3. Առաջին համաշխարհային պատերազմի պատճառները
Առաջին աշխարհամարտի
սկսվելու առիթը ԱվստրոՀունգարիայի գահաժառանգ
Ֆրանց Ֆերդինանդի
սպանությունն էր սերբ
ազգայնականների կողմից՝ 1914
թ-ի հունիսի 28-ին Սարաևոյում:
Ավստրո-Հունգարիան
պատերազմ հայտարարեց
Սերբիային: Ռուսաստանը
զորահավաք սկսեց: 1914 թ-ի
օգոստոսի 1-ին Գերմանիան
պատերազմ հայտարարեց
Ռուսաստանին, օգոստոսի 3-ին՝
Ֆրանսիային: Գերմանական
զորքերը Բելգիայի տարածքով
հարձակվեցին Ֆրանսիայի վրա:
Պահանջելով չխախտել Բելգիայի
չեզոքությունը՝ օգոստոսի 4-ին
Անգլիան պատերազմ
հայտարարեց Գերմանիային:
Հոկտեմբերի 29-ին գերմանաավստրիական խմբավորմանը
միացավ Թուրքիան:
4. Ֆրանց-Ֆերդինանդի սպանությունից հետո ԱվստրոՀունգարիան մի շարք անընդունելի պայմաններ
ներկայացրեց Սերբիային։
Ֆրանց Իոսիֆի
նպատակն էր ներկայացված վերջնագրի
պայմանների չկատարումը որպես առիթ
օգտագործելով պատերազմ
հայտարարել սերբերին,
սակայն Ռուսաստանի խորհրդով Սերբիան համաձ
այնեց կատարել դրանք։
Չնայաց դրան՝ ԱվստրոՀունգարիան հուլիսի 28-ին պատերազմ
հայտարարեց Սերբիային։
Գերմանիան
վերջնագրեր
ներկայացրեց Ֆրանսիային ու Ռուսաստանին։
Ֆր
անսիայից նա պահանջում էր չեզոքություն
պահպանել, Ռուսաստանից՝ չեղյալ համարել
հայտարարած համընդհանուր զորահավաքը։
5. 2 վերջնագրերն էլ
մերժվեցին:
Ֆրանսիան կարծում էր,
որ վերջնագրի ընդունման
դեպքում Վիլհելմը կպահ
անջի իրեն հանձնել նաև
սահմանային
ամրությունները։
Այս
վերջնագրերի
մերժումները որպես առիթ
օգտագործելով՝ Գերմանի
ան պատերազմ
հայտարարեց օգոստոսի
3-ին Ֆրանսիային, իսկ
օգոստոսի 1ին` Ռուսաստանին ։
Մեծ
Բրիտանիան
պահանջեց Գերմանիայից
հաշվի
առնել Բելգիայի չեզոքությ
ունը։
6. Մերժում
ստանալով՝ Անգլիան մտավ
պատերազմի
մեջ Գերմանիայի դեսպանին
հանձնած վերջնագրով,
որում ասվում էր.
«Նորին Մեծության
կառավարությունը կարծում
է, որ 1914 թ. օգոստոսի 4-ի
երեկոյան ժամը 23-ից երկու
երկրների միջև
պատերազմական դրություն
է »:
Այս ամսաթիվն էլ
համարվում է 1-ին
համաշխարհային
պատերազմի սկիզբը։
8. Ֆրանսիայի
նպատակները
1)Լուծել 1870թ. Գերման
իայից կրած
պարտության վրեժը:
2) Պահպանել
եվրոպական
գերտերության
կարգավիճակը:
Ֆրանսիան ուզում էր
վերադարձնել 1871 թ-ին
Գերմանիայի գրաված
Էլզասն ու
Լոթարինգիան և
զավթել Սաարի ածխի
ավազանը:
9. Մեծ Բրիտանիայի
նպատակները
1) Պահպանել իր
գաղութները:
2) Խլել Գերմանիայից
նրա ազդեցության
ոլորտները:
Անգլիան ծրագրել էր
կործանել իր
ամենավտանգավոր
մրցակցին՝ Գերմանական
կայսրությունը,
Թուրքիայից զավթել
Միջագետքն ու
Պաղեստինը, ամրանալ
Եգիպտոսում և
պահպանել իր
գաղութային
կայսրությունը:
12. Գերմանիայի
նպատակները
1) Ձեռք բերել նոր
գաղութներ:
2) Հաստատել իր
գերիշխանությունը
Եվրոպայում:
Գերմանիան,
նպատակադրվելով
տիրապետող դիրք
գրավել Եվրոպայում,
ձգտում էր պարտության
մատնել Անգլիային,
Ֆրանսիային, Բելգիային
ու Հոլանդիային, զավթել
նրանց գաղութները,
մասնատել
Ռուսաստանը:
18. Հետզհետե ավելանում էր
պատերազմի մասնակիցների
թիվը. աշխարհի 59
պետություններից
պատերազմին մասնակցում
էր 38-ը. պատերազմն
ընդգրկել էր Եվրոպայի,
Ասիայի և Աֆրիկայի ավելի
քան 4 մլն կմ2 տարածք` շուրջ
1,5 մլրդ բնակչությամբ
(երկրագնդի բնակչության
87%-ը)։
Ռազմական
գործողություններն ընթանում
էին մոտ մեկ տասնյակ
ռազմաբեմերում, սակայն
գլխավոր ճակատները
երկուսն էին՝
Արևմտաեվրոպականը, որը
ֆրանս-գերմանական
սահմանով ու Բելգիայով
ձգվում էր մոտ 700 կմ, և
Արևելաեվրոպականը
(ռուսականը), որն անցնում էր
ռուս-գերմանական ու ռուսավստրիական սահմանների
երկայնքով։
19. Կարևոր էր նաև Կովկասյան
ճակատը, որտեղ մարտական
գործողություններն ընթանում
էին Սև ծովից մինչև Ուրմիա
լիճը՝ 720 կմ երկարությամբ։
1914 թ-ի ամենամեծ
ճակատամարտը տեղի է
ունեցել Մառն և Էն գետերի
շրջանում, որտեղ 2 կողմից
մասնակցեց 1,5 մլն մարդ,
զոհվեց և վիրավորվեց 600 հզըֈ Ֆրանս-անգլիական
զորքերը կանգնեցրին
գերմանական զորքերի
հարձակումը դեպի Փարիզ և
հակառակորդին ստիպեցին
նահանջել մինչև Էն գետը։
Արևմտյան ճակատում սկսվեց
դիրքային պատերազմ։
Օգոստոսի վերջին
Գերմանիային պատերազմ
հայտարարած Ճապոնիան
սկսեց Խաղաղ օվկիանոսում
զավթել գերմանական
տիրույթները և հպատակեցնել
Չինաստանը։
20. Կովկասյան ռազմաճակատում
1914 թ-ի դեկտեմբերի 9-ից մինչև
1915 թ-ի հունվարի 5-ը
Սարիղամիշի մոտ ռուսական
բանակը գլխովին ջախջախեց
թուրքական 90-հզ-անոց զորքը
(փրկվեց միայն 12 հզ-ը), իսկ
ռազմական նախարար Էնվեր
փաշան հազիվ խուսափեց
գերեվարվելուց։
Ռուսները
թուրքերին վտարեցին նաև Իրանի
Ատրպատական նահանգից։ 1915
թ-ին ռուսական զորքերի
հարձակումը ծանր կացության
մատնեց Ավստրո-Հունգարիային։
Դաշնակցին օգնելու համար
Գերմանիան լայնածավալ
հարձակում սկսեց և գրավեց լեհլիտվական հողերը։
Թեև ռուսները
300 հզ. զոհ տվեցին, սակայն
Ռուսաստանը դիմակայեց։
21. 1915 թ-ին Բալկանյան ճակատում
Իտալիան, որ անցել էր Անտանտի
կողմը, չկարողացավ
առավելության հասնել ԱվստրոՀունգարիայի նկատմամբ.
վերջինս նվաճեց Չեռնոգորիան և
Ալբանիան։
Բուլղարիան
պարտության մատնեց
Սերբիային։ 1915 ապրիլի 22թ-ի
ին Արևմտաեվրոպական
ճակատում՝ Իպր քաղաքի
մերձակայքում, գերմանացիներն
առաջին անգամ օգտագործեցին
քիմիական զենք (թունավորվեց 15
հզ. մարդ)։ 1915 մայիսին
թ-ի
ռուսները հայ կամավորական
ջոկատների աջակցությամբ
գրավեցին Վանը։
Սակայն
հուլիսին ռուսական բանակը
ժամանակավորապես թողեց
հայկական տարածքները, որը
ճակատագրական եղավ
արևմտահայության համար։
22. 1916 թ-ին Գերմանիան խոշոր
հարձակում ձեռնարկեց Վերդենի
շրջանում (Արևմտյան ճակատ),
որտեղ կողմերը վճռական
հաջողության չհասան։
«Վերդենյան մսաղացում»
հակառակորդները տվեցին մոտ
1,5 մլն զոհ։
Արևելյան
ռազմաճակատում ռուսական
զորքերը պարտության
մատնեցին ԱվստրոՀունգարիային (ավելի քան 1 մլն
սպանված ու վիրավոր, 400 հզ.
գերի)։
Դրա շնորհիվ փրկվեց
Իտալիան, որը պարտվել էր
ավստրիացիներից։
Կովկասյան
ճակատում ռուսական զորքերը,
հաջող հարձակում ձեռնարկելով,
1916 թ-ին գրավեցին Էրզրումը,
Երզնկան, Մամախաթունը,
Տրապիզոնը, Բիթլիսը և այլ
տարածքներ՝ հասնելով
Սեբաստիայի վիլայեթ։
23. 1916 թ-ի 2-րդ կեսին անգլոֆրանսիական զորքերը
Սոմ գետի մոտ
(Արևմտյան ճակատ)
անցան հակահարձակման
և մինչև տարեվերջ
ձգձգված պատերազմում
հասան աննշան
հաջողության։
Երկու
կողմից սպանվեց ու
վիրավորվեց շուրջ 1 մլն
300 հզ. մարդ։
Այդտեղ
անգլիացիներն առաջին
անգամ օգտագործեցին
տանկեր։
24. 1918 թ-ի մարտ-հունիսին
Արևմտաեվրոպական
ռազմաճակատում
գերմանական զորքերն անցան
հարձակման և մեծ կորուստների
գնով հասան Մառն գետի
շրջանը, որը Փարիզից հեռու է 70
կմ։
Բայց դա Գերմանիայի
վերջին հաջողությունն էր։
Օգոստոսին Անտանտի զորքերը
ծանր պարտության մատնեցին
գերմանական բանակին։
Սեպտեմբերի 26-ին անգլոֆրանսիական ու ամերիկյան
զորքերն անցան ընդհանուր
հարձակման և գերմանական
բանակներին ստիպեցին
հեռանալ Ֆրանսիայի
տարածքից։
Սեպտեմբերի 29-ին
անձնատուր եղավ Բուլղարիան,
հոկտեմբերի 30-ին՝ Մուդրոսի
զինադադարով՝ Թուրքիան,
նոյեմբերի 3-ին՝ ԱվստրոՀունգարիան։
25. Նոյեմբերի 11-ին Կոմպիենի
զինադադարով Գերմանիան
անձնատուր եղավ. ավարտվեց
Առաջին համաշխարհային
պատերազմը, որը տևեց 4 տարի 3
ամիս և 10 օր։
Սպանվեց մոտ 10
մլն, վիրավորվեց և խեղանդամ
դարձավ 20 մլն մարդ։
Վնասը
միջին հաշվով կազմեց գլխավոր
մասնակից երկրների ազգային
հարստության 1/3-ըֈ Պատերազմի
հասցրած վնասներն ու
հետևանքները քննվեցին 1919–22
թթ-ի ընթացքում, երբ Վերսալում և
Վաշինգտոնում կնքվեցին
ամփոփիչ պայմանագրեր։
Նոյեմբերի 11-ին Կոմպիենի
զինադադարով Գերմանիան
անձնատուր եղավ. ավարտվեց
Առաջին համաշխարհային
պատերազմը, որը տևեց 4 տարի 3
ամիս և 10 օր։
Սպանվեց մոտ 10
մլն, վիրավորվեց և խեղանդամ
դարձավ 20 մլն մարդ։
Վնասը
միջին հաշվով կազմեց գլխավոր
մասնակից երկրների ազգային
հարստության 1/3-ըֈ Պատերազմի
հասցրած վնասներն ու
հետևանքները քննվեցին 1919–22
թթ-ի ընթացքում, երբ Վերսալում և
Վաշինգտոնում կնքվեցին
ամփոփիչ պայմանագրեր։
26. Երկրորդ համաշխարհային
պատերազմի պատճառները
Երկրորդ համաշխարհային
պատերազմը արդյունքն էր
խոշոր պետությունների միջև
քաղաքական, տնտեսական և
գաղափարական խոր ու
անհաշտ հակասությունների։
Գերմանիան, Իտալիան և
Ճապոնիան, գտնելով, որ
ուժերի հարաբերակցությունը
փոխվել է հօգուտ իրենց,
պայքար ծավալեցին
աշխարհում Անգլիայի,
Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի
քաղաքական տիրապետող
դիրքերը վերացնելու և
աշխարհի նոր
վերաբաժանման
նպատակով։
27. Նրանց համար կարևոր խնդիր էր նաև
Խորհրդային Միության տապալումը և
կոմունիստական վտանգի վերացումը։
Իսկ
Անգլիայի և Ֆրանսիայի հիմնական
նպատակն էր պահպանել իրենց
տիրապետող քաղաքական և տնտեսական
դիրքերը, ձախողել «Բեռլին-Հռոմ-Տոկիո»
առանցքի՝ համաշխարհային
տիրապետության հասնելու ծրագրերը։
ԱՄՆ-ն թեև պատերազմի առաջին փուլում
պաշտոնապես չեզոք դիրք էր գրավում,
սակայն ավելի համակիր էր անգլոֆրանսիական խմբավորմանը։
29. Պատերազմի սկզբում
Գերմանիան ուներ 100-ից
ավել դիվիզիա, 4400
ինքնաթիռ և մոտ 100 խոշոր
նավեր ու սուզանավեր: 1939
թ-ի սեպտեմբերի 1-ի
առավոտյան գերմանական
զորքերը ներխուժեցին
Լեհաստան: Սեպտեմբերի 3ին` Անգլիան ու Ֆրանսիան,
ապա նաև Մեծ Բրիտանիայի
դոմինիոններ Ավստրալիան,
Նոր Զելանդիան, Կանադան,
Հարավաֆրիկյան
Միությունը պատերազմ
հայտարարեցին
Գերմանիային: Սակայն
փոխադարձ օգնության
պայմանագրեր ստորագրած
դաշնակիցները՝ Անգլիան և
Ֆրանսիան, ռազմական
օգնություն չցուցաբերեցին
Լեհաստանին:
30. Գերմանիայի հարձակումից
անմիջապես հետո ԽՍՀՄ-ը և
ԱՄՆ-ը հայտարարեցին իրենց
չեզոքության մասին:
Սեպտեմբերի կեսերին ակնհայտ
էր Լեհաստանի
ռազմաքաղաքական
պարտությունը: Խորհրդային
Միությունը, որը պատերազմի
առաջին փուլն օգտագործեց իր
տարածքներն ընդարձակելու և
միջազգային դիրքերն
ուժեղացնելու համար, 1939 թ-ի
սեպտեմբերի 17-ին զորքերը
մտցրեց Լեհաստան և 12 օրում
առաջ շարժվեց 250–300 կմ.
գրավեց Արևմտյան Ուկրաինան
ու Արևմտյան Բելոռուսիան,
որոնք Լեհաստանին էին անցել
1920 թ-ին: 1939 թ-ի նոյեմբերի
սկզբին այդ շրջանները մտան,
համապատասխանաբար,
Ուկրաինական և Բելոռուսական
ԽՍՀ-ների կազմերի մեջ:
31. Խորհրդային Միությունն իր
հյուսիսային սահմանների և
Լենինգրադի (այժմ՝ Սանկտ
Պետերբուրգ) անվտանգությունն
ապահովելու պատրվակով 1939
թ-ի նոյեմբերի 30-ին պատերազմ
սկսեց Ֆինլանդիայի դեմ, որը
բողոքի մեծ ալիք առաջացրեց
աշխարհում, և դեկտեմբերի 14-ին
Ազգերի լիգան ԽՍՀՄ-ին, որպես
ագրեսորի, վտարեց իր կազմից:
Խորհրդային Միությանը մեծ
զոհողությունների գնով
հաջողվեց հասնել որոշ
հաջողությունների և 1940 թ-ի
մարտի 12-ին ստորագրված
հաշտության պայմանագրով
ստանալ Կարելական
պարանոցը՝ հարակից
տարածքով: Հունիսին ԽՍՀՄ-ի
մաս դարձան Բեսարաբիան և
Հյուսիսային Բուկովինան, որոնք
պատկանում էին Ռումինիային:
32. 1940 թ-ի ամռանը սրվեցին
Լատվիայի, Լիտվայի և
Էստոնիայի
հարաբերությունները
ԽՍՀՄ-ի հետ. ԽՍՀՄ-ը
մտահոգ էր, որ նրանք
կարող են դառնալ
Գերմանիայի, Անգլիայի ու
Ֆրանսիայի
հակախորհրդային
քաղաքականության
հենակետեր: Հունիսին այդ
երկրներում Խորհրդային
Միության
միջամտությամբ տեղի
ունեցան պետական
հեղաշրջումներ,
հաստատվեցին
խորհրդային կարգեր, և
օգոստոսին բավարարվեց
ԽՍՀՄ-ի կազմի մեջ
մտնելու նրանց
խնդրանքը:
33. Գերմանիան
ընդամենը 2 օրվա
ընթացքում՝ 1940 թ-ի
ապրիլի 9–10-ը,
գրավեց Դանիան և
Նորվեգիան: Մայիսին
Արևմտյան
ռազմաճակատում
կենտրոնացրեց իր
գլխավոր ռազմական
ուժերը՝ 136 դիվիզիա
(3,3 մլն զինվոր), 2600
տանկ, 3600
ինքնաթիռ և
ռազմական այլ
տեխնիկա:
34. Մայիսի 10-ին գերմանական
զորքերն անցան Բելգիայի,
Հոլանդիայի, Լյուքսեմբուրգի
սահմանները և ներխուժեցին
Ֆրանսիա: Ֆրանսիական
բանակը չկարողացավ լուրջ
դիմադրություն ցույց տալ, և
հունիսի 14-ին Փարիզը
հանձնվեց, իսկ Ֆրանսիայի
անձնատուր լինելու ակտը
ստորագրվեց հունիսի 22-ին:
Անգլիայի ռմբակոծումն
սկսվեց 1940 թ-ի օգոստոսին:
Ամիսներ շարունակ
գերմանական ռազմական
օդուժը ռմբակոծում էր
Լոնդոնն ու բրիտանական
մյուս քաղաքները: Սակայն
նրանց չհաջողվեց հասնել
գերակայության օդում, որը
հնարավորություն կտար
ներխուժելու Անգլիա:
35. Գերմանական զորքերը
1940 թ-ի հոկտեմբերի 12ին մտան Ռումինիա, որը
նոյեմբերի 23-ին միացավ
ֆաշիստական
խմբավորմանը (նոյեմբերի
20-ին այդ խմբավորմանն
էր միացել Հունգարիան),
իսկ 1941 թ-ի մարտին
նրանց միացավ նաև
Բուլղարիան: Գերմանիան
ապրիլի 6-ին հարձակվեց
Հարավսլավիայի և
Հունաստանի վրա:
Ապրիլի 17-ին անձնատուր
եղավ հարավսլավական
բանակը, իսկ 29-ին
գերմանական զորքերը
մտան Աթենք:
36. 1941 թ-ի 1-ին կեսին
գրեթե ողջ
ցամաքային
Եվրոպան նվաճված
կամ կախման մեջ էր
ֆաշիստական
խմբավորումից: 1940–
41 թթ-ին
պատերազմական
գործողությունները 2
հակադիր
խմբավորումների
միջև ծավալվեցին
նաև Աֆրիկայի
հյուսիսային և
արևելյան
շրջաններում:
