Ho bieu chanh cay dang mui doi

Cay Ð ng mùi i 1 www.hobieuchanh.com

Cay ng mùi i
Bi u Chánh

I

Ai i ng Ch L n xu ng Gò Công h qua ò Bao Ng c r i lên xe ch y ra kh i
ch M L i t i khúc quanh, thì s th y bên phía tay trái cách l ch ng ít tr m th c có m t
xóm ông, kêu là xóm Tre nhà ch t, cái tr c a lên, cái day c a xu ng, tre xanh k ch bao
trùm kín mít, ngoài vuông tre thì ru ng b ng trang s p li n t giây, Qua mùa m a cây m
màu, ru ng n i n c, thì trông ra ch ng khác nào cù lao n m gi a sông l n.
n n a tháng n m tr i m a d m d ngày nào c ng nh ngày n y, Chi u b a n tr n
a m i tan, bóng m t tr i chói chói phía b n ó, trong xóm nhà nhúm l a n u c m chi u
khói lên ngui ngút; tre .níu nhau m ng tr i mát lá gi ph t ph . Ngoài ng náo n c nông
phu; b n cày thá ví1 ti ng vang v y, công c y hát hò h i l nh lót. D i sông Bao Ng c ghe
chài ch lúa tr ng bu m trôi theo dòng n c, chi c nào ch c ng kh m l . Trên l Cây
ng xe ng a a ng i núc ních ch y ch m rì, ti ng l c l c nh khua xa xa nghe nh ti ng
nhái.
i cu i xom, phía m t tr i l n, có m t cái nhà lá ã nh mà l i th p, mu n vô nhà
qua c a ph i cúi u. D a bên nhà có m t cái chu ng v t, tuy x u nh ng mà s ch, nên không
hôi cho l m. Tr c sân thì t át có m t ám rau ng t không tr ng mà m c, d ng nh t
u ng i trong nhà ch ng bi t ng t bùi. Còn sau hè thì có hai hàng chu i x r , ch không
có m t b i tre, b i v y m t xóm mà khác m y nhà trong xóm.
Trong nhà im lìm v ng v , ch có m y con gà giò ki m n chéo chéo d i dàn, v i m t
con chó vàng m, n m d a xó c a lim dim nh bu n ng . Cách m t lát con chó vùng ng
y ngo t uôi, m y con gà gi t mình ch p cánh ch y vô bu ng, còn ngoài b có m t a trai
nh , ch ng tám chín tu i, tr n tru ng, th ng th ng lùa m t b y v t vô sân, sau l ng có m t
con heo en t t i theo l m lu c. Vô t i sân con heo ng d a ám rau ng ngo t uôi mà
ngó vô nhà, còn a nh thì ch y l ng x ng ch n b y v t mà nh t.
Lúc th ng nh ng óng c a chu ng v t thì con chó th ng th ng b c ra ngo t i
ng, r i li m c ng li m tay, coi nh hình ti p r c. Th ng nh v trên l ng con chó vài cái
i i l i ch kh p n c tr c c a ng mà kêu heo: ''Qu n, qu n t! Qu n t, c . Con
heo núc ních i l i, th ng nh m i l y gáo múc n c trong kh p x i mà k r a bùn t s ch
r i lùa vô nhà.
Lo cho v t heo xong r i, nó m i tr l i ch kh p n c n a. Con chó ch y theo ng
n b n bên ch n. Nó múc n c x i t m, con chó s n c t lông nên nh y trái ch y vô
nhà ng ngó. Th ng nh th y v y t c c i ng t r i nói r ng: Sao ch y i? Ra ây t m v i
tao ch i mà!''.
Th ng nh ng t m m t mày sáng r , da tr ng, th t s n, hai bàn tay ngón tròn mà dài,
u c o ch a kh p tóc xu ng kh i ót, hình d ng nh m coi thì ch ng kém chi con nhà sang
giàu, nh ng mà vì b i trong ch n l u h n b n cùng, nên d u ng c c ng ph i lu, d u vàng c ng
t n c.
Con chó vàng thình lình trong nhà v t ch y th ng ra sân, th ng nh ngó theo thì th y
ngoài b có m t ng i àn bà x m x m i vô, nó li n la l n má v , r i buông gáo ch y ra
m tay m ng r mà d t vô. Ng i àn bà n y tr c ch ng ba m i b n tu i, áo x n ngang,
ng qu n vo t i u g i, n c da không en không tr ng, m t tròn, ch n mày r m, mình th y

1
ti ng dùng u khi n trâu. Thá: (thá ra) h ng ra ngoài mi ng t; ví: (ví vô) h ng vô trong mi ng t ang
cày, b a hay tr c.


t loi ngoi, sau l ng có gi t m t cây n c c y, trên u b t trùm kh n v i tr ng, ngoài i
thêm m t cái nón lá d a, i vô t i sân, m t li c ngó chu ng v t r i h i th ng nh :
- Con cho heo n r i hay ch a v y con?
- Ch a má à! Tôi m i t m r i i vô nhà ó a.
- tv hay không con?
- Tôi nh t mà quên m.
Th ng nh nói ch a d t l i, li n ch y l i chu ng v t còn ng i àn bà thì i th ng vô
nhà thay áo qu n. M t lát th ng nh ngoài nói: ''Ð chín con, má à. Ng i àn bà trong
bu ng tr l i: « Ð c i! Thôi con t m r i b n áo k o l nh l m con''. Th ng nh nói: ''Tôi t m
i''.
con b n áo qu n xong r i thì tr i ã ch ng v ng t i, ngoài b i chu i nhái kêu chót
chét, d a xó hè d t ngâm nga. M thì i nhúm l a r i vo g o n u c m, còn con thì l y cám
sú cho heo n. C m chín m i t èn d n n, tuy có m t d a rau v i vài con cá s t nh mà m
con ói b ng nên n ngon lành, c ng nh ng i ta n ch ph ng khô lân, Lúc n c m ng i
àn bà li c ngó th ng nh hoài, coi c p m t thì bi t trong lòng th ng nó l m, song ch ng
hi u vì c nào b a y h ngó con r i day m t ch khác, l i có s c bu n. n c m r i gài c a
t èn m con d t nhau vào bu ng mà ng .
Ng i àn bà này là Lê Th Th i có m t ng i anh th hai tên là Lê V n Ti t, ch ta
nh m th ba, nên t khi có ch ng cho n nay trong xóm kêu là Ba Th i. Ch ta m côi cha
, lúc còn nh thì cho ông c trong làng, n ch ng c m i chín tu i, có tên Tr n
n H u xóm C u M ng, c ng con m côi, v i chú mà làm ru ng, th y ch ta gi i gi n
i c y mai i nói mà c i. V ch ng v i nhau c hai n m, ng i chú m i c t cho m t
cái nhà lá nh , t i u C u M ng ng ra riêng mà làm n. Tuy tên H u có tánh l mãng, n
nói không ch ng, song v ch ng v i nhau c ng thu n hòa, m n c m t m u ru ng r i
ch ng gia công mà làm, làm ru ng nhà r i l i i cày c y nh m , g t lúa m n cho ng i
ta n a, b i v y cho nên n m nào trong nhà c ng có d c n m b y ch c gi lúa.
ch ng v i nhau n n m n m m i sanh c m t a con gái. Th i ch ng may
nên con nh nuôi c b n tháng r i nó ch t. V ch ng bu n r u th i chí, h t mu n làm n,
mà nh t là tên H u nh con khóc hoài, tính tr ru ng ng i làm m n, ch không ch u lo
cày c y n a. Ba Th i n n n khuyên l n h t s c mà ch ng không nghe l i, làm mãn mùa r i
i tr ru ng l i cho ch mà i chèo ghe m n. Ch ng i kh i, Ba Th i nhà m t mình nuôi
t nuôi gà, i xúc i tát, r i em i g o mà n cho qua ngày. M t ôi tháng ch ng v m t
n, mà v thì th m m t ngày m t bu i r i i, ch không cho v m t c c nào, mà coi b qu u
qu n a. Có m t l n tên H u v , Ba Th i n n n khuyên ch ng nhà, d u nghèo nàn c c kh ,
v ch ng h h c ng vui, tên H u n i c c bèn n t r ng: y không b ng lòng thôi thì l y
ch ng khác i, hay là v ngoài anh mày mà ng có nói nhi u chuy n l m v . Nói r i b n
áo b ra i n a.
Cách sáu b y tháng sau, Ba Th i nghe ng i ta nói ch ng mình ã có v khác bên C n
c và ã d t nhau xu ng C n Th mà làm ru ng. Ch ta nghe ch ng b c b o thì phi n não
vô cùng, vào ra qu nh qu h t mu n làm n, s m t i th than khó c m gi t l y. Nhà m t ngày
t nghèo, hai mái d t h t, không có ti n mua lá mà l p l i, vô th a v i chú ch ng thì ông
bi u: Th ng ch t v m ó nó không th ng con, thôi con b nhà v ngoài anh con mà , r i
con mu n l y ch ng khác thi l y, ch chú bi t li u làm sao bây gi .
Ba Th i ã s n ý phi n ch ng, nghe chú ch ng nói xuôi x nh v y l i càng bu n thêm
a, nên giao nhà cho chú ch ng r i gói áo qu n tr v Xóm Tre mà n ng náu v i anh. Tuy
ch ng b c b o thì phi n, nh ng mà ch ta v n c ng còn th ng hoài ch ng h tính l y ch ng
khác, nên v v i v ch ng Lê V n Ti t g n m t n m, ngày lo làm công vi c, t i n m m ng
i tr ng, th m vái van cho ch ng ngh b ng tr v , ng cho cá n c sum v y, d u c c kh
ng cam tâm mà ch v n. Trông ã m i m t, mà ch ng ch ng th y v , Ba Th i th i chí h t
mu n làm n n a.


Ba Th i v i anh c m t n m, k có chú Tích là ng i g c Xóm Tre, song m y
m nay lên Ch L n làm n, tuy có bà con trong h mu n bán ru ng c a ông bà l u l i nên
kêu chú v ng gi y. Nh n d p y chú d t v con v th m bà con trong làng, ti n b c ghé
th m luôn hai anh em tên Ti t. Thím Tích th y Ba Th i thì li n h i th m vi c ch ng con, r i
khuyên Ba Th i theo mình lên Bình Tây mà vá bao cho nhà máy xay lúa. Ba Th i ng
bu n ch ng cu ng trí, nên nghe bi u nh v y li n nói v i anh và ch dâu mà i. Theo th
th ng, tình ch dâu em ch ng ch ng m n n ng chi cho l m, nh ng mà v tên Ti t th y Ba
Th i vô duyên b c ph n, ch ng b b v thì em lòng th ng, nên không mu n cho Ba
Th i i, mà vì b i tên Ti t th y em ngày l l ng t i th than, mu n cho em i xa ít tháng
ng gi i khuây, nên không n c n.
ch ng chú Tích m t cái chòi nh t i Bình Tây, thu c phía sau nhà máy th i.
Ngoài mé sông i d c theo ng h m d a nhà máy, i mút t m vách t ng nhà máy ph i
ng ngang qua m t mi ng t tr ng, m m lúp xúp, cây l t, u du m c tàn lan, l i còn ph i
i vòng theo mé v ng rau mu ng bi n m c y, r i m i t i nhà chú Tích. V ch ng ây
làm m y n m c ng n, ch ng thì vác lúa, v thì vá bao, còn con gái, c m i l m tu i
tên là con Thi n, thì coi nhà n u c m vá áo.
Ba Th i lên v i v ch ng chú Tích, m i ngày i theo thím Tích mà vá bao, ch ng ph i
là vì th y m i tháng n u ng r i còn d c n m ba ng b c mà h t bu n, thi t là vì x l
không th y ng i quen, mà nh t là nh thím Tích hay ki m chuy n nói cho vui nên Ba Th i
n l n khuây lãng. Tuy v y mà c ng ch ng có khi nào mà Ba Th i tính t i s c i giá, t
nguy n r ng d u ch ng ch ng t ng mình c ng gi cho tr n ti t v i ch ng.
Có êm tr i m a r r , gió th i l nh lùng, Ba Th i n m nh n ch ng thì d m d gi t
y, th m ti c r ng ch chi mà con còn s ng, d u ch ng có b , thì h h v i con, c ng còn có
ch vui, ng t vì ch ng ã bi t m t, mà con c ng không còn, nên m i au n ch n cô phòng
hiu qu nh.
Ba Th i v i v ch ng chú Tích c m t n m, b a n vá bao n t i, thím Tích i
tr c còn Ba Th i m c qua ch Bình Tây mua ít con khô lóc em v n, nên th ng th ng
sau. V n mi ng t tr ng phía sau nhà máy, lúc y ã b y gi t i l i nh m lúc mùng
y mùng tám, nên tr ng không c t . Ba Th i ng i, thình lình nghe trong i l t2 d a
gò m có ti ng con nít khóc, Ban u ch ta t ng ma nhát nên ng c nh y h i h p, m t mày
tái xanh, mu n b mà ch y. Song ch ta ngh tr i m i t i không l có ma, mà d u có ma thi t
i n a, ây c ng ã g n nhà không lo s , nên ch ta ng l i lóng nghe cho ch c coi thi t
ph i con nít khóc hay không.
Ba Th i ng lóng nghe thì ti ng khóc m t h i r i nín. Ch ta v a mu n b i, l i
nghe khóc n a. Ch ta m i làm gan l n l n i vô b i l t coi vì c nào mà có con nít khóc
trong ó. Ði g n t i thì ti ng khóc l i càng l n h n n a. Ch ta v a i v a ph p ph ng, ch n
thì b c mà m t thì ngó ch ng nhà. T i b i l t thi t qu th y có m t a con nít n m ng a
mà khóc, chung quanh có bao m t cái m n tua tr ng. Ch ta ngó ch ng nhà chú Tích thì th y
có t èn nên trong lòng b t s , bèn c p m y con khô vô nách r i thò tay em h t cái m n và
a nh mang v .
Ba Th i b c vô nhà, v ch ng chú Tích th y có b ng con nít trum tr m tr c ng c
thì ch ng h ng, không bi t b ng con c a ai. Ba Th i bèn thu t h t u uôi vi c mình xí
c a nh l i cho v ch ng chú Tích nghe, r i m i bi u thím Tích em èn l i ng có d
a nh ra coi bao l n, con trai hay là con gái, có au m chi hay không.
Ba Th i ng i ghé phía u ván, thím Tích thì c m èn, còn chú Tích v i con Thi n thì
ng ngó. Ba Th i d m n ra thì th y m t a con trai, ch ng n m sáu tháng, da tr ng, tóc
en, môi son, mi ng r ng, c m tay nh ng ch , b p ch n nh c c i, u i cái m k t
ng l a màu bông ph n, mình m c m t cái áo m c ng b ng l a màu bông h ng, tru ng

