monetary value, cost-effectiveness, the concept of economics, costs, benefits, trade-off

1. ‫اقتصاد‬ ‫غتيائي‬‫و‬‫ر‬
Health Economics
FEBRUARY23, 2014
( ‫هللا‬ ‫کليم‬ :‫ژباړه‬
‫وردګ‬
)
‫ارغندابی‬ ‫دوکتور‬:‫استاد‬‫الرښود‬

2. 1
‫الرحيم‬‫الرحمن‬‫هللا‬ ‫بسم‬
‫اقتصاد‬ ‫روغتيائي‬
‫تاسو‬ ‫يې‬‫ولې‬‫او‬
‫لرئ؟‬ ‫ضرورت‬‫ته‬‫پوهې‬ ‫اړه‬ ‫په‬
‫د‬ ‫اقتصاد‬ ‫ژبه‬ ‫ساده‬ ‫په‬
‫قلتونو‬
(Scarcity)
.‫ده‬ ‫پوهه‬
‫قلت‬ ‫او‬
‫ۍ‬ ‫بېوس‬ ‫کې‬ ‫کولو‬ ‫پوره‬ ‫په‬ ‫ضرورتونو‬ ‫ټولو‬ ‫د‬
‫ويل‬ ‫ته‬
‫ي‬‫کېږ‬
.
‫يې‬‫مخې‬‫له‬‫چې‬
‫ي‬‫ممکنو‬‫ل‬‫نيو‬‫تصاميمو‬‫سختو‬‫د‬‫چې‬‫ي‬‫کړ‬‫تطبيق‬‫او‬‫امنځته‬‫ر‬‫سيستم‬‫يو‬‫ې‬ ‫داس‬‫ي‬‫کو‬‫هڅه‬‫اقتصاد‬
.‫ۍ‬‫شاملېږ‬ ‫ې‬ ‫پکښ‬ ‫هم‬ ‫تاسو‬
ً
‫معموال‬ ‫چې‬ ‫ي‬‫تأمينو‬ ‫ګټې‬‫خلکو‬ ‫ډېرو‬ ‫د‬ ‫ې‬‫الر‬ ‫دې‬ ‫له‬ ‫او‬
‫د‬‫ساحه‬‫اقتصاد‬‫روغتيائي‬‫د‬
Healthcare
‫عبارت‬‫څخه‬‫تطبيق‬‫له‬‫نظريو‬‫او‬‫وسائلو‬‫اقتصادي‬‫همدې‬‫د‬‫کې‬‫ۍ‬‫نړ‬‫په‬
،‫توګه‬ ‫عمومي‬ ‫په‬ ‫او‬ ،‫ده‬
Healthcare
‫منبع‬ ‫مخ‬ ‫سره‬ ‫قلت‬ ‫له‬ ‫يوه‬
(Resource)
‫د‬
‫او‬ ‫کولی؛‬ ‫پوره‬ ‫ي‬ ‫نش‬ ‫اړتيا‬ ‫هره‬ ‫چې‬ ‫ه‬
‫هم‬‫تاسو‬‫وخت‬‫ځينې‬ ‫متأسفانه‬
‫قلته‬‫لدې‬
‫متأثر‬
‫ۍ‬‫کېږ‬ ‫ه‬
.
‫خ‬‫د‬‫خلک‬‫ډېر‬
‫ضي‬‫پيسو‬‫پلو‬
‫ځوروونکی‬‫ټولو‬‫تر‬‫او‬.‫ي‬‫خوښو‬‫نه‬‫اع‬
‫يې‬‫لپاره‬‫کتلو‬‫د‬‫يواځې‬‫چې‬‫دي‬‫ل‬‫انيو‬‫ر‬‫څه‬‫هغه‬‫د‬
‫په‬ ‫پيسو‬ ‫د‬ ‫(ارزښت‬ ‫ل‬‫ټو‬ ‫مونږ‬ ‫ټکو؛‬ ‫لنډو‬ ‫په‬ .‫ي‬ ‫ش‬ ‫تمام‬ ‫لوېدلو‬ ‫کاره‬ ‫له‬ ‫او‬ ‫ماتېدلو‬ ‫په‬ ‫ايستل‬ ‫ا‬‫ر‬ ‫کارتنه‬ ‫له‬
‫بدل‬
‫کې‬
Value
formoney/
‫روغتيائي‬‫د‬‫چې‬‫ي‬‫کو‬‫هڅه‬‫پوه‬‫اقتصاد‬‫روغتيائي‬.‫دی‬‫هم‬‫هدف‬‫اقتصادپوه‬‫روغتيائي‬‫د‬‫همدا‬‫چې‬،‫غواړو‬)
