1. Ý và tình 1 www.hobieuchanh.com
Ý và Tình
Bi u Chánh
Ph n th nh t
(1) I
m 1929, gi a tháng sáu, sau m t c n h n kéo dài h n 10 ngày, r i liên ti p m y
a gi t m a chan t i u h t làm cho ng ru ng ch nào c ng có n c y . Nông gia
n h , ai c ng lo làm cho k p th i. Cái quang c nh ngoài ng, mi n H u Giang, có v
náo nhi t khác th ng, vì âu ng i ta c ng l ng x ng ho t ng, vui v c n lao, ch thì
cào phát, ch thì cày b a, ch thì nh m ch i, ch thì lum khum c y lúa.
i hai gi tr a, trên khúc liên t nh t Sóc Tr ng qua B c Liêu, có m t chi c xe h i
nh , 2 ch ng i, phía Sóc Tr ng ch y vô, xe s n màu và c xì, máy kêu r y rà, thùng
khua l ch c ch. Khi g n t i Phú L i thì giàn máy chúng ch ng, không mu n quay n a, b i
y xe lúc ch y c, lúc r r , gi c gi c m t h i r i ng i p-ph 1 khó ép bu c giàn máy
ráng n a c, nên ph i ành ng ng sát bên l ng m c a leo xu ng.
t c u trai, ch c ch ng ôi m i tu i, g ng m t sáng s a, b t ng m nh m ,
mình m c m t b Âu ph c b ng b xám may thi t khéo, mà trên cánh tay trái l i có cu n
t mi ng n en, c u c ng m c a xe phía bên kia mà b c xu ng g n gàng. C u th y
p-ph ng lum khum dòm vô giàn máy thì c u h i:
– Sao mà gi c gi c v y? Ngh t x ng ph i không?
– Th a, không ph i, x ng xu ng u l m, ch c thi u l a, tôi coi l i coi.
– y b a ám ma, anh i ch hoài, có gi c gi c nh v y hay không?
– Th a, không. H m nay ch y êm l m mà. Xe tuy c nh ng mà nh ông ít i, nên
máy còn t t, có h âu.
– Anh ráng s a, ch n u n m ng ch n y thì kh l m a.
– Th a, có l nào mà n m ng. C u ch i m t chút i tôi ki m coi h cái gì mà
tr c tr ây.
u trai n y là c u Xuân, con c a H i ng Kinh trên Bình Thu , thu c t nh C n
Th . C u là con m t, m côi m t h i m i hai tu i, h c ã u tú tài Ph n th nh t, r i
i ây ông H i ng l i t tr n, làm cho c u t còn non n t, ng ch m chú v èn sách,
ch ch a ý n vi c i, mà bây gi tr tr i có m t mình, trong nhà không còn cha m ,
i c ng không có anh em, nên c u ph i lo l ng m i b , ph i s p t các vi c.
u th c hai tay vào túi qu n mà i qua i l i trên l , trong trí t l r i s lo bi u l
ra ngoài, nên s c m t coi r t nghiêm trang.
Tr i ui ui ch không n ng, l i nh ng n gió Tây th i lao xao, b i v y không khí
c mát m r i làm cho con ng i kho kho n. C u Xuân ng c m t mà ngó t h ng,
th y d i ru ng ch ng cách l bao xa, có m t ám àn bà, u i nón lá, qu n x n lên t i
pv , ng lum khum c y lúa. M i ng i u ch m chú v công vi c c a mình, h tay
âm cây n c2, thì tay rút tép m mà giâm3 li n, làm r t l làng, làm hoài không m i. G n ó
i có m t ám àn ông tr n ph i l ng en tr y, ng i thì em ám m r i trên ru ng ã
n d p s ch s r i, ng i nào mình m y c ng l m lem, song ai c ng h n h vui c i, ch
không phi n v vi c c c nh c.
1
tài x
2
ng c b ng g dùng c y lúa vùng Ti n- H u giang. S d ng cây n c, công c y có th c y tt c
t cao so v i k thu t c y tay không Trung và B c:
3
m m vào

2. Ý và tình 2 www.hobieuchanh.com
Phía bên n y l có hai c p trâu ng tr c ng d n t c y, hai ng i ng tr c tay
4
hu i ng n roi mây, mi ng la thá ví om xòm. G n ó có m t a tr c i m t con trâu, tay
t theo m t con n a, nó ng i trên l ng trâu, qu n áo t t i, mái tóc x p x i, mà có l nó vui
lòng c ý l m, nó nghêu ngao hát:
“Em i ám b p tr c ,
ám d a tr n , em ch mà n”
u Xuân l ng nghe l i l r t th t thà, khác h n v i gi ng du d ng, t dâm d t, c a
nh ng câu hát thành th , c u chúm chím c i, ng ngó trân trân theo a c i trâu ang
th ng th ng i l n vào xóm. Mà trong xóm bây gi l i có khói bay là à trên mái lá c a m y
nhà nh d a mé ru ng, c u th y v y thì tin ch c trong nhà lo nhúm l a n u c m ng g n
i gi m y ng i i tr c, c y và nh m n y v có s n mà n.
u Xuân tuy sinh tr ng n i ch n n viên, nh ng mà v a l n lên thì c u m c i
c, lúc bãi tr ng v nhà thì c u m c i ch i. ã bi t c u có th y ng i ta cày, tr c, c y,
nh m và g t lúa, song th y là th y thoáng qua tr c m t, ch c u ch a quan sát cho t ng
n nh ng công vi c c c nh c c a nông phu.
Hôm nay tình c mà c u ph i ng lâu gi a ng, ng r i t nhiên ngó ch i m y
vi c c a nông phu ng làm, c u ngó m t h i sanh c m, trí b t u suy ngh n s s ng
ak ch n thôn quê. T a nh c i trâu kia, cho t i ám àn bà c y lúa n y, t i m y
anh àn ông ng tr c và nh m ó, m i ng i u dãi n ng d m m a c n m, m i ng i
u c c thân nh c xác t i ngày, mà coi b ai ai c ng vui v h ng hái, c c mà ch ng h than
phi n, nh c mà ch ng h th i chí.
t mùa c y r i t i mùa g t, h t mùa khô r i qua mùa t, quanh n m c chuyên
làm cho ra h t lúa hoài. Nh may c trúng mùa lúa t t, h t nhi u nên vui mà làm n a, y
ch ng l chi; r i g p th t mùa, huê l i không x ng v i công phu c c nh c, mà c ng v n
ng hái làm n a, y m i thi t mà kiên tâm b n chí.
Rõ ràng nông phu n c mình là h ng ng i vui v mà chuyên c n lao, t n t y v i
ngh nghi p, s ng thác v i v n ru ng, ai giàu sang m c ai, ai khôn khéo m c ai, mi n là
mình an ph n th th ng, lòng bình t nh, trí th thái thì thôi. Con ng i mà có c tánh nh
y, thì s s ng t nhiên vui v kh i bu n, kh i lo, l i có th giúp nhà thêm giàu, n c
thêm m nh.
u Xuân ngh t i ó thì phát tâm yêu m n kính ph c nông phu, r i nh t i ph n
mình ng h ng hái h c t p tài trí ng tranh khôn, tranh khéo v i i, thì trong trí
ph ng ph t chút ít s h i ng . Mà v a h i ng thì c u li n ngh nông phu có cái thú thong
th thi t. Nông nghi p là m t ngu n l i l n c a n c nhà thi t, song n u mu n dân giàu
c m nh, thì c n ph i g y d ng công ngh , m r ng th ng tr ng n a m i c, ch c
i ng i chuyên cày sâu cu c b m, thì n n kinh t khó mà th nh v ng. i t n hoá thì
ng i ph i t n hoá theo…
u Xuân ngh ch a h t ý, k nghe xe h i r x ng.
u m ng r ch y l i ch xe u mà h i:
– Ch y cr ih ?
p-ph l c u áp:
– Th a, ít l a quá.
– Sao máy ch y c ó?
– Tuy ch y c, nh ng ch y không u, h h t l a là t t.
– Bây gi làm sao?
– ráng ch y th coi.
4
i lui,m t trái

3. Ý và tình 3 www.hobieuchanh.com
– , anh ráng ch y cho t i B c Liêu. N u t i thì tôi ghé nhà anh Tri u tôi ngh ,
anh s a máy cho t t r i ngày mai mình s i Cà Mau.

4. Ý và tình 4 www.hobieuchanh.com
(2) II
n chi u, m t tr i ló ra m t chút r i chen l n l n l n vào m t vùng mây en k t,
gi ng s ng s ng nh m t dãy núi cao bên h ng Tây.
i t i nhà Ông T T t, ngoài châu thành B c Liêu, d a bên l ng i Cà Mau,
xe c a c u Xuân m i qu o vô sân r i u ngay tr c th m. C u Xuân th ng th ng m c a
ra b c xu ng, s p-ph r x ng, máy kêu , khói ra nghi ngút.
Ông T T t, ã g n 50 tu i, ng ng i trong nhà c truy n “ ông Châu li t
qu c”, b ng nghe có ti ng xe h i vô sân, thì ông l n t n b c ra c a ng ngó, mình m c
t cái qu n lãnh en m i tinh, v i m t cái áo lá l a tr ng, tr ng hai cánh tay r t c ng
i m nh m .
u Xuân v a th y ch nhà thì v i vã cúi chào r t hi p l , nhích mi ng c i, ôi
môi lòm nh thoa son, hai hàm r ng tr ng trong và khít r t.
Ông T T t mau m n h i:
– Cháu có vi c gì hay sao mà i t i nh v y?
– Th a, cháu i Cà Mau nên ghé th m chú thím v i anh Tri u.
– Cháu i th m ru ng ph i không?
– . Th a chú, không bi t có anh Tri u nhà hay không?
– Không có. Nó i ch i ngoài à L t.
– a? nh tính lên à L t mà sao hôm lên ám ba cháu nh không nói cho cháu
hay! Th a, nh i h i nào?
– Nó m i i hôm qua. Lúc n y bãi tr ng, có hai th y giáo mu n ra ngoài ó ngh
ch i ít ngày, h r nó, nên nó i v i h . Nó nói nó i ch ng g n khai tr ng r i
nó s v mà i h c.
– Anh n y thông th quá! Còn g n m t tháng n a m i khai tr ng. N u v y thì
anh Tri u s l i à L t lâu l m.
– Ph i. Nó nói nó vài m i ngày. Cháu i Cà Mau, mà bây gi g n t i r i, i
làm sao c?
– Cháu th a thi t v i chú, nhà cháu i h i 12 gi tr a, tính chi u ch c xu ng t i
Cà Mau, không dè cái xe b t nh n quá, máy thi u l a, nên t Phú L c qua ây
gi c gi c hoài, nên bây gi cháu m i t i ây. ng i Cà Mau còn t i 60
cây s , mà tr i ã t i r i, n u xe n m ng thì cháu ch c s nh n ói, mà l i b
mu i c n n a. V y cháu xin chú cho cháu ngh ây m t êm, cho s p-ph s a
máy cho t t r i sáng mai cháu s i.
– c, c. Cháu vô nhà…Anh H i ng m i m t mà cháu ã bi t i th m
ru ng nh v y thì c l m. Chú khen a. Cháu ph i nong n 5, ch ng có b
ph nh anh H i ng thì u ng l m. Có t mà không lo khai phá, thì làm sao
thành n cho có huê l i c…Thôi, vô ây cháu, vô ch i m t chút r i thím
cháu s v n c m.
– Té ra c ng không có thím nhà?
– i v i con Quyên vô trong ch , i t h i 4 gi , ch c c ng g n v .
u Xuân vui v day l i kêu s p-ph bi u ki m ch xe và d n ph i ráng s a máy
s m mai i kh i tr c tr c n a.
Ông T T t ch m t cái nhà tr ng bên phía tay m t mà bi u s p-ph em xe vô ó,
i ông m i d t c u Xuân vô nhà.
Ông T T t m t toà nhà r ng l n, n n úc cao ráo, sau có nhà c p, hai bên có hai
m lúa, coi r t s . Tuy ông g c con cháu khách, song ông c lo làm giàu, ch không
5
h m h , quy t làm cho c

5. Ý và tình 5 www.hobieuchanh.com
ch u khoe khoang kiêu hãnh nh m y ông nhà giàu m i trong x , b i v y ki u nhà ngoài
trông không có v m thu t mà trong nhà bàn gh c ng lôi thôi, không có v thanh nhã.
u Xuân vô nhà, v a ng i thì li n h i theo l th ng c a h ng ng i có giáo d c:
– Th a, chú thím d i n y m nh gi i?
– Thím c a cháu thì m nh. Còn chú t hôm a ám tang c a anh H i ng v r i
hai cái vai nó nh c d quá, nh c g n 10 b a ng i không c, m i b t vài b a
rày ây.
– Ch c t i chú lên m y b a ó chú ng i hoài nên m t m i r i nh c vai ch gì?
- Có l t i v y ó. M t i ng i có m t l n ch t mà thôi. Anh H i ng là anh
em thu nay yêu th ng nhau, r i nh t tr n, chú ph i mà a nh lên ng
6
cho b o mãn, ch lên th m nh u nháo r i b v sao c. Vì m y b a ó khách
kh a ông ph i ng i nói chuy n v i ng i ta, nên có m i m t chút nh.
– Chú tr ng tu i mà chú ráng ng i luôn m y b a t nhiên ph i b nh.
– Không n n i b nh. Nh c m i hai vai chút ít v y thôi. Anh H i ng m t r i,
bây gi cháu còn có m t mình, nhà c a minh mông m i làm sao ây? Ai coi
trong, ai lo ngoài? Ch c cháu ph i thôi h c và lo c i v ng có ng i giúp coi
nhà c a cho cháu, lo v ru ng v n m i c.
– Th a, cháu không th thôi h c c. Cháu c ng nh anh Tri u, thi Tú tài ã u
t ph n th nh t r i. V y ph i ráng h c thêm m t n m n a ng thi ph n th
hai cho xong r i s hay. Mà d u th nào thì cháu c ng không c i v .
– Sao v y?
– Cháu mu n thong th ng bay nh y v i i. Có v con lòng thòng khó mà lo
vi c l n cho c. Cháu ch c cái i c a cháu là i cô l p, ch ng bao gi cháu
có v âu.
– Cháu nói k c c quá! Ng i i có ai mà không có v .
– Th a chú, có ch . Cháu th y có nhi u ng i h m t mình, không thèm c i
, b i v y h thong th mà kinh dinh s nghi p c. Cháu mu n b t ch c
làm theo nh ng ng i y.
– Cháu nói qu y. Không ph i v y âu. D u âu c ng v y, ai c ng ph i coi gia
ình là m t u quan h , c n thi t h n h t c a con ng i. Ph i có gia ình m i
có Qu c gia. N u b gia ình thì l y chi mà duy trì ch ng t c. Mà n u ch ng t c
tiêu tuy t thì còn chi mà l p thành Qu c gia. y v y d u cháu h c gi i n b c
nào i n a, cháu c ng ch ng nên quên s y. Cháu ph i tôn tr ng gia ình, cháu
ph i lo g y d ng gia ình, r i mu n làm vi c chi s làm. Muôn vi c i ph i
có g c r i m i có ng n. Cháu mu n làm vi c l n mà cháu không lo b i p cái
c tr c cho v ng ch c, thì d u làm vi c gì c ng khó nên c.
u Xuân không cãi mà l i chúm chím c i làm cho Ông T T t th y rõ ý c u
không ph c l i ông gi ng d y ó. Ông là m t ng i nuôi ch ngh a th c t , l i có tánh kiên
nh n y , b i v y ông không ngã lòng, c ch m rãi nói ti p: ”Theo ph n c a cháu thì
cháu c n ph i lo l p gia ình h n ng i khác. Anh H i ng sanh có m t mình cháu. Cháu
ph i lo c i v ng có con mà ph ng t ông bà, n i nghi p v sau ch . Theo phong t c
ng i mình, t hi u h u tam, vô h u vi i. Cháu không nh câu ó hay sao? ”.
u Xuân châu mày suy ngh m t chút r i áp:
– nào thì cháu c ng ph i lo h c ng l y cái b ng c p Tú tài ph n th nhì r i s
hay.
– Cháu i h c n a, r i b nhà c a, ru ng v n cho ai coi?
– Cháu ã có c y bà cô v i ông d ng c a cháu v coi nhà dùm cho cháu.
– Cô ru t ph i không?
6
u láo:qua loa

6. Ý và tình 6 www.hobieuchanh.com
– Th a, không. Cô bà con m t h , thu nay g n m t bên nhà cháu. Cháu h a
cho huê l i trong v n nên v ch ng cô b ng lòng.
– Nghe nói nhà cháu ó là nhà th ph i hôn?
– Th a, ph i.
– Ng i ta nói m y n m sau ây, anh H i ng có bán t c c a nh trên Bình
Th y. V y ch bây gi nh còn ru ng t tr n c bao nhiêu, cháu bi t
không?
– Th a, không còn chi h t. Ba cháu ã bán h t mà tr n , bây gi còn m t m u
n là t h ng ho ch nhà th ó v i m t ngàn m u t mua c a Nhà n c
trong làng Tân H ng, d i Cà Mau mà thôi.
– t d i Tân H ng thì chú bi t, b i vì chú c ng có m t s giáp ranh ó. S
t ó t t l m. T i anh H i ng có b nh, nh không xu ng c qui t tá
7
n mà khai phá, nh cho H ng thân Kiêm nó hoá , m i n m nó óng cho nh
vài ba ngàn gi lúa, thi t u ng h t s c.
– Th a chú, lúa ru ng c a chú ch c là nhi u l m?
– Chút nh, chú góp không t i 50 ngàn gi .
– Tr i i! N m ch c ngàn gi mà chú nói là chút nh.
– Ng i ta góp t i m t hai tr m ngàn gi kia ch .
– Cháu c u c nh chú thì sung s ng l m r i, không c n nhi u h n n a.
– Cháu mu n c s lúa g o b ng c a chú, thì cháu ph i lo khai phá t d i
Tân H ng ó i. H cháu lo làm n thì t nhiên cháu s giàu, ch c ch n nh v y.
Có t s n, n u bi t c n m n, bi t b n chí thì làm giàu d nh ch i,
u Xuân không mu n kéo dài câu chuy n y n a, nên c u tr mái mà h i:
- h i bãi tr ng n m ngoái t i gi , cháu không có xu ng d i n y, nên không
có g p em Quyên, không bi t n m nay em còn nhõng nh o hay không?
- Vì má nó c ng nó quá, nên nó nhõng nh o lung l m, làm sao mà h t c. Nó
c tr ng con gái ây n m nay lên t i l p nh t r i ó. Nó th y con ng i ta
i h c trên Sài Gòn, nó c òi i. Thím c a cháu s nó i xa r i nh nó, nên
không ch u cho nó i. Nó làm gi n làm h n h m nay.
- Cho em lên Sài gòn h c mau h n ch .
- Chú c ng mu n nh v y, ng t vì thím c a cháu không ch u r i nó ra. Thôi, nó
c l p nh t d i n y cho có b ng S h c r i s hay.
- c da c a em còn en không?
- Nó là “Ti u th m t l ” làm sao h t en cho c.
- Con gái mà en quá, ch ng em l n làm sao mà g l y ch ng.
- Lo gì cháu! Nghèo kia m i s , ch h có ti n thì nó bao ph , r i có th y en hay
tr ng gì âu.
- Chú nói úng l m. i nay thiên h h coi ti n là h n h t.
Ông T T t c i. C u Xuân c ng c i.
Tr i ã t i. Gia d ch t èn b ng ra. S p ph xách va ly c a c u Xuân em vô nhà
cho c u.
Bà T t v i con gái là cô Quyên i ch v . Khi b c vô nhà th y Xuân thì bà m ng
, r i bà day l i h i con:” Con có bi t anh nào ó hay không?”
Cô Quyên nay ã 15 tu i, n c da bánh ch l i m c en, nên coi g ng m t t i
hù. Cô nghe m h i thì c i và áp: ”Anh Xuân là con bác H i ng trên C n Th ch ai.”
Bà T t vui v h i Xuân:
– Cháu xu ng h i nào?
– Th a, cháu xu ng h i chi u.
7
cho m ón

7. Ý và tình 7 www.hobieuchanh.com
– Sao cháu không i s m mai? Cháu i t i r i b nhà c a ai coi cho cháu?
Ông T T t h t mà áp:
– Cháu nó nói có bà cô v i ông d ng v coi nhà dùm. Nó i Cà Mau, b xe tr c tr c
t i nên ghé ây mà ngh r i s m mai s i. Má nó bi u b y tr d n c m ri t i ng cháu
nó n v i.
Bà T t nghe nh v y thì v i vã i th ng vô nhà sau.
Cô Quyên, tóc còn b xoã sau l ng ch ch a b i, cô ngó c u Xuân mà c i r i i
theo m vô trong.
Cách ch ng bao lâu cô Quyên tr ra m i cha và c u Xuân vô trong dùng c m.
n ng i ng i chung quanh m t cái bàn tròn, Quyên ng i g n Xuân c ngó Xuân
mà c i.
Bà T t h i Xuân:
– Cháu i Cà Mau th m ru ng hay có vi c chi?
Xuân d d m t chút r i m i áp:
– th a… c ng vì vi c ru ng t ó nên cháu m i i.
– Cháu mu n ki m ng i khác mà cho hoá ph i không? Bây gi l mùa r i, mu n
i ng i hoá thì ph i ch cho qua tháng giêng g t r i m i i c. Mà theo ý
thím, thì cháu nên xu ng ó c t nhà c t l m mà r i qui t tá n, b n thân
cháu khai phá thì t t h n. H hoá t, h lo ki m c m h n, ch h có lo làm
ru ng mình t t âu. N u cháu không cho H ng thân Kiêm hoá n a, cháu i
ng i khác thì c ng v y. t c a chú thím c ng mua m t l t v i t c a anh
i ng. Nh chú thím ra công khai phá, nên bây gi thành n h t r i. Thím
c d i g n m t tháng, thím coi c y xong, thím m i tr v ba b a nay, ch
không thím i theo cháu ng thím ch cho cháu coi. M t ngàn m u c a chú
thím n m nay c y giáp h t. Thím cho m n t i hai gi m t công. M y ch t t t i
hai gi r i. Cháu ra công mà làm, trong ít n m n a r i t c a cháu c ng thành
n t t nh v y.
– Cháu không bi t làm ru ng l i không có v n, nên khó mà làm c.
– Cháu không bi t thì chú thím ch cho; còn nh thi u v n thì chú thím giúp cho.
– Cháu xin th a th t v i thím, không bi t ngày sau nh th nào, ch hi n gi cháu
không thích ngh làm ru ng chút nào h t, cháu mu n h c cho có tài r i làm
nh ng vi c v i kìa.
– Cháu không thích làm ru ng, là vì cháu ch a t ch n vào ngh y. Ngh làm
ru ng vui l m cháu. Lúc c y r i, lúa lên t i t t, s m mai ho c chi u mình ngó
vô ru ng thì trong lòng kho kho n không bi t ch ng nào. Lúc lúa tr u r i,
hay là lúc lúa chín c ng v y, nhà nông vui v vô h i. L i ru ng, mình tr ng
cây trái chung quanh nhà, mình nuôi gà v t, mình tr ng c i rau, mình ào ao nuôi
cá, m i ngày mình ch m sóc thú mình nuôi, mình vun phân t i n c mình
tr ng, vui bi t bao nhiêu. Ch n n viên có nhi u thú vui l m cháu.
– Cháu th a thi t, tâm h n c a cháu ch a bi t thú vui y.
Ông T T t c i và nói:
– i chi u cháu nói cháu không thèm c i v , ngh a là cháu nói cháu không bi t
yêu thú gia ình. Bây gi cháu l i nói cháu không thích thú n viên. Thi t chú
không hi u ý cháu mu n s gì. Cháu không ch u làm ru ng, v y ch cháu xu ng
Cà Mau làm chi v y?
Xuân l l ng m t chút r i th ng th ng áp:
– Cháu xin t th t v i chú thím, có ông C Bình d i Cà Mau lên h i cháu mà
mua s t c a ba cháu ó. Vì v y cháu i xu ng ó ng tính th coi.
Ông T T t nghe m y l i y thì ông ch ng a ngó Xuân trân trân và h i:
- Cháu tính bán s t ó hay sao?

8. Ý và tình 8 www.hobieuchanh.com
- Th a, t xa quá, l i n c m n, ph n thì cháu không th o ru ng n ng, b i
y cháu tính n u h mua ph i giá thì bán cho r nh.
- ! Anh H i ng m i m t m y b a rày, cháu làm gi ng gì mà g p d v y?
- Cháu không bi t làm ru ng, n u ru ng thì không có ích chi.
- Ru ng mà cháu nói không có ích, th thì còn th gì có ích n a âu! Anh H i
ng m t, nh không có chút ít ti n b c gì cho cháu hay sao, nên cháu ph i bán
t mà xài?
- Th a, hôm ba cháu m t, cháu m t s t thì còn m t ngàn b y tr m ng, t ng
táng ba cháu thì ch t n có 900 00, trong nhà còn d l i c 800 00.
- Còn d ti n sao l i l t t bán t? Ng i có chí c n ki m, n u h có v n tám
tr m ng, thì h làm r i có th gây d ng s nghi p l n c. H i chú c i v
i ra riêng, chú ch có n m tr m ng mà thôi, ch nhi u nh i gì. Cháu bây
gi có t i tám tr m ng, l i có m t ngàn m u t, có nhà c a v n t c s n
sàng n a. Cháu có ph ng th làm giàu, sao cháu không tính b i p mà l i
tính phá ho i?
Xuân th y s c ông T T t không vui, l i không ki m c l i mà áp v i m y câu
u lý c a ông, b i v y c u không cãi n a.
m c m r i, bà T t bi u Xuân thay mát và bi u ng i nhà tr i chi u gi ng mùng
n t i b ván l n Xuân ngh .
Ông T T t ng i t i bàn gi a mà n tr u, có cô Quyên cà rà ng i m t bên. Ch ng
ông th y Xuân thay mát r i, ông m i kêu c u l i ng i ngay tr c mà h i: “H i chi u
cháu nói d u th nào cháu c ng i h c n a, ch cháu không ch u b h c c i v mà lo
vi c nhà. N u cháu i h c n a, mà cháu bán t r i cháu l y ti n b c làm vi c gì âu, cháu
nói chú nghe th coi.”
Xuân suy ngh m t chút r i áp:
– Cháu bán t l y b c g i h t vào ngân hàng, m i n m cháu rút s ti n l i mà n
c. Ch ng nào cháu h c thành tài r i, cháu s dùng s b c y làm v n mà
làm n.
– y cháu gi nguyên t y, m i n m cháu l y huê l i mà n h c không c
sao?
– Huê l i ít quá, l i n u t thì m i n m ph i lo óng thu , ph i lo cho m n,
ph i lo thâu góp lúa ru ng, c c lòng mà l i t n hao n a.
– Cháu c n dùng ti n mà n h c m i n m ch ng bao nhiêu?
– Th a, ch ng vài ba ngàn.
– c gì mà l i t n hao d v y?
– Cháu tính h l y hai b ng Tú tài r i thì s i Tây mà h c thêm n a, h c cho
i b c cao ng.
Ông T T t gãi u, châu mày r i nhìn v n m bên b ván ngang ó.
Bà T T t nói:
– Cháu nói m i n m cháu c n dùng ba ngàn ng b c mà n h c. V y thôi cháu
ng bán t; cháu thím m n, m i n m thím trao cho cháu ba ngàn, thu v
thím óng cho h t th y.
Xuân ng i l ng thinh suy ngh . Cô Quyên ngó c u mà c i, song c u c ng gi m t
c nghiêm ngh .
Ông T T t h i:
– Anh H i ng m t, mà nh có n n n gì hay không? Cháu nói thi t cho chú
bi t.
– Th a, không. Ba cháu m c n n m ngoái ã bán t Bình Thu mà tr d t r i,
không còn thi u ai ng nào h t.

9. Ý và tình 9 www.hobieuchanh.com
– u không có n sao l i l t t bán t? N y cháu, tuy anh H i ng v i chú là
anh em b n, ch không ph i anh em ru t th t, song thu nay chú th ng nh
lung l m. Vì th ng nhau nên n m tr c chú m i xúi nh u giá mua t Cà
Mau ó. Chú mua m t ngàn m u, nh mua m t ngàn m u, hai anh em tính hi p
c mà khai phá. Vì b h giành mua nên m i m c m t chút.
– Cháu có coi gi y t , mua s t ó t n g n 30 ngàn.
– Ph i, tuy nói m c, song theo giá bây gi thì không m c âu. Ti c vì mua m i có
t n m k nh có b nh, r i nh ph i hút, nên không th ch u c c xu ng Cà Mau
mà khai phá c. Nay nh theo ông, theo bà, cháu là con trai thôi ng i h c
a, cháu c i v r i xu ng Cà Mau, lo qui t tá n mà m t. Chú dám nói
ch c, cháu khai kinh p p, lên b , làm trong n m n m thì cháu s tr nên m t
n ch l n, có ôi ba ch c ngàn huê l i. Nh cháu ch u làm thì chú s bày
o giùm cho, có c n dùng ti n mà ào kinh c t nhà, ho c mua lúa mà nuôi tá
n, thì chú s giúp cho. Chú th ng cháu c ng nh th ng Tri u nên chú m i
ch b o nh v y; cháu ph i nghe l i chú.
Xuân ng i c y móng tay mà suy ngh .
Cô Quyên m i l y m t cái vú cau mà li ng trúng cánh tay Xuân mà c i ra ti ng. Bà
t th y v y thì trách con: ” ng có vô phép nh v y con. anh con nói chuy n ch .”
Xuân l m cái vú cau mà qu ng l i cô Quyên r i c i và áp v i ông T t:
– Chú c xúi cháu c i v hoài. i n y b n thanh niên nh cháu u mu n
ng tr n quy n t do c a mình ng ho t ng cho d . C i v r i thì v con
ràng bu c làm cho b c ng i lúng túng, khó mà tính vi c cao xa v i cho
c.
– Cháu không mu n c i v thì thôi. Mà b nào cháu c ng ng bán s t ó,
bán u ng l m. t n m t ngàn m u, d gì ki m hay sao cháu. ó là cái c s
giúp cháu làm giàu, l i làm giàu l n n a. H t lúa quí l m, c b u tr i âu âu
ng c n dùng. Mình nh m ch t n phì nhiêu, t nhiên mình ph i làm có
lúa cho nhi u ng mà l y l i. Ngh nông l i l m, l i thong th n a.
– Cháu c ng bi t ngh nông thì l i l m. Mà bây gi cháu còn nh nên cháu mu n
i h c, ch ch a mu n làm ru ng. Cháu ph i h c cho r ng trí th c tài ngh ,
ng nh có làm ru ng thì làm theo cách v n minh, dùng máy móc, làm cho có
t lúa nhi u, h t lúa n ng cân ng bán cao giá.
– n minh làm gì cháu. Cháu làm theo cách quê mùa thu nay ó thì c ng có lúa
c v y.
– Ngh gì c ng v y, ph i t n hoá ch .
Ông T T t có tánh ng s m, nên ông không cãi n a, ng d y i u ng n c, s a
so n ng .
Cô Quyên li n h i Xuân:
– Khai tr ng anh c ng lên Sài gòn mà h c n a nh anh Hai tôi ph i không?
– , qua h c n a.
– Tôi mu n lên tr n tôi h c quá, má tôi không ch u cho i. H c d i n y c lù ù
quá.
– Ph i, tr ng d i n y nh t nhiên b c h c ph i th p. Nh ý em mu n lên Sài
Gòn thì em th a thi t cho má em nghe, ch c má em d u th ng nh em n âu
i n a c ng không l không cho em lên tr n mà h c.
– Hay anh nói dùm v i má tôi i.
– Em mu n thì em lên xin v i thím, qua âu dám nói.
Bà T t nghe hai tr nói chuy n, bà h i: “Con Quyên nó nói gi ng gì ó?”
Xuân c i và áp:
– Em Quyên c y cháu xin v i thím cho em lên tr ng Sài Gòn em h c.

10. Ý và tình 10 www.hobieuchanh.com
– Tr i i! en thui mà òi h c tr ng Sài Gòn.
Cô Quyên cùn qu ng nói:
- Con en m c k con. Sao h i con má không cho tr ng, r i bây gi má tr
i má c i con.
Bà T t c i ng t và ng i d y mà áp:
- Ai bi t làm sao mà cho tr ng c. i! Má nói gi u ch i, ch en hay tr ng
ng không c n, mi n là mình gi i mà thôi. Khuya r i, thôi i ng con. cho
anh con ngh s m, vì ngày nay i xa nó m t.
con bà T t d t nhau i vô bu ng.
Xuân th y d ng ông T T t còn th th n ngoài hàng ba, c u s ông tr vô gi ng
luân lý n a, nên c u l t t chun vô mùng mà n m.

11. Ý và tình 11 www.hobieuchanh.com
(3) III
Sáng hôm sau, c u Xuân th c d y, nghe s p-ph ã s a xe xong r i, bây gi máy có
a , h t s tr c tr c n a, thì c u li n thay s a so n i Cà Mau.
Ông T T t th y v y m i h i:
– Cháu i âu mà s a so n thay ?
– Th a, i Cà Mau.
– i hôm qua chú thím nói nh v y mà cháu không ch u i ý, c quy t bán t
hay sao, nên i Cà Mau.
– Cháu tính n u không bán t, thì cháu không th h c n a c.
– Cháu có cái trí mu n h c cho cao thì t t l m. Thôi thì cháu cho thím cháu m n
t ó, m i n m thím óng cho cháu ba ngàn ng b c ng cháu n h c c ng
c, c n gì ph i bán.
– Cháu ngh làm nh v y không ti n.
– Sao mà không ti n? V y ch h mua bao nhiêu mà cháu ham l i, nên b n b
bán g p v y.
– Th a, ông C Bình lên ki m cháu mà tr giá 30 ngàn, cháu òi 50 ngàn. ng tr
thêm 5 ngàn n a là 35 ngàn. Vì bán giá ó th p h n giá mua h i tr c thì bán
làm sao c. Cháu tính xu ng nói v i ng n u thi t b ng ng mu n mua, thì ít
nào 40 ngàn cháu m i bán.
– Thi t cháu nh bán và cháu d t giá 40 ngàn hay sao?
– .
Ông T T t châu mày ngh m t h i lâu r i th dài mà nói:
– Chú không b ng lòng cho cháu bán t. S nghi p c a anh H i ng bây gi ch
còn có s t ó mà thôi. Cháu bán r i còn gì n a âu! N u cháu không nghe l i
chú, cháu nh t nh bán, thôi thì chú mua. Cháu bán cho ng i ta giá nào thì chú
mua giá ó. Thà là chú mua, ch chú không ành t y v tay ng i khác.
Xuân chúm chím c i mà áp:
– Nh chú mu n mua, thì cháu ph i bán cho chú, ch có l nào cháu bán cho thiên
.
– Không ph i chú mu n mua. Chú nói n u cháu quy t bán thì chú tranh mà mua,
vì chú không ch u l t vào tay ng i khác. Còn nh cháu mà làm, thì chú s
giúp cho cháu ng khai phá cho thành n, ch chú mua làm chi.
– Cháu nh t nh bán, b i vì cháu tính i h c nhi u n m n a, không th c.
– Cháu nói nh v y thì chú mua. Cháu nh 40 ngàn thì chú mua 40 ngàn, chú
không b t.
– Còn 4 tu n l thì t i khai tr ng, cháu ph i i h c. V y n u chú mua thì chú làm
gi y t cho g p g p, ch khai tr ng e b t ti n cho cháu.
– c, cháu mu n làm gi y t g p thì làm. Mình vô nói v i v i ông L c s Nô-
te8, ng làm gi y t trong m y b a thì xong. Mà cháu có em b ng khoán t i
theo hay không?
– Th a, có h t, có b ng khoán, có b n . Mà cháu c ng sao l c khai t c a ba
cháu và có l p t tông chi s n sàng rành r n a.
– c l m. Cha ch , mà cháu còn nh , không bi t Nô-te h có nài ph i có tr ng
c ng hay không?
– Th a, không. Cháu úng 21 tu i r i, c n gì tr ng t c. Cháu c ng có em khai
sanh c a cháu theo trong va ly.
8
công ch ng

12. Ý và tình 12 www.hobieuchanh.com
– Cháu s p t thi t s n sàng, rành r . Th thì cháu ã quy t bán t ã lâu r i hay
sao ch ?
– Th a không. Hôm ông C Bình lên nói r i cháu m i l c gi y t ó.
– Anh H i ng nh ch n ch l m. Còn cháu bây gi l i mau m n quá. Cháu
không gi ng nh ch ó.
– Tánh ngày x a khác h n tánh ngày nay. H ng thanh niên bây gi th y h t u
ng quy t, làm vi c gì c ng v y, h nh t nh là làm li n, không ch u d d .
– i v y nên th ng hay l m.
– Th a chú, mà nhi u khi kh i m t c h i t t.
Bà T t bi u gia d ch d n n lót lòng. Xuân c nh ý mu n, mà kh i i Cà Mau
mà bàn v s bán t v i ông C Bình thì c u vui v ng i n mà c gi n v i cô Quyên.
n u ng xong r i, Xuân m i l y gi y t ra xe h i mà i v i ông T T t vô toà c y
ông L c s Nô-te l p t bán t. Th y m i h u, ông L c s Nô-te ti p r t h u, xem xét gi y
r i ch u lãnh làm li n và h a s làm mau mau.
Ch ng v nhà, ông T T t m i luôn Xuân d i n y i b a nào gi y t làm xong
thì ký tên li n cho kh i tr . Bà T t v i cô Quyên c ng ân c n c m l i, nói r ng nhà ã có
n ng i coi, nên không ph i c n v làm chi. Xuân ch u , m i sai s p-ph i xe ò v
Bình Thu l y thêm áo qu n và l y luôn cái máy ch p hình em xu ng cho c u.
Cô Quyên là con c ng nh t trong nhà nên tr ra i h c m i i ch i b i v i ch em
trong tr ng, còn v nhà cô không có b u b n nào h t, vì Tri u m c h c trên Sài Gòn,
không nhà. Nay nghe Xuân ch u ch i, thì cô m ng quá cô c eo theo m t bên Xuân,
y Xuân d y cô h c, r Xuân ra v n ch i.
Tr a b a sau anh s p-ph em xu ng. Xuân l y máy ch p hình ra mà chùi, tính
chi u mát m i ki m c nh p mà ch p l y hình dành ch i.
Cô Quyên òi i theo Xuân ng coi ch p hình. V ch ng ông T T t c ng con,
không mu n làm cho con bu n, l i ngh con v n còn kh d i, còn Xuân nh con cháu trong
nhà, m t th v i Tri u, b i v y ông bà u ch u cho i, song c n d n con ph i m c qu n áo
cho t t và lên xe ng i t ch nh, ch ng nên li n xáo9.
n x mát, Xuân thay y ph c, m c b Tây, Quyên m c áo qu n toàn l a tr ng
ng m i, tóc ch i láng m t, ch n mang giày thêu, hai tr vui v d t nhau lên xe h i. Vì xe
có hai ch ng i nên Xuân bi u s p-ph nhà, c u c m tay bánh Quyên ng i m t bên,
n Quyên ôm giùm cái máy ch p hình, r i m i m máy cho xe ch y ra l . Quyên c ý,
li c m t ngó Xuân, mi ng chúm chím c i. V ch ng ông T T t ng bên th m ngó theo,
tuy m t t i c i, song lòng có chút lo ng i.
Xuân không thông th o ng sá t nh B c Liêu, nên c u vào ch r i c u b ng
không bi t ph i i ng nào m i có c nh p mà l y hình. C u day qua h i Quyên thì cô ú
không bi t ng nào mà ch . C u i nh u, té ra nh m ng qua H ng H i.
Ra kh i châu thành thì hai bên ng ru ng lúa c y ã h n m t tháng, lúa n b i t t
i, lá ph i màu xanh lét, tr i ngay tr c m t là m t b c tranh thiên nhiên g m c nh
qu ng i và c nh u nhàn.
Cô Quyên có tánh c ng li n xáo, song cô có lòng a c m, b i v y th y c nh p cô
ch ng kh i ng lòng. Ti c vì cô không l i t c nh t tình, b i v y cô ch nói v i
gi ng r t thi t thà r ng:
– Lúa coi xanh t t quá, anh Xuân h ?
Xuân không hi u ý cô, nên g t u mà thôi, không nói ti ng chi h t, làm cho cô th t
ng ng i bu n hiu.
Xe ch y m t h i thì t i xóm Th 10, kêu là Sóc n.
9
hay ùa gi n
10
xón ng i Khmer

13. Ý và tình 13 www.hobieuchanh.com
Xuân th y d a trên ng có m t c nh chùa Th , chùa tuy không t t l m song
chung quanh có cây cao tàn l n, làm cho c nh xem r t huy n o, áng l y hình dành ch i.
u ng ng xe bên ng mà leo xu ng.
Cô Quyên xách máy ch p hình c ng leo xu ng, r i hai tr song song d t nhau i trên
, l a ch thu n ti n mà ch p hình.
Xuân mu n l y cái chùa và l y luôn cho c vài cây l n vào trong hình nên ng
i mà nh m. Quyên trao cái máy cho c u, r i ng khít m t bên, tay v n vai c u, m t dòm
theo ch c u nh m. Xuân ch p cái chùa r i day qua ngó Quyên và c i mà h i:
– Qua mu n em l i ng tr c lùm cây kia ng qua ch p mà l y hình c a em.
Em ch u không?
– É! Không dám âu…
– Sao mà không dám?
– Tôi s l m.
– Có qua ây mà s cái gi ng gì?
– Anh ng v i tôi thì tôi m i ch p.
– Qua m c c m máy mà ch p, làm sao mà ng v i em c. Em l i ng ó i.
Qua ng tr c m t em ây, ch ph i i âu mà s .
Cô Quyên ng suy ngh r i h i:
– Anh mu n ch p hình tôi l m h ?
– . Ch p ng l y hình “Ti u th m t l ” dành ch i.
Cô Quyên châu mày x m t, ngoe ngo y b i l i phía xe u.
Xuân l t t i theo, v a c i v a h i:
– Qua nói ch i, mà em gi n qua hay sao?
Quyên ch b không tr l i.
Xuân l y tay gõ gò má Quyên mà nói:
– Thôi d ng gi n n a. Gi n r i cái m t trông x u quá.
Quyên c i mà nói:
– Anh ph i n n n tôi m i ch u.
Xuân nói:
– Hay h n mát quá! …Thôi qua xin l i. Vì hôm qua chú kêu em là “Ti u th
t l ” nên qua b t ch c mà nói ch i, ch không ph i có ý ng o em, v y xin
em ng gi n qua n a, l i ng ng qua ch p hình em làm k ni m.
Quyên cùng qu ng áp:
– Nói nh v y tôi không ch u.
Xuân l c u chúm chím c i và nói:
– Tr i i! V y ch ph i nói th nào em m i v a lòng? Thôi, qua hun em m t
cái, c ng nh anh Tri u hun em v y, ng qua chu c t i nói mích lòng em, em
ch u không?
Quyên c i.
Xuân bèn k m t mà hun gò má Quyên, c ng nh a em gái c a mình, r i l i d t
Quyên ng tr c lùm cây, m máy nh m mà ch p hình. Bóng tr i chi u r i m t Quyên,
coi cô r t vui v th thái.
Ch p hình r i Xuân khoá máy và nói:
– Hình c a em ch c t t l m vì bóng, v a không n ng nhi u, mà c ng không mát
m.
– Ch c t t h ? Ph i anh ng ch p chung v i tôi ch i.
– Làm sao c. Có ai âu mà m n h ch p.
– Thôi v nhà, tôi v i anh ng r i c y tía tôi ch p c không?
– chú không bi t r i ch p h ch .

14. Ý và tình 14 www.hobieuchanh.com
– Anh ch tr c thì bi t ch gì. Coi b d mà. tôi bi u anh Hai tôi mua cho tôi
t cái máy ng tôi ch p ch i. Anh d y tôi tr c i. Nghe không?
– ! v nhà r i qua ch cách ch p cho em bi t.
Hai tr d t nhau i dài theo l mà ch i. Xa xa d i ru ng, có m y ng i àn bà Th
i hái rau chóc, i thúng rau trên u n c ch y xu ng m t t nhem.
t tr i chen l n, Xuân r Quyên tr l i mà v , Quyên gi c gi c, d ng nh quy n
luy n c nh ng ru ng lúa xanh, vui khí tr i mát m kho kho n, ham nghe ti ng d kêu
chéo chét quanh mình, nên không n b mà v , c ng ngóng trông.
Xuân th y v y m i h i:
– Em a ru ng l m hay sao?
– Tôi a l m.
– Ngoài ng bu n xo mà a n i gì?
– Ngó ru ng ch i, vui l m ch . Anh không a hay sao?
– Qua a i ch i trong ch . Ngoài ru ng bu n l m, qua ch u không c.
– Tôi a ru ng ch không a ch .
– i em có óc ”Nhà quê”.
Quyên c i r i i theo Xuân tr l i xe mà v . Tr i ã ch ng v ng t i.
Khi xe vô sân r i èn thì th y v ch ng Ông T T t ng ng trên th m nhà mà
ch . Xe v a ng ng thì bà T t nói: “ i âu xa l m hay sao nên v t i d v y.”
Cô Quyên l t t leo xu ng xe và vui v nói:
– i ra ngoài ch nào ó không bi t, ru ng lúa thi t t t l i có chùa Th ng l m
má à. Anh Xuân ch p hình chùa r i có ch p hình con n a. Mai con i n a.
Ông T T t nói:
– Có i thì ph i v s m s m; v tr nhà lo s h t s c. Ch c là i ra ngoài Sóc
n ch gì, nên m i có chùa Th . Thôi, i thay r i n c m.
Sáng b a sau, v a th c d y thì Quyên nài Xuân ph i d y cô ch p hình. Xuân c m
máy ra ng tr c sân r i ch cho cô Quyên bi t cách nh m, bi t cách ch p. Quyên l y làm
c ý, bi u Xuân ch p cái nhà l n, ch p hai l m lúa, ch p cái xe h i có cô ng m t bên.
Quyên kêu cha m ra coi. Luôn d p Xuân ch p ông T t, bà T t, r i ch p luôn cô
Quyên ng i trên th m nhà.
Quyên bi u Xuân c y ông T t nh m ng ông c m máy mà ch p cô v i Xuân ng
chung. Ban u ông T t không ch u, mà b con ép quá, nên r i ông c ng ph i làm theo ý
con.
Ch p xong r i Quyên mu n làm sao có hình cho mau ng cô coi. Xuân ph i vô ch
ki m ti m ch p hình mà m n h r a.
Chi u l i, Quyên òi i ch i n a. Hai tr m i ng i xe h i i vô ch l y hình v . T m
hình nào c ng t t h t th y, mà nh t là hình Quyên ng tr c lùm cây và hình Quyên v i
Xuân ng chung thì rõ ràng p l m. V ch ng ông T t l y làm vui lòng, bi u ti m r a
thêm n a, m i th làm ra 5 t m ng dành ch i.
y Quyên càng dan díu v i Xuân, t i ngày không ch u r i Xuân m t giây phút
nào h t. Cô m c qu n áo m i luôn luôn, g u b i tóc vén khéo, ch không b tóc xoã
xu ng l ng nh tr c n a. H x mát thì cô n n n Xuân em xe h i i ch i, Xuân không
th không làm theo ý mu n c a cô c, nên b a nào c ng ph i c m bánh xe ch cô i
ch i. Khi i Phú L c, khi i Hoà Bình, khi i Sóc n, khi i Om Trà C .
Có b a ra ng tr ng v ng v , cô bi u ng ng xe l i, r i cô leo xu ng, ho c ng i d a
c cây, ho c quì g i trên c mà c y Xuân ch p hình cô. Có b a cô mang theo bánh trái, r i
ra ng c m gói bánh ra trên ám c non xanh lè n chung v i nhau, nói nói c i c i
thi t là hoan l c.
Xuân i 10 ngày m i ký tên bán t c. Ông T T t ch ng b c cho c u 40
ngàn, r i c u s a so n mà i v .

15. Ý và tình 15 www.hobieuchanh.com
Quyên hay tin Xuân tính v thì cô bu n hiu, ra vô dàu dàu. Cô th y Xuân ng có
t mình cô m i h i:
- Anh v hay sao?
- ! Qua v .
- Tôi mu n anh l i ch i.
- Sao c, qua ph i s a so n ng lên Sài Gòn mà h c ch .
- Tôi c ng s lên Sài Gòn mà h c n a.
- ! Em mu n thì nói v i chú thím em lên tr n cho em h c. Có anh Tri u dìu d t
em c ng ti n.
- Ch ng khai tr ng anh xu ng ây r i i cùng m t l t v i tôi và anh Hai tôi
c không?
- không c, b i vì qua có công vi c nhi u l m
Quyên châu mày m t, mà Xuân m c lo s a so n hành lý nên không ngó th y.
Lúc Xuân t giã v ch ng ông T t và cô Quyên r i lên xe mà i v , thì cô Quyên
ng tr c c a ngó theo, n c m t ch y r ng r ng.

16. Ý và tình 16 www.hobieuchanh.com
(4) IV
y n m nay nhà nông trong x làm ru ng trúng mùa luôn luôn. Mà bán lúa c ng
ng cao giá n a. Cu c th ng m i nh ó mà tr nên th nh v ng, b i vì m i ng i u
làm d ra ti n r i ai c ng mua dùng trong nhà, ai c ng s m áo qu n loè lo t. B n c a
bình dân thì r ng rãi, còn c a phú gia thì xa x , nh t là m y châu thành, s n xài quá
phát hi n rõ h n h t.
i Sài Gòn, trong dãy ph tr t ng Lagrandière bây gi là ng Gia Long,
giáp v i ng Verdun bây gi là ng Lê V n Duy t, c n nào c ng ch ng d n h c h .
Nh ng mà có m t c n d n vén khéo, c t t p h n h t. Trên hai lan can phía tr c có
hai cái ch u, m i ch u tr ng m t b i cau, lá sum sê, c ng vàng t i. T i c a gi a có treo
t t m màn màu tr ng gà, r vén hai bên ng ra vào cho ti n. Hai c a s có gi ng hai t m
màn ren c ng màu tr ng gà ng n cát b i, ch không ng n ánh sáng m t tr i.
Trong nhà, phía tr c m t cái bàn nh v i 4 cái gh , trên bàn có m t bình
bông, còn m t gh thì có lót n m gòn ng khách ng i cho êm; phía trong, ng vách
bu ng, có m t cái i v ng, trên c ng tr i n m m ng còn chung quanh thì óng h c mà
. Hai bên vách c ng không b tr ng, m t bên thì m t cái t nh , trên t có m t cái
máy hát.
Phía trong bu ng có gi ng s t, gi ng mùng, tr i “drap”11 tr ng mu t; có bàn vi t,
có t áo, có t s t, l i d a c a s có lót m t cái bàn n c m cho mát.
n nhà p n y là nhà c a c u Xuân m n m y tháng nay ng m i ngày vô
tr ng Chasseloup Laubat mà h c cho g n.
t b a ch nh t, l i 4 gi chi u. Xuân m c m t b mát b ng l a tr ng, c u ra
ng d a c a s r i kêu th ng Chí, là a nh làm b i, mà bi u nó nh c cái gh xích u
em ra trong hàng ba.
u tr vô l y m t cu n sách r i n m trên gh mà c.
t tr i ng bóng l n l n, tr c c a bây gi mát r i, còn ngoài ng thì ng i và
xe i l i n m n p.
Th ng Chí xách n a thùng n c em t i hai b i cau vàng. Nó m i tr vô thì ch
chín Thi n là ng i i ch n u n, ch trong l i b c ra kh i th m r i ng nói om xòm:
“B a nay ch ngh may ph i không ch Hai? Có cô Hai nhà hay không?”
i cau r i nói chuy n, nh ng s y làm cho Xuân lo ra không th c sách c.
u m i x p sách ng d y r i b c ra ng tr c th m. Lúc y dì Hai Oanh, là th may,
tu i trên b n m i, cách Xuân m t c n ph , ng th ng th ng i l i. M y tháng nay
Xuân g n ra vô th ng g p m t dì Hai Oanh, nên v a th y dì là Xuân cúi u chào li n.
Dì Hai Oanh áp l , vui v h i Xuân:
– Chúa nh t ngh h c, c u không i ch i sao?
– , cháu m i i h i s m mai r i, bu i chi u nhà h c bài. M i dì vô nhà u ng
c.
– c u h c ch , có l nào tôi dám làm r n c u.
– Th a, không. Có b n r n chi âu. Cháu h c bài r i, nãy gi không xem sách
ch i.
Ch Thi n b i buôi ti p l i:
– Vô nhà ch i ch Hai… vô u ng n c. Tôi m i ch m t bình trà còn nóng h i.
Xuân coi b dì Hai Oanh ch u vô, thì c u th i lui ng nép m t bên. Dì Hai Oanh i
tr c, ch Thi n i theo sau mà vô nhà. Xuân ti p theo sau n a, và kéo m t cái gh m i dì
Hai Oanh ng i. Ch thi n lo rót n c trà mà ãi khách.
Xuân l i ng i trên i v ng r i h i dì Hai Oanh:
11
kh n gi ng

17. Ý và tình 17 www.hobieuchanh.com
– Dì may coi th t m i d . Cháu th y có ng i ta n th ng th ng hoài.
– Không m y khá c u à. Tôi lãnh may c a m y cô quen thu nay, ch ng i l h
có bi t tôi âu mà a cho tôi may.
– Dì có m n ng i ph v i dì ch ?
– Tôi có m n m t ng i luông12 cho tôi may. có nhi u âu mà ph i m n th
ph .
– Dì l p ti m, lãnh bài sanh ý13, treo b ng và rao trong báo, thì ng i ta m i bi t
mà t may ch .
Dì Hai Oanh ngó Xuân và chúm chím c i mà áp:
– p ti m ph i có v n b y tr m ho c m t ngàn. Vì không có v n, nên tôi không
dám tính t i vi c ó, tôi may nhà v y thôi.
– Dì may nhà thì làm sao có l i tr ti n ph và ti n n xài?
– Ti n t n thì c ng . Tôi có con cháu i thêu, nó ph giúp v i tôi.
Ch Thi n ng v n cái máy hát, ch ti p mà c t ngh a:
- Ch Hai ây có m t ng i cháu gái là cô Hai Qu thêu khéo l m c u. Cô i thêu
cho nhà hàng ngoài ng Catinat lãnh l ng m i tháng t i 5,6 ch c.
Xuân h i:
- Cô thêu th chi? Thêu l i Vi t Nam hay l i Tây?
Ch Thi n làm lanh mà r i bít l i, không tr l i c.
Dì Hai Oanh m i th mà áp v i Xuân:
– i con em tôi còn sanh ti n, có cho cháu tôi h c tr ng N h c ng c hai
m, b i v y nó bi t thêu theo l i Tây. Ch ng em tôi khu t r i, tôi em cháu tôi
v i tôi, thì tôi cho nó h c thêm l i Vi t mình n a. Nh v y nên nó bi t thêu
hai u. Nó thêu m t giày, kh n tay, thêu màn, làm ren, thêu bông vào áo cho
y ông, m y bà, thêu th gì c ng c h t.
– Gi i d há. Có ngh nh v y thì s s ng m i v ng vàng, kh i lo thi u th n.
– Ph i, nó kh i lo ói rách. M y ti m may l n h giành nhau mà m n nó.
– u dì có ti m may l n, dì cho cô lãnh ph n thêu thì ch c ti m phát t l m.
– Nói gì cái ó.
Dì Hai Oanh dòm cùng trong nhà r i nói ti p:
– u có m t mình mà d n nhà p quá.
– i tánh tôi a s ch s vén khéo.
– u g c t nh nào?
– Tôi là ng i C n Th .
– Nghe nói C n th là t nh giàu nh t…Ông c , bà c còn song toàn ch .
– Th a, ba má tôi u khu t h t.
– i nghi p d hôn! M côi s m quá.
– i cái m ng c a tôi nh v y, bi t làm sao bây gi .
Dì Hai Oanh r bình bông trên bàn mà nói:
– Trên bàn n y thì l c u ph i m t t m thêu tròn, ho c h t soài, r i bình
bông chính gi a coi m i p.
Xuân áp:
– Hôm tr c có m t ng i b n h c c a tôi c ng nói nh v y. b a nào r nh r i
tôi s ki m tôi mua.
Ch Thi n chen vô nói n a:
- u c y cô Hai thêu cho.
Dì Hai Oanh ti p l i:
12
cách may gi u ng ch m t bên
13
sanh ý: ngh nghi p, bài sanh ý: môn bài

18. Ý và tình 18 www.hobieuchanh.com
- Con cháu tôi nó thêu th n y hoài, thêu l l m, ch ng ít b a thì r i.
Xuân d d áp:
- Cô Hai m c i thêu cho ng i ta, có th i gi âu mà thêu cho tôi.
- Không. Ai t riêng thì nó thêu ban êm nhà. C u mu n thêu cách nào,
thêu bông gì thì v ki u cho c u coi, nh c u ch u r i nó thêu cho.
- Thi t tôi d t v khoa ó. Tôi không bi t ph i thêu b ng cách nào mà nói.
- Th tr i bàn ây, tôi th y có s n nhi u ki u. nó a ki u cho c u l a, c u
ch u ki u nào nó thêu ki u n y cho c u.
Ch Thi n nói:
- Ch Hai, tôi l i tôi kêu cô Hai Qu em ki u cho c u tôi coi.
Ch nói d t l i thì i li n. Xuân nói v i dì Hai Oanh:
- Tôi làm nh c lòng dì, mà l i m t công cho cô Hai n a, tôi ái ng i quá.
- Không có nh c lòng âu. Dì cháu tôi là th may th thêu. C u t cho chúng
tôi thêu, y là c u giúp cho chúng tôi ch .
- Dì nói nh v y thì tôi m i dám.
Cô Hai Qu i theo ch Thi n l i t i c a. Cô b c lên th m r i d d , ch a dám vô.
Cô v a c 20 tu i, ch n mang gu c, mình m c y ph c t m th ng, áo l a en, qu n lãnh
en, không d i ph n thoa son, tay trái cô eo cà rá nh n m t h t ng c màu b m, ch
không có n trang nào khác, nh ng nh da tr ng má b u, nh g ng m t sáng r , nh c p
t có c, nh hình vóc dong d y, nh t ng i d u dàng, nh t là nh v p thiên nhiên,
i v y ai th y cô c ng u cho cô có qu c s c.
Ch Thi n m i cô vào, mà dì Hai Oanh trong c ng kêu cô, b i v y cô ch m rãi
c vô nhà.
Xuân ng d y chào cô. Cô cúi u áp l , m i c ng u duyên dáng.
Dì Hai Oanh nói:
– u ây mu n t cho con thêu m t t m tr i trên bàn ng bình bông coi cho
p. Con có ki u nào hay thì em l i cho c u coi.
Xuân m i cô Qu ng i, mà cô c ng ngó cái bàn, m t t nh táo mà suy ngh m t
chút r i m i nói: ”Cái bàn n y vuông. Theo ý con thì t m thêu c ng c t hình vuông theo
chi u bàn coi m i c; song chính gi a ph i có m t tr ng tròn ng cái bình bông. ”
Dì Hai Oanh h i Xuân:
– Còn màu thì c u mu n màu nào?
Xuân b ng nói:
– Tôi không bi t màu nào p.
Lúc y a t gái c a dì Hai Oanh ch y l i cho dì hai hay r ng có bà l c s ghé
ng may áo và bi u m i dì v nói chuy n. Dì Hai Oanh li n t giã Xuân và ch Thi n và
n cô Hai Qu ó bàn vi c thêu v i Xuân r i dì l t t ra v .
Cô Qu ng ngó cùng trong nhà, Xuân kéo m t cái gh ra và m i cô ng i n t l n
a. Bây gi cô ng i. Xuân ng i phía bên kia bàn, ngang m t cô, ch Thi n i vô trong, vì
ã chi u r i nên ph i lo n u c m.
Cô Qu khiêm nh ng h i Xuân:
– u mu n thêu hàng hay là thêu v i và mu n màu nào?
– Cha ch , tôi không th o vi c n y r i! Xin cô li u dùm coi th nào t t thì cô làm
cho tôi.
– Theo ý em, t m thêu màu c ng ph i m t màu v i m y t m màn coi m i có v
thanh nhã.
– Cô nói ph i l m.
– Tr i bàn ch ng c n ph i dùng t l a, làm b ng v i c ng c. Ch ng nên thêu
n r c, thêu b n phía b n nhành mai, lan, cúc, trúc thì p.
– Tôi ch u, xin cô thêu i.

19. Ý và tình 19 www.hobieuchanh.com
– em v v ki u cho c u xem tr c.
– Kh i, kh i mà. Cô li u dùm mà làm coi cho c thì thôi. Cô thêu ch ng nào
i xong?
– Ch ng n m ba b a.
– Không g p gì. Cô thêu m t tu n r i c ng c. Song cô thêu giùm cho khéo
làm k ni m ch i.
Cô Qu chúm chím c i, m t mày càng ng nh hoa h ng m i m n . Cô ngó
Xuân mà h i:
– u nói thêu cho khéo làm k ni m. V y ch k ni m vi c chi? Nên cho em
bi t ng em li u coi nh c n ph i s a cho h p v i vi c làm k ni m.
Nghe Xuân dùng hai ch “K ni m” không bi t cô Qu có nghi c u không thông
ngh a nên dùng ùa, nh là c u thanh niên i nay, hay là cô nghi c u chú ý mu n gh o tình
cô, nh nhi u c u trai a tình lãng m n, mà cô g n h i nh v y làm cho Xuân b i r i, s c
t th n thùng m t lát r i m i nói:
– Tôi m i phác m t ý riêng, tôi mu n k ni m cái ý y. Tôi t ng d u tôi có t cái
ý riêng y cho cô hi u, có l ch ng h i gì mà c n ph i gi u cô. S là m y n m
nay, trong tr ng, tôi có k t b n thâm giao v i hai ng i b n h c m t l p.
Ba anh em tôi tính ki m thêm m t ng i n a cho b n ng làm b n “mai, lan,
cúc, tr c (trúc?)” tiêu bi u m t tánh ch t t th i. Chúng tôi ch a g p m t ng i nào
ng tâm ng chí áng nh n làm ng i th t .
Hôm n m t anh b n tôi có t ý n u ki m b n nam nhi không ra thì chúng tôi có l
ch n m t cô gái làm ng i th t c ng c. Ng i b n tôi t ý nh v y, tôi t ng là
mu n gi u c t, ch ng dè hôm nay cô tính thêu “mai, lan, cúc, tr c”, mà cô l i là gái n a,
y v y h bi t ch ng cô là ng i th t trong ám b ng h u, mà ng i b n tôi ã oán
tr c hôm n . Tôi mu n cô thêu k ni m cái ý y.
– Em l a ki u thêu, thi t em không dè ki u y l i thích h p v i vi c riêng c a c u.
y em c ng thêu ki u ó, kh i c n ph i s a i, mà em l i ráng thêu cho p,
bi u hi n cho x ng áng cái tình c m c a c u.
– Tôi r t cám n cô. Cô c n ph i l y ti n tr c ng mua hàng, mua ch thêu hay
không?
– Th a, không.
– y n m nay ba anh em tôi kêu nhau nh v y: Tôi tr tr i m t mình, không có
anh em, l i nh t nh không c i v , b i v y m y b n tôi cho tôi là Mai. Anh
Tri u, ng i g c B c Liêu, anh tha th t, y u i l m, nên anh là lan. Anh
Quan g c Trà Vinh, anh l ng kh ng m y u mà tánh tình l i ghét cái d , cái
th p, cái b y, nên cho anh là quân t Tr c.
Còn Cúc, thì ch a có ai. Cúc bi u hi n cho ng i n d t mà th m tho xinh p. Cô
là ng i n núp trong h ng bình dân, mà cô l i có s c p, có danh th m, n u cô vui lòng
làm bi u hi n cho Cúc thì chúng tôi hân h nh l m.
Cô Qu nghiêm nét m t mà suy ngh m t chút, r i cô ngó ngay Xuân mà áp:
– Em r t c m n c u. Em không dám.
– Sao mà cô không dám? Cô ng i s nam n làm b n v i nhau r i mang ti ng ph i
không?
– Th a, không. Nam n làm b n v i nhau r i mang ti ng x u, y là t i tánh tình
th p th i, r i gây ra nh ng chuy n không hay, nên m i mang ti ng x u, ch
ng i ã quy t l p tánh tình cao th ng nh : Mai, Lan,Tr c thì quí l m. Em
c làm b n, em có ng i chi âu. Em nói em không dám là vì em s em không
ng áng ngang hàng v i m y c u là b c giàu có sang tr ng ó mà thôi.
– i cô nói ó là l i khiêm nh ng, ch tôi ch c cô d bi t theo ý chí c a ng i
quân t , thì nhân ngh a, o c m i quí ch không ph i là giàu sang mà quí

20. Ý và tình 20 www.hobieuchanh.com
âu. Mà b n anh em tôi không ph i giàu sang gì c , có ng i c ng nghèo kh
m ch .
– y c u h c gi i còn ph n em d t nát quá, em ph i i thêu m n m i có c m
mà n.
– . Theo ý tôi, d u c m cây vi t hay là cây kim c ng v y, h nghi p ngh mình
c chí thi n, t n m thì quí nh nhau, ch không ph i ng i c m vi t mà sang
n ng i c m kim. Chúng tôi h c ch , ví nh chúng tôi có tài vi t v n hay; còn
nh cô i thêu m n mà cô có tài thêu khéo. Cái hay i v i cái khéo thì b ng
nhau ch có cao th p chi âu.
Cô Qu c i mà thôi, ch cô không tr l i n a. Cô ng d y d m t mà v , Xuân
bi t ý li n nói:
- i cô ng i nói chuy n ch i m t chút n a.
- Em s làm m t th i gi c a c u.
- Không, không …Cô nói chuy n nghe có ích l m. Chúa nh t không i h c, tôi
nhà tôi bu n h t s c. Nãy gi có cô nói chuy n, tôi vui không bi t ch ng nào.
- Em m i n nhà c u l n u, mà em nói chuy n nhi u quá em s khi m nhã.
y em xin t c u mà v , khi khác có l em s ng i lâu h n.
- Cô s ng i ch i lâu r i dì Hai không vui hay sao?
- Th a, không. Dì Hai em bi t tánh tình c a em, nên ch ng bao gi hi m nghi ch
ó.
- Còn t m thêu cô ch c b a nào thêu r i?
- u cho em m t tu n thì mãn tu n r i em s em l i.
- a nay chúa nh t, té ra chúa nh t tu n sau tôi s có t m thêu mà tr i bàn.
- Th a, ph i.
Xuân ng d y mà suy ngh , r i nói ti p:
- Xin cô cho bi t cô có ch u làm Cúc, theo nh l i tôi nói h i nãy ó hay không?
- Xin c u cho em suy ngh ít b a r i em s tr l i.
- c. Tôi mu n sáng chúa nh t cô em t m thêu l i c hôn.
- Th a, c.
- Tôi s cho hai ng i b n tôi hay, ng hi p v i tôi mà ti p r c t m thêu ó. Cô
Hai, tôi mu n m i cô s m mai chúa nh t cô l i ch i r i n c m tr a v i ba
anh em tôi, c không? Tôi s l i nhà cô mà xin phép v i dì Hai cho.
- u v y thì có l c.
- mai m t r i tôi s xin phép v i dì Hai mà m i cô n c m.
Cô Qu c i r i t mà i v . Xuân a khách ra t i th m r i mà còn ng ngó theo,
và mi ng chúm chím c i.

21. Ý và tình 21 www.hobieuchanh.com
(5) V
Chúa nh t tu n sau.
i b y gi r i s m mai. Tri u là con c a ông T T t B c Liêu, v i Quan là con
t bà s ng ph Trà Vinh, c hai u h c t i tr ng Chasseloup Laubat, n ng trong
tr ng và là b n thâm giao c a c u Xuân, y theo l i Xuân m i nên hi p nhau ra nhà Xuân.
Khi b c vô c a, hai c u có ý s t sè, vì s có khách l ã t i tr c r i. Ch ng th y
có m t mình Xuân t trong i ra, y ph c àng hoàng, m c tr ng m i i th ng b ng, c
th t n en, u ch i láng m t thì Tri u c i mà h i:
– Cô Cúc ch a l i hay sao?
– Ch a, m i hai anh ng i. Có l 8 gi r i cô m i l i.
– Cô h a ch c không?
– Ch c ch . Hôm th n m, moa có l i nhà mà xin phép v i dì c a cô. Dì cô b ng
lòng, mà cô c ng h a l i n a. T i sao mà toa nghi nên toa h i nh v y.
– Con gái hay m c c . Moa s cô ái ng i không dám n c m v i mình ch .
– Không, i nay con gái Vi t mình d n d lanh l l m, ch ph i nh con gái i
a hay sao?
– Cô ch u k t tình b ng h u v i ba anh em mình hay không?
– Vi c ó cô ch a có h a. Cô nói cho cô suy ngh ít b a.
– Moa s n n n v i cô.
– n n làm chi?
– Toa ngoài n y toa bu n; toa n n n cho toa có m t ng i b n ng nói
chuy n ch i cho vui.
Nãy gi Quan ng i im lìm. Ch ng nghe Tri u nói nh v y Quan m i nói: ”Anh
Tri u bày chuy n quá! Anh mu n làm cho anh Xuân vui r i cu i n m nh thi r t cho mà
coi.”
Tri u ngoe ngo y h i Quan:
- Vui mà sao l i thi r t?
- c vui nên c ch i hoài, h c có c âu mà thi u.
- Con ng i ph i làm vi c, mà c ng ph i gi i trí, n u làm vi c hoài mà không gi i
trí thì ph i b nh, ho c ph i iên.
- Gi i trí có nhi u cách. Ta i ch i ngoài ng, ta i xem hát. Gi i trí nh v y d u
không có ích thì c ng không h i. Ch ki m con gái mà làm b n, ng nói
chuy n gi i trí. Tr i i! Hi m nghèo l m, moa s có h i ch không có l i
âu.
- Toa t ng kinh cho hai a moa nghe h ?
Xuân can hai ng i:
- Hai anh ch ng nên cãi. Tri u s moa bu n, còn Quan s moa h , hai ng i u
lo cho moa h t. V y moa cám n. Song moa xin Quan ch ng c n ph i lo cho
moa l m, b i vì moa nh m t g c cây, không bi t nhi m ái tình, không ý n
gia th t, b i v y moa g n àn bà con gái không h i gì âu mà s .
Quan rùng vai mà áp:
- n ph i thí nghi m r i s oan ch c.
- Ba anh em bàn lu n t i ó, k cô Qu b c vô, tay cô c m m t gói gi y màu
tr ng h ng. B a nay cô m c m t b y ph c b ng l a tr ng m i tinh, may thi t
khéo, tuy cô không trang m cho l m, song nh có v p thiên nhiên, nên cô
thi t có duyên, l i có s c n a.
Ba c u ng d y chào cô. Cô cúi u mà áp l , v a oan trang, v a nghiêm ngh .
Xuân mu n ti n d n hai ng i b n cho cô Qu bi t, nên nói:

22. Ý và tình 22 www.hobieuchanh.com
–Anh n y là Tri u, tiêu bi u cho Lan; còn anh n y là Quan, tiêu bi u cho Tr c,
hai ng i b n thi t tôi ã nói cho cô nghe hôm tr c.
Cô Qu chào hai ng i m t l n n a r i nói:
– Còn cô Qu 20 tu i mà thôi. H t th y ph i tôn Tri u làm anh c , còn cô Qu
ành ch u làm em út.
Xuân h i Tri u v y ch c ch c anh c sao không ãi ti c ho c làm l gì, ra
t ng i l n. Tri u suy ngh r i kêu th ng Chí a cho 5 ng b c và bi u nó i mua hai
ng b c bánh ng t còn bao nhiêu thì mua n c cam v i n c á ng ãi các em. Xuân
i Quan v tay mà khen c ch x ng áng.
Lúc i th ng Chí i mua n u ng thì Xuân m i h t anh em i cùng trong nhà t
tr c ra sau, ng anh em th y cách s p t ch n c a mình. Tri u khen cái n y chê cái
, nói vang rân, duy có Quan v i cô Qu i theo mà không nói chi h t. Xu ng t i nhà b p
th y ch Thi n ng l ng x ng n u n ng, Tri u ki m soát các v t th c coi ch nhà s ãi
món gì, r i móc túi l y ra m t ng b c mà cho ch Thi n và nói: “Ch n u cho ngon, nghe
không. N u tôi n ngon thì tôi còn th ng.”
Quan c i nói v i Xuân:
– Anh Tri u b a nay r ng rãi quá.
– c ch c “anh c ” ng i ta khoái, nên xài l n.
Xuân m i tr ra tr c ng nghe v n “ra ô”. Cô Qu xin cho cô ti p tay v i ch
Thi n lo n u n. Anh em u không ch u, ép cô ph i ch i, ch không c làm.
ng hát trong máy thu thanh thì th ng Chí, cô Qu i l y d a mà s p bánh, còn
Xuân v i Quan thì vô trong lau ly và coi th ng Chí ch t n c á, duy ch có Tri u c ng i
nghe hát, làm ra tu ng anh c các em lo cho mình. Ch ng bánh v i n c cam d n ra
xong r i, Tri u m i t t máy thâu thanh, bu c m i ng i ph i ng i ngay hi u c a mình.
Xuân v i tay tính l y m t cái bánh, Tri u li n c n mà nói:
– Khoan ã! Ph i cho anh c c ích cua14 r i m i c n u ng.
Quan có tánh tr m t nh h n h t, mà nghe nói nh v y thì v tay và nói:
– ích cua ch c hay l m. V y tôi v tay tr c.
Tri u không thèm ý n l i châm bi m c a Quan, c u th ng th ng ng d y, b
coi r t nghiêm ngh , m t ngó t m thêu trên bàn r i nói l n:
– Các em. B t th i c a chúng ta m y n m nay ch có ba t m mà thôi là Mai, Lan
và Tr c , còn thi u m t t m Cúc chúng ta tìm không ra. Hôm nay chúng ta m i
tìm c m t b i Cúc. Mà Cúc n y v a th m tho, v a t i p, thi t chúng ta có
ph c không bi t ch ng nào. V y chúng ta m i ng i ph i n vài cái bánh, u ng
n m t ly n c cam, ng chào m ng b i Cúc xinh p m i tìm c, c u chúc
cho tình Mai, Lan, Cúc, Tr c c a chúng ta tr m n m b n v ng, nh t là th tâm
gìn gi thái và tánh tình cho cao th ng c ng nh b n th cây bi u hi n cho
a chúng ta.
Tri u nói d t l i li n l y m t cái bánh n. Anh em u v tay l p b p r i n u ng.
Xuân nói:
– Lan m ng Cúc, theo phép l ch s thì Cúc ph i cám n. i nghe em Qu nói sao
ây.
Cô Qu nghe l i khiêu khích nh v y, thì cô ng d y, b r t y u u, mi ng chúm
chím c i r t duyên dáng. Cô ch m rãi nói:
– Kính th a ba anh, ph n em hèn m n, em có ph c nên c ba anh h c , kh ng
t ngh a kim b ng v i em, cái n y dù ngàn n m em c ng ch a quên c. Em
là em út, v y em xin ba anh d y b o cho em, n u em có s sót ch nào xin ba
anh dung th . Em nguy n s gi gìn b n tánh nh Cúc, c ng nh ba anh h a gi
14
di n v n

23. Ý và tình 23 www.hobieuchanh.com
gìn tánh tình nh Mai, Lan và Tr c v y. Em van vái ba anh n h c, công s m
thành, danh c to i, r i chung l n v i i mà làm nh ng vi c ích qu c l i dân,
ngh a là em tài hay c t t làm cho dân t c ta c ti n b , c v n minh,
ngang hàng v i nh ng dân t c tiên ti n trên th gi i.
Ba c u v tay m t h i r t lâu, r i m i ng i u cúi u và a tay n m tay cô Qu ,
bi u hi n tình b ng h u k t ch t t ây.
Ch ng ng i n u ng l i, Tri u m i nói:
– a nay vui quá. thi t tôi không dè em Qu ch n ch t mà l i d n d n th . T
rày s p lên, h chúa nh t thì anh em mình t u nhau l i ây ng n u ng àm
lu n ch i cho vui, toa ch u hay không, Xuân?
Xuân áp ngay:
– Ch u l m.
Tri u suy ngh m t lát r i nói ti p:
– Mà àm lu n thì ph i nói chuy n có ích, ch không nên nói chuy n pha l ng b y
, ã m t th i gi , l i t n c n a. Moa là anh c s coi ch ng, n u ai nói
chuy n qu y ho c vô ích, moa s r y th ng tay. B a nay là bu i nhóm u tiên.
y m i ng i nên t cho anh em bi t quan ni m v s i c a mình nh th
nào.
Ai n y u nín khe.
Tri u bèn nói l n:
– Xuân, toa nói tr c i. Toa nói cái ý toa mu n ng t ng lai c a toa ra th
nào.
– Anh c ph i nói tr c ch .
– y em nói tr c r i anh c s nói sau.
– u mu n tôi nói tr c thì tôi nói…T ngày tôi có trí khôn, tôi th y xã h i
Vi t Nam mình, tôi bu n l m. Xã h i gì mà có r t ít ng i bi t lo cho dân khôn
ngoan, lo cho n c c ng th nh, m i ng i ch lo ph n mình, ai c c ch t m c
ai, n c nghèo n c y u m c n c. Gi a lúc trong hoàn v ng i ta l y ch
ngh a Qu c gia làm m c ích, còn mình c ôm th ch ngh a cá nhân. Tôi coi
th Qu c gia mình c m i ngày m i nghèo y u, tôi th y xã h i mình ngày càng
thêm suy b i, ch không th phát t n i, d u v t ch t hay là tinh th n c ng v y.
Vì th y tình c nh nh v y nên tôi nh t nh ráng h c cho cùng ng, h c thành
tài r i c ng không thèm l p gia ình, tôi h t trí l c tài n ng mà lo ch n h ng
xã h i, lo nâng cao trình cho qu c dân, lo làm cho Qu c gia c giàu c
nh.
– ! Chú nó có cái óc tham lo qu c s , tính thí thân i lo cho n c cho dân. N y,
ng i ta nói gia ình là n n t ng c a qu c gia, c a xã h i. N u mu n cho qu c
gia c phú c ng, xã h i c cao th ng, thì tr c h t ph i lo b i p tô
m gia ình, ch sao toa l i nói toa không thèm l p gia ình? Toa cày ru ng
mà toa l i cày i tr c con trâu, thì làm sao toa cày c? Toa ph i suy ngh
i. Mà toa quy t h c cho cùng ng v y ch toa h c khoa nào?
– Vi c ó moa ch a quy t nh, l y hai b ng Tú tài r i s hay.
– c. Toa có ý mu n lo vi c công ích, lo b i p Qu c gia thì c ng c. Song
moa khuyên toa ph i nh r ng ch ngh a gia ình là ch ngh a t i y u, d u làm
vi c gì c ng ph i n ng theo g c y m i c… Còn Quan, toa có s p ti n trình
a toa r i hay ch a?
Quan chúm chím c i và th ng th ng áp:
– Ph n tôi m goá con côi, trong nhà v a n ch không có d d , b i v y quan
ni m v ti n trình tôi không dám nuôi chí vi n i. Tôi mong h c thi cho u hai

24. Ý và tình 24 www.hobieuchanh.com
ng Tú tài r i tôi ki m chút công vi c làm nuôi thân, cho má tôi và anh tôi
kh i t n hao v i tôi n a.
– Toa làm vi c r i toa c ói v , hay là toa c ng không thèm l p gia ình nh Xuân
y.
Nghe Tri u h i nh v y, Quan l s c m t m c c , li c ngó cô Qu , r i cúi m t mà
suy ngh .
– Toa nói i cho anh em nghe ch i, có chi âu mà m c c .
– u tôi làm vi c mà có ti n d thì tôi s c i v . Mà c i v thì tôi ch ng c n
ki m con nhà giàu sang, tôi ch l a ng i b n tr m n m có c, có h nh, ham
n lao, bi t t n ti n, bi t quí tr ng ch ng, bi t d y d con cái v y thôi, t o
p m t gia ình thu n hoà vui v , mà h ng h nh phúc i. Gia ình c a tôi
ch ng c n giàu, mi n c xum hi p trong m t c n nhà lá cao ráo s ch s , chung
quanh có m t mi ng t tr ng cây, ho c tr ng rau c i, r i s m mai và bu i
chi u, tôi t i cây, t i rau ch i cho gi i trí. Tôi hy v ng nh nhen th p th m
nh v y song không bi t có c mãn nguy n hay không?
– Moa bi t tánh ý c a toa. Moa ch c toa s mãn nguy n. Toa có mu n giàu sang gì
âu mà th t v ng… Còn em Qu quan ni m c a em v i t ng lai nh th
nào, em nói cho m y anh nghe th coi.
Cô Qu c i mà áp:
– Em không có tính t i vi c t ng lai. Ph n em nghèo, nên em m c lo b hi n t i.
– Em có tính l y ch ng ng lo làm n ch ?
– Vi c y không ph i vi c c a em ph i tính. Mà em c ng ã nh t nh không thèm
tính.
– Ph i, con gái d u mu n l y ch ng mà không có chú trai nào xin c i thì làm sao
y ch ng cho c mà tính. Anh mu n bi t ví nh có m t chú trai nào xin c i
em, v y ch em có ch u l y ch ng hay không?
– Anh h i nh v y, em không tr l i c. V ch ng ph i tâm u ý h p thì gia
ình m i có h nh phúc. Anh nói có m t ng i trai xin c i em, mà em không
bi t ng i y hay d , cao th p th nào, làm sao em ng c? Mà i nay àn
ông con trai ph n ông u gi d i, h có bi t danh d , có k gia ình là gì.
– Anh hi u r i. Em c ng tr ng ch ngh a gia ình nh Quan, song em kén ch n
ng i b n tr m n m ph i tâm u ý hi p em m i ng, ch không ph i nuôi ý t ng “vô gia
ình ” nh chú Xuân.
Xuân rùn vai mà cãi v i Tri u:
– Mu n h i em Qu v vi c t ng lai thì h i coi em tính làm n cách nào, ch sao
toa l i h i vi c v ch ng. C ch c a toa coi khi m nhã.
– Chú Xuân quên tôi là anh c hay sao nên kêu tôi b ng “toa” v y h ?
– Thôi, kêu b ng “anh c ”. V y xin anh c h i em Qu có tính vi c làm n th nào
hay không? Hay là c i thêu m n cho t i già.
Tri u g t u và ngó cô Qu mà nói:
– Em tr l i v i Xuân i.
Cô Qu suy ngh m t chút r i m i áp:
– n lao là ch h ng c a em thu nay, b i vì em ngh sanh làm con ng i thì
ph i làm vi c; l i có làm vi c c c nh c thì trí m i m mang, thân m i tráng
ki n. Ng t vì thêu m n cho ng i ta mà n ti n ngày ti n tháng, thì t m thân có
hèn h ôi chút. Vì v y em tính ti n t n dành ti n, ng ngày nào em có chút
ít v n, em l p m t ti m may nho nh , em thêu em bán, em làm ch thân em,
cho kh i cái th p hèn tôi t . Hy v ng c a em ch có b y nhiêu ó.
Quan ng i tr tr mà s c m t coi t l l m.
Xuân nói:

25. Ý và tình 25 www.hobieuchanh.com
– Ba em ã nói r i. Bây gi t i phiên anh c . Anh nói i.
Tri u t ng h ng r i m i ch m rãi nói:
– anh tóm t t ch tr ng c a ba em coi r i anh nói t i vi c anh tính. Xuân thì
ch h ng v Qu c gia xã h i. Quan thì ch h ng v gia ình. Còn em Qu thì
ch tr ng v c n lao. Ba em tuy chí khác nhau, song b n tâm ng i nào c ng
t h t. Còn ph n anh bây gi mu n cái gì nào. Mình nh m x ru ng, l i con
nhà làm ru ng. Thu nay anh thích ngh nông l m. Mình gieo m t ám m ,
trong ít ngày m lên t t, ph i màu xanh l c lìa, xem kho con m t bi t ch ng
nào. Ch ng cày c y r i c ng v y, lúa n b i coi vui quá. Còn nói gì lúa tr , s m
mai mình i th m ru ng, mình h i mùi th m tho l th ng, t i ch ng lúa chín
mình ngó ám ru ng, mình th y m t màu vàng t i, mình m ng h t s c, m ng
vì công phu c a mình c k t qu và nh t là m ng vì lúa s làm cho mình có
ti n nhi u. y v y h c xong r i có l anh s v nhà c i v r i lo làm ru ng
ng có lúa cho nhi u mà nuôi thiên h .
Xuân c i và nói:
– Anh nuôi ng i ta, mà ng i ta ph i tr ti n cho anh.
– Ch sao!... Tr ti n m t n a à!
– Tôi thay m t cho dân làm ru ng mà c m n anh!
– u tránh s anh bán lúa m c thì h t th y ra làm ru ng nh anh ng có lúa mà
n kh i i mua.
– u dân c n c u làm ru ng h t thì ai bán cá th t, rau c i cho mà n, làm sao
có áo qu n mà m c, làm sao có xe c mà i?
– Ch a gì mà toa ã bàn v v n kinh t , toa mu n binh xã h i r i ó. Khoan ã,
sau r i s hay. B a nay mình nói ch tr ng c a mình cho anh em nghe ch i
ch có vi c chi âu mà cãi. Nh ng mà trong b n có ba ng i bi t yêu ch ngh a
gia ình, duy có m t mình toa khác ý. Toa ph i suy ngh l i ch ó.
– Tôi nh t nh không c i v . Ch c ch n nh v y.
– Không ch c ch n âu, sau r i s bi t.
ng ch 11 gi , ch chín Thi n n u n ng ã xong, th ng Chí b ng d n lên bàn n
trong, r i ra nói nh cho ch hay.
Xuân bèn ng d y m i khách vô dùng c m. Ch khách ng i chung quanh bàn n,
ng theo th t Mai, Man, Cúc, Tr c, t c thì cô Qu ng i i di n v i Xuân bên tay trái
a cô thì có Tri u, còn bên tay m t thì có Quan.
a n n y trong m t b u không khí v a vui v v a thân m t. Tuy Xuân thì có
tánh nghiêm ngh , còn Quan a tr m t nh l i khiêm nh ng, nên hai ng i ít c i, song nh
có Tri u lanh l i bãi buôi, nên câu chuy n kéo dài, mà ch ng bao gi khi m nhã.
n m t gi tr a, n c m r i, cô Qu m i t ba c u mà v . Vì m y anh theo nài xin,
nên cô ph i h a cô s xin phép v i dì cô ng m i chúa nh t cô l i nhà Xuân nói chuy n
ch i cho tr n ni m b ng h u.

26. Ý và tình 26 www.hobieuchanh.com
(6) VI
Trót m y tháng tr ng, b n b n Mai, Lan, Cúc, Tr c, h chúa nh t thì h i nhau l i
nhà c u Xuân mà ngh lu n, ho c v nhân tình th thái, ho c v v n ch ng, r i khi thì n
m v i nhau, khi r nhau i ch i, ho c lên mi n Lái Thiêu, ho c vô trong Ch L n. i
i cô Qu thì Xuân, Quan và Tri u u gi m c cung kính, b i v y cô Qu không ái ng i,
không s t sè chi h t, cô tr ng ba c u c ng nh anh ru t c a cô. Vì g n g i nhau nh v y
nên tình b ng h u ngày càng càng thêm m n n ng, và tuy cãi l v i nhau, song m i ng i
u gi v ng cái ch h ng c a mình, không ai ch u vì ai mà thay i tâm chí.
n t i ngày thi Tú tài k nhì, Tri u, Xuân và Quan lo h c êm h c ngày, h chúa
nh t ch ng nói chuy n chi khác là sách v . Cô Qu s m y anh vì cô mà lo ra r i l ãng s
c, b i v y cô xin m y anh cho phép chúa nh t kh i h i n a, i ch ng nào thi xong r i s
tái hi p mà àm lu n vi c i. M y c u c ng nh t nh ình cu c h i hi p.
t b a chúa nh t, Xuân ng ng i h c ôn nh ng bài v tri t lý, thình lình Quan
c vô, s c m t bu n hiu. Xuân ch gh m i b n ng i và h i:
- Toa ã nh t nh luôn trong tr ng mà h c, mà sao toa còn ra ây?
- y tu n nay luôn trong tr ng, trí v a m t l i th y bu n hiu, vì v y moa i
gi i trí m t chút. Toa h c tri t lý ph i không?
- Ph i.
- Quan châu mày, ngó cùng trong nhà r i h i:
- Em Qu b a nay không l i ch i hay sao?
- Không. Mình ã nh t nh ình cu c h i hi p, nên m y tu n nay em Qu không
có l i ch i n a.
- À, ph i. Moa m t mà ra ây th y toa ng i h c moa càng thêm m t.
Quan d t l i li n ng d y i qua i l i. Cách m t h i lâu c u h i Xuân:
- Toa m t hay không?
- Không. Toa h i chi v y?
- ng toa h c m t thì anh em th i ch i m t chút mà gi i trí.
- i âu?
- i âu c ng c, th i b y ngoài ch , hay là i th m em Qu ch i.
- Toa mu n th m em Qu à?
- ! Th m ch i m t chút.
- i ngày em i ngang c a nhà moa, nên moa th y em luôn luôn, có c n gì ph i
th m em, n u toa mu n i thì moa i dùm cho.
- Không… Không ph i moa mu n.
Quan ch p tay sau l ng, i qua i l i n a. Ch ng hi u c u ngh th nào mà thình lình
u nói: ” ! Bu n quá. Thay ng l i th m em Qu ch i toa ”.
Mu n làm vui lòng b n, Xuân x p sách i thay y ph c.
Cô Qu ng ng i ch m ch thêu t i hàng ba. Cô m c áo bà ba l a tr ng, qu n lãnh
en, không trang m chi h t, nh ng mà g ng m t sáng r nh tr ng r m, mi ng p
nh oá hoa h ng m i n , c p m t thanh b ch bi u l lòng vô t l .
Xuân v i Quan t i ngang c a bèn ng ngoài c a mà ngó vô. Có l hai c p m t
chong ngó có n l c m nh m l m hay sao, mà cô ng ch m ch trông bàn thêu thình
lình cô l i ng c m t lên ngó ra ng. Th y Xuân và Quan thì s vui v li n phát hi n ra
t mày cô, làm cho di n m o cô t i t n l i càng t ng thêm v p. Cô buông bàn thêu,
i vã ng d y, v a c i v a h i l n: “Hai anh i âu ó? Ki m th m em ph i không? Em
xin m i hai anh vô ch i m t chút”.
Xuân v i Quan i vô, Xuân i tr c ch m h m b c lên th m, còn Quan theo sau
trong lòng ng n ng i nên b c không c m nh m .

27. Ý và tình 27 www.hobieuchanh.com
Cô Qu vui v nói:
- Hai anh l i th m em, thi t em m ng l m. Em m i hai anh vô nhà.
Xuân ngó vô nhà mà h i:
- Có dì Hai nhà hay không?
- Th a, có. Dì em nhà sau. M i hai anh vô ch i, r i m t chút dì em s ra. Anh
Quan nh luôn trong tr ng mà h c cho n ngày thi, sao anh ra?
Quan ng c m cái bàn thêu a lên mà coi, m t ch m ch ngó t m thêu, ch ng cô
Qu h i nh v y thì c u b i r i áp:
- Tôi nh luôn trong tru ng song hôm nay h c m t quá, nên i ra ch i m t chút.
Xuân nói:
- Tôi ng h c, Quan ra r i bi u tôi thay ng l i th m em, nên hai a tôi
i l i ây.
Cô Qu ngó Quan v a c i v a nói:
- Té ra nh anh Quan ch m u, nên m i có cu c g p g n y. Em r t cám n anh
Quan.
Quan b i r i, không áp theo ý cô Qu , m t c ngó t m thêu mà h i:
- Em thêu hình chi ây?
- Em m i b t u thêu t h i sáng nay nên ch a ra hình chi h t. ch ng em thêu
xong r i hãy cho m y anh xem. Có l ch ng ba anh thi u thì em thêu c ng r i.
- Mà em tính thêu c nh chi ây ch ? Em nói tr c nghe ch i.
Cô Qu b c l i ng khít m t bên Quan r i ch vô t m thêu mà nói:
- Em tính gi u m y anh mà gi u không c. Em ng ý mu n thêu m t cây thông
già, trên ng n có m t c p chim ph ng hoàng u mà ngó mông ra m t kho ng
tr i r ng minh mông, trông mút m t. ng không b ng ph ng, ch cao ch th p,
mà ch nào c ng c non ua m c, ph i màu xanh m t nh g m nh nhung.
xa thì có m t dãy núi lúp xúp, song th y dàng d ng mà thôi, ch không t rõ.
- Em b t u thêu cây thông ây ph i hôn?
- Th a, ph i. Em thêu cây thông g c n y, d ch cho nhi u ng thêu kho ng
ng v i dãy núi.
- Dãy núi n m ch nào?
- Phía trên ây.
- Cái c nh em nói ó thi t là c nh ch a chan thi v . Cha ch , mà thêu ra c nh ó
có l h i khó, ch không d âu. N u mình v thì mình li u mà cho màu, có l
c, ch thêu mà làm cho ra c non, cho ra dãy núi th y m m àng xa, cho ra
màu da tr i, thi t là khó. Ph i có cái tâm h n m thu t y thì thêu m i c.
- hay thêu c ng v y, n u không có tâm h n m thu t thì làm sao cho ra c nh
t c. T m tranh em tính thêu ây thi t là khó, nh ng em ráng h t tâm
n trí ý c a em vô ng thêu th coi c hay không?
Xuân g t u h i Qu :
- m tranh n y em thêu ng bán hay là thêu ch i?
- Trong m t tu n l , em ph i làm vi c cho ng i ta n 6 ngày, l y ti n mà
nuôi s s ng, còn có m t ngày chúa nh t em r nh rang, em ph i dành ngày y
em ch i, em có thèm tính làm ng bán l y ti n thêm âu.
- Em t ng t ng c nh thêu nh v y ó, có l em còn n ý gì ch ch ng
không. Tôi mu n bi t ch ó.
Cô Qu ngó ngay Xuân mà ch m rãi áp:
- Anh mu n hi u ch ó thì em nói cho anh nghe. M y tháng nay em c ba anh
c , cho em làm b ng h u r i àm lu n vi c i v i nhau, m y anh làm cho
em suy ngh n nh ng vi c mà thu nay em không ý. M y anh v ch t m
màn th s ra cho em dòm th y b n thanh niên hi n th i, dù trai gái c ng v y,

28. Ý và tình 28 www.hobieuchanh.com
ng i nào c ng xem ng i cùa mình ch n ch hy v ng, song nó minh mông
i l m quá, không bi t ph i theo h ng nào mà i cho t i c nh h nh phúc. T i
em th y nh v y nên em h i ý, mu n thêu b c tranh n y ghi t c tâm h n
thanh niên trong lúc n y ch i.
Quan g t u khen:
- Em ã s n tâm h n m thu t, em còn có thêm tâm h n thi s n a, hai tâm h n y
i h ng v xã h i, gái nh em m i áng lãnh ch c “gái ti n ti n”.
Cô Qu l t t xua tay và nói v i:
- Anh ng quá khen em. Anh khen nh v y, m t là em t th n r i không dám
làm, hai là t c r i em không ráng s c, thua sút ng i ta còn gì.
Quan ch a k p tr l i, k th y dì Hai Oanh t nhà sau i ra. Cô Qu nói:
- Dì c a em kia. M i hai anh vô ch i.
Xuân v i Quan cúi u chào dì Hai Oanh. Dì Hai Oanh bi t Xuân, nên vui v nói:
- Tôi chào hai c u. Con d i quá, sao con không m i hai c u vô nhà, ng ngoài
hàng ba mà nói chuy n? Tôi m i hai c u vô nhà ch i.
Xuân v i Quan vô nhà. Cô Qu nh c gh m i khách ng i r i lo rót n c trà ãi
khách.
Xuân và Quan ngó trong nhà thì th y g n c a có m t cái máy may lau chùi sáng
ng i, d a vách bu ng có m t cái t ki ng nh , trong t có hàng l a nhi u màu, l i có
y gói vuông p . Trên b ván gõ, ch dì Hai ng i thì có treo hai khúc t m vông láng
y, m i khúc có áo v t lòng thòng.
Dì Hai Oanh nói:
– Cách m y tháng tr c, con nh tôi có th a cho tôi hay r ng ba c u th y nó
nghèo nên chi u c n nó, mu n k t tình b ng h u v i nó, r i chúa nh t h i
nhau mà d y cho nó bi t cách i. Nó h c ít, mà c hai c u d y d thì quí
bi t ch ng nào. Tôi vui lòng mà cho phép nó li n. ã bi t theo l ngh a c a Vi t
Nam mình thì con gái không c g n g i v i con trai nh v y. Nh ng mà tôi
ngh sanh i nào ph i theo phong t c i y. i nay mà gi l x a thì b t
p th i. ã v y mà m y c u là ng i h c gi i, l i tôi bi t tánh ý con nh tôi,
nh t là nó có eo chi c cà rá c a m nó ó, thì tôi không c n ái ng i.
Lúc y cô Qu ng b ng hai tách n c trà em l i trên bàn, ch khách ng i.
Xuân v i Quan ngó tay cô, thi t cô eo m t chi c cà rá vàng nh n h t ng c b m.
Cô Qu b c lui l i u ván mà ng i, tay r r m, m t ngó trân vào chi c cà rá, s c
t bu n th m ch không vui v nh h i nãy n a.
Bây gi trong nhà im lìm, m t làn không khí s u não ph ng ph t làm cho ch khách
u không an.
Trong lòng n n n v m y l i nói ó, dì Hai Oanh li n nói ti p:
– nh c t i chi c cà rá là nó bu n. Hai c u l i th m ch i mà tôi vô ý tôi nh c t i
chi c cà rá nên m t vui.
Cô Qu nói:
– t ng c g n trong chi c cà rá n y là máu c a má con. Dì nh c t i thì con
làm sao vui cho c.
Quan không th nín c, nên h i dì Hai:
– Theo l i c a dì Hai và l i c a em Qu nói, thì d ng nh chi c cà rá mà em Qu
eo ó có m t s tích bí m t. Không bi t anh em tôi có nên bi t s tích y
không?
Cô Qu nói:
- Chi c cà rá mà con eo ây là cây nêu, là èn r i, con nh m mà i trong
ng i. Dì c nói cho hai anh con bi t, có h i chi âu mà ng i.
Dì Hai Oanh ngó hai c u mà nói:

29. Ý và tình 29 www.hobieuchanh.com
-
Chi c cà rá ó là chuy n không p trong thân t c. Nh ng mà hai c u ã là anh
em v i cháu tôi, ch c hai c u bi t chuy n không l hai c u chê c i. V y tôi
nói cho hai c u hi u. Ch em tôi là con nhà nghèo, t nh chí l n ph i chuyên
ngh may m n mà nuôi thân. Em tôi, là má c a con Qu ây, h i nh có nhan
c, ai th y c ng ng m nghé. Chúng tôi v n bi t ph n mình nghèo hèn, chúng
mu n là mu n ch i qua ng, ch có ai tính k t ngh a tr m n m v i mình bao
gi . Em tôi bi t s ph n nh v y, nên nó gi gìn t i 20 tu i không chút b n nh .
t lúc n , có m t ng i thu c v h ng th ng l u ch không ph i m àng
du ãng c theo d d rù qu n nó, nói nhân ngh a nghe hay l m, mua cho nó
chi c cà rá ó, h a h v 15 xong r i thì c i nó. Em tôi t ng ngh a tr m
m, không c n dè d t, nên k t tình v i ng i y r i sanh con Qu ó. Lúc sanh,
em tôi nài n ng i y ng khai sanh giùm cho con Qu có cha. Ng i y nói vì
v ch a xong, nên ng khai sanh thì trái lu t, b i v y ph i i v xong
i thì s ra Toà mà nhìn nh n con, ch ng mu n gì. Ch em tôi không bi t lu t,
nên t ng thi t nh v y, không nghi ng i chi h t, ch ng dè ch ng ng i y
c r i, l i ki m c khác mà nói, c l n l a hoài, không ra Toà nhìn con
Qu là con, mà c ng không em m con nó v chung. n ch ng con Qu
c 10 tu i, ng i y l n l n không t i lui n a, r i sau l i i c i v , c i con
t ông n ch d i v n, b d t m con Qu . Em tôi bu n r u h t s c, n
ng không yên. M t êm con Qu ng ng , em tôi kêu con nh th c d y khóc
mà nói h t s b c b o c a cha nó cho nó nghe, l y chi c cà rá eo vào tay con
nh , r i l y dao c t h ng mà ch t. Em tôi nó tr i v i con nhi u l m, làm cho con
nh c m ng, nên t ó n nay con Qu gi chi c cà rá ó hoài, không khi nào
i ra. Th y g ng c a m nó nh v y, con Qu nó oán h t àn ông con trai,
y n m nay trai nào ch c gh o nó u b nó t nan h t th y. S tích chi c cà rá
là v y ó.
Quan tr m t nh, song ngay th ng, b i v y nghe dì Hai Oanh thu t chuy n thì nóng
gi n không th d n c. Ch ng dì Hai nói d t l i, Quan châu mày h i: “Th a dì, ông
th ng l u b c tình gi t àn bà ó, ch ng hay tin ng có n n n hay không?”
Dì Hai l c u áp:
- Ng i ta có thèm t i lui gì âu mà mình bi t ng i ta n n n hay không n n n.
- ã c m t bài h c i r t th m th ng nh v y, ít n a c ng ph i h i h n
mà nhìn nh n em Qu là con ch .
- Không. Có nhìn âu.
Cô Qu vùng nói l n:
- u có mu n nhìn i n a em c ng không ch u. M t ng i cha nh v y mà mình
nh n là cha làm chi. Không áng cho mình kêu là ng i n a kìa.
Xuân nói:
- Anh kính ph c m y l i em nói ó l m.
Quan nói v i dì Hai Oanh:
- Dì Hai coi hai cháu c ng nh con cháu trong nhà, nên m i em vi c gia ình mà
nói cho hai cháu bi t. Bây gi anh em cháu c bi t s th ng kh c a em Qu ,
thì anh em cháu l i càng quí tr ng kính m n h n n a, quí m n th p b i ph n.
Dì Hai Oanh nói:
- Xin m y c u th ng giùm ph n nó.
Xuân ng d y mà áp:
- Ba anh em cháu h a ch c ch n v i dì, anh em cháu s t n tâm mà b o h em
Qu , b o h luôn luôn, không ai g t g m em Qu c âu.
15
ly d

30. Ý và tình 30 www.hobieuchanh.com
Dì Hai g t u c i và nói:
- Cám n các c u.
Xuân và Quan t mà v , s c m t bu n hiu, nh t là Quan.

31. Ý và tình 31 www.hobieuchanh.com
(7) VII
t bu i chi u tr i chuy n m a, mây gi ng mù m t, gió th i ào ào. Th y th ra kh i
, ngó th y quanh c nh nh v y thì s m c m a, nên b n b i ri t v nhà. Ngoài ng
ng i ta i d p dìu, l i thêm xe h i, xe ng a, xe máy, chi c xu ng chi c lên, ti ng chuông
leng keng, ti ng còi te tét.
Cô Qu i thêu ngoài nhà hàng, cô c ng i v nhà nh ng i ta và c ng nh ng i
ta cô i x ng x m, b nh s m c m a. Th mà cô không i th ng v nhà, cô l i ghé vô nhà
u Xuân. Th y c a gi a óng ch t, cô l i ng ch c a s mà kêu th ng Chí.
Ch Chín Thi n ra m c a và nói:
- Cô Hai i thêu v s m d . Th ng Chí m i i ra ch mua bánh mì. Cô Hai c n
dùng nó i âu hay sao?
Cô Qu mau m n áp:
- Không, không… Anh Xuân ch a v hay sao?
- Th a, ch a. C u tôi i thi trong tr ng.
- Tôi bi t… Thi ã c tu n r i ch . B a nay vô tr ng ng nghe x ng danh coi
u hay r t, sao t i ch ng n y mà ch a v !
- Tôi c u kh n cho c u tôi u.
- Tôi c ng mong c nh v y. Tôi vái van cho u h t, n u có ng i nào r t tôi
bu n d l m.
- i cô hai vô nhà ch i. T i r i ch c c u tôi g n v …
- Dì i n u c m i dì Chín. tôi ng ngoài n y tôi ch i m t chút.
Ch Chín tr vô b p, cô Qu ng tr c hàng ba ngó ra ng có ý trông c u Xuân.
Th ng Chí i ch v , tay c m m t bánh mì.
Cô Qu th y nó b c vô thì nói:
– Em coi nhà nghe không em Chí. qua v m t chút r i qua tr l i.
Thi t qu cô v ch ng bao lâu thì cô l i n a.
Bây gi tr i ã tan mây l ng gió. Th ng Chí th y ã t i r i, nên v n èn trong nhà
cho sáng. Th mà cô Qu không vô, cô ng trên th m nhà ngó mông, b ng th y Xuân v i
Tri u ng xa i l i, b i ch m rãi d ng nh không mu n t i nhà cho mau.
Cô Qu nóng n y, mu n hay tin li n v cu c thi, nên cô b c ra ng mà ón hai
u. Ch ng hai ng i i g n t i thì cô l t t h i: “ u hay không?”
Tri u l c u và chúm chím c i và áp:
– t!
– ? R t h t sao?
– t h t!
– Tr i i! Anh Quan c ng r t n a à?
– Quan mà r t sao c. Nó u mà còn c l i khen c a ban giám kh o n a
ch .
Ba ng i t nhau vô nhà.
Xuân bu n hiu, qu ng cái nón lên bàn r i n m ng a trên gh xích u, m t lim dim,
không nói m t ti ng chi h t, Tri u quay máy hát d a “Tr m Tr nh Ân”, ng hát t nhiên,
ng nh không quan tâm n vi c thi r t.
Cô Qu th y c u Xuân bu n thì nói:
– Ng i ta th ng nói “ c tài thi m ng”. K n y r i r t thì ráng h c thêm n a
ng k sau thi l i. Ph i kiên nh n, ph i c g ng, ph i ph n chí luôn luôn, ch ng
nên ngã lòng.
Xuân c n m thiêm thi p. Tri u c ng nghe máy hát.