2
t lo i c


mà ch n có mang m t ôi v b ng ch len màu lông két 3, còn c l i có eo m t s i dây
chuy n vàng nh . Ð a nh b chói èn nên nheo nheo con m t m t h i r i bú tay, ngó èn
không la chi h t.
Ba Th i th y nó tr ng tr o ng ngh nh mà ch ng b nh ho n thì m ng húm, li n b ng
mà hun tr hun tr t r i nói r ng: ''Con ai nh v y mà em i b cho ành? Mình xí ( m c a
i r t) c, thôi, mình nuôi ch i''.
Chú Tích li n c n r ng: Không c âu em! Qua coi t ng m o áo m c a th ng
nh này, qua ch c nó là con nhà giàu, có l khi h m n vú nuôi r i có vi c chi ó vú nó b
y. N u em gi u mà nuôi, qua s ngày sau l u vi c em mang t i ch không ch i âu . Ba
Th i nói: Ng i ta b mình xí c thì mình nuôi, nh h có bi t, h n òi thì mình tr ,
ch có t i gì... Ý! Mà tôi nghi có l khi con gái nhà giàu ch a hoang l nh, s nuôi x u
, nên h em i b ây ch gì. Tôi t ng tôi nuôi c mà, có sao âu mà s .
Chú Tích nghe nói ng m ngh m t h i, r i khuyên Ba Th i có mu n nuôi, thì ph i i
cò bót hay, làm nh v y d u ngày sau có ai m t con h tìm ra m i, mình m i kh i t i.
Thím Tích cho l i c a ch ng nói là h u lý, nên d n c m n r i h i Ba Th i qua bót mà c .
Lúc ng i n c m, Ba Th i th ng nh n m m t bên thì nó khóc nh ác là4. Ba Th i
th y t i nghi p, ng i n không ngon, li n v ch áo cho nó bú th vú da, thì nó h t khóc mà l i
nút m nh l m. Thím Tích th y v y m i nói r ng: Th ng nh này nó khát s a nên m i khóc
ch gì . n c m r i Ba Th i m n thím Tích d giùm a nh ng i v i con Thi n ra quán
mua h p s a bò v khu y cho nó u ng . Th ng nh u ng s a no nê n m l t ch i m t h i r i
ng ch ng la khóc chi n a.
ng ngày Ba Th i m i th c d y cho th ng nh u ng s a no r i, m i m n thím Tích
t ng ng b ng nó qua bót mà c . Ch ta th a h t u uôi vi c mình xí c a nh
cho ông cò nghe, r i nài xin ông cò cho t cho mình nuôi, ch ng có b t l i.
Ông cò nói không c, b i vì ng không bi t nó là con c a ai, nên ng không dám
cho phép. Ba Th i n n n h t l i, ông cò th y v y m i cho phép em v nuôi song ng d n
u có ai n nhìn, có b ng c , thì ph i tr l i cho ng i ta. Ba Th i nghe nói nh v y thì
d không mu n nuôi ngh vì mình nghèo bây gi có nuôi thì ph i mua s a bò mà cho bú
ã th t công mà còn t n c a, n u m t ngày kia ph i tr l i cho ng i ta thì nuôi có ích chi
âu. Ông cò nói r ng a nh này ch c là con nhà giàu, h cha m nó n nhìn thì ông s bi u
cho ti n mà n công d ng d c không có sao mà s . Ba Th i trong lòng quy t xin t mà
nuôi, nên d c d c hoài, ông cò th y v y m i móc túi a cho ch ta m t ng b c, bi u em
mua s a bò cho nó bú, mãn m t tháng ph i b ng nó qua bót r i ng s li u cho.
Ba Th i b ng v , ban êm thì ch ta d ng , còn ban ngày thì m n con Thi n nhà
cho u ng s a s n sóc giùm, m i tháng cho nó n m c c b c, ng ch ta i vá bao mà ki m
ti n. Nuôi c ít b a ch ta nhai c m mà út, t p ng cho nó bi t n l n l n, êm n m
th ng vái ng có ai n nhìn ng cho ch ta nuôi làm con mà h h cho quên n i ch ng
c b o. Tr n m t tháng th ng nh n ch i m nh gi i nh th ng, không có chún ch n òi p
chi h t.
Ðúng tháng Ba Th i b ng nó qua bót trình cho ông cò xem, thì ng nói ng có ch y
gi y ra ngoài bót cái mà không th y ai n nhìn v y nh ch ta có mu n nuôi thì em v mà
nuôi, còn nh không mu n nuôi thì tr tho ng ng ng g i vô nhà m côi, ho c ng cho nhà
ph c. Ba Th i tuy không ch c nuôi có b n hay không song th y a nh d th ng nên
không ành r t mà giao cho ng i khác, b i v y ng ng m ngh m t h i r i xin v i ông cò
cho mình nuôi. Ông cò m i vi t m t cái gi y, ký tên óng con d u h n hòi, r i a cho Ba
Th i, bi u gi cái gi y y, nh ngày sau ai có nh n thì em t i bót r i trình cho cò h xem
kh i ai trành tròng c.

3
màu xanh
4
t gi ng chim, la chói tai khi th y d ng ng i it ig n


Ba Th i c cái gi y c a cò thì m ng r vô cùng. T i b a y tính t tên cho th ng
nh mà không bi t t tên gì, bàn lu n v i v ch ng chú Tích m t h i r i nh t nh, mình xí
c nó, thôi t tên nó là th ng Ð c. Nuôi th ng nh h n m t n m, nó bi t i và bi t nói
chút nh r i, ch ng may chú Tích au không m y ngày mà ch t. Thím Tích b ch ng au
túng r i, r i ch ng ch t t n hao n a, nên trong nhà nghèo kh ph i tính l y ch ng khác mà
nuôi t m thân. Thím Tích có ch ng r i d t con v theo ch ng ngoài ch i. Ba Th i m t
mình b v , nên ph i b ng con giang ghe tr v Xóm Tre mà v i anh.
y n m Bình Tây ti n tên dành c ba m i l m ng b c. Lê V n Ti t nhà
nh ru ng trúng m y n m c ng có d c vài ba thiên lúa, làng l i c làm ch c phó thôn,
th y em v thì m ng r , song th y có th ng Ð c thì trong lòng sanh nghi. Ba Th i thu t vi c
thình lình mà g p th ng Ð c l i cho anh ch nghe, r i a gi y c a ông cò cho anh ch coi,
thì Lê V n Ti t tin b ng em nên không h nghi chi n a, nh ng mà v tên Ti t v i xóm gi ng
ai th y th ng Ð c nay ã c m i tám m i chín tháng, còn Ba Th i b làng mà i tính
ã ch n hai n m, thì c ng u nghi cho Ba Th i ã có ch a hoang b n n m tháng, s trong
làng l u vi c, nên m i ki m c mà i, b i v y cho nên ai c ng x m xì, ai c ng nói th ng
c là con c a Ba Th i .
Ba Th i ch u ti ng nh l y làm oan c, nh ng mà ngh vì lòng ngay d u ng i không
th u ch Tr i Ph t c ng hay, b i v y ch ta gi làm tai c m t ng , quy t nuôi th ng Ð c
m khuya h h mà l p b t cái m ch s u, không màng mi ng m i l i l n, chi sá h i hành
gi ng t i. Ch ta i th m chú ch ng thì nghe nói ch ng i bi t không th y v ; ch ta m i m n
a anh thêm vài ch c ng b c n a, r i mua cây lá c t s sài m t cái nhà nh mà g n v i
anh.
Ba Th i Xóm Tre tr n b y n m tr i, n mùa c y thì i c y, n mùa g t thì i g t,
t mùa làm ru ng thì xúc tôm b t cá em bán ki m ti n; trong nhà l i nuôi v t, nuôi heo, nuôi
n l n r i em i bán. M con h m hút, tuy là c c kh , song c ng ch ng ói khát b a nào.
Còn ng i trong xóm h i Ba Th i m i v , thì xúm xít d ngh nhi u l i, n ch ng c ôi
ba n m, vi c ã nguôi ngo i, thì c ng không còn ai chê c i chi n a. Có ng i th y ch ta
tánh hi n n t t t, l i ý m n yêu, nên ã không c i s ch ng i kh i nhà có con, mà l i
còn ki m c mà nói r ng thi t th ng Ð c là con nuôi, b i vì m t m i tay chân ch ng gi ng
ch ta ch nào h t. Th tình m l nh ngh n ng m ngùi, khi th ng d u ng c c ng nói
xuôi, lúc ghét d u thi t ng t bùi c ng cho là cay ng.
Trót m y n m tr ng, tuy nhà nghèo c c kh , tuy ch ng b bu n r u, nh ng mà Ba
Th i h th y m t th ng Ð c thì h n h vui c i, d ng nh th ng nh này có phép chi m u
nhi m, d u bu n th y nó thì h t bu n, d u m t th y nó thì quên m t.
Hôm nay ch ta i c y v ng i n c n v i con sao l i ngó nó mà bu n, ch ng n c m
i sao l i t t èn i ng li n, ch ng chuy n vãn chi h t, th ng Ð c tuy còn th ngây ch a
hi u vi c i cho l m, song nó t nh cho n bây l n, vào ra hôm s m ch th y có m t mình
Ba Th i mà thôi, h i nh thì út c m r a ít, khi au thì ôm p m b ng, lúc r nh thì a
võng hát hò, êm l nh thi trùm m n hun hít, m th ng con, con trìu m , m làm m t thì con
nói cho m vui lòng, con i thì m ch y ki m l ng x ng s con d i d t. Th ng Ð c vì
lòng th ng m nên h m i kh i thì nhà nó ngóng trông, ch ng m v thì nó ch y ra
ng, r i l i th ng li c coi ý m bu n vui cho bi t. B a y nó th y m nó không c vui
thì nó c ng bu n th m, nó mu n h i coi vì c nào mà m nó bu n, song nó ngh ch c là t i i
y m t, r i l i b tr i m a l nh, nên bi u i ng thì nó i, nó không h i n.
Th ng Ð c vào trong gi ng n m v i m , ch ng h tr n tr mà m c ng im lìm. G n
t canh m t mà nó c ng ch a ng , trong trí có nh vi c này t ng vi c n hoài, nh h i x
tr i m a nhà trông m , r i l i th ng m l nh lùng, nh h i t i i lùa con heo v g n t i sân
p con r n m i ch y ngang gi t mình gi t m y. Nó ng thao th c thình lình nghe m nó
t u lên r i day ra ngoài gi ng mà h m i. Nó bi t m nó ch a ng , song nó c n m im
lìm. Cách m t h i m nó l i day qua ôm nó mà hun hai ba cái, n c m t dính t m t nó, nó


i hay là m nó khóc. Nó làm b nh ng , n m nín luôn, song nó l y làm bu n b c vô cùng,
không hi u có vi c chi mà m nó l i khóc th m nh v y.
Th ng Ð c n m bu n m t h i r i ng quên. Ð n ch ng sáng m nó kêu nó th c d y
n c m r i d n nó coi ch ng nhà ng i c y. Ngày y nó không vui ch i, không l y t li ng
cu xanh, không b t chó làm ng a mà c i nh m y b a khác. Nó c ng i d a c a mà ngó ra
ngoài ru ng hoài, suy t i ngh lui coi t i sao mà m bu n r u n n i êm n m l y a, r i l i
i th m r ng không bi t t i sao mà tr nh trong xóm nh th ng Cam, con L a, th ng Phát,
con Ti n, a nào cúng có m mà l i c ng có cha, còn ph n mình ây sao mình có m t m mà
thôi, còn cha i âu mà thu nay không th y m t. Nó nh t i s m nó khóc th m thì bu n,
mà ch ng nó ngh t i vi c nó không có cha, thì trong lòng nó l i càng áy náy, t ng th m
ng hay là t i không có cha nên m m i bu n r u ây ch ng.
n tr a Ba Th i ngh c y, t m v m t chút mà th m nhà, th y con n m chèo queo
trên ván, b m t bu n xo; mà th ng Ð c li c coi thì th y m nó c ng ch ng vui chi ó. Ba
Th i dòm heo, coi v t, h i con có l y c m ngu i mà n hay không r i b ra i, ch không h i
coi t i sao con không ch y i ch i. Ð n t i tr v thay áo thay qu n r i i n u c n, th y con
ng ch ng vui c i nh tr c, song c ng ch ng h i t i. Ch ng c m chín d n ra n, th ng
c ngó m nó m t h i r i h i r ng:
- i sao mà t hôm qua n b a nay má bu n d v y má?
- Có gi ng gì âu mà bu n.
- Có vi c gì ó ch sao l i không có.
- Có vi c gì âu?
- Không có, sao h i hôm má khóc?
Ba Th i nghe h i t i ó thì ch ng h ng, nên ngó con r i l ng thinh không ch u tr l i.
Th ng Ð c th y v y không mu n h i ri t t i làm chi, nên và ít mi ng c m r i ki m chuy n
khác mà nói r ng:
- y má! Th ng Cam, th ng Phát, a nào nó c ng có tía nó h t, còn tía tôi là ai
âu má há?
- Tía con i kh i, g n v a.
- Ði âu v y má?
- Ði làm ru ng d i C n Th .
- Tía tôi i h i nào âu, mà sao t nh t i bây gi tôi không th y m t l n nào h t
y má?
- Ði lâu l m mà! Ði h i m i con ra l n.
- Sao má bi t tía g n v ?
- Có ng i ta nói.
- Ai nói ó má?
- Ai nói c ng v y, con tra h ch làm chi, con.
- Tía tôi nh tía th ng Cam v y ph i hôn má?
- Không. Tía con nh h n mà cao h n.
- ng a! Tía tôi v ây tôi bi u tía tôi mua thép u n l i câu r i tôi i câu v i tía
tôi ch i. N y má, hôm tr c th ng Phát i câu v i tía nó, nó câu c m t con cá
trê l n quá, má à.
Ba Th i nghe con nói ch ng nào thì trong lòng càng bu n ch ng n y, nên ng i r ng
ng n c m t không nói chi h t. n c m r i m con gài c a t t èn i ng . Ba Th i n m im
lìm, còn th ng Ð c c ng n m nín khe không c c c a. V a h t n a canh m t, trong ngoài
u l ng l , duy có ti ng d kêu giéo gi t v i gió th i lào xào mà thôi. Th ng Ð c n m, c p
t còn lim dim, thình lình nghe ngoài sân có ti ng ng i i ng t r i b y v t trong
chu ng la r , chó vàng tr c ra s a rân, Ba Th i mi ng thì h i ai , tay thì ki m h p qu t
ng t èn. Ngoài sân có ti ng ng i áp r ng; Tao ch ai, m c a chút, có th ng nó v
ây .