‫په‬ ‫پيسو‬ ‫د‬ ‫سره‬ ‫کوونکي‬ ‫عرضه‬ ‫له‬ ‫خدماتو‬
‫بدل‬
‫خدمات‬ ‫ارزښته‬ ‫با‬ ‫د‬ ‫کې‬
‫ياهم‬ ‫او‬ ،‫ي‬‫وکړ‬ ‫مرسته‬ ‫کې‬ ‫کولو‬ ‫اندې‬‫ړ‬‫و‬ ‫په‬ ‫و‬
‫په‬ ‫پيسو‬ ‫(د‬ ‫کولی‬ ‫ي‬ ‫نش‬ ‫چې‬ ‫ي‬‫وکړ‬ ‫ی‬‫مخنيو‬ ‫اچوونې‬ ‫پانګې‬ ‫له‬ ‫کې‬ ‫څه‬ ‫ې‬ ‫پداس‬
‫بد‬
‫ل‬
‫څه‬ ‫نو‬ ‫اوس‬ .‫ي‬‫کړ‬ ‫عرضه‬ )‫ارزښت‬ ‫کې‬
‫د‬ ‫ارزښت‬ ‫اعظمي‬ ‫شو‬ ‫کولی‬ ‫ل‬‫ډو‬
‫پيسو‬
‫کړو؟‬ ‫برخه‬ ‫په‬ ‫ور‬‫ته‬ ‫مريض‬‫او‬ ‫شفاخانې‬ ،‫خدماتو‬ ‫روغتيائي‬‫کې‬‫بدل‬ ‫په‬
‫په‬‫پيسو‬‫(د‬
ً
‫اصال‬‫ته‬‫مونږ‬....‫شو‬‫والړ‬‫پرشا‬‫ګام‬‫لنډ‬‫يو‬‫اځۍ‬‫ر‬
‫بدل‬
‫ډېرو‬‫چې‬‫لدې‬‫سره‬‫دا‬‫؟‬‫ي‬‫لر‬‫معنی‬‫څه‬)‫ارزښت‬‫کې‬
‫خلکو‬
،‫ي‬‫لر‬‫مفهوم‬‫واضح‬‫يو‬‫ته‬
‫ډېر‬.‫ي‬‫ورکړ‬‫معناګانې‬‫څو‬‫مخې‬‫له‬‫استعمالېدو‬‫د‬‫کې‬‫موضوعاتو‬‫مختلفو‬‫په‬‫ي‬ ‫ش‬‫کېدای‬
‫په‬ ‫پيسو‬ ‫(د‬ ‫اوړل‬‫ر‬‫السته‬ ‫بيه‬‫لږه‬‫په‬ ‫توکي‬ ‫مطلوب‬ ‫د‬ ‫خلک‬ ‫ځله‬
‫بدل‬
.‫بولي‬)‫ارزښت‬ ‫کې‬
========================================================================
۱-۱
‫په‬‫پيسو‬ ‫د‬ :‫مثال‬
‫بدل‬
‫ارزښت؟‬ ‫کې‬
‫په‬ ‫ې‬‫یواز‬ .‫و‬ ‫ارزښت‬ ‫ی‬‫لو‬ ‫يو‬ ‫کې‬ ‫مقابل‬ ‫په‬ ‫پيسو‬ ‫د‬ ‫موټر‬ ‫(زما‬
۵۰۰
‫ورته‬ ‫کې‬ ‫ژوند‬ ‫پخپل‬ ‫ټولو‬ ‫مونږ‬ ).‫ی‬‫انيو‬‫ر‬ ‫مې‬ ‫يورو‬
‫ترټولو‬‫کتلو‬‫د‬‫ته‬‫توکيو‬‫دا‬‫هم‬‫نه‬‫او‬،‫کېدلی‬‫ريښتيا‬‫ي‬ ‫نش‬‫همېشه‬‫مفهوم‬‫ژور‬‫جملې‬‫ددې‬‫چې‬‫پوهېږو‬‫ل‬‫ټو‬‫او‬،‫ې‬‫کړ‬‫ې‬‫خبر‬
.‫ده‬ ‫الره‬ ‫ښه‬
•
‫تر‬‫موټر‬ ‫دا‬‫ې‬‫چېر‬‫که‬ ‫ي‬‫و‬ ‫به‬ ‫څنګه‬
‫؟‬‫ي‬‫ورکړ‬ ‫عوارض‬ ‫ډېر‬ ‫انو‬‫ر‬‫موټ‬ ‫متبادلو‬ ‫نورو‬
•
‫؟‬‫ي‬‫لر‬ ‫ونه‬ ‫سهولتونه‬ ‫ي‬‫شو‬ ‫غوښتل‬‫ل‬‫ټو‬‫ې‬‫چېر‬‫که‬ ‫ي‬‫و‬ ‫به‬ ‫څنګه‬

3. 2
•
‫؟‬‫ي‬‫و‬ ‫ډېر‬ ‫ترنورو‬ ‫مصارف‬ ‫تېلو‬ ‫د‬ ‫يې‬‫ې‬‫چېر‬‫که‬ ‫ي‬‫و‬ ‫به‬ ‫څنګه‬
