thÓ, nh-ng ®èi víi
hä l¹i cã c¨n cø vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ®Ó ®-îc

21. 21
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong tõng tr-êng hîp mµ
ph¸p luËt h×nh sù hiÖn hµnh quy ®Þnh, còng nh- tïy
thuéc vµo tõng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
®ã lµ tïy nghi (lùa chän) hay b¾t buéc. Nãi mét c¸ch
kh¸c, kh«ng thÓ ¸p dông miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi
víi ng-êi kh«ng cã hµnh vi tháa m·n dÊu hiÖu ph¸p lý
cña mét cÊu thµnh téi ph¹m cô thÓ ®-îc quy ®Þnh trong
luËt h×nh sù vµ ®èi víi hä kh«ng cã c¨n cø vµ nh÷ng
®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh.
Thø t-, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do c¬ quan nhµ
n-íc cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh ph¶i ®-îc thÓ hiÖn
b»ng v¨n b¶n. Cô thÓ, theo quy ®Þnh cña Bé luËt tè
tông h×nh sù ViÖt Nam n¨m 2003, c¬ quan §iÒu tra ra
quyÕt ®Þnh ®×nh chØ ®iÒu tra (b»ng v¨n b¶n) khi cã
c¨n cø miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù quy ®Þnh t¹i §iÒu
19, §iÒu 25 vµ kho¶n 2 §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù (§iÒu
164); ViÖn kiÓm s¸t ra quyÕt ®Þnh ®×nh chØ vô ¸n (b»ng
v¨n b¶n) khi cã mét trong c¸c c¨n cø miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù quy ®Þnh t¹i §iÒu 19, §iÒu 25 vµ kho¶n 2 §iÒu
69 Bé luËt h×nh sù (§iÒu 169) hoÆc rót quyÕt ®Þnh truy
tè vµ ®Ò nghÞ Tßa ¸n ®×nh chØ vô ¸n (§iÒu 181), Tßa ¸n
cÊp phóc thÈm cã quyÒn söa b¶n ¸n s¬ thÈm trong tr-êng
hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù hoÆc miÔn h×nh ph¹t cho
bÞ c¸o (®iÓm a kho¶n 1 §iÒu 249).
Thø n¨m, phô thuéc vµo giai ®o¹n tè tông h×nh
sù t-¬ng øng cô thÓ, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù chØ
®-îc thùc hiÖn bëi mét c¬ quan Nhµ n-íc cã thÈm
quyÒn. Cô thÓ, ®ã lµ c¬ quan §iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t
hoÆc Tßa ¸n (c¸c ®iÒu 164, 169, 181 vµ §iÒu 249 Bé

22. 22
luËt tè tông h×nh sù n¨m 2003) khi cã ®Çy ®ñ c¨n cø
ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn do luËt ®Þnh.
Thø s¸u, ng-êi ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
®-¬ng nhiªn kh«ng ph¶i chÞu c¸c hËu qu¶ ph¸p lý h×nh
sù bÊt lîi cña viÖc ph¹m téi do m×nh thùc hiÖn (nh-:
kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, kh«ng bÞ kÕt
téi, kh«ng ph¶i chÞu h×nh ph¹t hoÆc biÖn ph¸p c-ìng
chÕ vÒ h×nh sù kh¸c, kh«ng bÞ coi lµ cã ¸n tÝch vµ
kh«ng bÞ coi lµ cã téi). Tuy nhiªn, trong Bé luËt
h×nh sù hiÖn hµnh cña n-íc ta, nhµ lµm luËt ch-a quy
®Þnh ngoµi ra hä cã ph¶i chÞu mét hay nhiÒu biÖn
ph¸p c-ìng chÕ vÒ h×nh sù kh¸c hay kh«ng? VÒ vÊn ®Ò
nµy, thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy, ng-êi ®-îc miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÉn cã thÓ ph¶i chÞu mét hoÆc
nhiÒu biÖn ph¸p t¸c ®éng vÒ mÆt ph¸p lý thuéc c¸c
ngµnh luËt t-¬ng øng kh¸c. Cô thÓ lµ: c¸c biÖn ph¸p
ng¨n chÆn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông h×nh
sù; buéc ph¶i phôc håi l¹i t×nh tr¹ng ban ®Çu, buéc
båi th-êng thiÖt h¹i... theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt
d©n sù; ph¹t tiÒn, c¶nh c¸o hoÆc buéc th«i viÖc theo
quy ®Þnh cña ph¸p luËt hµnh chÝnh; ®×nh chØ hîp ®ång
lao ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt lao ®éng hoÆc
biÖn ph¸p kû luËt... §Ó minh chøng ®iÒu nµy cã thÓ
dÉn ra v¨n b¶n h-íng dÉn thèng nhÊt cã tÝnh chÊt chØ
®¹o cña Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao
t¹i NghÞ quyÕt sè 02/H§TP ngµy 05/01/1986 vÒ viÖc
H-íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh
sù: "Khi ®· miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù th× Tßa ¸n
kh«ng ®-îc quyÕt ®Þnh bÊt kú lo¹i h×nh ph¹t nµo

23. 23
nh-ng vÉn cã thÓ quyÕt ®Þnh viÖc båi th-êng cho
ng-êi bÞ h¹i vµ gi¶i quyÕt tang vËt".
1.1.3. Ph©n biÖt miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù víi
miÔn h×nh ph¹t
Trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam hiÖn hµnh bªn
c¹nh thuËt ng÷ "miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù", t¹i mét
sè ®iÒu luËt cô thÓ cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 nhµ
lµm luËt n-íc ta cßn sö dông kh¸i niÖm "miÔn h×nh
ph¹t" (§iÒu 54 vµ kho¶n 3 §iÒu 314 - Téi kh«ng tè
gi¸c téi ph¹m), ®ång thêi gi÷a hai kh¸i niÖm nµy
còng cã liªn quan chÆt chÏ mËt thiÕt víi nhau. Do
®ã, viÖc ph©n biÖt sù gièng vµ kh¸c nhau gi÷a chóng
lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa rÊt quan träng
vÒ mÆt lý luËn - thùc tiÔn.
HiÖn nay, trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 nhµ
lµm luËt kh«ng ghi nhËn ®Þnh nghÜa ph¸p lý cña kh¸i
niÖm miÔn h×nh ph¹t vµ trong khoa häc luËt h×nh sù
còng cßn nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau. Tuy nhiªn, theo
chóng t«i d-íi gãc ®é khoa häc luËt h×nh sù miÔn
h×nh ph¹t cã nghÜa lµ kh«ng buéc ng-êi ph¹m téi ph¶i
chÞu h×nh ph¹t vÒ téi mµ ng-êi ®ã ®· thùc hiÖn. VÒ
biÖn ph¸p nµy, §iÒu 54 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 quy
®Þnh "Ng-êi ph¹m téi cã thÓ ®-îc miÔn h×nh ph¹t
trong tr-êng hîp ng-êi ph¹m téi cã nhiÒu t×nh tiÕt
gi¶m nhÑ quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 46 cña Bé luËt
nµy, ®¸ng ®-îc khoan hång ®Æc biÖt, nh-ng ch-a ®Õn
møc ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù". Theo ®ã, ®iÒu
kiÖn ®Ó ng-êi ph¹m téi ®-îc miÔn h×nh ph¹t khi: a)
Cã nhiÒu t×nh tiÕt gi¶m nhÑ quy ®Þnh t¹i §iÒu 46 Bé

24. 24
luËt h×nh sù n¨m 1999; b) §¸ng ®-îc khoan hång ®Æc
biÖt vµ; c) Ng-êi ®ã ch-a ®Õn møc miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù.
Nh- vËy, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ miÔn h×nh
ph¹t cã mét sè ®iÓm gièng nhau c¬ b¶n d-íi ®©y.
Thø nhÊt, chóng ®Òu thuéc hÖ thèng c¸c biÖn
ph¸p tha miÔn trong luËt h×nh sù n-íc ta, thÓ hiÖn
râ nguyªn t¾c nh©n ®¹o trong chÝnh s¸ch h×nh sù nãi
chung vµ cña luËt h×nh sù ViÖt Nam nãi riªng.
Thø hai, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ miÔn h×nh
ph¹t chØ cã thÓ ¸p dông ®èi víi ng-êi nµo bÞ coi lµ
cã lçi trong viÖc thùc hiÖn chÝnh téi ph¹m ®ã. Nãi
mét c¸ch kh¸c, hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi do ng-êi
®ã thùc hiÖn bÞ ph¸p luËt h×nh sù cÊm (Bé luËt h×nh
sù quy ®Þnh lµ téi ph¹m).
Thø ba, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ miÔn h×nh
ph¹t chØ cã thÓ ¸p dông khi cã ®Çy ®ñ c¨n cø ph¸p lý
vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ do ph¸p luËt h×nh sù quy
®Þnh t-¬ng øng trong tõng tr-êng hîp cô thÓ.
Thø t-, còng nh- ng-êi ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù, ng-êi ®-îc miÔn h×nh ph¹t kh«ng ph¶i chÞu
hËu qu¶ ph¸p lý bÊt lîi cña viÖc ph¹m téi hoÆc (vµ)
cña viÖc quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t - ¸n tÝch.
Thø n¨m, còng nh- viÖc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù, b»ng c¸c quy ph¹m cã tÝnh chÊt nh©n ®¹o cña chÕ
®Þnh miÔn h×nh ph¹t, nhµ lµm luËt kh«ng ph¶i dïng
c¸c biÖn ph¸p mang tÝnh trÊn ¸p (trõng trÞ) vÒ mÆt
h×nh sù vµ do ®ã, sÏ lo¹i trõ ®-îc viÖc ¸p dông h×nh

25. 25
ph¹t trong nh÷ng tr-êng hîp mÆc dï h×nh ph¹t cã ®-îc
Tßa ¸n quyÕt ®Þnh ®i ch¨ng n÷a nh-ng trªn thùc tÕ lµ
bÊt hîp lý v× c¸c môc ®Ých cña nã kh«ng thÓ ®¹t
®-îc, ®ång thêi Nhµ n-íc kh«ng c¸ch ly khái x· héi
nh÷ng ng-êi bÞ coi lµ cã lçi trong viÖc thùc hiÖn
téi ph¹m vµ nh- vËy, sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho
hä sím thÝch nghi víi c¸c yªu cÇu cña trËt tù ph¸p
luËt ®Ó trë l¹i cuéc sèng b×nh th-êng trong céng
®ång x· héi, phÊn ®Êu lµm ng-êi l-¬ng thiÖn, cã Ých
cho gia ®×nh vµ x· héi.
Ngoµi ra, gi÷a miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ miÔn
h×nh ph¹t còng cã mét sè ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n d-íi
®©y.
Thø nhÊt, nÕu Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn
hµnh cña n-íc ta cã quy ®Þnh chÝn tr-êng hîp miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù (§iÒu 19; kho¶n 1, 2 vµ 3 §iÒu
25; kho¶n 2 §iÒu 69; kho¶n 3 §iÒu 80; kho¶n 6 §iÒu
289; kho¶n 6 §iÒu 290 vµ kho¶n 3 §iÒu 314), th× c¸c
tr-êng hîp miÔn h×nh ph¹t trong Bé luËt nµy chØ ®-îc
ghi nhËn t¹i hai ®iÒu luËt mµ th«i (§iÒu 54 vµ kho¶n
3 §iÒu 314).
Thø hai, tr¸ch nhiÖm h×nh sù cã thÓ ®-îc thùc
hiÖn b»ng h×nh ph¹t (nÕu ng-êi ph¹m téi kh«ng ®-îc
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, mµ bÞ Tßa ¸n ¸p dông h×nh
ph¹t), nh-ng còng cã thÓ b»ng biÖn ph¸p cã tÝnh
c-ìng chÕ vÒ h×nh sù kh¸c (nÕu ng-êi ph¹m téi ®-îc
miÔn h×nh ph¹t). Cßn miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù th×
®-¬ng nhiªn lµ kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t víi ng-êi

