Fragment książki, spis treści, index - z księgarni internetowej Grzbiet.pl http://grzbiet.pl/sklep/

1. SPIS TREŚCI
Wstęp ............................................ 5
Działania odwrotowe spod Kijowa .................... 13
Decyzja kierownictwa bolszewickiego o działaniach
na kierunku Galicji Wschodniej ijej konsekwencje ..... 33
Rola Stalina i Jegorowa w sabotowaniu decyzji Moskwy
powierzenia Tuchaczewskiemu roli pogromcy Polski .... 48
Annia Konna na szlaku od Brodów do Bugu ............ 74
Polski plan obrony Lwowa ......................... 113
Konsolidacja społeczeństwa - Małopolskie Oddziały
Armii Ochotniczej .............................. 134
Walki l. Armii Konnej na podejściach do miasta ........ 173
Decyzja Budionnego przerwania walk o miasto
i przegrupowanie na Lubelszczyznę................. 214
Zagrożenie dla Lwowa ze strony wojsk Jakira
i kolejnych wydzielonych sił 14. Annii ......... : .... 228
Kontrofensywa dla wyrzucenia wojsk rosyjskich
z Galicji Wschodniej ............................ 260
Zakończenie ..................................... 286
Wykaz map...................................... 298
Wykaz ilustracji .................................. 299
Bibliografia ..................................... 30l
http://grzbiet.pl/ksiazki/lwow-1920
Przykładowy rozdział książki: Lwów 1920
Książki historyczne, wydawnictwo Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

2. WSTęP
Lwów odgrywał szczególnie ważne miejsce w historii
Polski. Wnim schronił się król Jan II Kazimierz podczas
potopu s-:.wed-:.kiego wpołowie XVII wieku i złożył słynne
śluby. Miasto było symbolem wiemości wobec Ojczyzny,
ajednocześnie szczególnie ważnym ośrodkiem polskości
i kultury narodowej. Podczas rozbiorów pełniło rolę stoli­
cy ziem zaboru austńackiego, czyli Galicji. Mieścił się tu
ważny ośrodek uniwersytecki. Miasto uważane było za ba­
stion polskiego stanu posiadania na Kresach Wschodnich.
Oile Lwów wXX wieku zamieszkiwany był głównie przez
ludność polską- spis z 1910 r. wykazywał na 206 tys.
mieszkańców: 105 tys. Polaków, 57 tys. Żydów i 35 tys.
Ukraińców' - to jego okolice zdominowane były przez
Ukraińców wypierających coraz bardziej żywioł polski ku
zachodowi; według cytowanego spisu Ukraińców wGali­
cji Wschodniej miało być 71,1 %, zaś Polaków :...._ 14,4%.
Zapowiadało to, wobec wzrostu nacjonalizmu ukraińskie­
go na przełomie XIX i XX wieku, spór między Polakami
a Ukraińcami przy ubieganiu się o niepodległość o pra­
wa do tego miasta jako centrum życia politycznego tych
ziem. Tak się też stało, kiedy od listopada 1918 do kwietnia
1919 r. trwały walki polsko-ukraińskie o miasto. Wejście
' M. K.limecki, Polskn-ukraińslw wojflll oLwów i Wschodnią Galicję
/918--/9/9 r., Warszawa 1997, s. 20.
http://grzbiet.pl/ksiazki/lwow-1920
Przykładowy rozdział książki: Lwów 1920
Książki historyczne, wydawnictwo Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

3. 6
Lwowa wgranice II Rzeczypospolitej było utrudniane przez
międzynarodowe spory o kształt polskiej granicy wschod­
niej. Tymczasowo przyznane Połsce, zgodnie z prawem
międzynarodowym znalazło akceptację mocarstw dopiero
15 marca 1923 r. wakcie uznaniajej granicy wschodniej.