‫ندی‬ ‫سر‬ ‫مو‬ ‫ارزېدنه‬ ‫واقعي‬ ‫په‬ ‫او‬ ،‫ی‬‫کړ‬ ‫تمرکز‬ ‫بيه‬ ‫په‬ ‫ې‬‫يواز‬ ‫تاسو‬ .‫بولي‬ )‫اقتصاد‬ ‫(کاذب‬ ‫مفکوره‬ ‫دا‬ ‫خلک‬ ‫ځينې‬
‫دد‬‫ي‬ ‫س‬ ‫کېدای‬ .‫خوږولی‬
‫په‬ ‫تاسو‬ ‫چې‬ ‫ي‬ ‫ش‬ ‫تمام‬ ‫ډېر‬ ‫موټر‬‫ترهغه‬ ‫مصارف‬‫مهاله‬ ‫اوږد‬ ‫موټر‬‫ې‬
۱۰۰۰
.‫شوای‬ ‫ی‬‫انيو‬‫ر‬ ‫يورو‬
========================================================================
‫په‬‫پيسو‬‫(د‬‫چې‬‫ي‬ ‫ش‬‫کېدای‬‫نو‬
‫بدل‬
ً
‫تقريبا‬‫مونږ‬.‫وګرځي‬‫مفهوم‬‫ايستونکی‬‫خطا‬‫يو‬)‫ارزښت‬‫کې‬
‫سربېره‬‫بيې‬‫پر‬
‫نورو‬‫د‬
‫وخت‬ ‫څومره‬ ‫د‬ ‫او‬ ،‫انيسو‬‫ر‬ ‫يې‬ ‫لپاره‬ ‫څه‬ ‫د‬ ،‫انيسو‬‫ر‬ ‫څه‬ ‫چې‬ ‫وو‬ ‫ځير‬ ‫بايد‬ ‫مونږ‬ .‫لرو‬ ‫ضرورت‬ ‫ته‬ ‫نيولو‬ ‫کې‬ ‫نظر‬ ‫په‬ ‫شيانو‬
‫کې‬ ‫پام‬ ‫په‬ ‫ګټې‬ ‫اوږدمهالې‬ ‫مصنوعاتو‬ ‫د‬ ‫بايد‬ ‫مونږ‬ ،‫ژبه‬ ‫په‬ ‫اقتصاد‬ ‫د‬ .‫کاروو‬ ‫يې‬ ‫لپاره‬
‫بايد‬ ‫مونږ‬ ‫ژبه‬ ‫رسمي‬ ‫په‬ ‫او‬ ،‫ونيسو‬
Cost-effectiveness
.‫ولرو‬‫کې‬ ‫پام‬ ‫په‬
‫(د‬ ‫نظريه‬ ‫تړلې‬ ‫يوه‬ ‫سره‬ ‫لدې‬ ‫اقتصادپوهان‬
efficiency
‫د‬ ‫خاطر‬ ‫په‬ ‫رسېدلو‬ ‫د‬ ‫ته‬ ‫نتيجې‬ ‫هغه‬ ‫او‬ .‫کاروي‬ )‫نامه‬ ‫په‬
‫منبع‬ ‫ې‬‫يو‬
Resource
.‫ده‬ ‫ي‬‫ګير‬ ‫اندازه‬ ‫کارولو‬ ‫ښه‬ ‫د‬
‫وغږې‬
ً
‫مفصال‬ ‫وروسته‬ ‫اړه‬ ‫په‬ ‫نظريې‬ ‫ددې‬ ‫به‬ ‫مونږ‬
‫لنډو‬ ‫په‬ ‫مګر‬ ،‫ږو‬
‫ټکو‬
:
‫چې‬ ‫يوڅه‬
Cost-effective
ً
‫معموال‬ ‫ي‬‫و‬
Efficient
.‫ي‬‫و‬ ‫هم‬
(‫د‬‫هم‬‫يوه‬‫يو‬‫ر‬‫نظ‬‫ساده‬‫ډېرو‬‫له‬‫کې‬‫اقتصاد‬‫په‬
OpportunityCost
/
‫په‬
ً
‫معموال‬‫مګر‬،‫ده‬)‫بيه‬‫فرصت‬‫د‬
‫نظر‬‫ساده‬
‫ي‬‫پوهېږ‬ ‫ې‬‫پر‬ ‫نه‬ ‫څوک‬
‫شوم؛‬ ‫بلد‬ ‫سره‬ ‫مفهوم‬ ‫لدې‬ ‫کوچنيتوب‬ ‫ډېر‬ ‫په‬ ‫چې‬ ‫وم‬ ‫نېکمرغه‬ ‫ډېر‬ ‫زه‬ .