26. 26
ph¹m téi, tøc lµ kh«ng ¸p dông biÖn ph¸p c-ìng chÕ
nghiªm kh¾c nhÊt cña Nhµ n-íc ®èi víi hä, nh-ng miÔn
h×nh ph¹t th× kh«ng cã nghÜa lµ kh«ng cã tr¸ch nhiÖm
h×nh sù. Nãi mét c¸ch kh¸c, ng-êi ®-îc miÔn h×nh
ph¹t khi hä ch-a ®Õn møc ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù, cßn ng-êi ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù l¹i
®-¬ng nhiªn ®-îc miÔn h×nh ph¹t.
Thø ba, kh¸c víi miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, ®iÒu
kiÖn ®-îc miÔn h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi tõng tr-êng
hîp cô thÓ kh«ng ®-îc quy ®Þnh râ rµng nh- miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 54 Bé
luËt h×nh sù n¨m 1999 th× c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó miÔn h×nh
ph¹t kh«ng kh¾t khe (chÆt chÏ) b»ng c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Do ®ã, d-íi gãc ®é ph¸p
luËt h×nh sù thùc ®Þnh vµ vµ thùc tiÔn ¸p dông nã,
chóng ta cã thÓ nhËn thÊy hµnh vi ph¹m téi vµ nh©n
th©n ng-êi ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù th«ng
th-êng ®Òu Ýt nguy hiÓm h¬n so víi hµnh vi ph¹m téi
vµ nh©n th©n cña ng-êi ®-îc miÔn h×nh ph¹t.
Thø t-, nÕu h×nh ph¹t vµ viÖc ¸p dông miÔn h×nh
ph¹t ®èi víi ng-êi bÞ kÕt ¸n chØ cã thÓ vµ ph¶i do
mét c¬ quan duy nhÊt ¸p dông - Tßa ¸n, th× trong khi
®ã miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng-êi ph¹m téi,
ngoµi Tßa ¸n cã thÈm quyÒn ¸p dông ra cßn cã thÓ do
c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn (c¬ quan
§iÒu tra víi sù phª chuÈn cña ViÖn kiÓm s¸t, ViÖn
kiÓm s¸t) ¸p dông tr-íc khi xÐt xö tïy thuéc vµo
giai ®o¹n tè tông h×nh sù cô thÓ t-¬ng øng.

27. 27
Vµ thø n¨m, nÕu ng-êi ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù ®-¬ng nhiªn kh«ng ph¶i chÞu c¸c hËu qu¶ ph¸p lý
h×nh sù bÊt lîi cña viÖc ph¹m téi do m×nh thùc hiÖn
(nh-: kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, kh«ng
ph¶i chÞu h×nh ph¹t hoÆc biÖn ph¸p c-ìng chÕ vÒ h×nh
sù kh¸c, kh«ng bÞ coi lµ cã ¸n tÝch vµ kh«ng bÞ coi lµ
cã téi), nh-ng thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy, ng-êi ®-îc
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÉn cã thÓ ph¶i chÞu mét
hoÆc nhiÒu biÖn ph¸p t¸c ®éng vÒ mÆt ph¸p lý thuéc c¸c
ngµnh luËt t-¬ng øng kh¸c (nh-: ph¸p luËt tè tông h×nh
sù; ph¸p luËt d©n sù; ph¸p luËt hµnh chÝnh; ph¸p luËt
lao ®éng hoÆc biÖn ph¸p kû luËt....) vµ ®· ®-îc ghi
nhËn t¹i NghÞ quyÕt sè 02/H§TP ngµy 05/01/1986 vÒ viÖc
H-íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù
cña Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (®·
nªu). Trong khi ®ã, ng-êi ®-îc miÔn h×nh ph¹t tuy
®-¬ng nhiªn ®-îc xãa ¸n tÝch (kho¶n 1 §iÒu 64), nh-ng
hä vÉn cã thÓ bÞ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t- ph¸p quy
®Þnh trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 (c¸c ®iÒu 41-43).
1.1.4. ý nghÜa cña viÖc quy ®Þnh nh÷ng tr-êng
hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong ph¸p luËt h×nh sù
ViÖt Nam
HiÖn nay, viÖc nghiªn cøu chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù lµ mét vÊn ®Ò quan träng vµ cÊp thiÕt,
kh«ng nh÷ng gãp phÇn ®Êu tranh phßng vµ chèng téi
ph¹m, mµ cßn thÓ hiÖn chÝnh s¸ch nh©n ®¹o cña §¶ng
vµ Nhµ n-íc ta ®èi víi nh÷ng ng-êi ph¹m téi vµ hµnh
vi do hä thùc hiÖn, qua ®ã nh»m khuyÕn khÝch, ®éng
viªn ng-êi ph¹m téi lËp c«ng chuéc téi, chøng tá kh¶

28. 28
n¨ng gi¸o dôc, c¶i t¹o nhanh chãng, hßa nhËp víi
céng ®ång vµ trë thµnh ng-êi cã Ých cho x· héi. Do
®ã, nã cã ý nghÜa quan träng thÓ hiÖn trªn c¸c b×nh
diÖn sau.
Thø nhÊt, d-íi gãc ®é chÝnh trÞ-x· héi, viÖc
quy ®Þnh nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
trong ph¸p luËt h×nh sù gióp cho c¸c c¬ quan t- ph¸p
h×nh sù cã thÈm quyÒn x¸c ®Þnh ®-îc chÝnh x¸c vµ
®óng ®¾n tr-êng hîp nµo ng-êi ph¹m téi vµ hµnh vi
ph¹m téi kh«ng cßn nguy hiÓm cho x· héi n÷a, hoÆc
kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông tr¸ch nhiÖm h×nh sù mµ
vÉn ®¶m b¶o yªu cÇu ®Êu tranh phßng vµ chèng téi
ph¹m, h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt sù l¹m dông vµ tïy
tiÖn khi ¸p dông, qua ®ã t«n träng vµ b¶o ®¶m nguyªn
t¾c ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa, nguyªn t¾c c«ng b»ng
x· héi chñ nghÜa trong lÜnh vùc t- ph¸p h×nh sù. §Æc
biÖt, ngoµi viÖc ghi nhËn trong ph¸p luËt h×nh sù
thùc ®Þnh th× viÖc ¸p dông miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
trong thùc tiÔn còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng h×nh
thøc x· héi hãa gi¸o dôc ®Ó quÇn chóng nh©n d©n, c¬
quan tæ chøc vµ gia ®×nh ng-êi bÞ kÕt ¸n tham gia
vµo viÖc c¶i t¹o, gi¸o dôc ng-êi ph¹m téi, gióp ®ì
®-a hä trë l¹i con ®-êng l-¬ng thiÖn, lao ®éng ch©n
chÝnh vµ cã Ých cho x· héi. §iÒu ®ã cã nghÜa, tr-êng
hîp xÐt thÊy kh«ng cÇn ph¶i ¸p dông tr¸ch nhiÖm h×nh
sù ®èi víi ng-êi ph¹m téi mµ vÉn ®¶m b¶o yªu cÇu ®Êu
tranh phßng vµ chèng téi ph¹m, cã c¨n cø chøng tá kh¶
n¨ng gi¸o dôc, c¶i t¹o nhanh chãng hßa nhËp víi céng
®ång cña ng-êi ph¹m téi, ®ång thêi ®¸p øng nh÷ng

29. 29
®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh th× c¸c c¬ quan Nhµ n-íc cã thÈm
quyÒn quyÕt ®Þnh cho hä ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù. Cho nªn, "ngoµi ý nghÜa nh©n ®¹o vµ nguyªn t¾c
mäi hµnh vi ph¹m téi ®Òu ph¶i ®-îc xö lý nghiªm
minh, kÞp thêi, th× viÖc cµng cã nhiÒu c¨n cø, ®iÒu
kiÖn ph¸p lý cho viÖc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cµng
lµm t¨ng thªm c¸c kªnh ®Ó qua ®ã nh©n d©n cã thÓ
tham gia vµo viÖc gi¸o dôc ng-êi ph¹m téi" [78, tr.
54].
Thø hai, d-íi gãc ®é ph¸p lý, biÖn ph¸p miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù chØ cã thÓ ®-îc ®Æt ra ®èi víi
ng-êi nµo thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi mµ
luËt h×nh sù quy ®Þnh hµnh vi ®ã lµ téi ph¹m. Nãi
mét c¸ch kh¸c, nã chØ ¸p dông (hoÆc cã thÓ ®-îc ¸p
dông) ®èi víi ng-êi nµo mµ trong hµnh vi cña hä tháa
m·n nh÷ng dÊu hiÖu cña cÊu thµnh téi ph¹m cô thÓ,
nh-ng ®èi víi ng-êi ®ã l¹i cã c¨n cø ph¸p lý vµ nh÷ng
®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ®Ó ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
trong tõng tr-êng hîp t-¬ng øng mµ ph¸p luËt h×nh sù
hiÖn hµnh quy ®Þnh, còng nh- tïy thuéc vµo tõng
tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®ã cã tÝnh chÊt
tïy nghi (lùa chän) hay cã tÝnh chÊt b¾t buéc.
Ngoµi ra, còng d-íi gãc ®é ph¸p lý nµy, ng-êi
®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-¬ng nhiªn kh«ng ph¶i
chÞu c¸c hËu qu¶ ph¸p lý h×nh sù bÊt lîi cña viÖc ph¹m
téi do m×nh thùc hiÖn nh-: kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch
nhiÖm h×nh sù, kh«ng bÞ kÕt téi, kh«ng ph¶i chÞu h×nh
ph¹t hoÆc biÖn ph¸p c-ìng chÕ vÒ h×nh sù kh¸c, kh«ng

30. 30
bÞ coi lµ cã ¸n tÝch vµ kh«ng bÞ coi lµ cã téi. Tuy
nhiªn, hä vÉn cã thÓ ph¶i chÞu mét hay nhiÒu biÖn ph¸p
t¸c ®éng vÒ mÆt ph¸p lý thuéc c¸c ngµnh luËt t-¬ng øng
kh¸c (tè tông h×nh sù, hµnh chÝnh, d©n sù, lao
®éng...) tïy theo tõng tr-êng hîp t-¬ng øng cô thÓ. V×
vËy, viÖc c©n nh¾c nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù ®Ó ¸p dông ®èi víi ng-êi thùc hiÖn hµnh vi
nguy hiÓm cho x· héi chÝnh lµ sù ®¶m b¶o cña nguyªn
t¾c c«ng b»ng gi÷a c¸c c«ng d©n nãi chung, gi÷a nh÷ng
ng-êi ph¹m téi nãi riªng trong ph¸p luËt h×nh sù
ViÖt Nam.
Thø ba, d-íi gãc ®é nh©n ®¹o vµ b¶o vÖ quyÒn
con ng-êi trong lÜnh vùc t- ph¸p h×nh sù. MiÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù lµ mét trong nh÷ng chÕ ®Þnh ph¶n ¸nh
râ nÐt nh©n ®¹o cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam. MiÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu cña
Nhµ n-íc ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n hãa vµ thÓ
hiÖn ph-¬ng ch©m trong ®-êng lèi xö lý, ®ã lµ
"nghiªm trÞ kÕt hîp víi khoan hång", "trõng trÞ kÕt
hîp víi gi¸o dôc, thuyÕt phôc, c¶i t¹o". MiÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù lµ chÕ ®Þnh lu«n g¾n liÒn vµ quan hÖ
chÆt chÏ víi chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong ph¸p
luËt h×nh sù ViÖt Nam. Kh¸i niÖm vµ c¬ së cña miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù còng xuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm vµ
c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Cho nªn, vÒ ®iÒu nµy
®óng nh- TS Lª ThÞ S¬n ®· viÕt: "Tr¸ch nhiÖm h×nh sù
lµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý ®Æt ra ®èi víi ng-êi ph¹m téi
th× miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, miÔn hËu qu¶ ph¸p lý

31. 31
cña viÖc ph¹m téi còng chØ cã thÓ ®Æt ra ®èi víi
ng-êi ph¹m téi. Kh«ng thÓ ¸p dông miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù ®èi víi ng-êi kh«ng cã hµnh vi tháa m·n dÊu
hiÖu ph¸p lý cña mét cÊu thµnh téi ph¹m ®-îc quy
®Þnh trong luËt h×nh sù" [61, tr. 19].
Do ®ã, d-íi gãc ®é nµy, nhµ lµm luËt ®· quy
®Þnh chÆt chÏ c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù t¹i §iÒu
2 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®ã lµ "ChØ ng-êi nµo ph¹m
mét téi ®· ®-îc Bé luËt h×nh sù quy ®Þnh míi ph¶i
chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù". Khi ®· tháa m·n c¬ së vµ
nh÷ng ®iÒu kiÖn cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù th× mét
ng-êi míi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Tuy nhiªn,
®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c ®Êu tranh phßng vµ
chèng téi ph¹m, cïng víi viÖc ph©n lo¹i téi ph¹m,
nhµ lµm luËt n-íc ta còng ®ång thêi ph©n hãa trong
ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam c¸c tr-êng hîp ph¹m téi,
c¸c ®èi t-îng ph¹m téi kh¸c nhau ®Ó cã ®-êng lèi xö
lý phï hîp, chÝnh x¸c vµ c«ng b»ng. NÕu tr-êng hîp
mét ng-êi cã ®Çy ®ñ c¨n cø ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu
kiÖn nhÊt ®Þnh, th× hä cã thÓ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch
nhiÖm h×nh sù hoÆc còng cã thÓ ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù. NÕu ng-êi ph¹m téi ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù, ®iÒu ®ã cã nghÜa hä ®-îc h-ëng chÝnh s¸ch
nh©n ®¹o cña Nhµ n-íc ta, khoan hång ®Ó më réng c¬
héi quay trë l¹i con ®-êng l-¬ng thiÖn, lµm ¨n ch©n
chÝnh vµ cã Ých cho x· héi.
Vµ bèn lµ, d-íi gãc ®é kü thuËt lËp ph¸p, nÕu
nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc nhµ

32. 32
lµm luËt n-íc ta quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù mét
c¸ch ®Çy ®ñ, chÆt chÏ, cã hÖ thèng vµ phï hîp víi
thùc tiÔn th× ®ã còng lµ mét trong nh÷ng c¬ së ph¸p
lý quan träng ®Ó x©y dùng vµ hoµn thiÖn mét sè chÕ
®Þnh kh¸c cã liªn quan ®Õn nã nh-: téi ph¹m, tr¸ch
nhiÖm h×nh sù, h×nh ph¹t, miÔn h×nh ph¹t... H¬n n÷a,
nã cßn thÓ hiÖn sù tiÕn bé vÒ kü thuËt lËp ph¸p h×nh
sù trong viÖc x©y dùng tõng chÕ ®Þnh cña luËt h×nh
sù ViÖt Nam trong giai ®o¹n x©y dùng Nhµ n-íc ph¸p
quyÒn x· héi chñ nghÜa cña d©n, do d©n vµ v× d©n,
qua ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c ®Êu tranh phßng vµ
chèng téi ph¹m.
1.2. L-îc kh¶o sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c quy
ph¹m vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt h×nh sù ViÖt Nam
1.2.1. Giai ®o¹n tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m
1945 ®Õn ph¸p ®iÓn hãa lÇn thø nhÊt - Bé luËt h×nh
sù ViÖt Nam n¨m 1985
ë n-íc ta, ®Õn Bé luËt h×nh sù n¨m 1985, chÕ
®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù míi ®-îc nhµ lµm luËt
n-íc ta ghi nhËn chÝnh thøc, cßn tr-íc ®ã ch-a ®-îc
ghi nhËn víi tÝnh chÊt lµ mét chÕ ®Þnh ®éc lËp trong
ph¸p luËt h×nh sù nh-ng trong thùc tiÔn xÐt xö vµ
mét sè v¨n b¶n ph¸p lý ®· thõa nhËn vµ ¸p dông víi
nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau nh-: "x¸ miÔn", "tha miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù", "miÔn tè", "tha bæng bÞ c¸o",
"miÔn nghÞ cho bÞ c¸o", "miÔn hÕt c¶ téi"... Cã thÓ
liÖt kª ®Õn mét sè v¨n b¶n thêi kú tr-íc khi ban
hµnh Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 cã ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò
miÔn tr¸nh nhiÖm h×nh sù nh-: S¾c lÖnh sè 52/SL ngµy

33. 33
20/10/1945 x¸ miÔn cho mét sè téi ph¹m tr-íc ngµy
19/08/1945; Th«ng t- sè 314-TTg ngµy 09/11/1954 cña
Thñ t-íng ChÝnh phñ vÒ ®¹i x¸; S¾c lÖnh sè 223/SL
ngµy 17/11/1946 quy ®Þnh téi ph¹m vÒ chøc vô; Ph¸p
lÖnh trõng trÞ c¸c téi ph¶n c¸ch m¹ng ngµy
30/10/1967; Ph¸p lÖnh trõng trÞ c¸c téi x©m ph¹m tµi
s¶n x· héi chñ nghÜa ngµy 21/10/1970; Ph¸p lÖnh trõng
trÞ c¸c téi x©m ph¹m tµi s¶n riªng cña c«ng d©n ngµy
21/10/1970; Th«ng t- sè 03-BTP/TT th¸ng 4/1976 cña Bé
T- ph¸p h-íng dÉn thi hµnh S¾c luËt quy ®Þnh vÒ c¸c
téi ph¹m vµ h×nh ph¹t; Ph¸p lÖnh trõng trÞ téi ®Çu
c¬, bu«n lËu, lµm hµng gi¶, kinh doanh tr¸i phÐp
ngµy 10/7/1982; NghÞ quyÕt sè 02/H§TP ngµy 05/01/1986
cña Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao h-íng
dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù;
NghÞ quyÕt sè 01/H§TP ngµy 19/04/1989 cña Héi ®ång
ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao h-íng dÉn bæ sung
viÖc ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù;
Th«ng t- liªn ngµnh sè 05/TTLN ngµy 2/6/1990 cña Bé
Néi vô, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, Tßa ¸n nh©n
d©n tèi cao vµ Bé T- ph¸p h-íng dÉn thi hµnh chÝnh
s¸ch ®èi víi ng-êi ph¹m téi ra tù thó... §Õn lÇn
ph¸p ®iÓn hãa lÇn thø hai luËt h×nh sù ViÖt Nam b»ng
viÖc th«ng qua Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, c¸c quy
®Þnh vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù còng ®-îc söa ®æi,
bæ sung vµ tiÕp tôc hoµn thiÖn h¬n.
Nh- vËy, së dÜ tr-íc ®©y trong ph¸p luËt h×nh
sù thùc ®Þnh cã ghi nhËn vµ thùc tiÔn xÐt xö cã ¸p
dông nã lµ xuÊt ph¸t tõ nguyªn t¾c nh©n ®¹o trong

34. 34
chÝnh s¸ch h×nh sù cña Nhµ n-íc nãi chung vµ luËt
h×nh sù ViÖt Nam nãi riªng, tõ quan ®iÓm cho r»ng
viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ xö ph¹t vÒ h×nh
sù mÆc dï lµ rÊt quan träng trong viÖc b¶o vÖ ph¸p
chÕ, cñng cè trËt tù ph¸p luËt song kh«ng ph¶i lµ
biÖn ph¸p duy nhÊt mµ ®ßi hái ngµy cµng më réng c¸c
biÖn ph¸p t¸c ®éng x· héi kh¸c ®Ó ®Êu tranh phßng vµ
chèng téi ph¹m [38, tr. 10]. MÆt kh¸c, miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù víi c¸c tªn gäi kh¸c nhau ®-îc ¸p dông
trong thêi kú nµy chñ yÕu ®Ó thùc hiÖn ph-¬ng ch©m
trong ®-êng lèi xö lý, ®ã lµ "nghiªm trÞ kÕt hîp víi
khoan hång", "trõng trÞ kÕt hîp víi gi¸o dôc c¶i
t¹o". Tuy nhiªn, do yªu cÇu b¶o vÖ nÒn ®éc lËp vµ
trËt tù an toµn x· héi cña Nhµ n-íc ViÖt Nam d©n chñ
céng hßa míi ra ®êi nªn ch-a quy ®Þnh cô thÓ mµ c¸c
®iÒu kiÖn ¸p dông miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc x¸c
®Þnh t-¬ng tù nh- c¸c ®iÒu kiÖn xö nhÑ hoÆc miÔn
h×nh ph¹t ®-îc quy ®Þnh trong mét sè ®iÒu t¹i c¸c
v¨n b¶n ph¸p lý kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n:
- §iÒu 1 môc 1 S¾c lÖnh sè 52/SL ngµy
20/10/1945 - v¨n b¶n ph¸p luËt h×nh sù ®Çu tiªn cña
giai ®o¹n nµy quy ®Þnh vÒ ®¹i x¸ cho mét sè téi ph¹m
tr-íc ngµy 19/08/1945. Theo ®ã, nh÷ng ng-êi ph¹m téi
tr-íc ngµy 19/08/1945 vÒ nh÷ng lo¹i kÓ sau ®©y ®Òu
®-îc hoµn toµn x¸ miÔn: "1. Téi ph¹m vµo luËt lÖ b¸o
chÝ; 2. Téi ph¹m vµo luËt lÖ héi häp; 3. Téi cña thî
thuyÒn bÞ ph¹t do luËt lao ®éng; 4. Téi ph¹m trong
khi ®×nh c«ng; 5. Téi ph¹m vµo luËt lÖ vÒ quan thuÕ

35. 35
vµ th-¬ng m¹i, r-îu lËu, thuèc phiÖn lËu, muèi lËu
vµ c¸c hµng hãa lËu kh¸c; 6. Téi ph¹m vµo luËt lÖ
kiÓm l©m; 7. Téi ph¹m vµo luËt lÖ kinh tÕ chØ huy;
8. Téi v« ý giÕt ng-êi hoÆc ®¸nh ng-êi cã th-¬ng
tÝch; vµ 9. Téi vi c¶nh" [68, tr. 184]. Theo ®ã, ®¹i
x¸ lµ mét biÖn ph¸p khoan hång cña Nhµ n-íc, cã t¸c
dông tha téi - th-êng lµ hoµn toµn vµ triÖt ®Ó - cho
hµng lo¹t nh÷ng ng-êi ph¹m nh÷ng téi nhÊt ®Þnh nµo
®ã, cã ý nghÜa chÝnh trÞ rÊt to lín, th-êng chØ ®-îc
ban hµnh vµo nh÷ng dÞp cã nh÷ng sù kiÖn ®Æc biÖt
quan träng trong ®êi sèng chÝnh trÞ cña ®Êt n-íc.
Nh- vËy, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc ¸p dông trong
tr-êng hîp x¸ miÔn. Vµ còng theo §iÒu 4 S¾c lÖnh sè
52/SL nµy th× "Nh÷ng téi ®-îc x¸ miÔn ®Òu coi nh-
kh«ng ph¹m bao giê; quyÒn c«ng tè sÏ tiªu hñy, nh÷ng
chÝnh h×nh vµ phô h×nh mµ Tßa ¸n ®· tuyªn ®Òu bá
hÕt. Nh÷ng tiÒn ph¹t hoÆc ¸n phÝ mµ c«ng khè ®· thu
cña téi nh©n råi th× kh«ng hoµn l¹i n÷a. Nh÷ng cña
c¶i ®· tÞch biªn vµ ph¸t m¹i råi còng kh«ng tr¶ l¹i
n÷a"...
- Môc II trong Th«ng t- sè 314-TTg ngµy
09/11/1954 cña Thñ t-íng ChÝnh phñ vÒ ®¹i x¸ cã nªu
"Ng-êi ®ang bÞ giam mµ ®-îc ®¹i x¸ th× ®-îc tha
ngay. Nh÷ng ng-êi ®· m·n h¹n tï hoÆc ®-îc ©n x¸, ©n
gi¶m vµ ®-îc tha tr-íc ®©y vµ nh÷ng ng-êi nµy ®-îc
tha ®Òu ®-îc h-ëng quyÒn c«ng d©n nh- øng cö, bÇu cö
vµ c¸c quyÒn tù do, d©n chñ..." [68, tr. 184].