Lwów, jakże ważne polskie miasto kresowe, wyróżnił
się zwłaszcza w ubiegłym stuleciu. W pełni zasłużył na
dewizę Semper fidelis umieszczoną wjego herbie, trakto­
waną jako symbol niezłomnej postawy jego mieszkańców
wprzełomowych dla losu narodu wydarzeniach historycz­
nych. Trzykrotnie wciągu zaledwie dwudziestu łat pierw­
szej połowy XX wieku stał się symbolem walki o polskość.
Pierwszy raz miało to miejsce od listopada 1918 do kwiet­
nia 1919 roku, kiedy to ukraiński pucz wtym mieście miał
przesądzić ojego przynależności do Ukraińców. Heroiczna
walka podjęta wówczas przez polskich mieszkańców miasta
zapobiegła tym zamiarom. Wtedy zrodziła się legenda Or­
ląt Lwowskich - symbolu walki jego młodzieży o powrót
do macierzy. Ten okres walk o Lwów jest szeroko spopu­
laryzowany, w odróżnieniu od zmagań z lata 1920 roku.
Tymczasem w sierpniu 1920 r. ludność stanęła ponownie
do walki o polskość tego miasta, przy wsparciu regularnych
oddziałów Wojska Polskiego (WP), tym razem uniemożli­
wiając sowietyzację całej dzielnicy. Na podejściach do mia­
sta stoczono dramatyczny bój z l. Armią Konną Siemiona
Michajłowicza Budionnego ido tego bój zwycięski. Odpar­
to także kolejne próby opanowania miasta przez piechotę
i jazdę bolszewickiej 14. Armii, podejmowane w trzeciej
dekadzie sierpnia i na początku września 1920 roku. Przy
ocenie tego sukcesu militarnego wskazać należy zarówno
na wysiłek wojsk regularnych, jak i wielki udział formacji
ochotniczych - Małopolskie Oddziały Armii Ochotniczej.
określane też jako Małopolska Armia Ochotnicza, a także
spontaniczną pomoc niezorganizowanych mieszkańców
miasta. Trzeci raz do walki ludność miasta wraz z woj-
http://grzbiet.pl/ksiazki/lwow-1920
Przykładowy rozdział książki: Lwów 1920
Książki historyczne, wydawnictwo Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

4. 7
skiem regularnym stanęła we wrześniu 1939 r., broniąc go
przed nacierającymi wojskami hitlerowskiego Wehrmachtu.
Był to bój zwycięski, lecz sytuacja geostrategiczna Polski
zmusiła obrońców do oddania miasta Armii Czerwonej.
Z pewnością nie dopuszczano nawet myśli, że odtąd nie­
odwracalnie zerwane zostaną jego więzy z Polską.
Lwów powszechnie uważany był za prastare polskie
miasto kresowe, skupiające wiele kultur i narodowości,
które było stolicą Galicji Wschodnief w czasie panowa­
nia austriackiego. Ludność tego miasta słynęła zwielkiego
patriotyzmu i urniłowania dla Polski. Stąd ponownie wjego
obronie stanęli wszyscy, którzy zostali wcieleni do szere­
gów. w tym wiele młodzieży. Ona nie na darmo zyskała
określenie Orląt Lwowskich.
Zadać można pytanie, kto bronił Lwowa latem 1920 r.?
Byli to żołnierze formacji regularnych, ochotnicy wystę­
pujący w szeregach Armii Ochotniczej, w tym wypadku
jej oddziałów formowanych w Galicji Wschodniej, inne
formacje ochotnicze o charakterze paramilitamym i po­
mocniczym, często niezorganizowani mieszkańcy dzielnicy
miasta. Z formacji regularnych Wojska Polskiego byli to
żołnierze wchodzący w sierpniu 1920 r. w skład Frontu
Południowego, wcześniej i później 6. Armii. Z oddziałów
ochotniczych były to formacje Małopolskiej Armii Ochot­
niczej.
Boje o Lwów mieszczą się w ramach operacji ukraiń­
skiej rozpoczętej 25 kwietnia 1920 r. od ofensywy polskiej
wyprowadzającej w pierwszej dekadzie maja wojska na
linię Dniepru (zajęcie Kijowa i przedmościa po wschod­
niej stronie tej rzeki), kontrofensywy rosyjskiego Frontu
Południowo-Zachodniego doprowadzającej 5 czerwca do
przełamania polskich linii obronnych i w rezultacie tego
1 Zastępczo używana przez stronę polską nazwa - Małopolska
Wschodnia.
http://grzbiet.pl/ksiazki/lwow-1920
Przykładowy rozdział książki: Lwów 1920
Książki historyczne, wydawnictwo Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

5. 8
odwrotu Polaków na zachód trwającego do 20 sierpnia.
po czym operacji zmuszających Rosjan do stopniowego
wycofywania się z Galicji Wschodniej do linii Zbrucza.
Niniejsza publikacja poświęconajest historii walki z na­
wałnicą bcjlszewicką latem 1920 roku. Po sukcesach odno­
szonych pr'tez Armię Czerwoną wtrakcie letniej ofensywy
tego roku Ąarówno na kierunku ukraińskim. jak i białoru­
skim, widn10 utraty dopiero co odzyskanej niepodległo­
ści przez Po~skę było bardzo realne, a już pewne było. iż
sukces Rosjan w tej wojnie doprowadzi do sowietyzacji
polskich ziem. Tymczasem dwa fronty rosyjskie działające
na oddzielnych kierunkach operacyjnych: białoruskim -
Front Zachodni, dowodzony przez Michaiła Nikołajowicza
Tuchaczewskiego, i ukraińskim - Front Południowo-Za­
chodni. kierowany przez Aleksandra Iljicza Jegorowa. na
początku sierpnia 1920 r. weszły na etniczne ziemie polskie
z myślą o całkowitym unicestwieniu Wojska Polskiego.
Chociaż ten pierwszy dowódca miał dowodzić wszystkimi
wojskami operującymi wPolsce. to niesnaski wkierownic­
twie partii bolszewickiej. co do kierunków przeniesienia fali
rewolucyjnej na bagnetach Armii Czerwonej na pozostałe
kraje Europy oraz destrukcyjna postawa wobec tego po­
stanowienia objawiana przez Jegorowa. w szczególności
jego polityc-;,nego nad-;,orcy Józefa Wissarionowicza Stalina.
spowodowały, że i ten drugi front odegrać miał znaczącą
rolę w planie unicestwienia Polski.
O ile obrona Warszawy, w mniemaniu władz polskich.
miała stanowić narodowy symbol obrony przed nawałnicą
bolszewicką, to wodniesieniu do dawnej Galicji takim mia­
stem symbolem stał się Lwów. Miasto stawić miało czoło
natarciu l. Armii Konnej Siemiona Michajłowicza Budion­
nego, następnie wyraźnie już mniejszej presji 14. Armii
Michaiła Wasiljewicza Mołkoczanowa, w szczególności
Grupy Jona Emanuiłowicza Jakira. Tym sposobem mia­
sto to ponownie stało się symbolem determinacji w walce
http://grzbiet.pl/ksiazki/lwow-1920
Przykładowy rozdział książki: Lwów 1920
Książki historyczne, wydawnictwo Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

6. 9
o polskość i to nie tylko dawnej Galicji. ale całego naro­
du. Musiało potwierdzać tę determinację zaledwie wnieco
ponad rok po odsunięciu groźby jego oderwania od Polski
przez nacjonalistów ukraińskich.
Bitwa o Lwów z lata 1920 r. prowadzona była rów­
nolegle. ale niezależnie od tej określanej jako bitwa na
przedpolach Warszawy (często używane jest mylące okre­
ślenie - bitwa warszawska). Obie odegrały kluczową rolę
wzałamaniu się planów bolszewików unicestwienia Polski.