‫جېب‬ ‫يوڅه‬ ‫مې‬ ‫به‬ ‫پالر‬
‫فکر‬ ‫د‬ ‫اړه‬ ‫په‬ ‫بيې‬ ‫د‬ ‫فرصت‬ ‫د‬ ‫دا‬ .)!‫ې‬ ‫ش‬ ‫مصرفولی‬ ‫يې‬ ‫ځل‬ ‫يو‬ ‫يواځې‬ ‫چې‬ ‫ي‬‫و‬ ‫دې‬ ‫ياد‬ ‫(په‬ :‫يې‬ ‫به‬ ‫ويل‬ ‫اته‬‫ر‬ ‫او‬ ‫اکولو‬‫ر‬ ‫خرڅ‬
‫شو‬ ‫کولی‬ ‫ما‬ ‫نو‬ ،‫انيسم‬‫ر‬ ‫ټوټه‬ ‫يوه‬ ‫چاکلېټو‬ ‫د‬ ‫غوښتلی‬ ‫ملي‬‫ز‬ ‫ما‬ ‫ې‬‫چېر‬ ‫که‬ .‫دۍ‬ ‫مثال‬ ‫کامل‬ ‫ترټولو‬ ‫کولو‬
‫ا‬
‫دا‬ ‫به‬ ‫دې‬ ‫مګر‬ ،‫ی‬
‫نور‬‫به‬‫ما‬‫چې‬‫ورکوله‬‫معنی‬
.‫شوای‬‫مصرفولی‬‫روپۍ‬‫خپلې‬‫يوځل‬‫ې‬‫يواز‬‫ما‬‫ځکه‬،‫لودې‬‫ر‬‫د‬‫نه‬‫ې‬ ‫پيس‬‫لپاره‬‫انيولو‬‫ر‬‫د‬‫بوتالنو‬‫د‬
‫خپلو‬ ‫د‬ ‫مونږ‬ ‫چې‬ ‫دې‬ ‫څه‬ ‫هغه‬ ‫دا‬ ‫او‬ .‫تمامېدل‬ ‫بيه‬ ‫په‬ ‫فرصت‬ ‫د‬ ‫انيولو‬‫ر‬ ‫د‬ ‫بوتالنو‬ ‫د‬ ‫اخيستل‬ ‫ټوټې‬ ‫ې‬‫يو‬ ‫د‬ ‫چاکلېټو‬ ‫د‬ ‫نو‬
.‫غورځولي‬ ‫پامه‬ ‫له‬ ‫کې‬ ‫نيولو‬ ‫په‬ ‫تصاميمو‬
‫د‬ ‫فرصتونو‬ ‫د‬ ‫زما‬ ‫ورځ‬ ‫نن‬
‫بي‬
‫و‬
‫ترم‬
‫ل‬‫انتخابو‬ ‫ې‬‫يو‬ ‫د‬ ‫نځ‬
(Opportunity Cost
trade-offs)
( ‫دي‬‫ل‬‫ډو‬ ‫دې‬‫په‬
‫آيا‬
‫که‬ ‫نو‬ ‫وکړم!)؛‬ ‫سفر‬‫ته‬‫ر‬‫چې‬ ‫لپاره‬ ‫سياحت‬ ‫د‬‫که‬ ‫او‬‫واخلم‬‫موټر‬‫ی‬‫نو‬ ‫يو‬‫کال‬‫سږ‬ ‫بايد‬ ‫زه‬
( ‫بيه‬ ‫فرصت‬‫ددې‬ ،‫شم‬ ‫والړ‬ ‫چکر‬ ‫په‬‫زه‬ ‫ې‬‫چېر‬
OpportunityCost
.‫انيولی‬‫ر‬ ‫نشم‬ ‫نور‬‫يې‬ ‫زه‬‫چې‬ ‫ي‬‫و‬ ‫موټر‬‫ی‬‫نو‬ ‫هغه‬ ‫به‬ )
‫ا‬ ‫روغتيائي‬ ‫په‬
‫توزين‬‫هغه‬ ‫نظريه‬‫دا‬،‫کې‬ ‫قتصاد‬
(Trade-off)
‫د‬ ‫بايد‬ ‫يې‬‫ان‬‫ر‬‫ډاکټ‬ ‫او‬‫ان‬‫ر‬‫مدي‬ ‫چې‬ ‫ي‬‫کو‬ ‫تشرېح‬ ‫ښه‬ ‫ډېر‬
.‫ي‬ ‫ونيس‬ ‫کې‬ ‫نظر‬ ‫په‬ ‫پرمهال‬ ‫مصرف‬ ‫د‬ ‫منابعو‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫چوکاټ‬ ‫په‬ ‫خدماتو‬ ‫روغتيائي‬
‫ابرولو‬‫ر‬‫ب‬ ‫د‬ ‫خدمت‬ ‫روغتيائي‬ ‫يوه‬ ‫د‬
‫ې‬ ‫داس‬ ‫بل‬ ‫يوه‬ ‫د‬‫بيه‬ ‫ريښتيني‬
Healthcare
‫ه‬ ‫هغه‬ ‫چې‬ ‫دي‬ ‫ل‬‫ورکو‬ ‫السه‬‫له‬ ‫خدمت‬
.‫دی‬‫مفيد‬ ‫کې‬‫ځای‬ ‫پخپل‬‫م‬
‫مهال‬ ‫تردې‬ ‫يې‬ ‫تاسو‬ ‫يو؛‬ ‫اقتصادپوهان‬ ‫ل‬‫ټو‬ ‫مونږ‬ ‫چې‬ ‫ۍ‬‫و‬ ‫رسيدلي‬ ‫ته‬ ‫نتيچې‬ ‫دې‬ ‫ي‬‫نو‬ ‫به‬ ‫تاسو‬ ‫چې‬ ‫لرم‬ ‫تمه‬ ‫زه‬
‫ه‬
‫په‬
‫ورسره‬‫مخه‬‫له‬‫وار‬‫تاسو‬‫چې‬‫ي‬‫لر‬‫ل‬‫اصو‬‫مشترک‬‫ې‬ ‫داس‬‫ارزونې‬‫اقتصادي‬‫ټولې‬!‫ومنئ‬‫يې‬‫به‬‫ژر‬‫مګر‬،‫منلی‬‫ي‬ ‫نش‬‫ل‬‫ډو‬‫بشپړ‬
‫کوو‬ ‫خاطر‬ ‫په‬ ‫لو‬‫ړ‬‫او‬‫ر‬ ‫دالسه‬ ‫يوڅه‬ ‫د‬ ‫يې‬ ‫مونږ‬ ‫چې‬ ‫دي‬ ‫ل‬‫ارزو‬ ‫مصرف‬ ‫هغه‬ ‫د‬ ‫دا‬ ‫او‬ .‫یئ‬ ‫بلد‬
(Costs)
‫ل‬‫ارزو‬ ‫څه‬ ‫دهغه‬ ‫او‬
‫اځي‬‫ر‬ ‫السته‬‫کې‬‫نتيجه‬ ‫په‬ ‫معاملې‬ ‫ددې‬ ‫چې‬ ‫دي‬
(Benefits)
.

4. 3
‫کافي‬/‫قهوه‬‫يوه‬‫مخې‬‫له‬‫کوڅې‬‫د‬‫بايد‬‫زه‬‫آيا‬.‫يم‬‫ی‬‫تږ‬‫زه‬:‫کوم‬‫اندې‬‫ړ‬‫و‬‫مثال‬‫يکشنبې‬‫وصفي‬‫ې‬‫يو‬‫د‬‫زه‬‫يې‬‫دلته‬
(Coffee)
‫صبر‬ ‫رسېدلو‬ ‫تر‬ ‫ته‬ ‫کور‬ ‫زه‬ ‫که‬ ‫او‬ ،‫ي‬‫و‬ ‫تللی‬ ‫ې‬‫پر‬ ‫مې‬ ‫په‬ ‫ې‬ ‫پيس‬ ‫ې‬‫ډېر‬ ‫چې‬ ‫کې‬ ‫حال‬ ‫ې‬ ‫پداس‬ ‫وڅښم‬ ‫يې‬ ‫ي‬ ‫سمالس‬ ‫او‬ ،‫انيسم‬‫ر‬
‫ډېره‬‫په‬‫زه‬‫ي‬‫و‬‫ی‬‫کړ‬‫فکر‬‫اړه‬‫په‬‫يې‬‫ما‬‫چې‬‫لدې‬‫پرته‬‫وزغمم؟؛‬‫تنده‬‫وخته‬‫ترهغه‬‫مګر‬،‫وڅښم‬‫کافي‬‫مصرف‬‫لږ‬‫په‬‫او‬،‫وکړم‬
/‫بيې‬‫توګه‬‫ساده‬
Costs
‫کافي‬‫ي‬ ‫سمالس‬‫د‬‫بيه‬‫(لوړه‬
/‫ګټو‬‫د‬)‫لپاره‬
Benefits
)‫(خړوبېدل‬
‫اندې‬‫ړ‬‫و‬‫په‬
‫مقايسه‬
‫باآلخره‬‫او‬،‫کوم‬
‫مالي‬‫هره‬‫په‬
ً
‫معموال‬‫مونږ‬‫چې‬‫معنی‬‫پدې‬‫دا‬‫او‬.‫ورکړم‬‫ترجېح‬‫ته‬‫انيولو‬‫ر‬‫کافي‬‫د‬‫زه‬‫ښايي‬‫يې‬‫کې‬‫نتيجه‬‫په‬‫چې‬‫نيسم‬‫تصميم‬
‫کې‬ ‫معامله‬
‫تحليلونه‬ ‫اقتصادي‬‫مخې‬ ‫له‬‫غرايزو‬‫د‬
‫ارزولی‬‫پوهان‬ ‫اقتصاد‬ ‫ې‬‫يواز‬ ‫دا‬ ‫او‬ ،‫کوو‬
.‫ي‬ ‫ش‬
‫او‬ ‫علمي‬ ‫د‬ ‫منطق‬ ‫اقتصادي‬ ‫يو‬ ‫چې‬ ‫ۍ‬‫ورسېږ‬ ‫به‬ ‫ته‬ ‫پايلې‬ ‫دې‬ ،‫ۍ‬‫وکړ‬ ‫فکر‬ ‫اړه‬ ‫په‬ ‫اقتصاد‬ ‫روغتيائي‬ ‫د‬ ‫چې‬ ‫کله‬ ‫نو‬
‫ورک‬‫وسعت‬‫او‬‫ي‬‫آسانو‬‫ډېره‬‫نيونه‬‫تصميم‬‫کې‬‫پالنه‬‫روغتيا‬‫په‬‫مټ‬‫په‬‫روش‬‫سيستماتيک‬
‫ووايو‬‫سپينه‬‫يې‬‫بيخي‬‫که‬‫چې‬‫ي‬‫و‬
‫ې‬‫يواز‬ ‫ځله‬ ‫ډېر‬ ‫نو‬
‫عقل‬/‫قضاوت‬‫سالم‬ ‫يوه‬‫د‬
(CommonSense)
.‫ده‬‫نتيجه‬
‫ي‬‫کېږ‬‫موندل‬‫نه‬‫آسانه‬‫په‬‫دومره‬‫تل‬‫قضاوت‬‫سليم‬‫هم‬‫بيا‬‫خو‬
‫؛‬
‫چې‬
‫امله‬‫له‬
‫يې‬
‫ترڅو‬‫ې‬‫شو‬‫اندې‬‫ړ‬‫و‬‫طريقې‬‫مختلفې‬
‫اقتصادي‬‫ې‬‫بشپړ‬‫ې‬‫يو‬‫د‬‫چې‬‫لدې‬‫پرته‬‫او‬.‫ي‬‫کړ‬‫آسانه‬‫ل‬‫نيو‬‫تصميم‬‫لپاره‬‫کولو‬‫امنځته‬‫ر‬‫ن‬‫تواز‬‫د‬‫ترمنځ‬‫منافعو‬‫او‬‫بيو‬‫د‬
‫ي‬‫کو‬ ‫برخه‬‫اپه‬‫ر‬ ‫ډاډ‬‫کې‬‫تصاميمو‬ ‫پخپلو‬ ‫ته‬‫مونږ‬ ‫ې‬‫چار‬‫ې‬‫الر‬ ‫دا‬ ‫ونيسو‬‫کې‬‫نظر‬ ‫په‬ ‫موجوديت‬‫عدم‬‫يا‬ ‫موجوديت‬‫ارزيابۍ‬
‫ټولو‬‫د‬ ‫چې‬
(Healthcare Professionals)
‫يو‬‫کولو‬ ‫فکر‬‫د‬ ‫لپاره‬ ‫کارکوونکو‬ ‫مسلکي‬ ‫د‬ ‫پاملرنو‬ ‫روغتيائي‬
‫ه‬
‫ارزښتناکه‬ ‫ډېره‬
.‫ده‬‫وسيله‬
‫نامحدودې‬ ‫چې‬ ‫مجبوريږو‬ ‫انتخابولو‬ ‫په‬ ‫ځکه‬ ‫مونږ‬ .‫دی‬ ‫علم‬ ‫انتخابونو‬ ‫د‬ ‫اقتصاد‬ ‫چې‬ ‫پوهيږو‬ ‫مونږ‬ ‫اوس‬
‫سرچينې‬
Resources/
‫کې‬‫نظر‬‫په‬‫انتخابونو‬‫د‬‫اقتصاد‬،‫ل‬‫ډو‬‫رسمي‬‫په‬.‫لرو‬‫نه‬
‫نښه‬‫په‬‫اولويتونو‬‫د‬‫ترمنځ‬‫ی‬‫ددو‬‫او‬‫ل‬‫نيو‬
.‫ي‬‫کړ‬ ‫ميسره‬‫کې‬ ‫چوکاټ‬ ‫په‬ ‫منابعو‬ ‫محدودو‬‫ډېرو‬ ‫د‬ ‫هوساينه‬ ‫ډېره‬ ‫ترټولو‬ ‫ترڅو‬ ،‫ي‬‫تحليلو‬ ‫ل‬‫کو‬
‫(آيا‬‫کاروو‬‫اقتصاد‬‫کې‬‫ژوند‬‫روزمره‬‫په‬‫ل‬‫ډو‬‫شعوري‬‫غير‬‫يا‬‫شعوري‬‫په‬‫ل‬‫ټو‬‫مونږ‬‫چې‬‫پوهيږو‬‫هم‬‫پدې‬‫مونږ‬‫اوس‬‫او‬
‫ې‬‫ډېر‬ ‫لږ‬ ‫که‬ ‫او‬ ‫انيسم‬‫ر‬ ‫موټر‬ ‫انه‬‫ز‬‫ار‬ ‫يو‬
‫د‬ ‫ژوند‬ ‫انه‬‫ز‬‫رو‬ ‫خپل‬ ‫مونږ‬ ‫چې‬ ‫څرنګه‬ ‫لکه‬ ‫او‬ ،)‫ورکړم؟‬ ‫موټر‬ ‫ښکلي‬ ‫يوه‬ ‫په‬ ‫روپۍ‬
.)‫ي‬‫تماميږ‬‫ښه‬‫يې‬‫انه‬‫ز‬‫ار‬‫چې‬‫وايي‬‫مې‬‫ماغزه‬‫مګر‬،‫انيسه‬‫ر‬‫موټر‬‫ښکلی‬‫چې‬‫وايي‬‫مې‬‫(زړه‬‫تېروو‬‫کې‬‫محدوده‬‫په‬‫بوديجو‬‫خپلو‬
‫زم‬‫ل‬‫کو‬‫ې‬ ‫مقايس‬‫د‬‫ترمنځ‬‫بيو‬‫او‬‫منافعو‬‫ليو‬‫ړ‬‫ت‬‫د‬‫سره‬‫انو‬‫ر‬‫موټ‬‫متبادلو‬‫د‬‫ل‬‫ډو‬‫واضح‬‫په‬
‫معقوليت‬‫او‬‫ي‬‫بډايو‬‫تصميم‬‫ونږ‬
.‫ي‬ ‫وربښ‬
‫پالنې‬‫روغتيا‬‫د‬ ‫چې‬ ‫ومنو‬ ‫بايد‬
‫سره‬ ‫اخيستلو‬ ‫له‬ ‫ټوټو‬‫د‬ ‫چاکليټو‬‫د‬ ‫او‬‫انيولو‬‫ر‬‫انو‬‫ر‬‫موټ‬‫د‬ ‫دا‬‫او‬ .‫ده‬ ‫متفاوته‬ ‫ډېره‬‫ۍ‬‫نړ‬
‫ته‬ ‫مونږ‬ :
ً
‫مثال‬ .‫متأثروي‬ ‫تحليلونه‬ ‫اقتصادي‬ ‫چې‬ ‫ي‬‫لر‬ ‫ځانګړنې‬ ‫ې‬ ‫داس‬
ً
‫معموال‬ ‫ټکنالوجۍ‬ ‫پالنې‬ ‫روغتيا‬ ‫د‬ .‫ي‬‫لر‬ ‫توپير‬
ً
‫کامال‬
‫معيوبيت‬‫حرکي‬ ‫دايمي‬‫له‬ ‫دی‬ ‫چې‬ ‫ي‬‫تداو‬ ‫کس‬ ‫يوه‬ ‫د‬
(Wheelchair-boundness)
‫او‬‫؟‬‫ي‬‫لر‬‫ارزښت‬ ‫څومره‬‫ژغوري‬‫څخه‬
‫لودی‬‫ر‬‫د‬‫ارځښت‬‫څومره‬‫مقايسه‬‫په‬‫ژغورنې‬‫د‬‫څخه‬‫ړندېدلو‬‫له‬‫چا‬‫ديو‬‫دا‬
‫چ‬‫دي‬‫څه‬‫هغه‬‫نظر‬‫په‬‫زما‬‫دا‬‫او‬‫ي؟‬ ‫ش‬
‫صحي‬‫ې‬
.‫ي‬‫کو‬ ‫حياتي‬ ‫او‬‫پورې‬‫زړه‬ ‫په‬ ‫اقتصاد‬

5. 4
‫روغتيا‬
‫ترڅو‬ ‫ي‬‫کو‬ ‫هڅه‬ ‫پوهان‬ ‫اقتصاد‬ ‫ئي‬
‫د‬
Healthcare
‫کې‬ ‫بدل‬ ‫په‬ ‫روپيو‬ ‫مصرفېدونکو‬ ‫د‬ ‫څخه‬ ‫بوديجې‬ ‫له‬
‫د‬
‫ارزښت‬ ‫اعظمي‬
‫يو‬ ‫لپاره‬ ‫کولو‬ ‫ترالسه‬ ‫د‬
‫نړيوال‬
‫ي‬‫کړ‬ ‫امنځته‬‫ر‬ ‫خوځښت‬
‫او‬ ‫مداخلو‬ ‫روغتياپالونکو‬ ‫د‬ ‫ې‬‫يواز‬ ‫ل‬‫ټو‬ ‫دا‬ ‫او‬ ،
‫حاصلولو‬ ‫د‬ ‫ډاډ‬ ‫د‬ ‫اړه‬ ‫په‬ ‫ددې‬ ‫بلکې‬ ‫نه‬ ‫وسيله‬ ‫په‬ ‫حاصلولو‬ ‫اطمنان‬ ‫د‬ ‫څخه‬ ‫مؤثريت‬ ‫او‬‫ارزښت‬ ‫ي‬‫معالجو‬ ‫د‬ ‫ټکنالوجيو‬
‫يو‬
ً
‫واقعا‬‫مداخلې‬ ‫نوموړې‬ ‫چې‬ ‫هم‬ ‫مټ‬ ‫په‬
Cost-effective
.‫دی‬‫انديز‬‫ړ‬‫و‬
‫چې‬‫ې‬‫شو‬‫منل‬‫کې‬‫ۍ‬‫نړ‬‫ټوله‬‫په‬
Healthcare
‫بيه‬‫ان‬‫ر‬‫ګ‬‫او‬‫مغلقې‬،‫ې‬‫نو‬‫ټولې‬‫چې‬‫ي‬‫نلر‬‫منابع‬‫دومره‬‫سيستم‬
‫ې‬‫معاصر‬
‫ټکنالوجۍ‬
‫له‬ ‫سيستمونو‬ ‫روغتياپالو‬ ‫مختلفو‬ ‫د‬ ‫ل‬‫ډو‬ ‫ثابت‬ ‫په‬ ‫ضرورتونه‬ ‫صحي‬ ‫وګړو‬ ‫د‬ ‫کچه‬ ‫نړيواله‬ ‫په‬ .‫ي‬‫کړ‬ ‫چمتو‬
‫مونږ‬‫چې‬‫کله‬.‫ي‬‫کو‬‫ی‬‫تېر‬‫فنډونو‬‫او‬‫بوديجې‬
‫ستونزمنو‬‫له‬‫نيوونکي‬‫تصميمونو‬‫د‬‫روغتياپالنې‬‫د‬‫چې‬‫ومنو‬‫او‬‫وپوهيږو‬‫پردې‬
‫ټکنالوجۍ‬‫او‬‫مداخالت‬‫ځينې‬‫مخې‬‫له‬‫ګټو‬‫واقعي‬‫او‬‫بيو‬‫مجموعي‬‫د‬‫چې‬‫شو‬‫کولی‬‫درک‬‫بيا‬،‫ي‬‫کېږ‬‫مخامخ‬‫سره‬‫انتخابونو‬
.‫کړو‬ ‫غوره‬ ‫نورو‬ ‫پرځينو‬
‫تصاميم‬ ‫اقتصادي‬ ‫روغتيائي‬ ‫د‬ ‫ته‬ ‫تاسو‬ ‫چې‬ ‫دادۍ‬ ‫هدف‬ ‫اصلي‬ ‫کتاب‬ ‫ددې‬ ‫نو‬
‫نيول‬ ‫د‬ ‫و‬
‫و‬
‫په‬ ‫وسايل‬ ‫کولو‬ ‫درک‬ ‫او‬
‫لکه‬ .‫ي‬‫درکړ‬ ‫الس‬
‫وويل‬ ‫چې‬ ‫مو‬ ‫پورته‬
‫استعمال‬ ‫له‬ ‫تخنيکونو‬ ‫اقتصادي‬ ‫ې‬ ‫دداس‬ ‫مونږ‬ ‫نو‬‫ژ‬‫پې‬ ‫ويې‬ ‫چې‬ ‫لدې‬ ‫پرته‬ ‫ې‬‫چېر‬ ‫که‬ ،
‫شو‬ ‫روږدي‬ ‫سره‬
‫و‬
‫شخص‬‫مسلکي‬ ‫صحي‬‫يو‬ ‫تاسو‬
ً
‫غالبا‬ .‫کړو‬ ‫پلي‬‫هم‬ ‫يې‬ ‫ل‬‫ډو‬‫رسمي‬‫په‬ ‫چې‬ ‫وو‬ ‫وړ‬ ‫ددې‬ ‫به‬‫مونږ‬
ً
‫يقينا‬ ‫نو‬،
‫ي‬
‫است‬
‫اتلونک‬‫ر‬‫په‬‫مو‬‫يا‬
‫هرڅه‬‫که‬‫ده؛‬‫مينه‬‫سره‬‫موضوع‬‫له‬‫اقتصاد‬‫صحي‬‫د‬‫ې‬ ‫هس‬‫مو‬‫يا‬‫او‬،‫ده‬‫اده‬‫ر‬‫ا‬‫کېدلو‬‫ې‬ ‫دداس‬‫کې‬‫ي‬
‫ۍ‬‫و‬
‫تخنيکونو‬ ‫هغو‬ ‫تاسو‬ ‫به‬ ‫کتاب‬ ‫دا‬ ‫او‬ ،‫ي‬‫جوړو‬ ‫اساسات‬ ‫ارزيابۍ‬ ‫د‬ ‫اقتصاد‬ ‫روغتيائي‬ ‫د‬ ‫مفاهيم‬ ‫زده‬ ‫اوسني‬ ‫ستاسو‬
‫هغه‬ ‫چې‬،‫ئ‬‫ولر‬ ‫باور‬‫مګر‬.‫کاروي‬‫ورځ‬ ‫هره‬‫يې‬ ‫اقتصادپوهان‬ ‫روغتيائي‬ ‫چې‬‫ي‬‫ورسو‬ ‫ته‬
‫مفاهيمو‬‫ي‬ ‫اساس‬ ‫هغو‬‫تر‬ ‫هېڅکله‬
.‫وغږېدلو‬ ‫ې‬‫پر‬ ‫اوس‬‫همدا‬ ‫مونږ‬ ‫چې‬ ‫ندي‬ ‫څه‬ ‫ډېر‬
--
‫التوفيق‬‫هللا‬‫من‬ ‫و‬
—
---------------------------
By: Kalimullah Wardak
23.02.2014-Sun-22:18
Kandahar, Afghanistan
---------------------------