36. 36
- §iÒu 2 S¾c lÖnh sè 223/SL ngµy 17/11/1946 quy
®Þnh téi ph¹m vÒ chøc vô ghi nhËn "Ng-êi ph¹m ®-a
hèi lé cho mét c«ng chøc mµ tù ý c¸o gi¸c cho nhµ
chøc tr¸ch viÖc hèi lé Êy vµ chøng minh r»ng ®-a hèi
lé bÞ c«ng chøc c-ìng b¸ch -íc høa, hay lµ dïng c¸ch
tr¸ ngôy th× ng-êi Êy ®-îc miÔn hÕt c¶ téi. Trong
tr-êng hîp nµy, tang vËt hèi lé ®-îc hoµn tr¶" [68,
tr. 476]. Nh- vËy, trong v¨n b¶n nµy, miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù ®-îc sö dông víi tªn gäi lµ miÔn hÕt
c¶ téi.
- §iÒu 20 Ph¸p lÖnh trõng trÞ c¸c téi ph¶n c¸ch
m¹ng ngµy 30/10/1967 quy ®Þnh vÒ nh÷ng tr-êng hîp
gi¶m nhÑ h×nh ph¹t hoÆc miÔn h×nh ph¹t nh- sau: "KÎ
nµo ph¹m téi ph¶n c¸ch m¹ng nªu ë môc 2 mµ téi ph¹m
thuéc vµo mét hoÆc nhiÒu tr-êng hîp sau ®©y th× ®-îc
gi¶m nhÑ hoÆc miÔn h×nh ph¹t.
1. Cã ©m m-u ph¹m téi, nh-ng ®· tù nguyÖn kh«ng
thùc hiÖn téi ph¹m.
2. Téi ph¹m ch-a bÞ ph¸t gi¸c mµ thµnh thËt tù
thó, khai râ nh÷ng ©m m-u vµ hµnh ®éng cña m×nh vµ
cña ®ång bän.
3. Cè ý kh«ng thi hµnh ®Çy ®ñ hoÆc khuyªn b¶o
®ång bän kh«ng thi hµnh ®Çy ®ñ nh÷ng ©m m-u cña bän
cÇm ®Çu ph¶n c¸ch m¹ng.
4. Cã nh÷ng hµnh ®éng lµm gi¶m bít t¸c h¹i cña
téi ph¹m.
5. Ph¹m téi v× bÞ Ðp buéc, bÞ lõa phØnh vµ viÖc
lµm ch-a g©y thiÖt h¹i lín.

37. 37
6. BÞ b¾t, nh-ng tr-íc khi bÞ xÐt xö ®· tá ra
thµnh thËt hèi c¶i, lËp c«ng chuéc téi".
- §iÒu 23 Ph¸p lÖnh trõng trÞ c¸c téi x©m ph¹m
tµi s¶n x· héi chñ nghÜa ngµy 21/10/1970 quy ®Þnh
nh÷ng tr-êng hîp xö nhÑ hoÆc miÔn h×nh ph¹t: "KÎ nµo
ph¹m nh÷ng téi quy ®Þnh ë Ch-¬ng II mµ téi ph¹m
thuéc vµo mét hoÆc nhiÒu tr-êng hîp sau ®©y th× ®-îc
xö nhÑ hoÆc miÔn h×nh ph¹t:
1. Téi ph¹m ch-a bÞ ph¸t gi¸c mµ kÎ ph¹m téi
thµnh thËt thó téi víi c¬ quan chuyªn tr¸ch khai râ
hµnh ®éng cña m×nh vµ ®ång bän.
2. KÎ ph¹m téi ®· cã hµnh ®éng ng¨n chÆn hoÆc
lµm gi¶m bít t¸c h¹i cña téi ph¹m.
3. Tr-íc khi bÞ xÐt xö kÎ ph¹m téi tù nguyÖn
båi th-êng hoÆc söa ch÷a nh÷ng thiÖt h¹i g©y ra.
4. Ph¹m téi g©y thiÖt h¹i kh«ng lín".
- §iÒu 19 Ph¸p lÖnh trõng trÞ c¸c téi x©m ph¹m
tµi s¶n riªng cña c«ng d©n ngµy 21/10/1970 quy ®Þnh
nh÷ng tr-êng hîp xö nhÑ hoÆc miÔn h×nh ph¹t: "KÎ nµo
ph¹m nh÷ng téi quy ®Þnh ë Ch-¬ng II mµ téi ph¹m
thuéc vµo mét hoÆc nhiÒu tr-êng hîp sau ®©y th× ®-îc
xö nhÑ hoÆc miÔn h×nh ph¹t.
1. Téi ph¹m ch-a bÞ ph¸t gi¸c mµ kÎ ph¹m téi
thµnh thËt tù thó víi c¬ quan chuyªn tr¸ch, khai râ
hµnh ®éng cña m×nh vµ cña ®ång bän.
2. KÎ ph¹m téi ®· cã hµnh ®éng ng¨n chÆn hoÆc
lµm gi¶m bít t¸c h¹i cña téi ph¹m.

38. 38
3. Tr-íc khi bÞ xÐt xö kÎ ph¹m téi ®· tù nguyÖn
båi th-êng hoÆc söa ch÷a thiÖt h¹i ®· g©y ra.
4. Ph¹m téi g©y thiÖt h¹i kh«ng lín".
Thêi gian sau, ®Ó kiªn quyÕt ®Ëp tan mäi ©m m-u
vµ hµnh ®éng cña bän ph¶n c¸ch m¹ng, ®ång thêi nh»m
b¶o vÖ ch¸nh quyÒn c¸ch m¹ng, b¶o ®¶m an ninh ch¸nh
trÞ, th× chñ tr-¬ng, ®-êng lèi trÊn ¸p ph¶n c¸ch
m¹ng nãi chung lµ ph¶i ®ång thêi, nghiªm kh¾c vµ
kiªn quyÕt, song khi xö lý tõng vô ¸n cô thÓ cÇn
ph¶i kÕt hîp "Nghiªm trÞ víi khoan hång, trõng trÞ
víi c¶i t¹o, gi¸o dôc" nh»m ph©n hãa hµng ngò bän
ph¶n c¸ch m¹ng, ®Ì bÑp t- t-ëng chèng ®èi vµ lµm tan
r· c¸c tæ chøc cña chóng. Do ®ã, Bé T- ph¸p ®· ban
hµnh Th«ng t- sè 03-BTP/TT th¸ng 04/1976 h-íng dÉn
thi hµnh S¾c luËt quy ®Þnh vÒ téi ph¹m vµ h×nh ph¹t
vÉn nªu râ nguyªn t¾c xÐt xö bän ph¶n c¸ch m¹ng lµ:
"Nghiªm trÞ bän chñ m-u, bän cÇm ®Çu, bän cã nhiÒu
téi ¸c, bän ngoan cè chèng l¹i c¸ch m¹ng; khoan hång
®èi víi nh÷ng kÎ bÞ Ðp buéc, bÞ lõa phØnh, lÇm ®-êng
vµ nh÷ng kÎ thËt thµ hèi c¶i; gi¶m nhÑ h×nh ph¹t
hoÆc miÔn h×nh ph¹t cho nh÷ng kÎ lËp c«ng chuéc
téi".
Vµ tõ sau ngµy miÒn Nam míi gi¶i phãng, trong
bèi c¶nh c¸c thÕ lùc thï ®Þch kh¸c vÉn ®ang bao v©y
vµ cÊm vËn, ®ång thêi chóng ta ph¶i ®èi phã víi hai
cuéc chiÕn tranh ë biªn giíi T©y nam vµ phÝa B¾c.
Ngoµi ra, "®Êt n-íc cßn ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã
kh¨n chång chÊt vµ gay g¾t vÒ kinh tÕ vµ ®êi sèng,
t×nh h×nh tiªu cùc, nhÊt lµ tÖ n¹n hèi lé diÔn biÕn

39. 39
phøc t¹p" [66, tr. 123]. Cho nªn, tr-íc t×nh h×nh
®ã, ngµy 20/05/1981, ñy ban Th-êng vô Quèc héi ®·
ban hµnh Ph¸p lÖnh trõng trÞ téi hèi lé. Sù ra ®êi
cña Ph¸p lÖnh nµy lµ mét sù kiÖn ph¸p lý quan träng,
gãp phÇn cñng cè, gi÷ v÷ng vµ t¨ng c-êng ph¸p chÕ x·
héi chñ nghÜa, ®éng viªn vµ khuyÕn khÝch tÊt c¶ c«ng
d©n tÝch cùc tham gia ®Êu tranh chèng tÖ hèi lé vµ
nh÷ng hiÖn t-îng tiªu cùc kh¸c trong x· héi. Mét
mÆt, Ph¸p lÖnh thÓ hiÖn tinh thÇn ®Êu tranh rÊt kiªn
quyÕt, triÖt ®Ó vµ m¹nh mÏ ®èi víi téi hèi lé d-íi
mäi h×nh thøc nh-: nhËn hèi lé, ®-a hèi lé, m«i giíi
hèi lé, nh-ng mÆt kh¸c còng thÓ hiÖn sù ph©n hãa râ
rµng trong ®-êng lèi xö lý. Cô thÓ, trong Ph¸p lÖnh
®· ghi nhËn chÝnh thøc vÊn ®Ò miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù vµ §iÒu 8 Ph¸p lÖnh ®· quy ®Þnh cô thÓ ba tr-êng
hîp - miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, gi¶m nhÑ h×nh ph¹t
vµ miÔn h×nh ph¹t, ®ã lµ:
"1. Ng-êi ph¹m téi hèi lé, tr-íc khi bÞ ph¸t
gi¸c, chñ ®éng khai râ sù viÖc, giao nép ®Çy ®ñ cña
hèi lé, th× cã thÓ ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù;
nÕu lµ ph¹m téi nghiªm träng th× cã thÓ ®-îc gi¶m
nhÑ h×nh ph¹t.
2. Ng-êi ph¹m téi hèi lé, sau khi bÞ ph¸t gi¸c,
tá ra thµnh thùc hèi c¶i, khai râ sù viÖc, giao nép
®Çy ®ñ cña hèi lé th× cã thÓ ®-îc gi¶m nhÑ h×nh ph¹t.
3. Ng-êi ph¹m téi lÇn ®Çu vµ kh«ng nghiªm
träng, sau khi bÞ ph¸t gi¸c tá ra thµnh thùc hèi c¶i
khai râ sù viÖc, giao nép ®Çy ®ñ cña hèi lé, th× cã
thÓ ®-îc miÔn h×nh ph¹t".

40. 40
Tõ n¨m 1979-1980, trong n-íc ta t×nh h×nh téi
®Çu c¬, bu«n lËu, lµm hµng gi¶ vµ kinh doanh tr¸i
phÐp diÔn biÕn ®a d¹ng vµ phøc t¹p, lµm ¶nh h-ëng
trùc tiÕp ®Õn kÕ ho¹ch cña Nhµ n-íc vµ ®êi sèng cña
nh©n d©n, còng nh- g©y rèi lo¹n thÞ tr-êng. Tuy
nhiªn, trong ®-êng lèi xö lý còng cã sù ph©n hãa -
hoÆc ®Ó nghiªm trÞ, hoÆc ®Ó khoan hång. §Ó khoan
hång cã biÖn ph¸p miÔn h×nh ph¹t vµ biÖn ph¸p nµy
quy ®Þnh t¹i §iÒu 10 Ph¸p lÖnh trõng trÞ téi ®Çu c¬,
bu«n lËu, lµm hµng gi¶, kinh doanh tr¸i phÐp ngµy
10/07/1982, theo ®ã, nh÷ng tr-êng hîp gi¶m nhÑ hoÆc
miÔn h×nh ph¹t lµ:
"1. Téi ph¹m ch-a bÞ ph¸t gi¸c mµ ng-êi ph¹m
téi thµnh thËt thó téi víi c¬ quan Nhµ n-íc, khai râ
hµnh ®éng cña m×nh vµ ®ång bän th× cã thÓ ®-îc miÔn
h×nh ph¹t; nÕu ph¹m téi nghiªm träng th× ®-îc gi¶m
nhÑ h×nh ph¹t.
2. Tr-íc khi bÞ xÐt xö, ng-êi ph¹m téi tù
nguyÖn giao nép cho Nhµ n-íc ®Çy ®ñ hµng hãa, vËt t-
vµ ph-¬ng tiÖn ph¹m ph¸p th× ®-îc gi¶m nhÑ h×nh
ph¹t".
Nh- vËy, trong giai ®o¹n nµy xÐt vÒ møc ®é
nh©n ®¹o th× miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ biÖn ph¸p
khoan hång ®Æc biÖt cïng víi c¸c biÖn ph¸p tha miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ h×nh ph¹t kh¸c trong luËt
h×nh sù ViÖt Nam. Tuy nhiªn, viÖc lùa chän biÖn
ph¸p nµy hay biÖn ph¸p miÔn h×nh ph¹t, gi¶m nhÑ
h×nh ph¹t, tha miÔn h×nh ph¹t... ®Ó ¸p dông trong
tr-êng hîp cô thÓ th× ngoµi viÖc ¸p dông ®iÒu kiÖn

41. 41
quy ®Þnh trong tõng ®iÒu luËt t-¬ng øng ra, cßn
ph¶i dùa vµo c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c n÷a, ch¼ng h¹n ®ã
lµ ®-êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc trong
tõng thêi ®iÓm, hoµn c¶nh lÞch sö, yªu cÇu ®Êu
tranh phßng vµ chèng téi ph¹m tõng n¬i, tõng lóc vµ
®èi víi tõng vô ¸n cô thÓ, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c
vô ph¶n c¸ch m¹ng, chèng ph¸ Nhµ n-íc... §©y còng
lµ ®iÒu kiÖn "linh ho¹t" cña biÖn ph¸p miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù vµ cßn thÓ hiÖn trong luËt h×nh sù
n-íc ta néi dung "mÒm dÎo" cña chÕ ®Þnh nµy [38,
tr. 11].
Trªn c¬ së tæng kÕt nghiªn cøu c¸c v¨n b¶n ph¸p
luËt h×nh sù ®· ban hµnh trong thêi kú nµy cho thÊy,
nh÷ng tr-êng hîp ®-îc xem xÐt ®Ó ¸p dông miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù cã thÓ bao gåm:
- Cã quyÕt ®Þnh ®¹i x¸;
- Cã ©m m-u ph¹m téi nh-ng tù nguyÖn nöa chõng
chÊm døt viÖc ph¹m téi;
- Tr-íc khi sù viÖc bÞ ph¸t gi¸c ®· thµnh thËt
tù thó khai râ ©m m-u, hµnh ®éng cña m×nh vµ cña
®ång bän.
- Ng-êi ph¹m téi ®· cã nh÷ng hµnh ®éng ng¨n
chÆn, hoÆc lµm gi¶m bít t¸c h¹i cña téi ph¹m.
- BÞ b¾t tr-íc khi bÞ xÐt xö, ng-êi ph¹m téi ®·
tá ra thµnh thËt hèi c¶i lËp c«ng chuéc téi hoÆc tù
nguyÖn båi th-êng hoÆc söa ch÷a thiÖt h¹i g©y ra.

42. 42
- Ph¹m téi v× bÞ Ðp buéc, lõa phØnh vµ viÖc lµm
ch-a g©y thiÖt h¹i lín hoÆc ph¹m téi cã tÝnh chÊt c¬
héi.
1.2.2. Giai ®o¹n tõ sau khi ban hµnh Bé luËt
h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1985 ®Õn nay
N¨m 1985, Bé luËt h×nh sù ®Çu tiªn cña n-íc
Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ra ®êi ®· ®¸nh
dÊu mét b-íc ph¸t triÓn míi cña ph¸p luËt h×nh sù
ViÖt Nam nãi chung, c¸c quy ®Þnh vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù nãi riªng. Trong Bé luËt h×nh sù ®Çu tiªn
nµy, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc chÝnh thøc quy
®Þnh t¹i mét sè ®iÒu cña PhÇn chung vµ PhÇn c¸c téi
ph¹m Bé luËt h×nh sù víi c¸c quy ®Þnh cô thÓ vÒ
nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. C¸c quy
®Þnh nµy ngoµi sù ghi nhËn thùc tiÔn ¸p dông nh÷ng
tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cßn ®-îc më réng
ra ®èi víi mét sè tr-êng hîp kh¸c cho phï hîp víi
t×nh h×nh vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi trong giai
®o¹n míi. Theo ®ã, trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1985,
nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù bao gåm:
MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do tù ý nöa chõng chÊm døt
viÖc ph¹m téi (§iÒu 16); do sù chuyÓn biÕn cña t×nh
h×nh mµ hµnh vi ph¹m téi hoÆc ng-êi ph¹m téi kh«ng
cßn nguy hiÓm cho x· héi n÷a (®o¹n 1 kho¶n 1 §iÒu
48); cho ng-êi ph¹m téi tù thó, thËt thµ khai b¸o,
¨n n¨n hèi c¶i (®o¹n 2 kho¶n 1 §iÒu 48); cho ng-êi
ch-a thµnh niªn ph¹m téi (kho¶n 3 §iÒu 59); cho
ng-êi ph¹m téi gi¸n ®iÖp (kho¶n 3 §iÒu 74); cho
ng-êi ph¹m téi ®-a hèi lé (kho¶n 5 §iÒu 227) vµ; cho

43. 43
ng-êi ph¹m téi kh«ng tè gi¸c téi ph¹m (kho¶n 2 §iÒu
247).
ViÖc quy ®Þnh biÖn ph¸p miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù trong c¸c ®iÒu luËt nµy do xuÊt ph¸t tõ nguyªn
t¾c nh©n ®¹o vµ chÝnh s¸ch khoan hång, ®ång thêi
biÖn ph¸p nµy ®-îc ®Æt ra trong c¸c tr-êng hîp ph¹m
téi nÕu xÐt thÊy kh«ng ph¶i truy cøu tr¸ch nhiÖm
h×nh sù vµ buéc ng-êi ph¹m téi ph¶i chÞu h×nh ph¹t
mµ vÉn ®¶m b¶o ®-îc yªu cÇu phßng ngõa chung vµ
phßng ngõa riªng.
Sau mét thêi gian ¸p dông Bé luËt h×nh sù n¨m
1985, Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®·
ban hµnh NghÞ quyÕt sè 02-H§TP ngµy 05/01/1986,
trong ®ã cã h-íng dÉn cô thÓ vÒ viÖc tù ý nöa chõng
chÊm døt viÖc ph¹m téi cña ng-êi thùc hµnh téi ph¹m,
cô thÓ ®Ò cËp ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn cña tù ý nöa chõng
chÊm døt viÖc ph¹m téi, viÖc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù trong tr-êng hîp ng-êi tù ý nöa chõng chÊm døt
viÖc ph¹m téi lµ ng-êi tæ chøc téi ph¹m. Theo ®ã,
mÆc dÇu hä ®· tù nguyÖn nöa chõng chÊm døt viÖc ph¹m
téi nh-ng vÉn ®Ó cho ®ång bän thùc hiÖn téi ph¹m th×
ng-êi ®ã kh«ng ®-îc coi lµ tù ý nöa chõng chÊm døt
viÖc ph¹m téi. Ngoµi ra, còng trong NghÞ quyÕt nµy,
Héi ®ång thÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®· h-íng
dÉn cô thÓ vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù quy ®Þnh t¹i
Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 (kho¶n 1 §iÒu 48) víi c¸c
néi dung sau:

44. 44
- Ph©n biÖt miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù víi tr-êng
hîp kh«ng cã tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ ng-êi ®-îc miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-¬ng nhiªn kh«ng bÞ coi lµ
ng-êi can ¸n;
- ThÈm quyÒn ¸p dông: NÕu trong giai ®o¹n ®iÒu
tra, truy tè th× ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cã quyÒn
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, trong giai ®o¹n xÐt xö th×
viÖc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do Tßa ¸n quyÕt ®Þnh;
- Khi ®· miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù th× Tßa ¸n
kh«ng ®-îc quyÕt ®Þnh bÊt cø lo¹i h×nh ph¹t nµo
nh-ng vÉn cã thÓ quyÕt ®Þnh viÖc båi th-êng thiÖt
h¹i vµ gi¶i quyÕt c¸c tang vËt vô ¸n.
VÒ tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do tù ý
nöa chõng chÊm døt viÖc ph¹m téi t¹i §iÒu 19 Bé luËt
h×nh sù n¨m 1985, nhµ lµm luËt n-íc ta míi chØ quy
®Þnh viÖc ¸p dông biÖn ph¸p nµy ®èi víi mét lo¹i
ng-êi ®ång ph¹m lµ ng-êi thùc hµnh vµ ngay c¶ NghÞ
quyÕt sè 02/H§TP ngµy 05/01/1986 chØ míi h-íng dÉn
vÒ viÖc tù ý nöa chõng chÊm døt viÖc ph¹m téi cña
ng-êi thùc hµnh téi ph¹m, ch-a cã h-íng dÉn vÒ viÖc
tù ý nöa chõng chÊm døt viÖc ph¹m téi trong c¸c
tr-êng hîp cã ®ång ph¹m víi ba lo¹i ng-êi ®ång ph¹m
cßn l¹i - ng-êi tæ chøc, ng-êi xói giôc vµ ng-êi
gióp søc. Do ®ã, ngµy 19/04/1989, Héi ®ång ThÈm ph¸n
Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao l¹i ra NghÞ quyÕt H-íng dÉn
bæ sung viÖc ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña Bé luËt
h×nh sù n¨m 1985, trong ®ã cã h-íng dÉn cô thÓ vÒ
vÊn ®Ò nµy nh- sau:

45. 45
- §èi víi ng-êi xói giôc, ng-êi tæ chøc ph¶i
thuyÕt phôc, khuyªn b¶o, ®e däa ®Ó ng-êi thùc hµnh
kh«ng thùc hiÖn téi ph¹m hoÆc ph¶i b¸o cho c¬ quan
Nhµ n-íc cã thÈm quyÒn, b¸o cho ng-êi sÏ lµ n¹n nh©n
biÕt vÒ téi ph¹m ®ang ®-îc chuÈn bÞ thùc hiÖn ®Ó c¬
quan Nhµ n-íc hoÆc ng-êi sÏ lµ n¹n nh©n cã biÖn ph¸p
ng¨n chÆn téi ph¹m.
- §èi víi ng-êi gióp søc ph¶i chÊm døt viÖc t¹o
nh÷ng ®iÒu kiÖn tinh thÇn, vËt chÊt cho viÖc thùc
hiÖn téi ph¹m (nh- kh«ng cung cÊp ph-¬ng tiÖn, c«ng
cô ph¹m téi; kh«ng chØ ®iÓm, dÉn ®-êng cho kÎ thùc
hµnh…). NÕu sù gióp søc cña ng­êi gióp søc ®ang ®­îc
nh÷ng ng-êi ®ång ph¹m kh¸c sö dông ®Ó thùc hiÖn téi
ph¹m, th× ng-êi gióp søc còng ph¶i cã nh÷ng hµnh
®éng tÝch cùc nh- ®· nªu ë trªn ®èi víi ng-êi xói
giôc, ng-êi tæ chøc ®Ó ng¨n chÆn viÖc thùc hiÖn téi
ph¹m.
Ngoµi ra, ®Ó phï hîp víi thùc tiÔn xÐt xö vµ
vËn dông linh ho¹t chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
cho mét sè ®èi t-îng cô thÓ vµ ph¹m mét téi cô thÓ,
nÕu ®¸p øng ®Çy ®ñ c¨n cø vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt
®Þnh, th× hä vÉn ®-îc xem xÐt ®Ó ¸p dông chÕ ®Þnh
nµy. Cô thÓ, ngµy 02/06/1990, Bé Néi vô (nay lµ Bé
C«ng an), ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, Tßa ¸n
nh©n d©n tèi cao, Bé T- ph¸p ®· ban hµnh Th«ng t-
liªn ngµnh sè 05/TTLN h-íng dÉn thi hµnh chÝnh s¸ch
khoan hång, nh©n ®¹o cña Nhµ n-íc ®èi víi ng-êi ph¹m
téi ra tù thó ®· nªu râ c¨n cø ®Ó miÔn truy cøu
tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng-êi ph¹m téi trèn khái