Th ng Ð c nghe ti ng thì bi t ti ng c u Hai nó là Lê V n Ti t, l i nghe nói có th ng
nó v ây tuy không bi t th ng là ai, song nó ngh là tía nó v , nên l t t ch y ra ng th y
t cha m t chút. Nó v a b c ra t i b ván gi a nhà thì má nó ã m c a r i. Nó ng
a u ván mà ch thì Lê V n Ti t ngoài b c vô tr c, r i có m t ng i l m t u b t
t cái kh n nhi u tr ng, mình m c qu n lãnh en l ng xanh, áo bà ba l a tr ng dài ph
ng trôn, tay c p m t cây dù máy cán cong nh m gi ng xay lúa.
Ba Th i chong èn trên ván gi a, r i qua bên cái chõng phía tay trái mà ng i. Lê
n Ti t ng i d a cái èn, còn ng i l m t y cây dù trên ván r i c ng ng i d a m t bên
ó. Th ng Ð c i l n l i ng i m t bên má nó, c ng thì thò mà gãi con heo qu n n m d i
sàn còn m t thì ngó ng i l m t ó trân trân r i day qua li c má nó. Hai ng i vô nhà r i
ng thinh không nói chi h t, m t lát Ba Th i m i h i ng i l m t y r ng:
- Mình v bao gi ?
- m y b a rày.
- m y b a rày trong chú hay là âu?
- tr ng ch âu.
Hai ng i h i nhau có m y l i, k Lê V n Ti t ng d y mà nói r ng: tôi v tôi
lùa trâu vô chu ng. D ng ba nó ngh r i sáng mai l i nói chuy n ch i nghe .
Lê V n Ti t m c a ra v r i, Tr n V n H u v i Ba Th i ng i l ng thinh không nói
chuy n chi n a h t. Cách m t lát Ba Th i v u th ng Ð c r i bi u nho nh r ng: Khuya
i, thôi i ng i con, ng i làm chi . Th ng Ð c leo xu ng t thì ngó ch ng tên H u,
trong lòng trông coi cha có h i n mình ch ng, nào dè tên H u ã không thèm nói t i, mà l i
li c ngó theo nó, b m t h m h m, xem th y phát s . Th ng Ð c v a vô kh i c a bu ng
ng nghe cha nó h i má nó r ng: Con c a m y ó ph i không ? . Ba Th i th dài r i nói
nho nh v i ch ng r ng: r i tôi nói h t chuy n ó cho mình nghe .
Th ng Ð c leo lên gi ng n m l ng thinh, nh m m t gi ò ng , mà trong trí nó c
ng t i ng i l m t ó hoài, không bi t ng i y có ph i là cha nó hay không. Ban u nó
ch c là ph i, b i vì h i chi u m nó có nói cha nó g n v , mà ng i n y âu l , thu nay nó
không bi t n u không ph i là cha nó sao c u nó t l i, r i má nó kêu b ng mình l i h i
bao giò . Ngh nh v y r i nó l i ngh , mà n u ng i ó là cha nó sao coi b không th ng
nó, mà l i ngó nó l m l m d v y. Nó vái th m cho ng i ó ng ph i là cha nó, b i vì
nó th y nó s quá, n u có cha mà cha nh v y chi b ng không có cha, m t mình v i má nh
thu nay còn vui h n.
ngoài im lìm, m t lát nó nghe có ng i l y cây gài c a, r i l n l n vô bu ng. Nó lén
m t hí hí mà dòm thì th y má nó l y cái g i r i ôm i ra ngoài n a. Nó không hi u vì c
nào má nó không vô mà ng còn ngoài c ng không nói chuy n mà th c t èn làm chi cho
hao d u. Nó ng suy ngh nh v y li n nghe hai ng i nói chuy n v i nhau. Ban u má nó
i:
- y n m nay mình i làm n khá hay không?
- Sao l i không khá.
- Khá sao không v b tôi nhà kh h t s c v y?
- lam gi ng gì?
- Nh mình i mình tính không v , thì h i ó d t tôi i theo, ch sao l i b tôi l u
vong ,nhà v y.
- y nhà s ng h ng ch t, còn c n i gì?
- Mình ng có nói v y. S ng gi ng gì? Tôi bi t h t; mình m c d t con v bé bên
n Ð c i v i mình, nên không ch u d t tôi i ch gì.
- tao d t v bé i a m y làm sao tao?
- Nói chuy n mà nghe v y ch ai làm sao mình c.
- Tao i m y nhà m y có c m t a con, còn c hi p gì n a mà nói.


- Mình t ng th ng nh ó là con c a tôi hay sao? Tr i ôi, hèn chi h m nay tôi
nghe mình v trong C u M ng mà mình không ch u ra ki m mà th m tôi. Mình
ng có nghi nh v y mà t i nghi p cho cái thân tôi. V y ch h m nay mình
trong nhà chú, chú không có nói chuy n tôi xí c th ng nh ó r i tôi xin v i
ông cò ng tôi nuôi l i cho mình nghe hay sao? Mình b tôi mình i h n chín
m nay, tuy mình b c b o ch ch ng h khi nào tôi dám ph cái lòng mình bao
gi . Nay mình v n u mình nghi qu y nh v y thì u ng công tôi ch i b y lâu
nay l m.
- Tao v chú có nói chuy n cho tao nghe h t, chú nói m y nghèo kh nên v v i
anh Hai r i sau i theo v ch ng chú Tích lên Bình Tây mà làm m n. M y xí
c m t a nh m y m y nuôi ng h h gi i bu n. Tao ra ngoài này th i x
n bây gi tao ng nhà anh Hai, thì nh c ng nói y nh l i c a chú nói v y,
nh l i có a áo qu n nón v c a th ng nh ó cho tao coi n a.
- Ph i nhà tôi tr ng tr i, mà tôi l i hay b nhà mà i làm n, nên g i ó ng nhà
nh, m n nh trong gi ng h c c t giùm. nh có a gi y c a ông cò cho
mình coi hay không?
- Có.
- u v y, sao mình nghi n i gì?
- Không nghi sao c.
- i sao mình nghi, âu mình nói cho tôi nghe th coi.
- Ðàn bà, ch ng i làm n xa, nhà khi không mà có con, làm ch ng ai l i không
nghi.
- Tôi nói con tôi xí c tôi tôi nuôi ch không ph i con tôi . Tr i ôi? Oan c
cho tôi bi t ch ng nào.
- Thu nay ng i ta có xí c thì xí c ti n b c, ch có ai mà xí c con bao
gi .
- y ch chú nói mình không tin hay sao?
- Chú th ng m y, còn ghét tao nên chú nói theo m y, h i nào mà tin.
- Mình nói chú binh tôi, v y ch còn anh Hai ó mình c ng không tin nh n a hay
sao?
- Anh là anh ru t m y ch ph i là anh tao hay sao. Mà chú v i anh Hai nhà còn
y lên trên Bình Tây, m y làm gi ng gì mà có m t a con ó, chú v i anh
Hai làm sao rõ c.
- c chú Tích chú ch t r i, thôi mình lên mình h i thím Tích coi. Bây gi thím có
ch ng khác ngoài ch Ð i ó, Thím quen v i m y ch có quen v i tao âu mà
i. . .
- Thi t t c l m! Minh nói không ph i con tôi xí c, v y mình không con cái gi y
a ông cò ó sao.
- Gi y gì âu m y ki m em v mà g bà con, ai có bi t ch Tây âu mà coi.
Ba Th i nghe nói ngh n ngùn, ng i khóc ngay ch không nói chi c n a, khóc m t
i r i ch c l i than r ng: Tr i t ôi! Oan c cho tôi bi t ch ng nào! Xin Tr i Ph t soi xét
giùm cái lòng ngay c a tôi, k o tôi ch u ti ng oan nh v y t i nghi p l m mà!
Tr n V n H u n m bên ván hút thu c không thèm nói chi h t. Th ng Ð c còn th c
m nín thinh trong bu ng, nghe h t u uôi m i vi c, tuy nó còn th ngây, ch a trí
khôn, nên không hi u nh ng l i gay g t nghi ng c a tên H u làm au n lòng d , làm
nhu c nh danh ti t c a Ba Th i là d ng nào, song nó bi t tên H u không ph i là cha nó thì
nó ch ng chút chi bu n, còn nó bi t Ba Th i là m nuôi ch không ph i là m ru t, thì trong
lòng nó x n xang b t r t vô cùng, không bi t Ba Th i còn th ng nó n a hay không, không
bi t cha ru t âu, t i sao mà nó ra r i không ch u nuôi, l i b ng mà b cho ng i ta xí
c. Nó v a suy ngh t i ó l i nghe tên H u t ng h ng r i nói r ng:


- y nói tao ki m chuy n nói oan cho m y, ch th ng nh ó không ph i con c a
y ; thôi thì m y i nó i âu nó i i.
- Con nít m i tám chín tu i mình bi u i nó i, nó ra kh i nhà bi t làm gi ng gì
cho có c n mà n; làm nh v y mình không s t i hay sao?
- Tám chín tu i còn nh gì n a. Ði v i ng i ta coi gà gi v t mà n c m không
c hay sao? Nh nó làm bi ng thì nó i xin n, m y t ng nó d i nó n m mà
ch u ch t ói h ?
- Nuôi nó t h i sáu b y tháng n bây gi m n tay m n ch n ai n lòng nào mà
i nó i cho ành.
- y nói hôngph i con c a m y , sao m y th ng nó d v y?
- Con nít c a h àng xóm mình th y mình còn th ng thay, hu ng chi là con mình
nuôi.
- u m y nói i nó i thì t i nghi p, thôi thì ki m ng i ta mà cho h nuôi, ch
y nó trong nhà tao th y ghét l m, không bi t ch ng có ngày tao n i gi n
ãy tao p nó ch t a.
- Thôi, th ng th ng tôi nói v i anh Hai ch Hai r i tôi g i nó ng.
- Tao không ch u v y âu. M y cho ai m y cho t i ng h em nó i khu t con
t tao, ch m y g i ng anh Hai thì c ng nh m y nhà ây v y, g i làm
gi ng gì.
Ba Th i ng i khóc t m t c, không bi t tính l nào, mu n cho ch ng h t nghi ng v
ch ng sum hi p l n g m i th m s u, mà c ng th ng th ng Ð c nên không n phân ly, vì
công nuôi c c nh c. Ba Th i khóc than r i nói r ng:
- Thôi, th ng th ng r i tôi s tính.
- u m y mu n i v i tao, thì m y ph i r t th ng nh ó m i c. Còn nh
y không ch u, thôi thì tao i, m y nhà mà nuôi nó.
- Tôi nói thi t nó là con tôi xí c tôi nuôi, nên tôi m i t tên nó là th ng Ð c.
Mình không th ng tôi mình mu n tính sao mình tính l y.
- Té ra th ng nh ó m y t tên Ð c hay sao? M y là m t con kh n n n thi t.
y oán tao r i m y l y tên ông n i tao mà t tên con m y há?
- Tr i i. Tôi có bi t tên ông n i mình là tên gì âu. Tôi nào có oán thù mình mà mình
nói v y. Mình h i th m h mà coi, mình b tôi mình i m y n m nay, tôi bu n r u thì bu n
u trong lòng, ch có khi nào mà tôi nói n ng n mình m t ti ng chi âu.
- Tên H u n m l ng thinh m t h i r i nói r ng: u m y th ng nó m y không n
em nó mà i cho h , thôi r i tao d t nó tao cho h giùm cho . Ba Th i ng i khóc thút thít,
ch ng bao lâu th y tên H u n m nghiêng qua bên kia, gác tay ngang qua trán r i ng ngáy
pho pho. Ba Th i m i b ng cái èn em trên gh mà t t r i n m v i con. Th ng Ð c th y
ng Ba Th i vô li n ôm mà nói nh r ng: Má ng có i tôi i nghe hôn má. Tôi th ng
má l m, tôi v i, ng i tôi t i nghi . Ba Th i day qua ôm con hai ba ti ng nh
nh r i k m t mà hun, n c m t ch y chàm ngoàm. M con ôm nhau ch t c ng, m t h i r i
th ng Ð c ng quên.

II

Tên H u v v i v coi b không tính i âu n a nh ng mà c ng không tính làm
công vi c chi h t, n r i c n m ngay mà ng , ng ã thèm th c d y thì vác dù i d o xóm.
Ch ng m y ngày mùa c y ã d t, Ba Th i không bi t làm vi c chi, nên m i b a h
c ròng sát r i thì l i xu ng r ch B ng mà xúc tôm b t cá em v , b a nào có ít thì n,
a nào có d thì sai con b ng l i ng xóm mà bán.