Tyle tylko. że pierwsza bitwa jest powszechnie znana -
mam znaczący udział wjej spopularyzowaniu - druga
zdecydowanie mniej eksponowana, o stosunkowo skrom­
nej literaturze historycznej. Obie wymienione bitwy łączy
także to. że miasta, o które prowadzone miały być działania
bojowe faktycznie nie były atakowane, nie spadł na nie ża­
den pocisk. zaś zacięte walki prowadzone były na ich dość
głębokich przedpolach. Obie też były bitwami zwycięskimi
dla oręża polskiego.
Warszawę i Lwów łączyły nie tylko zbieżne losy, jakie
stały się ich udziałem w przełomowych chwilach wojny
polsko-rosyjskiej 1919-1920 roku. ale też i to, że wzajem­
nie starały się wspierać wtej heroicznej walce. Kiedy na­
stąpił przełom wbitwie na przedpolach stolicy i bezpośred­
nia groźba jej opanowania przez bolszewików, to właśnie
Warszawa postanowiła wysłać swe ochotnicze bataliony
na pomoc dla Lwowa, a gdy okazało się to zbędne, wobec
pozytywnego dla Polaków zwrotu w bitwie o to miasto,
udzieliła mu wsparcia finansowego.
Lwów latem 1920 r. dwukrotnie był zagrożony zaję­
ciem przez Rosjan. Pierwszy raz miało to miejsce od 16 do
20 sierpnia, kiedy na miasto nacierała l. Armia Konna
i ponownie w ostatniej dekadzie tego miesiąca, tym ra­
zem ze strony Grupy Jakira iGrupy Primakowa. Pozostałe
działania zaprezentowane w tej książce zarówno poprze­
dzające te wydarzenia, jak i mające miejsce po zniknięciu
http://grzbiet.pl/ksiazki/lwow-1920
Przykładowy rozdział książki: Lwów 1920
Książki historyczne, wydawnictwo Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

7. 10
bezpośredniej groźby zajęcia miasta przeanalizowane zo­
stały jako ich pochodne.
W polskiej historiografii wojskowej brakuje całościo­
wego opracowania prezentującego zmagania militarne
o Lwów latem 1920 roku. Co prawda w serii Historyc:;ne
bitwy ukazała się książka Michała KUrneckiego Galicja
Wschodnia 192()3, ale autor ten zdecydowanie większą uwa­
gę koncentruje na prezentacji całych działań wtej dzielnicy,
niż poświęca bitwie o Lwów, traktowanej jako niewielki
element opisywanych wydarzeń. Inne opracowania zreguły
w formie przyczynkarskiej zajmują się tym tematem na
kanwie ogólnych rozważań o samej wojnie lub jej poszcze­
gólnych kampanii. Mam wtym osobisty udział".
Wobec tego, że wserii Historyc::.ne bitwy zaprezentowa­
łem większość najważniejszych bitew wojny polsko-rosyj­
skiej 1919-1920 roku5, nie mogłem pominąć i tej dotyczą­
cej walk o Lwów. Stąd wynika inspiracja opracowania tej
publikacji. Dopełni ona panoramę najważniejszym polskich
bitew wanalizowanej wojnie.
Bazę źródłową stanowią źródła archiwalne idrukowane.
jak też literatura. Ta ostatnia na pozór jest obfita. lecz po
wnikliwej weryfikacji okazuje się, że jest bardzo wybiórcza.
Zadanie autorowi ułatwiło zajmowanie się tematyką tej woj­
ny od ponad 20 lat i zgromadzenie wielu informacji. także
opisywanych w tej książce wydarzeniach, tle tylko. że nie
podawanych wformie jednego zwartego opracowania.
Źródła archiwalne to przede wszystkim bogata spuścizna
z opisywanych wydarzeń znajdująca się wCentralnym Ar-
·' M. Klimecki, Galicja Wsch(ldnia 1920, Warszawa 2005.
• L. Wyszczelski, Woj11a polsko-rosyjska 19/9-/920 roku. t. l i 2.
Warszawa 2010; Idem: Kampania ukraińska /920 r(lku. Warszawa
2009.
~ L. Wyszczelski, War.1~mm 1920, Warszawa 1995. 1997 i 2005.
2010, Moskwa 2002, Niemen /920. Warszawa 99 i2008. Kijów 1920.
Warszawa 1999 i 2009, Wi/110 1919-1920, Warszawa 2009.
http://grzbiet.pl/ksiazki/lwow-1920
Przykładowy rozdział książki: Lwów 1920
Książki historyczne, wydawnictwo Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

8. 11
chiwum Wojskowym wWarszawie (Rembertów). Uzupeł­
niają to niektóre dokumenty pochodzące zRossijskowo Go­
sudarstwiennogo Wojennogo Archiwa wMoskwie, wszcze­
gólności wchodzącego w jego skład Centra Chranienija
!stonko-Dokumentalnych Kolekcji. Wykorzystane zostały
także dokumenty przechowywane w Centralnej Bibliotece
Wojskowej wWarszawie. Zuwagi na charakter opracowania
ta część dokumentacji źródłowej stosowana była w doku­
mentowaniu faktów i zdarzeń nad wyraz oszczędnie.
Bardzo cenne okazały się zwłaszcza dokumenty wydane
drukiem, ito zarówno polskie6, jak irosyjskie7• Uzupełniają
je liczne wspomnienia i pamiętniki uczestników ówcze­
snych zmagań. Dotyczy to uczestników obu walczących
stron. Stanowiły one ważne źródło przy pisaniu tej książki.
Wiele cennych informacji o wydarzeniach na tym kierunku
operacyjnym zaczerpnąłem z wybranych Studiów taktycz­
nych: historii wojen polskich 1918-1921.
Korzystałem też z informacji już wcześniej podawanych
w literaturze, w tym i moich opracowań autorskich. Jak
dotąd są one rozproszone i niezaprezentowane wjednej
zwartej tematycznie publikacji.
Nie jest to książka wyłącznie o bitwie oLwów. Mówiąc
precyzyjnie, nie było bezpośrednich walk w tym mieście,
' BiMa lwowska 25 V/1-18 X 1920. Dokumenty operacyjne, cz. l
125 VII-5 VIII), Warszawa 2002, cz. II (6--20 VIII), Wars~awa 2004;
BiMa lwowska i :,amojska 25 VJJ-18 X 1920. Dokumenty operacyjne,
cz.lll 121 VIII-4 IX 1929), Warszawa 2009; Wybór źródeł do bitwy pod
Lwowem. Ro::Jw:y, :,arząd:enia, komunikaty operacyjne, "Wojskowy
Przegląd Historyczny" cz.l. 1993, nr4, cz.II, 1994, nr 2, cz. III, 1994,
nr 3. cz. IV, 1994, nr 4.
' Direklivy Gławnego Komandirowanija Krasnoj Armii (1917-1920).
Sbornik dokumientow, Moskwa 1969; Direktivy Komandirowaniaja Fron­
tow Krasnoj Armii. Sbornik dokumientow w4-ech tomach, t. 3, Moskwa
1974. t. 4, Moskwa 1978; Polsko-sowietskaja wojna 1919-1920. Ranczieje
nieopuhlikowannyje dokumienty i matieriały (red. l. l. Kostiuszko),t.l.