46. 46
n¬i giam. Theo ®ã, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi
téi trèn khái n¬i giam ®-îc dïng víi tªn gäi miÔn
truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi mét téi ph¹m
nhÊt ®Þnh, cô thÓ lµ:
- Ng-êi ph¹m téi ®ang bÞ dÉn gi¶i, t¹m gi÷, t¹m
giam ®Ó ®iÒu tra hoÆc chê xÐt xö mµ bá trèn, nh-ng
®· ra tù thó th× tïy tõng tr-êng hîp cô thÓ cã thÓ
¸p dông biÖn ph¸p cho c¸ nh©n hoÆc tæ chøc nhËn b¶o
lÜnh hoÆc cÊm ®i khái n¬i c- tró; nÕu trong thêi
gian trèn tr¸nh mµ kh«ng ph¹m téi míi th× cã thÓ
®-îc miÔn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ téi trèn
khái n¬i giam quy ®Þnh t¹i §iÒu 245 Bé luËt h×nh
sù...
- Ng-êi ®ang chÊp hµnh h×nh ph¹t tï ®· trèn
khái tr¹i c¶i t¹o mµ ra tù thó vµ trong thêi gian
trèn tr¸nh kh«ng ph¹m téi míi, cã thÓ ®-îc miÔn truy
cøu tr¸ch nhiÖm vÒ téi trèn khái n¬i giam ®-îc quy
®Þnh t¹i §iÒu 245 Bé luËt h×nh sù...
VÒ sau, qua bèn lÇn söa ®æi, bæ sung Bé luËt
h×nh sù th× c¸c quy ®Þnh vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
vÉn gi÷ nguyªn nh- quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù
n¨m 1985. §Õn lÇn ph¸p ®iÓn hãa thø hai - Bé luËt
h×nh sù n¨m 1999 ®· kh¼ng ®Þnh chÝnh s¸ch khoan hång
vµ nh©n ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta qua viÖc më réng
h¬n c¸c quy ®Þnh vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. §Æc
biÖt, Bé luËt nµy cßn quy ®Þnh mét ®iÒu luËt riªng
vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cã tÝnh chÊt chung ¸p
dông cho mäi téi ph¹m t¹i §iÒu 25. Ngoµi ra, t¹i

47. 47
§iÒu luËt nµy ngoµi hai tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù cò quy ®Þnh ë kho¶n 1 §iÒu 48 Bé luËt h×nh
sù n¨m 1985 tr-íc ®©y cßn quy ®Þnh thªm tr-êng hîp
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù khi cã quyÕt ®Þnh ®¹i x¸.
Nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh¸c trong
PhÇn chung vµ PhÇn c¸c téi ph¹m Bé luËt h×nh sù vÉn
®-îc gi÷ nguyªn. Theo Bé luËt h×nh sù n¨m 1999,
nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù bao gåm:
MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do tù ý nöa chõng chÊm døt
viÖc ph¹m téi (§iÒu 19); do sù thay ®æi cña t×nh
h×nh (kho¶n 1 §iÒu 25); do sù ¨n n¨n hèi c¶i cña
ng-êi ph¹m téi (kho¶n 2 §iÒu 25); khi cã quyÕt ®Þnh
®¹i x¸ (kho¶n 3 §iÒu 25); cho ng-êi ch-a thµnh niªn
ph¹m téi (kho¶n 2 §iÒu 69); cho ng-êi ph¹m téi gi¸n
®iÖp (§iÒu 80); cho ng-êi ph¹m téi ®-a hèi lé (®o¹n
2 kho¶n 6 §iÒu 269); cho ng-êi ph¹m téi lµm m«i giíi
hèi lé (kho¶n 6 §iÒu 290) vµ; cho ng-êi ph¹m téi
kh«ng tè gi¸c téi ph¹m (kho¶n 3 §iÒu 314).
Nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù nµy
®-îc nhµ lµm luËt ph©n chia thµnh nh÷ng tr-êng hîp
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cã tÝnh chÊt b¾t buéc hoÆc
tïy nghi (lùa chän). Theo ®ã, ®èi víi nh÷ng tr-êng
hîp b¾t buéc, nÕu ng-êi ph¹m téi ®¸p øng ®Çy ®ñ c¨n
cø vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ quy ®Þnh trong ®iÒu
luËt th× c¸c c¬ quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn
b¾t buéc ph¶i ra quyÕt ®Þnh ®Ó miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù cho hä. Ngoµi ra, ®èi víi nh÷ng tr-êng hîp cã
tÝnh chÊt lùa chän (tïy nghi), th× mÆc dï ng-êi ph¹m
téi cã ®Çy ®ñ c¨n cø vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ quy

48. 48
®Þnh trong ®iÒu luËt, nh-ng viÖc cã ¸p dông hay
kh«ng ¸p dông miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®Òu do c¬
quan t- ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh, c¨n
cø vµo t×nh h×nh thùc tÕ, vµo yªu cÇu ®Êu tranh
phßng vµ chèng téi ph¹m, còng nh- nh©n th©n ng-êi
ph¹m téi.
Tãm l¹i, viÖc quy ®Þnh chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù trong lÞch sö lËp ph¸p h×nh sù ViÖt
Nam tr-íc ®©y víi nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau vµ trong
Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn hµnh cã ý nghÜa quan
träng kh«ng chØ ®éng viªn, khuyÕn khÝch ng-êi ph¹m
téi lËp c«ng chuéc téi, chøng tá kh¶ n¨ng gi¸o dôc,
c¶i t¹o nhanh chãng hßa nhËp víi céng ®ång, mµ cßn
t¹o c¬ së ph¸p lý cho sù kÕt hîp c¸c biÖn ph¸p c-ìng
chÕ h×nh sù cña Nhµ n-íc víi c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng
x· héi trong viÖc gi¸o dôc, c¶i t¹o ng-êi ph¹m téi,
qua ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c ®Êu tranh phßng vµ
chèng téi ph¹m.
1.3. ChÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong ph¸p luËt
h×nh sù mét sè n-íc trªn thÕ giíi
HiÖn nay, phÇn lín trong ph¸p luËt h×nh sù c¸c
n-íc trªn thÕ giíi chØ quy ®Þnh vÒ chÕ ®Þnh miÔn
h×nh ph¹t (hoÆc miÔn gi¶m h×nh ph¹t hay miÔn trõ
h×nh ph¹t) cho ng-êi ph¹m téi nÕu ®¸p øng ®Çy ®ñ c¨n
cø ph¸p lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn do luËt ®Þnh. C¸c n-íc
cã quy ®Þnh chÕ ®Þnh miÔn h×nh ph¹t trong ph¸p luËt
h×nh sù nh-: Liªn bang Nga, Céng hßa Ph¸p, Céng hßa
Liªn bang §øc, NhËt B¶n, Trung Quèc... Trong khi ®ã,

49. 49
chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù chØ cßn quy ®Þnh
trong ph¸p luËt h×nh sù ë mét sè n-íc trªn thÕ giíi
víi nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ kh¸c nhau, mµ d-íi ®©y
chóng ta sÏ lÇn l-ît xem xÐt nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ chÕ
®Þnh nµy trong ph¸p luËt h×nh sù cña mét sè n-íc ®ã.
Trong Bé luËt h×nh sù Liªn bang Nga n¨m 1996,
chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc ghi nhËn víi
tÝnh chÊt lµ mét chÕ ®Þnh ®éc lËp trong Bé luËt nµy
t¹i mét ch-¬ng riªng biÖt (Ch-¬ng 11) bao gåm bèn
®iÒu luËt t-¬ng øng lµ bèn tr-êng hîp miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù lµ [63]: 1) MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
do ng-êi ph¹m téi ¨n n¨n hèi c¶i (§iÒu 75); 2) MiÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù do ng-êi ph¹m téi ®· hßa gi¶i
víi ng-êi bÞ h¹i (§iÒu 76); 3) MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù do sù thay ®æi cña t×nh h×nh (§iÒu 77) vµ; 4)
MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do ®· hÕt thêi hiÖu truy
cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù (§iÒu 78);
Ngoµi nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
chung quy ®Þnh trong Ch-¬ng 11 cña PhÇn chung Bé
luËt h×nh sù, cßn cã hai tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù lµ: 1) MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do ®¹i x¸
(§iÒu 85) vµ; 2) MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cho ng-êi
ch-a thµnh niªn (§iÒu 91).
Nh- vËy, so víi nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù quy ®Þnh trong PhÇn chung Bé luËt h×nh
sù ViÖt Nam n¨m 1999, th× vÒ c¬ b¶n nh÷ng tr-êng hîp
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña hai n-íc lµ gièng nhau.
Tuy nhiªn, so víi Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 cña chóng

50. 50
ta, trong PhÇn chung Bé luËt h×nh sù Liªn bang Nga
nhµ lµm luËt cßn quy ®Þnh thªm hai tr-êng hîp miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh¸c, ®ã lµ: MiÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù do ng-êi ph¹m téi ®· hßa gi¶i víi ng-êi bÞ
h¹i (§iÒu 76) vµ; miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do ®· hÕt
thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù (§iÒu 78).
Ngoµi ra, trong PhÇn c¸c téi ph¹m Bé luËt h×nh sù
cña Liªn bang Nga cßn quy ®Þnh hµng lo¹t nh÷ng
tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh¸c n÷a nh-
[63]: MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cho ng-êi b¾t cãc
ng-êi (§iÒu 127); cho ng-êi ph¹m téi khñng bè (§iÒu
202); cho ng-êi chiÕm con tin (§iÒu 203); cho ng-êi
tæ chøc ®¬n vÞ vò trang bÊt hîp ph¸p (§iÒu 205); cho
ng-êi së h÷u, tiªu thô, b¶o qu¶n, chuyÓn giao hay
mang tr¸i phÐp vò khÝ, ®¹n d-îc, chÊt næ vµ thiÕt bÞ
g©y ch¸y næ (§iÒu 219); cho ng-êi chÕ t¹o vò khÝ
tr¸i phÐp (§iÒu 220); cho ng-êi ®-a hèi lé (§iÒu
286); cho ng-êi ®-a ra lêi khai, kÕt luËn gi¸m ®Þnh
hay dÞch gian dèi (§iÒu 301); cho ng-êi trèn khái
nhµ tï hoÆc n¬i t¹m giam (§iÒu 307)...
Nh- vËy, so víi nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù quy ®Þnh t¹i PhÇn c¸c téi ph¹m Bé luËt
h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999, th× trong PhÇn riªng cña
Bé luËt h×nh sù Liªn bang Nga quy ®Þnh rÊt nhiÒu
tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù (trong ®ã cã mét
tr-êng hîp gièng víi ph¸p luËt h×nh sù n-íc ta -
MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cho ng-êi ph¹m téi ®-a hèi
lé). Tuy nhiªn, nãi chung ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng
tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù nµy, ng-êi ph¹m

51. 51
téi ph¶i cã nh÷ng hµnh ®éng chøng tá sù thµnh khÈn,
¨n n¨n, kÞp thêi ng¨n chÆn kh«ng ®Ó cho téi ph¹m x¶y
ra, hay tù nguyÖn giao nép vò khÝ hoÆc th«ng b¸o cho
c¬ quan Nhµ n-íc cã thÈm quyÒn. Ngoµi ra, mét sè
tr-êng hîp hµnh vi cña hä ph¶i kh«ng cÊu thµnh téi
ph¹m kh¸c. NÕu tr-êng hîp hµnh vi cña hä cÊu thµnh
téi ph¹m kh¸c th× hä ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù
vÒ téi mµ hµnh vi ®ã tháa m·n cÊu thµnh téi ph¹m ®ã.
Do kh«ng cã Bé luËt h×nh sù nªn ®Ó t¹o thuËn
lîi cho viÖc ¸p dông, ë V-¬ng quèc Anh ¸n lÖ ®· ®-îc
tËp hîp thµnh c¸c tuyÓn tËp vµ cho xuÊt b¶n b¸o c¸o
th¸ng vÒ thùc tiÔn xÐt xö víi tªn gäi "C¸c b¸o c¸o
ph¸p luËt" (Law Reports). VÒ nh÷ng tr-êng hîp miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù, theo ph¸p luËt h×nh sù V-¬ng
quèc Anh cã bèn tr-êng hîp (d¹ng) miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù [18, tr. 77-78] vµ nh÷ng tr-êng hîp miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù nµy kh«ng gièng víi ph¸p luËt
h×nh sù n-íc ta. Tuy nhiªn, trong ®ã l¹i cã hai
tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù gièng víi ph¸p
luËt h×nh sù Liªn bang Nga, ®ã lµ: MiÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù do ng-êi bÞ h¹i ®· hßa gi¶i víi ng-êi ph¹m
téi vµ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do hÕt thêi hiÖu
truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Ngoµi ra, trong ph¸p
luËt h×nh sù V-¬ng quèc Anh cßn cã hai tr-êng hîp
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh¸c - miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù do ng-êi ph¹m téi ®· chÕt, vµ miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù do ng-êi ph¹m téi ®· ®-îc ©n x¸. Vµ
trong ph¸p luËt h×nh sù n-íc nµy cßn quy ®Þnh riªng
®èi víi mét sè lo¹i téi ph¹m. VÝ dô: Téi ph¹m chèng

52. 52
Nhµ vua th× kh«ng ¸p dông chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù nµy.
Trong ph¸p luËt h×nh sù mét sè n-íc kh¸c mÆc dï
®· dµnh h¼n mét ch-¬ng quy ®Þnh vÒ chÕ ®Þnh miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù, nh-ng nh÷ng tr-êng hîp miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong ®ã l¹i mang b¶n chÊt ph¸p
lý lµ c¸c tr-êng hîp (t×nh tiÕt) lo¹i trõ tr¸ch
nhiÖm h×nh sù. Cô thÓ, xem xÐt hÖ thèng ph¸p luËt
h×nh sù T©y Ban Nha hiÖn hµnh cho thÊy ®ã chÝnh lµ
Bé luËt h×nh sù n¨m 1995 cña n-íc nµy, chÕ ®Þnh miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc quy ®Þnh t¹i Ch-¬ng II "C¸c
c¨n cø miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù" (c¸c ®iÒu 20-21).
Tuy nhiªn, mÆc dï tªn gäi cña ch-¬ng nh- vËy nh-ng
trong néi dung l¹i ®Ò cËp ®Õn c¸c tr-êng hîp ng-êi
thùc hiÖn hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt h×nh sù "kh«ng
ph¶i chÞu" - lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm h×nh sù, chø kh«ng
ph¶i lµ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù (nh- tªn gäi cña
tªn Ch-¬ng). Theo ®ã, nh÷ng ng-êi kh«ng ph¶i chÞu
tr¸ch nhiÖm h×nh sù bao gåm [15, tr. 51-52]:
1) Ng-êi ch-a ®Õn 18 tuæi;
2) Ng-êi trong thêi gian thùc hiÖn hµnh vi vi
ph¹m ph¸p luËt h×nh sù v× bÞ rèi lo¹n nµo ®ã vÒ t©m
thÇn mµ kh«ng thÓ nhËn thøc ®-îc tÝnh chÊt tr¸i ph¸p
luËt cña hµnh vi do m×nh thùc hiÖn hoÆc kh«ng thÓ
®iÒu khiÓn ®-îc hµnh vi cña m×nh.
3) Ng-êi trong thêi gian thùc hiÖn téi ph¹m v×
bÞ ®Çu ®éc b»ng r-îu m¹nh, chÊt ®éc, chÊt ma tóy
hoÆc chÊt h-íng thÇn kh¸c mµ kh«ng cã ý ®Þnh ph¹m
téi hoÆc kh«ng nh×n thÊy tr-íc hoÆc kh«ng buéc ph¶i

53. 53
nh×n thÊy tr-íc kh¶ n¨ng lµ m×nh sÏ ph¹m téi, còng
nh- do ¶nh h-ëng cña c¸c chÊt nµy ®· c¶n trë sù nhËn
thøc ®-îc cña ng-êi ®ã tÝnh chÊt tr¸i ph¸p luËt cña
hµnh vi hoÆc c¶n trë sù ®iÒu khiÓn hµnh vi ®-îc thùc
hiÖn;
4) Ng-êi bÞ rèi lo¹n vÒ t©m thÇn lµm mÊt n¨ng
lùc nhËn thøc ho¹t ®éng cña m×nh tõ lóc sinh ra hoÆc
tõ lóc cßn th¬ Êu;
5) Ng-êi ®· hµnh ®éng trong phßng vÖ chÝnh
®¸ng;
6) Ng-êi ®· hµnh ®éng trong t×nh thÕ cÊp thiÕt;
7) Ng-êi ®· hµnh ®éng trong t×nh tr¹ng khiÕp sî
m·nh liÖt;
8) Ng-êi ®· hµnh ®éng ®Ó thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm,
quyÒn hîp ph¸p, còng nh- c¸c nghÜa vô theo chøc vô
hoÆc nghÒ nghiÖp cña m×nh.
HoÆc Bé luËt h×nh sù cña n-íc Céng hßa d©n chñ
nh©n d©n Lµo cã quy ®Þnh t¹i Ch-¬ng IV - MiÔn trõ
tr¸ch nhiÖm h×nh sù cã nªu nh÷ng ra tr-êng hîp miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh- sau [63, tr. 17]:
1) Ng-êi ch-a ®ñ 15 tuæi t¹i thêi ®iÓm thùc
hiÖn hµnh vi ph¹m téi th× kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch
nhiÖm h×nh sù (§iÒu 17) nh-ng Tßa ¸n ph¶i ¸p dông
biÖn ph¸p gi¸o dôc, c¶i t¹o quy ®Þnh t¹i §iÒu 48 Bé
luËt h×nh sù;
2) Ng-êi bÞ mÊt trÝ, kh«ng nhËn thøc ®-îc hËu
qu¶ cña hµnh vi do m×nh g©y ra th× kh«ng ph¶i chÞu
tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh-ng Tßa ¸n ph¶i buéc hä ch÷a
bÖnh theo quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù (§iÒu 18);

54. 54
3) Ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi trong tr¹ng
th¸i bÞ phô thuéc, bÞ ®e däa, uy hiÕp th× kh«ng ph¶i
chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Trong tr-êng hîp téi ph¹m
nghiªm träng th× sù ®e däa, uy hiÕp chØ lµ t×nh tiÕt
gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù (§iÒu 19);
4) Ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi trong
tr-êng hîp phßng vÖ chÝnh ®¸ng, th× kh«ng bÞ coi lµ
ph¹m téi vµ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù
(§iÒu 20);
5) Ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi trong
tr-êng hîp t×nh thÕ cÊp thiÕt th× kh«ng bÞ coi lµ
ph¹m téi vµ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù (§iÒu
21);
Hay theo ph¸p luËt h×nh sù Thôy §iÓn ®· quy ®Þnh
mét ch-¬ng riªng víi tªn gäi lµ "MiÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù" trong Bé luËt h×nh sù (Ch-¬ng 24) vµ liÖt kª
nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Tuy nhiªn,
thùc chÊt ®©y chÝnh lµ c¸c tr-êng hîp mang b¶n chÊt
ph¸p lý lµ c¸c tr-êng hîp (t×nh tiÕt) lo¹i trõ tr¸ch
nhiÖm h×nh sù theo ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam. Cô
thÓ, theo ph¸p luËt h×nh sù Thôy §iÓn, miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù lµ mét nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù dùa
trªn c¬ së xung ®ét vÒ lîi Ých, dïng ®Ó chØ ra r»ng
kh«ng cã téi ph¹m ®-îc thùc hiÖn mÆc dï trªn thùc tÕ
hµnh vi cña mét ng-êi nµo ®ã ®· tháa m·n c¶ yÕu tè chñ
quan vµ yÕu tè kh¸ch quan ®èi víi mét lo¹i téi ph¹m.
Nguyªn t¾c nµy ®-îc nh¾c ®Õn nh- lµ miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù vµ kh«ng ph¶i lµ miÔn h×nh ph¹t bëi v× bÞ c¸o
kh«ng chØ tr¸nh khái h×nh ph¹t mµ h¬n thÕ n÷a hµnh vi

55. 55
®ã kh«ng ®-îc coi lµ téi ph¹m trong nh÷ng ®iÒu kiÖn
miÔn trõ. C¸c nhµ lµm luËt n-íc nµy ®· sö dông kü
thuËt mµ ë ®ã hä tËp hîp hÇu hÕt xung ®ét quyÒn lîi
vµ nh÷ng tr-êng hîp ngo¹i lÖ kh¸c lµm cho hµnh vi
ph¹m téi mÊt ®i tÝnh téi ph¹m. Theo ®ã, cã bèn nhãm
(tr-êng hîp) sau ®©y ®-îc coi lµ miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù [96, tr. 184-190]:
a) Do sù ®ång ý (hßa ho·n) gi÷a ng-êi ph¹m téi
vµ ng-êi bÞ h¹i (quy ®Þnh t¹i môc 7 Ch-¬ng 24);
b) Phßng vÖ chÝnh ®¸ng (quy ®Þnh t¹i môc 1
Ch-¬ng 24);
c) T×nh thÕ cÊp thiÕt (quy ®Þnh t¹i môc 4
Ch-¬ng 24);
d) ThÈm quyÒn do luËt ®Þnh (quy ®Þnh t¹i môc 2
Ch-¬ng 24).
Tãm l¹i, viÖc nghiªn cøu chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù trong ph¸p luËt h×nh sù mét sè n-íc
trªn thÕ giíi cho phÐp ®-a ra mét sè kÕt luËn chung
d-íi ®©y.
Mét lµ, hiÖn nay trong ph¸p luËt h×nh sù c¸c
n-íc trªn thÕ giíi hÇu nh- chØ quy ®Þnh vÒ chÕ ®Þnh
miÔn h×nh ph¹t hoÆc miÔn gi¶m (miÔn trõ) h×nh ph¹t
cho ng-êi ph¹m téi nÕu ®¸p øng ®Çy ®ñ c¨n cø ph¸p lý
vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn do tõng tr-êng hîp t-¬ng øng quy
®Þnh. Trong khi ®ã, chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù chØ cßn quy ®Þnh trong ph¸p luËt h×nh sù ë mét sè
n-íc trªn thÕ giíi víi nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ kh¸c
nhau mµ chóng t«i ®· ph©n tÝch trªn.

56. 56
Hai lµ, vÒ nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù, ph¸p luËt h×nh sù cña n-íc ta (mµ cô thÓ lµ
Bé luËt h×nh sù n¨m 1999) quy ®Þnh t-¬ng ®èi gièng
víi ph¸p luËt h×nh sù Liªn bang Nga (mµ cô thÓ lµ Bé
luËt h×nh sù n¨m 1996 hiÖn hµnh). Tuy nhiªn, so víi
chóng ta, trong PhÇn chung Bé luËt h×nh sù Liªn bang
Nga nhµ lµm luËt cßn quy ®Þnh thªm hai tr-êng hîp
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh¸c, ®ã lµ: MiÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù do ng-êi ph¹m téi ®· hßa gi¶i víi
ng-êi bÞ h¹i vµ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do ®· hÕt
thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Ngoµi ra,
trong PhÇn c¸c téi ph¹m quy ®Þnh nhiÒu tr-êng hîp
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh¸c cho ng-êi ph¹m mét sè
téi cô thÓ t-¬ng øng mµ chóng t«i ®· ®Ò cËp ë trªn.
Ba lµ, trong ph¸p luËt h×nh sù mét sè n-íc kh¸c
(nh- T©y Ban Nha, Céng hßa d©n chñ nh©n d©n Lµo,
Thôy §iÓn...), mÆc dï ®· dµnh h¼n mét ch-¬ng quy
®Þnh vÒ chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, nh-ng
nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong ®ã
l¹i mang b¶n chÊt ph¸p lý chÝnh lµ c¸c tr-êng hîp
(t×nh tiÕt) lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm h×nh sù (chø kh«ng
®óng nh- tªn gäi cña nã) theo ph¸p luËt h×nh sù ViÖt
Nam.
Ch-¬ng 2
nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
theo ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ thùc tiÔn ¸p dông

57. 57
HiÖn nay, vÒ c¸ch ph©n lo¹i vµ danh môc nh÷ng
tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cô thÓ trong
ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam bao gåm nh÷ng tr-êng hîp
nµo còng cßn cã c¸c ý kiÕn kh¸c nhau gi÷a c¸c nhµ
h×nh sù häc ë n-íc ta.
Theo PGS-TS Vâ Kh¸nh Vinh, nh÷ng tr-êng hîp
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong Bé luËt h×nh sù n¨m
1999 ®-îc quy ®Þnh trong PhÇn chung vµ PhÇn c¸c téi
ph¹m vµ ph©n thµnh hai lo¹i, mét lo¹i mang tÝnh b¾t
buéc vµ mét lo¹i mang tÝnh tïy nghi (cã thÓ), ®ång
thêi nªu ra trong PhÇn chung th× nh÷ng tr-êng hîp
quy ®Þnh t¹i §iÒu 19, kho¶n 2 §iÒu 23 vµ kho¶n 1
§iÒu 25 lµ b¾t buéc, cßn c¸c lo¹i cßn l¹i lµ tïy
nghi. T¸c gi¶ ®· liÖt kª c¸c tr-êng hîp miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù trong PhÇn chung bao gåm: 1) MiÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù cho ng-êi tù ý nöa chõng chÊm
døt viÖc ph¹m téi (§iÒu 19); 2) Cho ng-êi ph¹m téi
do ®· hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù
(kho¶n 2 §iÒu 23); 3) Cho ng-êi ph¹m téi do sù
chuyÓn biÕn cña t×nh h×nh mµ hµnh vi ph¹m téi kh«ng
cßn nguy hiÓm cho x· héi n÷a (kho¶n 1 §iÒu 25); 4)
Cho ng-êi ph¹m téi do ng-êi ph¹m téi kh«ng cßn nguy
hiÓm cho x· héi n÷a (kho¶n 1 §iÒu 25); 5) Do cã hµnh
vi tÝch cùc cña ng-êi ph¹m téi (kho¶n 2 §iÒu 25); 6)
Khi cã quyÕt ®Þnh ®¹i x¸ (kho¶n 3 §iÒu 25); 7) Cho
ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi (kho¶n 2 §iÒu 69); Vµ
mét sè tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc quy
®Þnh trong PhÇn c¸c téi ph¹m Bé luËt h×nh sù n¨m
1999 [89, tr. 392-393].

58. 58
Cßn theo TS NguyÔn Ngäc ChÝ th× nh÷ng tr-êng
hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc quy ®Þnh trong
PhÇn chung, ¸p dông ®èi víi tÊt c¶ c¸c téi ph¹m hoÆc
®èi víi mét lo¹i téi ph¹m hoÆc ®èi víi mét lo¹i chñ
thÓ nhÊt ®Þnh. Nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù ë PhÇn c¸c téi ph¹m chØ ®-îc ¸p dông ®èi víi
ng-êi ph¹m vµo téi mµ luËt cã quy ®Þnh. Tuy nhiªn,
t¸c gi¶ cßn chØ ra nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù ë PhÇn chung Bé luËt h×nh sù l¹i cã thÓ ph©n
chia thµnh hai nhãm n÷a:
1) Nhãm thø nhÊt lµ c¸c t×nh tiÕt miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù ®-îc ¸p dông ®èi víi tÊt c¶ c¸c lo¹i
téi ph¹m vµ bao gåm: a) NÕu khi tiÕn hµnh ®iÒu tra
hoÆc xÐt xö, do sù chuyÓn biÕn cña t×nh h×nh mµ hµnh
vi ph¹m téi hoÆc ng-êi ph¹m téi kh«ng cßn nguy hiÓm
cho x· héi n÷a; b) Do sù ¨n n¨n hèi c¶i cña ng-êi
ph¹m téi; c) Khi cã quyÕt ®Þnh ®¹i x¸ hoÆc ®Æc x¸;
d) §èi víi ng-êi ph¹m téi trong khi cã n¨ng lùc
tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh-ng tr-íc khi bÞ kÕt ¸n ®· m¾c
bÖnh tíi møc mÊt kh¶ n¨ng nhËn thøc hoÆc kh¶ n¨ng
®iÒu khiÓn hµnh vi cña m×nh.
2) Nhãm thø hai lµ nhãm c¸c t×nh tiÕt miÔn
tr¸ch tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi mét lo¹i téi nhÊt
®Þnh vµ bao gåm: a) Do tù ý nöa chõng chÊm døt viÖc
ph¹m téi vµ; b) Cho ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi
[24, tr. 14-17].
T¸c gi¶ Ph¹m M¹nh Hïng l¹i c¨n cø vµo c¸c quy
®Þnh cña luËt h×nh sù vµ luËt tè tông h×nh sù ViÖt
Nam l¹i rót ra nh÷ng ®iÒu kiÖn (hay nh÷ng c¨n cø) ®Ó

59. 59
cã thÓ ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, trong ®ã cã
nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc thùc
tiÔn xÐt xö ¸p dông nh-ng ch-a ®-îc nhµ lµm luËt ghi
nhËn trong Bé luËt h×nh sù hay Bé luËt tè tông h×nh
sù, ®ã lµ:
a)...
...
c) Tr-êng hîp ng-êi ph¹m téi cã nhiÒu t×nh tiÕt
gi¶m nhÑ quy ®Þnh t¹i §iÒu 38 Bé luËt h×nh sù (§iÒu
46 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999), ®¸ng ®-îc khoan hång
®Æc biÖt;
d) HÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù;
®) Mét sè téi luËt ®Þnh chØ ®-îc khëi tè khi cã
yªu cÇu cña ng-êi bÞ h¹i mµ ng-êi bÞ h¹i kh«ng cã
yªu cÇu [40, tr. 14-15].
Vµ theo TSKH Lª C¶m th× c¨n cø vµo c¸c quy ph¹m
vÒ chÕ ®Þnh nµy trong Bé luËt h×nh sù, miÔn tr¸ch
nhiÖm h×nh sù ®-îc quy ®Þnh t¹i hai phÇn lµ PhÇn
chung vµ PhÇn c¸c téi ph¹m, trong mçi PhÇn ®Òu cã
c¸c d¹ng miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cã tÝnh b¾t buéc
hoÆc tïy nghi (lùa chän) vµ liÖt kª c¸c tr-êng hîp
miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù bao gåm chÝn d¹ng: n¨m d¹ng
trong PhÇn chung vµ bèn d¹ng trong PhÇn c¸c téi ph¹m
Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®ã lµ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù: a) Cho ng-êi tù ý nöa chõng chÊm døt viÖc ph¹m
téi (§iÒu 19); b) Do sù chuyÓn biÕn cña t×nh h×nh
(kho¶n 1 §iÒu 25); c) Do sù ¨n n¨n hèi c¶i cña ng-êi
ph¹m téi (kho¶n 2 §iÒu 25); d) Khi cã quyÕt ®Þnh ®¹i

60. 60
x¸ (kho¶n 3 §iÒu 25); ®) Cho ng-êi ch-a thµnh niªn
ph¹m téi (kho¶n 2 §iÒu 69); e) Cho ng-êi ph¹m téi
gi¸n ®iÖp (kho¶n 3 §iÒu 80); f) Cho ng-êi ph¹m téi
®-a hèi lé (®o¹n 2 kho¶n 6 §iÒu 289); g) Cho ng-êi
ph¹m téi m«i giíi hèi lé (kho¶n 6 §iÒu 290) vµ; h)
Cho ng-êi ph¹m téi kh«ng tè gi¸c téi ph¹m (kho¶n 3
§iÒu 314) [10], [11], [13]. TS Tr-¬ng Quang Vinh còng
®ång ý víi nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
nµy [39, tr. 166-167].
Nh- vËy, qua ph©n tÝch cho thÊy ngoµi nh÷ng
tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm ®-îc quy ®Þnh trong Bé
luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn hµnh, mét sè t¸c gi¶ cßn
liÖt kª mét sè tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
kh¸c, ®ã lµ: MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do hÕt thêi
hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù; miÔn tr¸ch nhiÖm
h×nh sù do ®Æc x¸; miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong
tr-êng hîp ng-êi ph¹m téi cã nhiÒu t×nh tiÕt gi¶m
nhÑ quy ®Þnh t¹i §iÒu 38 Bé luËt h×nh sù n¨m 1985
(§iÒu 46 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999), ®¸ng ®-îc khoan
hång ®Æc biÖt; vµ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi
mét sè téi luËt ®Þnh chØ ®-îc khëi tè khi cã yªu cÇu
cña ng-êi bÞ h¹i mµ ng-êi bÞ h¹i kh«ng cã yªu cÇu.
Tuy nhiªn, theo chóng t«i nh÷ng tr-êng hîp miÔn
tr¸ch nhiÖm h×nh sù nµy ch-a ®-îc nhµ lµm luËt n-íc
ta chÝnh thøc quy ®Þnh trong ph¸p luËt h×nh sù thùc
®Þnh (Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn hµnh), mµ chØ
míi ®-îc thùc tiÔn xÐt xö chÊp nhËn ¸p dông vµ coi
®ã lµ mét tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù mµ
th«i. ChÝnh v× vËy, trong môc 2.1. vµ 2.2. cña

61. 61
ch-¬ng thø hai nµy, chóng t«i chØ ph©n tÝch vµ ®Ò
cËp ®Õn nh÷ng tr-êng hîp ®-îc quy ®Þnh trong ph¸p
luËt h×nh sù ViÖt Nam hiÖn hµnh, cã nghÜa chóng chØ
bao gåm chÝn tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù víi
hai lo¹i: 1) Cã tÝnh chÊt b¾t buéc hoÆc 2) Cã tÝnh
chÊt tïy nghi (lùa chän) n»m r¶i r¸c trong PhÇn
chung vµ PhÇn c¸c téi ph¹m Bé luËt h×nh sù n¨m 1999.
Cô thÓ nh- sau:
B¶ng 1.1: Nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù
®-îc quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999
TT
§iÒu
kho¶n
Nh÷ng tr-êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh
sù
Lo¹i
PhÇn chung PhÇn c¸c téi ph¹m
B¾t
buéc
Tïy
nghi
1. §iÒu 19 Cho ng-êi tù ý nöa
chõng chÊm døt viÖc
ph¹m téi
X
2. Kho¶n 1
§iÒu 25
Do sù chuyÓn biÕn
cña t×nh h×nh
X
3. Kho¶n 2
§iÒu 25
Do sù ¨n n¨n hèi c¶i
cña ng-êi ph¹m téi
X
4. Kho¶n 3
§iÒu 25
Khi cã quyÕt ®Þnh
®¹i x¸
X
5. Kho¶n 2
§iÒu 69
Cho ng-êi ch-a thµnh
niªn ph¹m téi
6. Kho¶n 3
§iÒu 80
Cho ng-êi ph¹m téi
gi¸n ®iÖp
X
7. Kho¶n 6
§iÒu
289
Cho ng-êi ph¹m téi
®-a hèi lé
X
8. Kho¶n 6
§iÒu
290
Cho ng-êi ph¹m téi
lµm m«i giíi hèi
lé
X