Tên H u vài ngày thì bi u làm th t m t con gà lu c r i xé phay mà u ng r u, n a
tháng bi u làm th t m t con v t ng n u cháo mà n. Ba Th i b n tánh hà ti n, b y lâu nay
nuôi gà nuôi v t thì trông cho nó l n ng bán l y ti n mua g o, ch ch ng khi nào dám làm
th t mà n bao gi , nay ch ng bi u thì xót ru t b m gan, song vì b i mu n làm cho v a ý
ch ng, nên bi u sao nghe v y ch không dám cãi. Ðã v y m i l n làm gà làm v t tên H u l i
òi u ng r u, Ba Th i ph i sai th ng Ð c xách ve l i quán mà mua ch u, khi n m b y xu,
khi m t c c tên H u v m i h n m t tháng mà ti n r u và ti n thu c hút, Ba Th i thi u n
ng quán tính ã h n b n ng b c r i.
Mà tên H u ch ng nh ng là làm t n hao cho v mà thôi, l i còn làm nh c lòng cho
nhi u n i khác n a. M i ngày vào ra th y m t th ng Ð c thì ki m chuy n r y rà, h
th y nó ng i ch i thì ch i r a vang rân nói r ng: chó, già u r i mà không bi t làm
công vi c chi h t, th nh v y nó ch t âu thì ch t cho r nh nuôi t n c m ch ích l i gì ,
còn th y nó làm công vi c, ho c quét nhà, ho c cho heo n, thì l i m ng nhi c r ng: y có
làm thì làm cho thi t tình ó, ch ng qu t l , làm l y có ó tao ánh m y nát u a, nói
cho m y bi . Th ng Ð c t i ngày không dám nhích mép, h th y m t cha thì s s t không
dám ngó ngay; ki m công chuy n mà làm hoài, ch không dám không, n c m thì n sau
ch không dám n chung. Còn Ba Th i tuy th ng con mà không dám h môi, vì s nói ra
ch ng nó b t quanh b t qu o r i sanh r y rà h n n a.
Ch ng có b a nào th ng Ð c kh i b b t tay hay là kh i nghe ch i r a mà c ng
ch ng có êm nào Ba Th i n m ng mà ch ng khóc th m. Ba Th i ch ng nh ng là th y
ch ng n kh kh c v i con nên bu n r u mà thôi, mà nh t là th y ch ng không tính làm
vi c chi c n m nhà mà n hoài làm cho mình ph i m c n m c n n thì trong lòng lo s h t
c.
a n , tên H u ng i n c m u ng r u coi b vui. Ba Th i m i m l i h i th coi
ch ng có tính mùa t i ki m ru ng ng m n mà làm hay là tính làm vi c chi khác. Tên
u nghe h i châu mày l ng thinh m t h i r i áp r ng:
- Tao bây gi không mu n làm n chi n a h t.
- u không làm thì c a âu có mà n.
Tên H u l ng thinh không tr l i. Ba Th i m i nói ti p r ng:
- y n m nay mình i kh i, tôi nhà làm l t l o i c y i g t, nuôi v t nuôi heo,
tuy không ph i là giàu có chi, song nh tr i nuôi nên kh i ói khát. Mà thi t c ng
con tôi h m hút, n c c kh , nên không t n hao bao nhiêu, nay có mình v
ó thêm m t mi ng n, mà l i còn t n ti n r u trà tr u thu c n a; n u mình
không ch u làm vi c chi h t, thì ch c là tôi nuôi không n i. Mình m i v h m nay
mà tôi ã m c n ng quán h n b n ng b c r i. Tôi không bi t làm sao mà tr
cho h .
- i! M y ng có lo mà.
- Không lo sao c. Thu nay tôi nghèo ch tôi không ch u nh b n c a ai h t.
i tôi m i v c t nhà tôi có m n c a anh Hai vài ch c ng b c, tôi lo h t s c
tôi ráng nuôi m t con heo tôi bán tr cho nh r i tôi m i h t lo. T h i ó n
bây gi tôi không dám vay h i c a ai n a. H m nay tôi thi u m y ng b c ng
quán tôi lo hoài ng không yên gi c.
- y có con heo ó chi? Bán con heo ó không tr hay sao mà s ?
- Tôi nuôi heo ng bán l y ti n may áo qu n mà m c, ch ph i tính nuôi ng bán
mà xài hay sao?
- y ng nói l n x n ó m c tao tính cho. Tao bi t r i, trong ý m y th y tao
h m nay t n c n c a m y nên m y phi n ch gì. V y ch m y nuôi th ng nh
ó sao m y không s t n.


Ba Th i th y mình nói vi c ph i qu y mà ch ng không bi t nghe, l i còn ki m chuy n
nói xóc l i mình nh v y thì bu n trong lòng nên ng d y b i ra sau b p ng i mà khóc,
ch không dám nói chi n a.
Th ng Ð c ng ng sau hè cho v t n, ngó vô b p th y má nó khóc, thì nó c ng
a n c m t, song không dám vô mà an i. Qua b a sau tên H u n c m s m mai r i li n
xách dù ra i. Ba Th i nhà m con m i thong th mà nói chuy n v i nhau. Ba Th i k h t
u uôi vi c mình xí c th ng Ð c l i cho nó nghe; th ng Ð c tuy còn nh , nh ng mà
nuôi d ng tho ph ng l u h n, lam l , n i ch n c hàn c c n, m c rách ã quen r i, ch ng
m c u chi h t, b i v y cho nên nghe Ba Th i thu t chuy n c a nó r i thì nó tuy s
Ba Th i không nuôi nó n a mà thôi, ch ch ng h ý tính tìm ki m m , cha ho c may thân
c sung s ng. Ba Th i thu t chuy n r i li c coi thì th y con có s c bu n, nên li n nói ti p
ng: Thu nay m không mu n nói chuy n ó cho con nghe là vì m ngh con nghe con
bu n ch không có ích chi, b i vì m th ng con nên d c lòng nuôi con nh con c a m
y, n u nói ra s con b t th ng m r i l i s con nói b y nói b , cha m ru t có hay n
mà nhìn con thì m con ta còn ai âu mà h h . Nay m nói ra ây là t i vi c tình c làm cho
con ã rõ bi t ng n ngành r i, nên m không l còn gi u con n a c. Tuy v y mà m
khuyên con ch nên bu n, ví d u th nào m c ng th ng con, d u ngày sau con khôn l n có
tìm c cha m ru t r i con ph b c m i n a, m c ng cam tâm ch không khi nào phi n
trách .
Th ng c nghe m y l i thì n c m t ch y ròng ròng, trong b ng mu n t r ng d u
ngày sau mình c giàu sang n b c nào i n a c ng ch ng ph phàng tình m , song
không bi t nói làm sao cho c, ch nói có m y l i n y mà thôi: Con không b c má âu má
. Xin má làm sao nói giùm v i tía cho con ây v i má hoài, ch ng có i con t i
nghi p nghe hôn má .
Th ng Ð c nói t i ó, r i day m t ngó ra ngoài ng thì th y tên H u i xóm v ,
i có d t v m t chú ch t5 n a. Ba Th i th y có khách l t t b c trái vô trong bu ng, còn
th ng Ð c thì s không, cha th y cha r y, nên c i qu n áo r i xách gi i ra mé sông ki m
cá b ng kèo mà b t. Nó b t c vài ch c con cá nh nh , n m t tr i g n l n m i xách gi
tr v . Nó ng ngoài sân dòm vô nhà thì th y cha ng n m t i b ván gi a mà ng . Nó
lén i vòng d a hè ra phía sau x i n c mà t m, r i b c vô b p thì th y m ng ng i
khoanh tay m t mày bu n xo: Nó h i th m m i hay tía nó kêu ch t t i h i tr a ó là kêu coi
con heo qu n ng d t giá mà bán.
Má nó nói chú ch t ã ch u mua hai m i tám ng, h n n ngày mai thì ch ng b c
mà b t heo. Th ng Ð c tuy th ng con heo qu n, nh ng mà nghe nói tía nó bán thì nó
không dám nói chi h t, l i nghe nói bán t i hai m i tám ng b c, thì ch c có ti n, kh i l i
quán mua ch u n a, nên nó không hi u t i sao mà má nó bu n.
Sáng ngày sau, m t tr i v a m i m c thì th y chú ch t hôm qua ó n nhà, mà b a
nay l i có d t theo m t ng i Vi t Nam m p ú tr n, tay l i có c m m t cái vòng v i m t
cây òn. Th ng Ð c rình coi thì th y chú ch t m gi y b c a cho tía nó r i thò vòng gi t
ch n con heo qu n trói l i khiêng i. Ch t i r i tía nó a cho má nó m t x p gi y b c mà
nói r ng: Ðây này, m y l y m i ng i tr n tr n n gì tr i, còn m i tám ng tao
t ây cho . Má nó ng i khóc không nói chi h t.
khi bán con heo qu n r i thì H u ngày nào n c m r i c ng xách dù ra i, ch ng
tr v thì m t mày nh c c kè l a, h i r u bay n c n ng. Tên H u i ch i thì th ng
c trong b ng m ng th m, còn Ba Th i thì bu n r u không mu n nói chuy n. Th ng
c không hi u vì c nào mà tía nó i ch i mà má nó l i bu n, n êm n nó n m nghe v
ch ng r y l n v i nhau, Ba Th i phi n ch ng bán heo l y m i tám ng b c b vô l ng
m nay c b c r u trà tiêu g n h t, ch ng y nó m i bi t t i nh v y nên má nó bu n b c.

5
ng i Hoa Vi t Nam


Th ng Ð c tính th m r ng ch chi mà mình giàu có thì mình ki m mua m t con heo khác
cho má mình, ng má h t bu n, tía i ch i, cho mình nhà thong th .
Tên H u v nhà ch n hai tháng làm khó cho th ng Ð c, làm r u cho Ba Th i
không bi t ng n nào mà k xi t. B a n tên H u i ch i, Ba Th i nhà l y áo qu n rách em
ra ng i d a c a mà vá, th ng Ð c x n b n ng i m t bên mà th th nói chuy n này r i h i
i chuy n khác. Tr c sân gà v t v ng teo, trong nhà ch còn có m t con heo en nh m i
mua b ng b p c ng n m lim dim d i sàn v i con chó vàng m bày s n i không mu n
c. Ngoài ng lúa lên xanh k t, có m y ám ru ng c y lúa s m ã lác ác tr bông.
Ba Th i ng i vá áo mà m t thì bu n xo, th ng Ð c h i c c ch ng ã ph i tr l i, ch không
mu n nói chuy n. Ð n x tr i chuy n m a, mây gi ng en k t, gió th i ào; tên H u i ch i
l i có d t v m t ông già ch ng n m m i tu i v i m t a con gái nh ch ng b y tám
tu i.
Th ng Ð c v a th y cha thì l t t i vô bu ng, ng núp sau vách, r i k con m t
ch l vách rách mà ngó. Nó th y má nó chào khách r i d p may i l y tr u cau trên
khay cho khách n. Nó dòm ông già y thì th y ng mình m c m t cái áo xuy n dài c , trong
có áo c gi a tr ng, d i m c qu n lãnh en, u b t kh n be nhi u en, ch i i giày hàm
ch da láng, ng i vóc l n, mi ng r ng, môi dày, râu th a mà dài l i b c hoa râm, trán cao,
t dùn da mà c p m t l n, ôi ch n mày r m. Còn con nh i theo ng tuy nó m c m t cái
áo l a xanh c v i m t cái qu n en c ng c , nh ng mà da tr ng môi son, u x c l c
cày, tóc xu ng n a l ng, m t mày sáng r , nh m coi ch ng kém chi m y a con gái c a
ng ch c giàu trong làng. Th ng Ð c l i th y ông già y l i cái bao b ng v i xanh v i
t cây n trên ván, g n ch ng ng i ó, nó bi t cây n y kêu là n cò, song nó không
hi u hai cái bao y ng v t gì tr ng.
Ông già ng i v a yên ch r i thì tên H u h i v r ng: Th ng Ð c i âu r i m y, bi u nó
ra bi u chút nào . Ba Th i ch a k p tr l i, thì th ng Ð c trong bu ng à ríu ríu i ra. Nó
i v a m i t i u b ván thì tên H u nói v i ông khách r ng: Th ng nh tôi ó! Nó sáng
láng quá ch , ng t vì tôi nghèo nên không cho nó i h c c, thì u ng bi t ch ng nào .
Ông già day l i ngó th ng Ð c r i thò tay vào túi l y ra m t c p ki ng con m t mà mang
vô. Th ng Ð c ng d a bên cái chõng mà ngó ng, còn Ba Th i tuy ã b c vô c a
bu ng r i, song c ng ng l i mà ngó ch ng, không hi u ông già n y âu và có ý gì mà l i
n coi th ng Ð c. Ban u ch ta nghi ch ng mình tính con cho ông già n y r i sau ch
ta nghi ông n y m t con nên tìm n mà nhìn. Ba Th i ang nghi nghi ng i ng i, ông gà gi
tay ngo t th ng Ð c mà bi u r ng: i ây ông bi u chút, con . Ba Th i nghe ng x ng
thì bi t ng không ph i là cha th ng Ð c, tính ng nán l i mà nghe coi ng nói chuy n gì.
Tên H u day vô bu ng th y v còn l p ló xó c a bèn bi u r ng: y coi n u n c r i b
trà ch cho ông th y ng u ng ch .
Ba Th i quày qu i vô b p. Th ng Ð c m t ngó ch ng cha, còn ch n thì i l n l i
n ông già. Ông già mang m t ki ng ngó nó trân trân, tay vu t cái chóp c a nó r i h i r ng:
Cháu m y tu i? . Th ng Ð c nói nh r ng: Th a tôi chín tu . Ông già nghiêng tai bi u
nói cho l n m t chút. Th ng Ð c ph n thì s , ph n thì àm v ng c , nên nói l n h n, mà
nói gi ng nghe c s t. Tên H u tr n m t bi u: Nói cho l n coi nào! . Th ng Ð c t ng
ng r i nói: Th a, tôi chín tu .
Ông già g t u r i ngó tên H u mà nói r ng: c, ti ng nó t t, h i nó m mà l i
dài, th ng n y t p ca c. Mà chú em nó nói l i ch nói gi ng gì mà m c quá v .
Lúc y Ba Th i trong bu ng b c ra. Tên H u không tr l i v i ông già, l i bi u
th ng Ð c r ng: 'Thôi i vô trong c u Hai ch i i, ch ng nào tao kêu s v . Th ng Ð c
không hi u vi c gì, nghe bi u i ch i thì vâng l i nên l t t b c ra i. Ba Th i kêu l i bi u
ng: Con vô nói v i m Haí cho má m n m t n i trà, con em v cho má r i s i ch i
nghe con . Th ng Ð c d m t ti ng r âm u ch y tu t.


Tên H u l y ch i quét cái gh nghi r i i l y g i b trên ván mà m i ông già n m.
Ông già không n m l i bi u con nh i theo ó ng i trên chõng mà ch i, r i day qua h i tên
u: Sao chú em nó tính l nào thì tính ph t cho r i, ng tôi i cho s . Tên H u áp
ng: Không ph i bán chác chi mà nói giá cao giá th p. H i tr a tôi vô nhà ông H ng L
ch i, tình c g p th y, tôi th y th y ng i n còn con em ây ca theo, nh p nhàng n r p nên
tôi khen. Th y nói th y mu n ki m thêm m t a con traì n a th y nuôi r i d y nó n ca
ng ki m ti n cho d . V tôi nó có nuôi m t a con nuôi, mà bây gi nhà tôi nghèo, nh m
nuôi nó t n c m ch không có ích I i gì. Tôi nghe th y nói nh v y nên tôi m i tính giao nó
i cho th y nuôi. Th y ngh l i ó mà coi, v tôi nuôi t h i m i cho n bây gi t n hao
c kh bi t là bao nhiêu. Nay nó ã c chín tu i r i, t rày s p v sau nh c y nó c,
y tôi òi có hai ch c ng b c có ph i m c m chi âu .
Ông già l c u r i áp r ng: Con Liên c a tôi ây là con m côi nó v i cô nó mà
cô nó nghèo nên nuôi nó không n i, tôi cho có m i ng b c mà thôi. N u chú em nó mu n
giao th ng nh cho tôi nuôi ng tôi d y h c n h c ca, thôi tôi tr cho chú em nó c ng
i ng. Tôi nuôi nó bây gi tôi ph i t n công mà d y nó h c, ch là nh nh i gì c
âu mà ph i tr ti n m .
Ba Th i ra l y bình tích em i súc cho s n r i th ng Ð c em trà v có ch n c
cho khách u ng, b ng nghe hai àng nói chuy n nh v y thì ng ch ng h ng, i ông già
nói d t l i bèn h i ch ng r ng:
- a, mình tính bán th ng Ð c hay sao mình?
- , ch nuôi làm gì.
- ì nghi p l m mà! Tôi nuôi nó ã tám chín n m nay, m n tay m n ch n, mình
bán c ng nh mình c t ru t tôi v y a mình à.
- Con c a m y ó sao? N u m y ch u thi t con c a m y thì tao cho m y
nuôi, tao không bán.
Ba Th i nghe ch ng nói xéo mình thì a n c m t, song vì th ng con nên ráng
ng g o ki m c mà cãi r ng:
- Tôi ã có nói v i mình r ng tôi ch c th ng Ð c là con nhà giàu sang; áo m n
giày nón nó m c h i tôi xí c ó v i m t m i nó b nh bao, tay chân nó d u nh u
ó mình không th y hay sao? Bây gi mình bán nó mình l y hai ch c ng b c có
ph i là nhi u âu, chi b ng mình mình nuôi nó h a may ngày sau cha m nó
tìm mà nhìn nó mình xin m t ôi tr m ng b c m i khá ch .
- yc n m m y nuôi có b a tao dóa tao p nó ch t ây m y mang h a a,
nói cho m y bi t. Ði coi n u n c u ng, tao tính th nào t i n i ý tao, m y không
c phép nói.
Ba Th i th y ch ng tr tr o thì ch y n c m t, r i ríu ríu i vô b p, không dám nói
chi n a h t. Lúc hai v ch ng ng ôi co v i nhau thì ông già kéo g i mà n m. Tuy ng
không rõ gia o c a tên H u nh ng nghe nói ó thì ng bi t anh ta kh c th ng nh l m, n u
ng mua nó ng nuôi thì ch c là t i nghi p cho v tên H u mà c ng là làm ph c giùm cho
th ng nh . Ch ng Ba Th i b c vô b p ng m i nói v i tên H u r ng:
- Tôi coi ý thím nó trìu m n th ng nh l m; v y thôi chú nó mà nuôi, giao cho
tôi làm chi r i thím nó bu n r u t i nghi p.
- Không mà! H tôi nh t nh thì tôi cho, cha nó c n tôi c ng không c, l a là
nó. Ch ng gi u chi th y, tôi nghèo nên trôi n i xu ng C n Th mà làm ru ng.
nhà v tôi lên trên Ch L n u nhà ng i ta mà làm m n, cách vài n m sau
nó tr v nó có b ng v m t a con, nó nói a nh ó là con c a h nó xí c,
nó nó nuôi. Th y ngh ó mà coi, theo th y v y th y có nghi hay không. M y
tháng nay tôi v tôi th y th ng nh gai con m t nên sanh gi c trong nhà hoài, b i
y tôi tính ki m ng i ng cho ph t nó i cho r i, thì trong nhà m i an n lo
làm n c.


Ba Th i trong b p ch y ra n c m t n c m i chàm ngoàm khóc và th r ng:
- u không ph i con tôi xí c mà tôi nói d i ng g t mình, thì xin ông th n
trong làng n y b c v n h ng tôi i.
Ông già th y Ba Th i khóc lóc th th t nh v y thì l m c m ng i d y mà can r ng:
- Thôi, hai v ch ng c ng ch ng nên r y rà mà làm gì. Tôi là ng i x l tình c
n ây, ch không ph i là bà con quen bi t chi v i hai v ch ng. Nãy gi tôi
m lóng tai nghe thì tôi ã rõ gia o c a hai v ch ng h t r i. Thím em xí c
con c a h b r i, thím em nó b ng v mà nuôi ph i hôn, chú em nó i làm n lâu
ngày v th y khi i thì v không có nghén mà khi v v l i có con, nên lòng
nghi thím em nó nhà có ngo i tình, r i v ch ng s ng s c v i nhau hoài. Làm àn
ông mà nghi nh chú em nó ó c ng ch ng ph i l gì. Mà nãy gi tôi nghe h i
thím em nó t c t i trong lòng l m thì tôi bi t ch c thím em nó thi t tình ch
không có gian i. Tôi ã tr ng tu i r i, c ng áng b c huynh tr ng c a hai v
ch ng, tôi n ây th y hai v ch ng c n ng v i nhau nh v y tôi c ng bu n.
y tôi xin thím nó vui lòng cho tôi nuôi giùm th ng nh cho, làm nh v y chú
em nó m i h t nghi, v ch ng m i hòa thu n mà lo làm n v i ng i ta. Tôi v n
bi t thím em nó nuôi th ng nh t h i còn l m lói cho n bây gi k ã tám
chín n m tr ng sao l i không th ng, bây gi thím em nó giao cho tôi d t i r i
thím em nó ch c là th ng nh bu n r u l m ch . Mà thím em nó nên ngh u
này: Th ng nh thì m t mày sáng láng l m, n u thím em nó mà nuôi thì b t quá
t vài n m n a thím em nó b t i ch n trâu b t i mót lúa, r i ch ng nó l n thì
m cày, ánh xe càng t nghi p cho thân nó. Ch còn thím em nó b ng lòng
i cho tôi nuôi thi tôi d y nó h c ch , h c n h a may ngày sau thân nó kh i
c kh coi có ph i là t t h n hay không? Chú em nó òi hai ch c ng b c, thôi
tôi c ng ch u cho hai ch c ng b c, tôi nuôi nó tr c là làm ph c giùm cho
nó, sau n a giúp cho hai v ch ng hòa thu n mà i v i nhau d u m c r c ng
ch ng n gì .
Tên H u nghe ông già ch u tr hai ch c ng b c thì m t mày h n h , còn Ba Th i
nghe l i h n thi t thì ng lòng nên ng i khóc d m d . Ch ng ông già nói d t l i Ba Th i
i nói r ng:
- Th y th y thân tôi th y th ng nên th y tính nh v y thi t tôi i n th y lung
m. Ng t vì tôi nuôi nó ã m n tay m n ch n, n u r t mà giao cho th y thì ch c
tôi ch t ch ch u không n i.
Ông già day l i ngó ngay Ba Th i nghiêm ngh r ng:
- Thím nói thím th ng nó, n u thi t th ng thì ph i tính làm th nào ng ngày
sau nó tr nên m t ng i bi t nh n, bi t ngh a, bi t hi u, bi t trung, l c mà
i cho kh i ng i ta khinh b . Ch th ng mà tính làm cho nó ch n trâu, c m
cày, c o heo pha n c, th ng nh v y thì là c ý làm h i cho nó ch có ph i là
thi t th ng âu .
Ba Th i cúi u l ng thinh không nói chi h t. Tên H u ng d y n tr u r i nói r ng:
- u nay tôi giao nó cho th y, tho ng nh ng ngày sau cha m nó nhìn có cho ti n
c thi ai lãnh.ti n b c y?
Ông tr môi áp r ng:
- i! Tôi có c n gì ti n b c y âu! N u ai có nhìn thì tôi ch cho h n nhà chú
em nó r i h tính sao h tính.
Th ng Ð c tay c m m t gói trà tróng nhà c u Hai nó, nó i v b c n sân nó s
y nên không dám vô c a, nó i d c theo hè r i vô phía c a sau. Ði l i b p thì th y siêu
c sôi h i lên ngui ngút, mà không có má nó ó, nó m i i nhè nh l i núp d a c a
bu ng mà dòm ra ngoài. Nó th y d ng má nó ng i trên cái chõng g n ó, nó m i kêu nho
nh : Má, má trà ây né . Ba Th i nghe kêu li n ng d y i vô b p. Th ng Ð c ch y theo


tay a gói trà mi ng thi nói r ng: Hai, m nói m n trà sao m n hoài, m bi u l i
quán mua mà u ng ch m không có trà mà cho m n n a. May có c u Hai nhà c u nghe
nói c u r y r i c u l y cho m n ó .
Ba Th i m gói trà ra b vô bình r i ng i ch m h m mà ch n c, không nói chi h t.
Th ng Ð c th y má nó n c m t n c m i chàm ngoàm không hi u có vi c chi nên v n vai
má nó mà h i r ng: Sao má khóc v y má? Tía r y n a hay sao? . Ba Th i không tr l i,
song day ngó con m t cách th m thi t l m, r i xách bình n c mà i ra ngoài tr c. Th ng
c ng b v bu n nghi n, ngoài hè dông gió lá p ào, r i m t lát m a tuôn nh c m
n6 mà , tr i g m nh súng n bên tai.
Ba Th i ngoài b c vô s p cái c a sau cho kh i m a t t t b p. Th ng Ð c x n
n i theo mà h i r ng: Ông già nào ó v y má? H i nãy tía bi u tôi i ch i chùng nào kêu
v , bây gi tr i m a tôi nhà có c hay không má? Ba Th i s p c a xong r i li n day
i ôm con ng i b p xu ng t v a khóc v a nói r ng: Cha con nó bán con cho ông già ó
i, con ôi! .
Th ng Ð c nghe nói c ng ch y n c m t r i nói r ng: Tôi không ch u âu má. Tôi
v i má hà . Ba Th i nghe con nói m y l i thì t ru t nát gan, song c ng g ng g ng mà
nói v i con r ng: Con ôi! Con còn nh d i nên con không hi u, ch thân má mà nuôi con
ây thi t là th m kh không bi t ch ng nào. M y tháng nay tía con nó c nghi cho má l y
trai nên con ra ó ch không ph i là xí c con mà nuôi, b i v y cho nên nó ghét con,
mà nó l i hành hài thân má hoài. Thi t n u má c , không ch u giao con cho ông già ó, thì
không ai làm sao mà d t con i c, song n u má c n tr thì tía con nó nghi con là con c a
má , d ng y cái danh ti t c a má còn gì, vì v y nên má th ng con mà không m mi ng
ra .
Th ng Ð c ng i khóc m t h i r i ng d y m t ch b l y v t áo lau n c m t và
nói r ng: Thôi má ng có bu n, ng có khóc n a. Tía có bán con thì tía bán ng con
i ph t cho r i, ch má c n tr con l i ây tía r y rà hoài t i nghi p má l m. Không có
sao âu má s ! Con i r i ch ng con khôn l n con làm n có ti n nhi u con tr v con cho
má, con không quên má âu .
Ba.Th i nghe con nói nh v y l i càng t i trong lòng h n n a nên kéo con ng
xu ng r i ôm nhau m con khóc m t. Ngoài sân tr i ã h t dông nh ng mà còn m a r r
hoài không d t h t. Tên H u th y tr i g n t i mà m a không t nh nên c m ông già l i
sáng ngày s i. Ông già tính i qua bên C n Ð c mà th y t át nh m i c ng b t ti n,
nên ch u nán ng nh m t êm. Tên H u kêu v bi u coi n u c m làm gà v t cho khách
n.
m n c xong r i, ông già l y ra hai ch c ng b c mà a cho v ch ng tên H u,
và kêu th ng Ð c ra r i bi u nó s a so n gói áo qu n cho s n ng th c d y i cho s m.
Tr i ch ng v ng t i thì m a ã d t h t. Ba Th i m i i vô trong nhà ng i anh l y
t áo m gi y m n và s i dây chuy n c a th ng Ð c mà em v , tính khuya a h t cho
con r i d n nó sau nh cha m ru t nó có nhìn thì a y ra mà chi u i.
Ðêm y Ba Th í không ng c, c n m tr n tr n c m t d m d . Th ng Ð c c ng t c
i trong lòng, ngh r ng còn có m t êm nay thì mình không còn v i m n a, ph i i theo
ng i ta mà không bi t i âu, nên n m m t bên m mà không dám ng mình m , c day
t vô vách hoài.
Tr i r ng ông gà l i xóm gáy vang rân, ông già th c d y qu t h p qu t mà t èn
i m c a ra sân mà ti u ti n. V ch ng tên H u c ng th c d y theo. Ông già tr vô kêu
a con gái i v i ng ó: Liên, Liên d y con, sáng r i d y s a so n mà i cho s m, k o
tr a i n ng l . Ông l i day qua bi u tên H u r ng: Kêu giùm th ng nh th c d y ng
nó .

6
mi ng túm, phình to gi a, b ng g m tráng men, dung tích quãng 3l, s d ng s l ng l n các hãng
c m m.


Th ng Ð c ã th c d y ng ng sau hè múc n c súc mi ng r a m t, b ng nghe
tía nó kêu lí n l t t qu ng gáo ch y ra. Ông già th y nó li n bi u: y áo qu n r i i con .
Th ng Ð c tr vô bu ng, Ba Th i m i a cho nó m t cái áo v i tr ng v i m t cái qu n
i tr ng m i mà bi u nó m c, r i l i kêu nó mà d n r ng: Con ôi! Má cho con i ây
ch c là má bu n r u má ch t g p ch ch ng không. Ðây né, nh ng này là c a con m c
trong lúc xí c con ó. Cái gói gi y ây là s i dây chuy n c a con. Con ng có b m t
y món này nghe con, b i vì ó là d u tích c a con n u con b m t thì s sau cha m
ru t con có nhìn không bi t l y gì mà làm tin. Má vái ch con m nh gi i n ch . Nói t i
ó Ba Th i khóc t m t c t m t i nên không ti p c n a.
ngoài, tên H u kêu l n r ng: c a, r i ch a ra mà i ch , làm gi ng gì mà l c
c hoài tr ng v .
Ba Th i té ng i trên gi ng, tay trái thì ch ng gi ng, còn tay m t thì l y v t áo t
trên m t mà khóc ng t. Th ng Ð c xách gói b c ra t i c a bu ng, nghe má nó khóc, nó
ng l i ngó má nó và a n c m t. Lúc y tr i sáng mà còn m m , tên H u ch y vô n m
tay th ng Ð c kéo ra ngoài, ng d a bên ông già. Ông già v u nó mà nói r ng: Con
i v i ông, không sao âu mà s . Ông già v n thu c hút r i ng d y bi u con nh i v i
ng ó xách cây n, còn ng l y dù r i x vô hai cái bao v i xanh mà mang trên l ng. ng
a mu n t giã mà i thì tên H u h i th ng Ð c r ng: y xách gói gì mà bùm sùm d
y? Ð a ây coi nào .
Tên H u l y cái gói c a th ng Ð c r i m ra th y có nh ng áo m n giày m c a nó
i nh ó li n kêu v mà nói r ng: y ra, m y a cho nó em theo làm gì . Nói r i
li n l y y mà b ra ngoài ván, th y có gói nh m ra th y s i dây chuy n c ng l y l i
a. Tên H u coi k thì còn có m t cái áo v i m t cái qu n v i en, mà hai cái tuy ch a rách
song c ng ã c r i nên l t t gói l i mà a cho th ng Ð c r i h i ông già r ng: i
hôm th y nói v i tôi th y qua C n Ð c. Mà qua C n Ð c r i ó hay là còn i âu? Xin
nói cho tôi bi t ng sau nh cha m nó có n mà nhìn nó thì tôi bi t mà ki m th .
Ông già d d m t chút r i áp r ng: n thi t tôi ch a bi t ch c âu, mà
không h i gì, n u chú em có vi c mu n ki m tôi thì qua ch C n Ð c h i th m th y Ðàng
thì h ch cho . Nói d t l i li n t giã tên H u mà i, và day m t vô c a bu ng th y Ba Th i
ng ó thì nói r ng: Thím em nó ng có phi n, tôi nuôi c ng t t , không sao mà s .
Thôi tôi ki u hai v ch ng.
Th y Ðàng n m tay th ng Ð c mà d t i, con nh xá hai v ch ng tên H u r i xách
cây n i theo sau. Ra t i sân th ng Ð c vùng v ng trì ng l i mà kêu: Má ôi! Má . Ba
Th i ch y ra c a khóc r ng lên nghe r t bi th m. Tên H u tr n m t ngó th ng Ð c, làm
cho nó s khi p vía nên d b c i theo th y Ðàng không dám kêu má n a.
Tên H u ng coi i ra t i u b r i m i day l i n t v r ng: Nín i nà! Khóc gi ng
gì? M y nói không ph i con m y sao mà khóc d v y... Th ngu! Ð c a th ng nh
sao m y a cho nó chi v y? N u thi t nó là con c a h m y xí c thì ph i ól i
ng sau có ai h nhìn h m i tìm n mình, ch a h t cho nó thì mình còn b ng c gì mà
công nuôi d ng . Ba Th i không tr l i, tr vô trong ván h t h t c a th ng
c ó mà ôm vô bu ng r i ng i khóc r m r t.
Th y Ðàng d t th ng Ð c ra t i ng quan l r i m i buông nó ra, bi u nó i
tr c, còn th y v i con nh thì i theo sau. 'Th ng Ð c ch n i mà m t ngó l i nhà hoài,
c m t ch y ròng ròng không d t, trong b ng th m ngh mình b c t i m t b c thì càng
xa m , xa nhà thêm m t khúc ng; h i nãy nghe ông gíà nói i qua C n Ð c mà C n
c âu? Ông già n y là ai? ng mua mình em v b t làm vi c gì? Mình có th nào tr
nhà má n a hay kh ng?
Th ng Ð c trong lòng qu n au nh dao c t, trong trí b i r i nh t vò, b i v y cho
nên ch n thì i, m t thì khóc, m t thì ngó l i hoài, làm cho ng i i ch h g p ai c ng l y
làm k , có ng i bi t nó kêu h i nó i âu nó c ng không nói. Ra n ch M L i th y


Ðàng bi u hai a nh i th ng l i c u ng i mà ch ng qua sông Bao Ng c. M t tr i ng
c, h ng ông chói chói lòm. Th ng Ð c ng trên c u ngó l i xóm Tre thì th y nhà
má nó rõ ràng, th y m y b i chu i sau hè m t tr i chói vàng vàng, th y c a ch ng có ng i
ng ó nh ng xa nên th y ng i y m c en ch không rõ là ai, th y con chó vàng i
ngh u ngh n tr c sân r i ng chong m ngó ra ng d ng nh tìm ki m b n.
Th ng Ð c ng ngó hoài không m i m t, mà th y Ðàng v i con Liên ng m t bên
thì ng ch c ng cho nó ngó, ch ng h h i m t ti ng chi. Chi c ò chèo qua t i, th y
Ðàng xách và d t hai a con xu ng ò. Chi c ò s m m i i b y tám ng i, ng i n y
i ng i kia, ng i kia nói chuy n v i ng i n om sòm song th ng Ð c c ng không
khuây lãng c ngó v Xóm Tre hoài. Ðò qua t i mé sông bên kia, th ng Ð c leo lên b ngó
tr l i b giàn cây án khu t không th y Xóm Tre n a, không bi t ch nào là nhà mình, r i
ngó t h ng thì c cây l ho c, ch ng có xóm nào là xóm.bi t, ch ng có nhà nào là nhà
mình quen thì h i h p trong lòng, nên ng khóc thúc thít. Th y Ðàng d i ò b c lên v
vai bi u nó i, thì nó ánh li u d b c i theo ch b v c nh l quê ng i, không bi t i
âu mà tính.
Th y Ðàng tên th t là Tr n Cao Ðàng, ng i g c sanh t i x C n Ð c, lúc còn
nh trong nhà cha m nghèo l m, c m n không no, áo m c không lành. Khi y nhà n c
l p tr ng mà h c ch qu c ng v i ch Tây, nhà giàu không ai ch u cho con i h c.
Nhà n c m i t ng trát cho các làng d y ph i c p h c trò. H ng ch c trong làng s quan
qu ph t nên n n n v i ông thân c a Ðàng cho Ðàng i h c, h ng ch c v i nhà giàu
chung u v i nhau mà ch u ti n c m bánh áo qu n, l i còn c p d ng cho cha m nhà
c no m n a. Th y Ðàng nh có nh v y nên m i i h c c.
c h n m i n m quan b làm th y giáo d y t i tr ng Sài Gòn. D y h c c vài
m g p d p quan Tham bi n Ch L n c n dùng m t th y thông ngôn, th y Ðàng m i xin
thôi ng ch th y giáo r i xin c p b ng làm thông ngôn. Quan Tham bi n th y th y gi i gi n
t thi p thì em lòng yêu th y; b i v y cho nên th y ng thông ngôn nhà th y t ng làng
i lui n m n p. Th y r c cha m v chung v i th y, còn a em gái c a th y tên là Ba
thì cha m th y ã g cho ng i trong làng tên là Phan H o Tâm.
Th y v n là con nhà nghèo nh ng th y làm vi c quan c l , k kính ng i yêu b i
y cho nên có m t ông Cai t ng giàu có g n làng th y m i kêu th y mà g con. Th y c i
v , v ch ng v i nhau h n m i n m mà không có con. L n l n cha m hai bên khu t
t. V ch ng lãnh ph n n c a cha m i n m thâu huê l i c ng c hai ba ngàn gi lúa.
Th y làm vi c quan có l ng b ng, mà t ng kính ph c nên i l v t hàng ngày; ã v y mà
th y l i có c a riêng, n u th y th ph n nh ng i ta thì b c quan l c a th y ch c là.
ng dày, mùi phú quí vinh huê ch c là th y n m .
Nào dè ng i i h có may thì có r i, s nên h vinh nh c ng m c ng nh n c l n
c ròng. Th y Ðàng làm vi c quan c m i hai n m r i g p m t quan Tham bi n
không yêu th y nh m y ông tr c, l i h th y i h u tr thì r y, th y làm vi c ch m thì qu
ng làng dòm th y quan không yêu th y n a thì coi b h c ng b t kính m n. Th y ngh
th tình l t l o thì th y bu n th m, nên th y g i n xin quan trên i th y qua t nh khác.
Quan trên ã không nh n l i th y, mà quan s t i l i càng kh c v i th y nhi u h n n a, th y
c trí m i xin thôi, r i v ch ng d t nhau tr v C n Ð c c t nhà mà .
y n m th y làm vi c quan, nhà th y khách kh a ông d y d y; th y h c n th y
n thi t t i, nên êm nào th y c ng qui t nh ng tay n gi i n hòa ch i v i th y. H
n n khuya thì n u ng vui c i; v th y tuy ph i th c khuya coi n u n ng mà ãi
khách, song mu n v a ý ch ng nên ch ng có m t ti ng chi phi n trách.
ngày th y v trong làng thì ch ng có ai t i ch i n a, ban êm v ng v th y có
bu n thì l y n ra r i n m t mình mà thôi, n cây này ã thèm r i n qua cây khác. V
th y ch ng có chi c c nh c nh khi tr c, nh ng mà coi ý l i b t tr ng th y. Nhi u khi v
th y nghe nh ng b n ng liêu c a th y khi tr c k làm Huy n ng i làm Ph , thì th ng


hay c n r n, hay trách th y nói r ng t í th y ngang tàng ch chi th y nh n nh c mà theo làm
vi c quan, thì ch c ngày nay c ng c r ràng nh ng ì v y.
Th y Ðàng b c ra kh i vòng quan l thì trong lòng ph i ph i, ch ng h có ý ti c m t
chút gì. Th y tính ngh ch i thong th m t vài n m r i s li u ch c ho c kinh dinh công
th ng ho c khai sáng nông nghi p. Ch ng dè v ch ng v trong làng ch a y n a n m
mà th y dòm coi v th y c a riêng nên có ý khinh th th y, h tính t i chuy n làm n thì nó
ti c ch c thông ngôn, ký l c, c ham làm bà Ph , bà Huy n hoài; th y th y lòng d c a
an bà nh v y thì th y bu n th m, b i v y cho nên th y c b nhà mà i ch i cho khuây
lãng. Th y i thì thôi ch h v n nhà thì v ki m chuy n mà r y rà. Th y d ch c v th y
ngày tr c mà yêu m n th y ó là vì cái ch c thông ngôn c a th y nên m i yêu; nay th y
không còn oai quy n n a nên m i b c ãi nh v y.
Ngày n v ch ng r y v i nhau, v nói nhi u l i phi ngh a th y gi n bèn vi t t
mà giao cho v , r i bi u nh nói th y là ng i không x ng áng thì l y ch ng khác cho
ng áng h n th y. Ng i v c ng vui lòng lãnh t , coi ch ng chút chi trìu m n h t.
Th y Ðàng th y th tình nh v y thì trong b ng c i th m, bèn giao h t c a nhà cho
, ch l y có áo qu n, n sách mà thôi. Mà t ng d u th y mu n l y ti n c a th y c ng
khó mà l y cho ng, b i vì th y làm vi c quan h n m i n m, tuy ti n b c vô nhi u, song
vô bao nhiêu th y xài h t b y nhiêu, n ngày xin thôi i v làng, th y ph i l y huê l i c a
mà c t nhà và mua c.
Nay v ch ng xa nhau c c a nhà y có ph i c a th y âu mà th y dám òi. May
khi tr c th y có cho ít ng i b ng h u m n m i ng i m t ôi tr m ng b c. V y th y
n áo qu n n sách qua nhà em r là Phan H o Tâm mà g i, r i tính i òi n mà xài .
Th y lên Sài Gòn, Ch L n ch i m y tháng anh em b n k thì khuyên th y xin tr
vô làm vi c quan l i, ng i thì bi u th y xin vô m y hãng mà làm. Th y ngh r ng mình i
trong quan l h n m i n m ã chán r i, nay mình c thong th còn xin tr vô chi n a.
Còn bây gi mình xin giúp vi c cho m y hãng thì c ng c, mà n u tránh ng n y r i i
ng n , ng nào mình c ng không c làm ch , nh v y thì ngày tr c mình xin thôi
làm vi c ch ng là d i l m sao?
Th y suy i ngh l i chín ch n r i th y m i nh t nh n u không có ngh nào mà th y
làm ch c thì thà th y i d y n mà ch i, d u nghèo hèn thì th y cam ph n nghèo hèn,
ch th y không ch u qu t h ai h t. Có th y H i ng B n L c, v n là ng i giàu l n, khi
tr c có mang n th y, ngày n g p th y t i Sài Gòn thì m ng r h t s c, m i th y i ra nhà
hàng n c m nói chuy n ch i. Lúc n u ng th y t h t tâm s c a th y cho th y H i ng
nghe. Th y H i ng nghe h t u uôi r i nói r ng: Không h i gì th y tính buôn bán làm
n, n u th y c n dùng v n li ng bao nhiêu tôi s giúp giùm cho, không sao âu mà s .
Th y Ðàng nghe m y l i trong b ng m ng th m, nên r anh em quen hùn hi p v i
mình ng l p ti m tr u mà bán. Anh em ai c ng th ng, ai c ng mu n giúp cho th y
làm n, song làm vi c t i Sài Gòn, Ch L n không ai d ti n nhi u, b i v y cho nên m i
ng i ch u hùn n m b y ch c ho c m t tr m ng b c mà thôi. Th y Ðàng th y anh em h a
hùn, tuy v n không nhi u, nh ng mà s hùn ông, thì l t t i B n L c tìm n nhà th y
i ng nói chuy n l i cho th y nghe, r i c y th y giúp m t ôi ngàn ng có ti n mà
p ti m. Th y H i ng nói không có b c s n, bi u i ít ngày th y s em lên Sài Gòn mà
giúp cho. Ð i g n trót tháng mà không th y chi h t, th y Ðàng túng th ph i xu ng B n L c
a, ch ng dè xu ng ó l i không có th y H i ng nhà. Th y b n chí i xu ng luôn n m
sáu l n n a, mà không g p m t; th y bi t th y H i ng nói không thi t thì th y t c c i
th m, r i v nh t nh i d y n mà ch i, không thèm làm ngh chi h t.
Th y i trót n m tháng m i tr v nhà em r . Th y nghe nói có th y Phó t ng s t i
ch t nên g m ghé mu n c y mai n nói v th y, mà ý v th y c ng thu n r i nên th y
Phó t i lui hoài. Th y bi t v th y là ng i tham b c tham ti n, tr ng quy n tr ng t c, thì


th y ã khinh b r i, mà th y nghe nói m t ti t m t trinh thì th y l i càng khinh b nhi u h n
a.
y v sau th y mang m y túi n l u linh trong l c t nh, trót m i l m n m
tr ng, khi thì lên Châu Ð c, khi thì xu ng B c Liêu, khi thì l i Tây Ninh, khi thì qua Bà
a. Tuy có lúc th y c ng xây xài b n ch t, nh ng mà d u khi nghèo c c th y c ng gi gìn
danh d , ch ng h làm cho th p ph m giá c a th y. Lúc sau ây th y th y thiên h l i a
nghe ca, th y ngh d u th y n hay không có ai ca thì ch c thiên h c ng ít chu ng, b i v y
cho nên ra Bà R a th y th y con Ðoàn Kim Liên m t mày sáng s a, mà ti ng nói l i thanh
tao, th y m i xin ng th y d y ca, r i d t nhau i n ca cho thiên h nghe ch i mà l y ti n.
Th v nuôi con Liên h n m t n m th y d y nó ã bi t u, mà l i bi t c ít b n n
tranh n a. Vì nó có tám tu i nên n ngón ch a c t i, ch còn ca thì ai c ng ph i khen
i vì ti ng nó ã t t mà nó l i ch c nh p n a. Th y tr vô Sài Gòn n m y tháng th y
p m t ông b u gánh hát c i l ng, ng i th y th y n t i, t bài ca hay, mà con Liên
i có thinh có s c thì ái m , nên c theo n n n v i th y hoài, xin th y theo giúp giùm, th y
thì làm th y tu ng còn con Liên thì ng r p. Th y nghe l i khuy n d thì c i ng t r i d t
con Liên i xu ng Gò Công, không thèm tr l i chi h t. Th y Gò Công ch i ít ngày r i
tính i l n l n v C n Ð c mà th m em, nào dè ra t i M L i l i g p tên H u r i xin thêm
th ng Ð c mà nuôi n a.
Trong m i l m n m nay th y ít hay v t quán là vì v th y ã c i giá, th y s v v
ch ng g p nhau tuy th y không h n gi n, song v th y c ng ng ngàng. Nay th y d t hai
a nh v thì th y c ng tính v th m em vài ngày r i i, ch không ph i tính v mà ó.
Th y Ðàng b c vô c a thì v ch ng Phan H o Tâm m ng r h t s c h i c n nguyên
con Liên v i th ng Ð c r i l t t làm gà d n c m cho th y n. Phan H o Tâm là ng i
n ki m, làm ru ng không l n, song nh làm th y thu c t ãi nên trong nhà có d gi chút
nh; v ch ng có hai a con, a con gái l n ã có ch ng v trên R ch Ðào còn a con
trai nh thì còn h c l i tr ng Chasseloup Laubat.
Th y Ðàng th y em trong nhà thong th thì m ng th m; th y h i th m m i vi c nhà,
song ch ng h khi nào h i t i v . Lúc th y ng i n c m v i hai a nh , em gái th y m i
th th mà t r ng v th y ng th y Phó t ng x a nay không có con mà n m ngoái th y
Phó t ng l i t tr n, v th y b s p con gh r y rà nên ã tr v nhà c má , th y Ðàng nghe
nói n chuy n v thì châu mày coi có s c bu n, ch ng hi u là t i th y nh n s b t ngh a
a ng i x a hay là t i th y ng lòng th ng b n c mà th y không nói chi h t.
Th y C n Ð c m y b a th y n nhà th m bà con cùng h t, nh ng mà th y lánh
không ch u i l i g n nhà c c a th y. Th y v a tính t t em r i d t hai a nh mà i
ch ng dè th y nhu m b nh thình lình nên th y ph i n n ná l i mà d ng b nh.
Phan H o Tâm lo thu c cho th y u ng, tuy b nh th y không thêm, nh ng mà c ng
không gi m chút nào. Phan H o Tâm coi m ch r t k r i nói th y au th n, nên cho th y n
n l t v i chu i ho c v i ng mà thôi, ch không cho n m n, l i khuyên th y ph i
ng náu mà u ng thu c ôi ba tháng thì b nh m i d t c. Thi t th y c ng ch ng au chi
cho l m, ch au l ng, nh c tay, m i c ng và có khi l i ran cái ng c mà thôi, song vì b i
th y n không c, nên n m m i m y b a mà trong mình th y y u l m.
Th ng Ð c v i con Tiên ó c n r i ch i, ch không làm chi; chúng nó bu n, con
Liên m i bày ra d y th ng Ð c ca. D y úng m t tháng th ng Ð c ã bi t ca b n h t.
Th y Ðàng b nh m i ph n ã gi m c n m ph n r i, m i bi u em mua hai cu n v n
qu c ng , ban ngày thì d y hai a nh h c ch còn ban êm thì d y chúng nó h c n. Con
nhà giàu trong làng th y th y d y hai a n y h c n, thì th a d p nên áp t i mà xin th y
y giùm. Th y ngh mình còn b nh ch a i âu c mà không c ng ch ng ích gì, nên
th y ch u d y ng cho hai a nh trong nhà h c theo cho d .
Ng i v c th y b th y mà l y Phó t ng g n m i l m n m nay, nhà c a ph i giao
cho m t a cháu gi giùm, lúa ru ng n m nào góp xong r i c ng ph i nh p v i lúa c a


th y Phó mà xài chung. Tuy trong nhà thì tôi t , ra ngoài ng thì làng dân ai c ng
th a c ng d , c ng kêu là bà Phó, nh ng mà có m t chút ó mà ph i ra công xem xét vi c
nhà cho ng i ta, r i m i n m l i ph i giao cho ng i ta h n hai ngàn gi lúa n a, ngh thi t
c quá. Ðã v y mà lúc th y Phó t tr n s p nh con gh l i nói nhi u l i s nh c, a thì
nói mình th y th y Phó giàu nên b ch ng mà ám xác ng gi t c a, a thì nói vì mình nên
th y Phó m i mang b nh mà t tr n.
Cô tr v nhà c mà , ngh n vi c ch ng thì h th n tr m b , mang chi cái thói
ham t c ham quy n, mà m i m y n m nay hao ti n t n c a không bi t bao nhiêu, l i còn
ph i mang ti ng l n ch ng, mang u b c ngh a. Cô ng bu n r u b ng nghe ch ng c
tr v , tuy cô không dám lòng trông con chìm c vào cái l ng x a, nh ng mà cô n m
ng i không an, coi ra tu ng nh cô th ng nh th y l m v y.
Ðêm nào cô c ng chong èn ng i mà suy ngh , n u th y Ðàng kêu c a thì ch c là cô
giày ch y ra ôm khóc r i n n n ôi cho th y dung th t i ngày x a, mà cô ng i i hoài
không nghe ai kêu, duy nghe canh tàn gà gáy vang rân, duy th y chích bóng trong phòng hiu
qu nh. Cách ít ngày cô l i nghe th y nhu m b nh, cô m i l n n m y nhà g n Phan H o
Tâm mà ch i. Tuy là cô gi b i ch i, song trong lòng cô thì cô quy t h i th m coi b nh
ch ng c a th y n ng nh th nào, và th y v có t d u oái t ng n cô chút nào không.
Ng i trong xóm thu t chuy n th y v có hai a nh cho cô nghe, l i nói b nh th y n ng
m, có th th y ph i u ng thu c lâu lâu m i m nh c.
Ngày nào cô c ng i qua i l i ngang tr c nhà Phan H o Tâm, r i ghé m y nhà g n
ó khi thì h i mua tr ng gà, khi thì m n ng i p t. M t b a n cô ng ng i trong
nhà bà C n, b ng th y th ng Ð c v i con Liên i l i ó ch i. Cô l y làm m ng m i h i
th m chuy n th y, l i th y lai a nh ng ngh nh cô em lòng th ng nên cô bi u chúng nó
i theo cô lên nhà cô ch i. Th ng Ð c v i con Liên b c vô nhà th y nhà c a kinh dinh,
gh t h c h thì ké né không dám ng i. Cô h i a trong nhà ch y i mua bánh em v
cho hai a nh n r i cô m i h i r ng: Hai cháu kêu ông th y ó b ng gi ng gì ? .
Hai a ngó nhau r i th a r ng: Th a, con kêu b ng th .
Cô c i r i nói r ng: Hai cháu bi t hôn? Qua ây là v cúa th y ó a, Th y gi n
qua r i b i h n m i l m n m nay không ch u v nhà. Hai cháu mu n ây v i qua hay
không. Nh mu n thì bi u th y v ây mà , ng hai cháu sung s ng t m thân. v i qua,
qua may áo qu n t t cho mà m .
Hai a ng i l ng thinh không nói i nói l i chi h t. Ch i m t h i r i th a v i cô mà
, vì s i ch i lâu th y r y. Cô cho m i a m t c c b c r i d n m i b a lên cô cho n
bánh. Hai a nh ra ng l y làm c ý nói nói c i c i, h i v i nhau t i sao th y có nhà
t, có v yêu nh v y mà l i không ch u v nhà l i trôi n i d y n làm chi cho c c thân
nh c trí. Tuy cô d n, song hai a nh v không dám nói ra mà h n m ba b a thì gi b i
ch i r i lên nhà cô mà n bánh.
Ngày n cô th y Ba S , là em th y Ðàng, i ngang qua nhà, cô li n m i vô r i khóc
lóc mà t lòng n l n l i ngày tr c, và xin cô Ba S làm ph c nói giùm cho th y h t gi n
ng tr v nuôi d ng cho thong th t m thân. Cô Ba S th y v y c ng ng lòng, nên h a
i anh lành m nh r i s ki m cách mà d ý.
Th y Ðàng u ng thu c h n b y tháng m i thi t m nh. Con Liên h c n tranh n
kìm lão thông còn th ng Ð c thì n kìm v i n cò cây nào c ng n g n b n. Hai a
i bi t c bi t ví t ch qu c ng r i h t. An T t xong r i th y m i c t n gói sách s a
so n mu n d t hai a nh mà i. T i b a y th y ng n m nói chuy n v i em r , thì em
gái th y trong bu ng b c ra ng i b ván bên kia têm tr u mà n r i h i th y r ng:
- Anh Hai, anh tính i âu n a hay sao mà ngày nay anh thu x p c ó v y?
- , qua tính sáng mai qua i B n Tre, M Cày ch i.
- Ý anh mu n em không dám cãi, ch thi t em th y anh i em bu n quá.
- y ch thu nay ó sao?


- Thu nay anh m nh gi i ch ng nói làm chi. Nay anh h n n m m i tu i r i, anh
ã già y u mà trong mình l i có b nh n a. Anh i xa nh m nh gi i ch ng nói gì
còn khi n y u thì có ai âu mà nh c y.
- Chí qua mu n thong th , m t ch tù túng qua ch u không c. Mà em bi u qua
ng i thì ti n âu có cho qua xài, c m âu có cho qua n.
o Tâm nghe nói t i ó li n ng i d y mà tr l i:
- Anh n xài bao nhiêu ó mà anh lo d v y. Anh nhà ây v ch ng tôi nuôi cho.
- ng có b ng t t thì tôi c m n l m. Song tôi bi t d ng n ch không ph i
giàu có chi. M y tháng nay tôi v ây làm t n c m t n n c mà l i còn t n thu c
men c a d ng n a, tôi ngh t i thì tôi ái ng i vô cùng. Tôi ch a n n cho
ng c, nay lành m nh r i l nào tôi còn theo mà làm nh c cho v ch ng
ng n a hay sao.
- Anh em mà n n báo ngh a n i gì.
Ba S xen vô mà nói r ng:
- Mà bây gi anh tính i làm vi c gì âu anh nói nghe th coi.
- Ði ra tr c d y n ki m ti n xài sau ch i luôn th .
- y n v y ch nhà ây l i d y không c hay sao? Con nhà giàu h h c
hi m ó, anh d y h mà n ti n, c n gì ph i i âu cho m t.
- nhà bu n l m, d y gi ng gì c.
- n Ð c là ch nhau rún c a mình, v ây sao anh l i bu n? Hay là v ây
anh nh chuy n c , anh xét ph n anh bây gi nghèo hèn, còn ph n ch Hai thì
giàu có, nên anh h th m r i anh bu n ph i không?
- Qua có h th n chi âu, qua c ý l m ch ! Cái nghèo c a qua ây gia tài c a h
ó d u bán cho h t i n a mua c ng không n i âu; em ng có t ng qua th y
giàu còn qua nghèo mà h th n.
- ! Anh khinh khi ng i ta quá!... Ð i này có cái chi quí h n ng ti n. Ph i h i
tr c anh ch u nh n nh c mà làm vi c quan, thì ngày nay có l anh ã làm t i Ð c
ph r i. Mà n u anh không ch u làm quan, thì anh n ng theo ch có l tr n i
anh c ng kh i c c kh . Em ngh thi t em ti c quá.
- Ph n em là àn bà, em âu có hi u tâm chí c a qua mà em nói.
- Em c ng bi t làm àn ông không mà n ch c c a v thi t c ng không t t gì ó.
Mà h i còn trai tráng anh tài trí, tay ch n, anh không thèm h ng nh
a v , thôi em c ng cho là ph i i. Nay anh ã già y u r i, n u anh c c ng c i
hoài thì...
- Em ng có nói qu y nh v y! Con ng i lúc còn tr thì hay làm b y, n ch ng
già r i m i s a tánh l i. Ph n anh ây, h i nh anh ã làm ph i, bây gi già r i
em l i bi u anh ph i s a l i mà làm qu y hay sao?
Th y Ðàng nói t i ó l m c m ng i d y mà ngó ngay Ba S . H o Tâm c ng ng i d y
n thu c mà hút, còn th ng Ð c v i con Liên thì ng d a t thu c lóng tai mà nghe. Th y
Ðàng t ng h ng r i nói:
- Th thì em mu n qua tr l i v c qua hay sao ch ?
Ba S ng i l ng thinh không tr l i. Th ng Ð c m y tháng nay n bánh lãnh ti n c a
cô Phó ã nhi u, có lòng c ao cho th y ch u tr v v i cô ng n m c cho sung s ng nên
nghe th y h i nh v y thì trong lòng h i h p trông coi th y tính l nào. Cách m t h i Ba S
i nói r ng:
- u anh ch u tr v v i ch thì ti n l m. Em bi t ch c h anh v thì ch m ng
m. Ch th y anh bây gi già y u nghèo nàn mà l i hay au m, thì ch th ng,
nên m y tháng nay ch c y ng i này ng i kia nói giùm mà không dám nói. Em
ngh n u anh tr v v i ch thì xong, b i vì...


-
Nín! Em ng nói b y. Em b ng chén n c em r i, em h t l i cho y chén
c hay không?
- i có c n gì. i này mi n là có ti n b c nhi u thì thôi.
- ? Khéo bày chuy n làm cho tôi mang nh c!
o Tâm th y anh v có s c gi n li n xen vô mà nói r ng:
- tôi nó tính qu y mà c ng có ch ph i ó anh. Anh xét l i ó mà coi, n u anh
v i ch , thì n m không c ng có c a cho mà n; thân anh ã sung s ng mà
anh em l i g n g i nhau c n a.
- Té ra d ng c ng v y n a sao?
Th y Ðàng tr l i có m y ti ng r i n m day m t vô vách mà ng không thèm nói chi
t. Th ng Ð c v i con Liên không hi u vi c nào mà nhà t t v p mà th y không thèm,
nên ngó nhau r i c ng d t nh u i ng .
ng ngày có lái buôn lúa l i xóm d n ghe b n i B n Tre mua lúa ng ch v
Ch Là mà bán. Th y Ðàng th a d p y m i xin quá giang mà i B n Tre. Khi th y ôm n
t hai a nh ra kh i nhà th y li n nói v i chúng nó r ng: Tao không dè s p ó là ti u
nh n, Tao nói thi t n ch t tao c ng không b c ch n v ó n a. Mà ngày nào tao có ch t
bây c ng ng cho chúng nó hay làm gì .

III

Ðêm r m tháng giêng, bóng tr ng t chói tr i Nam v ng v c, dòng n c xanh tràn
sông Tr c minh mông. T vàm K Hôn xu ng t i m m Tam L ch, tr i tr i n c n c ê h
tr ng gi i, gió ùa, m t n c lao xao mà l i r ng ng i coi nh th vàng trôi b c ch y Cách
t kho ngxa xa m i có m t chi c thuy n bu m tr ng, chèo x p, th gi a dòng cho n c
xuôi gió thu n a i. Hai bên sông cây c im lìm, m t giây lâu m i nghe ti ng tr ng tr canh
ng v ng.
Chi c ghe c a th y Ðàng ra kh i vàm K Hôn r i thì b n lái u ng h t, duy còn có
t chú tài công ng i phía sau, tay n m lèo, tay c p bánh lái, nh m dòng n c mà th linh
inh; êm khuya kho ng v ng, gió mát tr ng trong, anh ta h ng c nh ng tình nên c t ti ng
mà nói th L c Vân Tiên nghe inh i. Th y Ðàng n m trong mui l ng l ng suy i xét l i
nh ng th t c nh n tình, b ng nghe ti ng tài công nói th , th y ng a ngh , li n l m c m ng i
y l y cây n cò mà n theo ng gi i c n bu n chút nh. Chú lái v i hai a nh ng
ng nghe ti ng n c ng gi t mình th c d y, r i ng i nghe ch i vui v vô cùng. Chú lái mu n
cho b n ngh ng i cho yên, nên không kêu, chú m i b n thân t èn nhúm l a r i n u
c trà cho th y u ng.
Tài công nói th m t h i r i ngh . Th y Ðàng u ng n c r i m i bi u th ng Ð c l y
n kìm mà hòa v i th y, còn con Liên thì ca theo. Chú lái tuy là ng i lam l làm n, x a
nay nhà làm ru ng thì m ng s m tim lúa háp, ng i nghe i buôn thì m ng lo bán t mua
may, ch ch a bi t thú v phong l u là th nào, nh ng mà chú ng i nghe n ca m t h i r i
tâm th n ngh 7, mày m t ngáo ng , n u lúc y ai c c c h i chú v y ch n ca nh v y
mà hay d th nào, thì ch c chú nói nghe thì là hay, mà sao trong lòng ng n ng i bâng
khuâng, d ng nh th ng ai, nh ai, khó mà nói rõ ra cho c.
Con Liên ca m t thì l y n mà n, nh ng l i cho th ng Ð c ca, hai a thay i
i nhau ca bài b n h t. Chú lái l y làm c ý, mà chú tài công c ng r t vui lòng. Th y
Ðàng h i hôm n m l ng l ngh n vi c i thì bu n th m, mà ch ng th y n cho hai a
nh ca m t h i r i thì th y quên h t nh ng chuy n x a, s c m t hân hoan, t m lòng nhàn l c.

7
mê khoái


Ghe xu ng t i B n Tre th y Ðàng t n chú lái r i ôm n d t hai a nh lên b , tìm
nhà ông Phán C m là b n h c thu nh mà th m. Ông Phán C m th y th y thì m ng r vô
cùng. Th y dòm nhà ông Phán th y ch ng d n h c h , tôi t r n r , v con lòe lo t, th y ngh
n cách l p nghi p c a ng i giúp vi c quan thì th y có ý c i th m. Nh ng mà anh em h i
nh h c m t tr ng, yêu m n nhau, mà ã lâu r i không có d p g p nhau, nên th y không n
chi t báng nhau, th y m i h i th m gia o coi ông Phán làm n l i h i th nào cho bi t. Ông
Phán nghe h i n vi c nhà thì c ý bèn nói thi t r ng t khi ông i l i B n Tre n nay k
ã h n m i n m r i, lúc ban u, thi t ông ch ng c khá cho l m, song m y n m sau ây
dân s quen bi t ông nhi u, r i thì ti n b c vô nh n c, ngày nào c ng ki m chác n m m i
ng, mà n u g p m y v l n thì ông l i có t i n m ba ch c. Ông Phán t vi c mình r i m i
i th m l i th y Ðàng. Th y th y ông Phán l y tình thi t mà ãi mình, l i có ý mu n t lòng
nhàm chán th t c c a mình cho ông Phán bi t nên c ng không gi u gi m, bèn thu t h t các
vi c c a mình cho ông Phán nghe.
Ông Phán nghe th y Ðàng nói h t u uôi r i, trong b ng h i chê th m r ng th y
không bi t th a th , nh ng vì anh em th ng nhau, nay mình c khá còn anh em mình
nghèo, n u không giúp nhau thì s mi ng thiên h h c i mình b t ngh a, b i v y cho nên
ông Phán m i c m th y l i ó, tr c là anh em sum hi p v i nhau cho vui, sau n a ông
ki m ng i h c n cho th y d y, kh i i âu c c kh .
Cô Phán là ng i àn bà hay chi u theo ý ch ng, mà cô l i có tánh ham nghe n
nghe ca, có ban hát c i l ng nào l i hát t i B n Tre, h hát m y êm thì cô xem m y êm,
u ca hay ca d , d u tu ng tr ng l p luân th ng thu n m , hay là di n h i phong t c suy
i, cô c ng ch ng c u mi n là nghe ti ng àn gi ng ca thì cô vui, ch ng k chi l p lang
tu ng t p. Cô nghe ông Phán nói th y Ðàng n cây nào c ng t i, còn hai a bài nào ca
ng gi i, thì cô có ý m ng th m; ch ng nghe nói th y Ðàng ch u mà d y n thì cô l y
làm c ý l m. Cô s th y Ðàng ng i ngùng không lâu, nên ông Phán i h u thì cô nhà b i
buôi ti p ãi th y r t ân c n.
Chi u th b y ông Phán d n ti c m i m y th y trong t nh n n u ng ch i, r i th y
Ðàng v i hai a nh n ca, thì khách ng i nghe ch ng ai mà không khen ng i. B a sau có
m sáu th y n xin h c n, l n l n r i con nhà giàu r i rác c ng n xin h c, Th y Ðàng
ban êm thì d y n, còn ban ngày h ông Phán i h u r i thì nhà th y d y con Liên v i
th ng Ð c h c ch , l i d y cách c x v i ng i i, nh t là th y khuyên hai tr i ph i
gi gìn danh d cho v n toàn.
Th y Ðàng t i nhà ông Phán C m trót ba n m, v ch ng ông Phán c ng vui v luôn
luôn nh ngày m i n. Th ng Ð c tuy n no m c m, l i m y th y th y nó b t thi p th ng
hay cho nó ti n mà xài ch i, nh ng mà có êm nó n m nh n Ba Th i thì nó ch a chan gi t
y. Ông Phán có m t a con trai còn h c ngoài Hà N i, nên trong nhà ch ng có tr nh
ng b u b n cho vui, túng th nó ph i ch i v i con Liên; tuy con gái ch i không c vui,
song g n g i nhau nhi u ngày r i l n l n kh ng khít cùng nhau nên yêu n n nhau c ng nh
anh em ru t.
a n ông Phán xin phép ngh m i ngày ng v Biên Hòa mà th m c h ng. Cô
Phán nhà v i th y Ðàng, câu chuy n vãn, cách ng ngói, coi có ý l l i. Th y l y làm b t
bình, bèn gi ch c i M Cày th m bà con, th y hai a nh l i, còn th y xách va-li
xu ng tàu i m t. Ông Phán i Biên Hòa v hai ba ngày r i th y m i tr v . Th y ó c
a tháng n a r i th y còn nói v i ông Phán cho th y qua Trà Vinh ch i ít b a. Ông Phán
ng th y i ít b a r i tr l i, nên không c m c ng làm gì. Th y Ðàng i t giã m y ng i
c n thì h ti n hành m i ng i ôi ba ch c ng b c, trong túi th y c ng c ng ch n
t tr m r i ng b c.
Th y Ðàng s v ch ng ông Phán nghi th y i luôn không tr l i, r i c m th y thì khó
cho th y thoát thân, b i v y th y em theo có vài cái áo qu n v i m y cây n, th y l i
chút ít hành lý cho ông Phán và m y th y h c n tin th y s tr l i.


Khi tàu ch y kh i b n r i, th y Ðàng ng i ngó quang c nh hai bên mé sông th y ngh
th thái nh n tình thì th y l c u chán n n. Th y kêu th ng Ð c l i ng i m t bên th y r i
th y nói: y con, x a nay thiên h h th ng khinh b m y th y d y n, h cho th y n
là b m bãi. Th y không hi u vì c nào mà th y n l i ch u ti ng nh nh v y. Nay th y m i
hi u, n u th y n mà không bi t gi danh giá t ch ng kh i mang nh ó con .
Th ng Ð c nghe nói không hi u ý th y bèn h i r ng: Th a th y, t i sao mà th y nói
y? .
Th y Ðàng v n thu c hút r i nói ti p r ng: Phàm àn bà con gái ph n nhi u u a
nghe n. Mà ti ng n c a Vi t Nam thì là giéo gi c r r , nghe ca b t th ng, b t nh , b t
m, b t ng tình, b i v y cho nên ngón n t i ch ng nào thì càng làm cho àn bà con gái
mê ch ng n y. N u làm th y n mà không chánh tâm, không tr ng ngh a, thì thi u chi d p
làm cho b n qu n thoa m t ti t m t trinh. Mà x a nay b n th y n có bao nhiêu ng i c
chánh tâm, bi t tr ng ngh a? B i v y cho nên mang ti ng b m bãi c ng ph i ch nào không.
Th y coi con còn nh mà ngón n ã t i r i, ch c ch ng con khôn l n cây cò v i cây kìm
a con ch ng ai n c. V y con ph i nh l i th y d n, n u ngày sau con có ngh nghi p
nào khác thì con ng có d y n; ví b ng con không có ngh , con ph i ra làm th y n thì
con ph i ráng mà chánh tâm tr ng ngh a cho l m m i .
Th ng Ð c ngó con Liên mà c i chúm chím r i day l i h i th y Ðàng:
- Mình i Trà Vinh ây r i ch ng nào tr v nhà ông Phán v y th y?
- Ði luôn ch không v n a.
- Sao v y th y?
- u tr v ó s có ngày tao ph i mang nh c.
- u v y sách v i áo qu n th y còn l i ó, th y b h t sao?
- ki m ch yên r i tao s vi t th m n ông Phán g i qua.
n hai gi chi u tàu súp lê nghe ình i. Trên c u tàu mà Trà Vinh thiên h lao xao,
ch c r c bà con, ng i h i th m b u b n. Phía trong, xe kéo u s p hàng ngay bót, b n
xa phu ch y l ng x ng m i khách lên xe. Chú p8 ng gi a c u tay c m roi mây, mi ng h i
gi y thu thân, vinh m t châu mày coi oai nghi l m li t.
Th y Ðàng xách va-li b c lên c u ngo c m t tên xa phu l i mà trao cho nó bi u xách
en lên xe, r i th y vói xu ng tàu mà l y m y túi n và v n cho hai a nh leo lên. Th y
t kh n en m c áo dài l t b t, mà l i g p d p l n x n nên r i sút r t h t m t chi c giày
hàm ch xu ng d i kinh. Lúc th y ng l i i ó chú b p ng gi a c u l i kêu: Ê! Ông
già kia, trình gi y thu thân ra coi nào . Th y nghe nh ng mà m c l n x n v i chi c giày nên
không tr l i. Ch ng hai a nh lên xong r i th y rút chi c giày còn l i ó trao cho con Liên
m, r i d t nhau i l i xe. Lúc i ngang qua chú b p thì th y chú ng xét gi y thu thân
t ng i khách trú th y m i i luôn. Chú b p dòm th y bèn kêu tr l i mà h i r ng: Sao
không trình gi y thu thân? Tr n i âu ó? . Th y nghe gi ng vô l thì gi n l m, nh ng vì
th y bi t lu t phép, th y s trái phép n c nên không dám ôi co. Th y m bóp l y gi y thu
thân a cho chú b p xem, chú b p tr n m t ngó th y l m l m, còn th y thì li c ngó
ngang, b khinh b l m. Chú b p m ra coi r i tr gi y l i cho th y, mà khoát tay bi u i, b
ch thi n là x c x c.
Th y ng gi n trong lòng, mà ch ng i l i g n t i xe, th y l i nghe ti ng la hét om
sòm. Th y day l i thì th y chú b p l i c m roi mà ánh b lên u m t ng i trai ch ng hai
i l m, hai m i sáu tu i, m c qu n v i en c , áo v i tr ng c t, coi b thì bi t là m t
nông phu quê mùa d t nát trong làng. Th y th y v y l y làm b t bình, d n lòng không c
bèn b m y túi n ch y l i gi t roi mà n t r ng: y ngang quá! M y có phép nào mà c
ánh ng i ta. Nh ng i ta có t i thì b t gi i ng i ta n tòa b ho c tòa án cho quan phân
, ch sao m y c gióc9 roi trên u ng i ta v y? .

8
h s
9
qu t, dùng roi ánh

Ho bieu chanh cay dang mui doi

Ho bieu chanh cay dang mui doi

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (14)

Viewers also liked

Viewers also liked (6)

Similar to Ho bieu chanh cay dang mui doi

Similar to Ho bieu chanh cay dang mui doi (20)

More from Kelsi Luist

More from Kelsi Luist (9)

Ho bieu chanh cay dang mui doi