Moskwa 1994.
http://grzbiet.pl/ksiazki/lwow-1920
Przykładowy rozdział książki: Lwów 1920
Książki historyczne, wydawnictwo Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

9. 12
bowiem decydujące wydarzenia militarne rozgrywały się
wjego okolicy. Trudno byłoby pisać takowe opracowanie
bez ukazania szerszego tła tej bitwy. Stąd zawarte zosta­
ły syntetyczne informacje o wydarzeniach na ukraińskim
teatrze wojny doprowadzające wojska l. Armii Konnej
i 14. Armii na przedpola Lwowa. Przedstawione zostały
także spory w kierownictwie partii bolszewickiej. co do
roli poszczególnych frontów wostatecznym rozgromieniu
Wojska Polskiego, co oznaczać miało wybranie kierunku
dalszego eksportu rewolucji do kolejnych krajów Euro­
py. W wypadku opisywanych wydarzeń w szczególności
zaprezentowana została rola Stalina w doprowadzeniu do
zaangażowaniu konnicy Budionnego wwalki o Lwów. Na­
stępnie pokazany został wpływ niepowodzeń rosyjskich na
tym teatrze operacyjnym, przede wszystkim zwrotu w lo­
sach wojny po klęsce Rosjan na przedpolach Warszawy. na
działania operacyjne wGalicji Wschodniej prowadzone we
wrześniu 1920 roku. One to łącznie zadecydowały o klęsce
militarnej przeciwnika wtej wojnie. co wpłynęło wnieco
mniejszym stopniu na jej polityczne rezultaty. Ostatecznie
działania militarne na frontach tej wojny zakończone zostały
18 października 1920 r. o północy. Polityczne jej zakończe­
nie stanowił pokój ryski podpisany 18 marca 1921 roku.
W pracy tej zamiennie używana jest nazwa Galicja
Wschodnia i Małopolska Wschodnia. Wynika to z tego.
że przynależność państwowa do Polski tej dzielnicy zosta­
ła uznana zgodnie z prawem międzynarodowym dopiero
w marcu 1923 roku. Polacy już wcześnie używali drugi~j
nazwy i stąd ta dwuznaczność.
http://grzbiet.pl/ksiazki/lwow-1920
Przykładowy rozdział książki: Lwów 1920
Książki historyczne, wydawnictwo Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

10. DZIAŁANIA ODWROTOWE SPOD KIJOWA
Pierwsza faza operacji ukraińskiej Wojska Polskiego, po­
mimo wyjścia części wojsk nad Dniepr, zajęcia - bez wal­
ki - Kijowa i opanowania przedmościa po wschodniej
stronie rzeki osłaniającego miasto, nie zakończyła się osią­
gnięciem przez marsz. Piłsudskiego zarówno założonego
celu militarnego - znaczącego pobicia części wojsk Frontu
Porudniowo-Zachodniego -jak i politycznego - objęcia
przez wielkiego atamana Symona Petlurę władzy w Ukra­
inie powiązanej układem federacyjnym z Polską. Rozwój
liczebny sił rosyjskich na tym teatrze operacyjnym już pod
koniec maja 1920 r. pozwolił im na zaplanowanie i przy­
stąpienie do kontrofensywy na froncie. Siłą ofensywną
bolszewików była przerzucona na ten front l. Armia Kon­
na. Koncepcja walki bolszewików polegała na wiązaniu
dużych sił polskich na Ukrainie z jednoczesnym przepro­
wadzeniem decydującej ofensywy na Białorusi i w osta­
tecznym rachunku prowadzącym do pełnego rozgromienia
Polski.
O świcie 5czerwca l. Armia Konna Budionnego po ty­
godniowych, bezskutecznych próbach zaatakowała pozycje
polskie w rejonie Samhorodka, Oziemej i Nowofastowa.
Natarcie trafiło na odcinek wyjątkowo słabo obsadzony
i umocniony; teren ten pod względem inżynieryjnym nie
był prLygotowany do obrony. Z uwagi na warunki terenowe
http://grzbiet.pl/ksiazki/lwow-1920
Przykładowy rozdział książki: Lwów 1920
Książki historyczne, wydawnictwo Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl