SlideShare a Scribd company logo

Kkk hs 4_tm_ub_d

•
•
F
Ferolyn Joy Agustin
1 of 80
Download to read offline
KKK Serye UPDATED EDITION IV Gabaysa Pagtuturoagtu at Pagkatuto Batayo Ba say UbD EKONOMIKSMga Konsepto, Aplikasyon at Isyu R. Balitao Meriam dR. CervantesBernard R Grace Estela C. Mateo, Ph.D. Editor-Konsultant Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
KKK SERYE EKONOMIKS: MGA KONSEPTO, APLIKASYON AT ISYU Updated Edition Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto Batay sa UbD Ikaapat na Taon ISBN 978-971-07-2700-1 Karapatang-ari © 2010 ng Vibal Publishing House, Inc. at nina Bernardo R. Balitao; Meriam dR. Cervantes; at Grace Estela C. Mateo, Ph.D. Reserbado ang lahat ng karapatan. Ang alinmang bahagi nito ay hindi maaaring ilathala o ilabas sa anumang anyo, kasama na rito ang pelikula, nang walang nakasulat na pahintulot ang Tagapaglathala at ang mga may-akda. Hindi sakop ng karapatang-ari ang suring-aklat na ilalathala sa mga pahayagan at magasin. Inilathala at inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Publishing House, Inc. Main Office: 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City Regional Offices: Unit 202 Cebu Holdings Center, Cebu Business Park, Cardinal Rosales Avenue, Cebu City Kalamansi St. cor. 1st Avenue, Juna Subdivision, Matina, Davao City Bldg. A, Unit 4 Pride Rock Business Park, Gusa, Cagayan de Oro City Kasapi: Philippine Educational Publishers’ Association; Book Development Association of the Philippines; Association of South East Asian Publishers; Graphics Arts Technical Foundation ii Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
iii (essential questions) na pupukaw sa kaisipan ng mag-aaral upang mag-isip siya at matamo ang kakailanganing pag-unawa. Nakalatag din sa bawat planong instruksyunal ang ikalawang antas ng UbD, ang Pagtataya, na magsisilbing patunay at sukatan ng pagkatuto ng mag-aaral. Mayaman ang gabay na ito sa iba’t ibang uri ng tradisyunal na pagtataya. Subalit isang mahalagang aspekto ng gabay na ito ay ang tuon na ipinagkaloob nito sa pagbuo ng iba’t ibang halimbawa ng awtentikong pagtataya na may mga kaakibat na rubric kung saan nakatukoy ang mga criteria at indicator ng pagganap. Isang malaking tulong sa mga guro angr awtentikong pagtataya na inihahain ng gabay na ito upang matamo ng mga mag-aaral ang higher order thinking skills (HOTS). Kaugnay sa UbD, nakalatag din sa aspekto ng Pagtataya ang Anim na Antas ng Pag-unawa (Six Facets of Learning) na susukat at magpapakita ng kinakailangang pagkatuto ng mga mag-aaral. Ang ikatlong antas ng UbD o ang Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto ng mga Aralin ng manwal na ito ay inorganisa ayon sa isinusulong na hakbang ng pagtuturo ng 2010 Secondary Education Curriculum (2010 SEC) ng Departamento ng Edukasyon. Bawat aralin o magkakaugnay na serye ng aralin ay may gabay sa pagtuturo at pagkatuto. Layunin ng bawat gabay na tuklasin, linangin at palalimin ang kaalaman at kasanayan ng mag-aaral at pagkatapos ay ilapat o isalin ang kaalaman at kasanayan sa iba pang konteksto ng kanyang pag-aaral. Bukod sa pagiging naaayon sa UbD, ang isa pang mahalagang katangian ng gabay na ito ay ang paggamit ng mga web link bilang tulong sa pagtuturok at upang maging higit na kaaya-aya ang pag-aaral ng mga mag-aaral. Tinutukoy sa mga Gabay sa Pagtuturo ang mga angkop o kawili-wiling web link na bubuksan ng mag-aaral sak Internet upang magkaroon ng dagdagt pang kaalaman o ibayong gawain ukol sa paksang pinag-aaralan. Kailangan ninyong gabayan ang mga mag-aaral sa paggamit ng mga web link. Sa huli, hangad ng gabay na ito na tukuyin ang mahahalaga at kinakailangang kaalaman at kasanayan na dapat epektibong maituro ng mga guro at matutuhang pangmatagalan ng mga mag-aaral. Ito ang magiging pundasyon natin sa paghubog ng mga makabayang mag-aaral na Pilipino. Isang makabuluhan at matagumpay na pagtuturo ang hangad namin sa inyo. Ang mga May-akda I sang malaking hamon ang magturo ng Araling Panlipunan. Layunin ng ating asignatura na humubog ng mga makabayang mag-aaral na may pagpapahalaga sa ating kasaysayan at kultura at lalaking responsableng mamamayan ng ating bansa. Nangangahulugan ito na tayo bilang mga guro ay dapat may sapat na kaalaman, kasanayan at kahandaan sa pagtuturo upang makamit ng ating mga mag-aaral ang kinakailangang pagkatuto. Upang maging patnubay sa inyong isang taong pagtuturo, handog namin sa inyo, mga guro ng Araling Panlipunan, ang Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto Batay sa UbD. Ito ay isang napapanahong plano sa pagkatuto o sistema ng pag-aaral na nakaorganisa batay sa disenyong pangkurikulum na Understanding by Design o UbD nina Grant Wiggins at Jay McTighe. Ang Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto Batay sa UbD ay dinisenyo upang inyong mahusay na maituro at epektibong matutuhan ng mag-aaral ang serye ng teksbuk na Kamalayan, Kabihasnan at Kaunlaran (KKK). Nakaayon ito sa tatlong antas ng disenyong UbD. Ang tatlong antas na ito ay ang: • Antas 1: Inaasahang Bunga/Resulta ng Pagkatuto • Antas 2: Pagtataya • Antas 3: Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto ng mga Aralin Ang unang dalawang antas ay matatagpuan sa planong instruksyunal (instructional plan) ng bawat yunit o markahan. Apat ang planong instruksyunal sa gabay na ito na katumbas ng apat na yunit o markahan sa pagtuturo. Samantala, ang ikatlong antas ng UbD o ang Gabay sa Pagtuturo ang patnubay ng guro sa araw-araw niyang pagtuturo upang makamit ng mga mag-aaral ang inaasahang resulta o bunga ng pagkatuto. Nakatuon ang mga Inaasahang Bunga/Resulta ng Pagkatuto sa mahahalagang kaalaman (konsepto, malalaking ideya, prinsipyo o isyu) at kasanayan na dapat matutuhan ng mag-aaral. Bilang bahagi ng unang antas ng UbD, nakalatag sa bawat planong instruksyunal ng yunit o markahan ang pamantayang pangnilalaman at pagganap (content and performance standards) na dapat matutuhan at maipamalas ng mag-aaral sa pagtatapos ng yunit o markahan. Tinutukoy rin sa unang antas ang kakailanganing pag-unawa (essential understanding) upang matamo ng mag-aaral ang inaasahang resulta o bunga ng pagkatuto. Upang gabayan ang mag-aaral sa kakailanganing pag-unawa, tinutukoy rin ang mahahalagang tanong PAUNANG SALITA Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
iv YUNIT III Pagsusuri ng Ekonomiya: Makroekonomiks…………………………………… 32 Aralin 18 Ang Pambansang Ekonomiya …………………………… 34 Aralin 19 Produksyon at Kita ng Pambansang Ekonomiya ……… 35 Aralin 20 Pagbabago sa Kalagayan ng Ekonomiya ……………… 37 Aralin 21 Patakarang Piskal ………………………………………… 38 Aralin 22 Ang Patakarang Pananalapi ……………………………… 39 Aralin 23 Mga Institusyong Pinansyal: Bangko, Bahay-sanglaan, at Kooperatiba ………………………… 40 Aralin 24 Ang Salapi at ang Bangko Sentral ng Pilipinas ………… 40 Aralin 25 Pandaigdigan at Pambansang Pananalapi……………… 41 YUNIT IV Mga Sektor ng Ekonomiya ……………………… 46 Aralin 26 Sektor ng Agrikultura ……………………………………… 48 Aralin 27 Pangisdaan at Paggugubat ……………………………… 50 Aralin 28 Papel ng Sektor ng Industriya sa Kaunlaran …………… 51 Aralin 29 Ugnayan ng Sektor ng Agrikultura at Industriya………… 52 Aralin 30 Pampublikong Korporasyon ……………………………… 54 Aralin 31 Sektor ng Paglilingkod …………………………………… 55 Aralin 32 Impormal na Sektor ……………………………………… 56 Aralin 33 Kalakalang Panlabas ……………………………………… 57 Aralin 34 Mga OFW at ang Kontribusyon Nila sa Ekonomiya …… 58 Aralin 35 Globalisasyon: Kalakaran, Katangian, at Bahaging Ginagampanan sa Kaunlaran …………………………… 59 Aralin 36 Mga Samahang Pandaigdig: WTO at APEC …………… 61 Apendiks …………………………………………………… 64 YUNIT I MGA SALIGAN SA PAG-AARAL NG EKONOMIKS …………………………………… 2 Aralin 1 Ekonomiks sa Paglipas ng Panahonn …………………… 4 Aralin 2 Mga Pinagkukunang-yaman ng Pilipinasn ……………… 6 Aralin 3 Ang Katangian at Kahalagahan ng Yamang Taon ng Pilipinas ………………………………………………… 7 Aralin 4 Wastong Pagpapahalagan sa mga Pinagkukunang-yaman ………………………… 8 Aralin 5 Ang Konsepto ng Kakapusann …………………………… 9 Aralin 6 Alokasyon at mga Sistemang Pang-ekonomiyan ……… 10 Aralin 7 Kagustuhan at Pangangailangan:n Tungo sa Matalinong Pagdedesisyon …………………… 11 Aralin 8 Ang Pagkonsumo at ang Mamimilin ……………………… 12 Aralin 9 Konsepto at mga Salik ng Produksyonn ………………… 14 Aralin 10 Ang Kahalagahan ng Entrepreneurshipn sa Ekonomiya at Lipunan ………………………………… 14 Aralin 11 Mga Organisasyon ng Negosyon ………………………… 15 YUNIT II Pagsusuri ng Ekonomiya: Maykroekonomiks ………………………………… 20 Aralin 12 Ang Mamimili at ang Demandn …………………………… 22 Aralin 13 Ang Bahay-kalakal at ang Suplayn ……………………… 23 Aralin 14 Ang Sistema ng Pamilihann ……………………………… 24 Aralin 15 Ang Konsepto ng Elasticityn ……………………………… 25 Aralin 16 Iba’t Ibang Istruktura ng Pamilihann ……………………… 26 Aralin 17 Pamilihan at Pamahalaann ………………………………… 28 TALAAN NG NILALAMAN Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
v Mga Kakayahan Bilang ng Kabanata Pahina sa Aklat Mga Batayang Kakayahan sa Pagkatuto sa IKAAPAT NATAON I. Mga Saligan sa Pag-aaral ng Ekonomiks 1. Napahahalagahan na ang pag-unawa sa mga batayang kaisipan at pamamaraan sa ekonomiks ay may kaugnayan sa pang- araw-araw na pamumuhay ng tao A. Ang Ekonomiks Bilang Isang Agham 1. Nailalapat ang kahulugan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral, kasapi ng pamilya at lipunan 2. Nasusuri ang ekonomiks bilang isang agham panlipunan 3. Natataya ang kahalagahan ng ekono- mikssapang-araw-arawnapamumu- hay ng bawat pamilya at ng lipunan B. Pinagkukunang-yaman ng Pilipinas 1. Nauuri ang pinagkukunang-yaman ng Pilipinas 2. Nasusuri ang mga datos tungkol sa mga yamang likas ng Pilipinas tungo sa matalinong paggamit ng mga ito 3. Natatalakayangbumubuosayamang- tao ng Pilipinas a. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng balangkas ng populasyon ng Pilipinas sa ekonomiya ng bansa • nasusuri ang katangian ng balangkas ng populasyon ng Pilipinas ayon sa kasarian, edad, bilang ng may trabaho/ walang trabaho, edukasyon, relihiyon • naiisa-isaangpangangailangan ng populasyon sa Pilipinas • nahihinuha ang implikasyon ng iba’t ibang katangian ng balangkas ng populasyon b. Natataya ang uri, dami, kalidad ng lakas-paggawa (labor force) sa pagkakaroon ng produktibo at mataas na kalidad ng antas ng produksyon c. Nagkakaroon ng pagnanais na mapaunlad ang sarili bilang pagha- handa sa pagiging produktibo 4. Naitatangi ang mga wastong pagpapa- halaga sa paggamit ng pinagkukunang- yaman sa pamamagitan ng pagsunod sa mga batas sa konserbasyon,kapaligiran at likas-kayang paggamit (sustainable use) C. Kakapusan 1. Nakikilala ang mga palatandaan ng kakapusan bilang isang suliraning panlipunan 2. Nasusuri ang kaibahan ng kakapu- san sa kakulangan bilang batayan sa matalinong pagdedesisyon 3. Naipamamalas ang responsableng paggamit ng mga limitadong likas na yaman 1 3 1 8-11 1 3-15 2 18-24 2 19-23 2/3 23-25/ 26-40 4 42-47 5 50-54/ 57-58 5 54-57 5 57-60 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
vi D. Alokasyon 1. Naisasaalang-alang ang kapakanan ng iba sa pagbabahagi ng mga likas na yaman sa pamilya at lipunan 2. Nasisiyasat nang mapanuri ang mga pamamaraan at mekanismo ng alokas- yon sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya sa pagtugon sa mga pangangailangan ng mamamayan 3. Naipahahayag ang damdamin tungkol sa mga hakbangin ng pamahalaan sa pagtugon sa mga pangangailangan ng mamamayang Pilipino E. Kagustuhan at Pangangailangan 1. Nasusuri ang kaibahan ng kagustuhan (wants) sa pangangailangan (needs) bi- lang batayan sa pagbuo ng matalinong desisyon 2. Nakabubuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng mga pangangailangan batay sa mga teorya ng pangangailangan F. Pagkonsumo 1. Naipaliliwanag ang konsepto ng pagkonsumo 2. Nasusuriangmgaepektongpaanunsyo sa pagkonsumo 3. Nasisiyasat nang mapanuri ang mga anunsyo tungo sa matalinong pamimili 4. Naipamamalas ang talino sa pag- konsumo sa pamamagitan ng paggamit ng pamantayan sa pamimili 5. Naipagtatanggol ang mga karapatan at nagagampanan ang mga tungkulin bilang isang mamimili 6. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pagigingmapagmasidatmapanuring mgamamimilisamgatiwalinggawain ng mga nagbibili G. Produksyon 1. Nasusuri ang mga salik (factors) ng produksyon bilang batayan sa matali- nong paggamit ng mga ito 2. Naipahahayag ang damdamin ukol sa mahalagangpapelngentrepreneurship sa ekonomiya at sa produksyon 3. Nasusuri ang tungkulin ng iba’t ibang organisasyonngnegosyosaekonomiya at produksyon ayon sa pakikisapi at pananagutan sa pagkakaroon ng matatag na ekonomiya II. Pagsusuri ng Ekonomiya 2. Napahahalagahan ang kaugnayan ng maykroekonomiks at makroekonomiks sa buhay ng bawat isa bilang kasapi ng lipunan A. Maykroekonomiks 1. Nasusuri ang saklaw ng maykro- ekonomiks 2. Nailalapatangkahuluganngdemand sapang-araw-arawnapamumuhayng bawat pamilya 3. Nasusuri ang mga salik na nakaa- apekto sa demand 4. Nakapagpapasya nang matalino sa pagtugon sa mga pagbabago ng salik (factors) na nakaaapekto sa demand 6 62-64 6 64-67 6 64-67 7 70-71 7 71-75 8 78-83 8 89-90 8 89-90 8 84-89 8 90-95 8 84-97 9 98-119 10 120-127 11 128-133 12 134 12 135-137 12 138-142 12 140-142 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
vii 5. Nahihinuha na ang presyo ng bilihin namayepektosademandngmamimili 6. Nailalapat ang kahulugan ng suplay batay sa pang-araw-araw na pamu- muhay ng bawat pamilya 7. Nasusuri ang mga salik ng pro- duksyon na nakaaapekto sa suplay 8. Nakapagpapasya nang matalino sa pagtugon sa mga pagbabago ng salik (factors) na nakaaapekto sa suplay 9. Nasusuri ang epekto ng presyo at non-price sa suplay ng kalakal at paglilingkod 10. Nahihinuha na ang presyo ng bilihin ay may epekto sa suplay ng nagbibili 11. Nakapagkukwenta ng elastisidad ng demand at suplay 12. Naiuugnayangelastisidadngdemand at suplay sa presyo ng kalakal at paglilingkod 13. Naipaliliwanag ang interaksyon ng suplay at demand sa kalagayan ng presyo at ng pamilihan 14. Nasusuri ang mga epekto ng kaku- langan at kalabisan sa presyo at dami ng kalakal at paglilingkod sa pamilihan 15. Nakapagmumungkahi ng paraan ng pagtugon/kalutasan sa mga suliraning dulot ng kakulangan at kalabisan 16. Nasusuri ang iba’t ibang anyo ng pamilihannatumutugonsamaraming pangangailangan ng tao 17. Nasusuri ang bahaging ginagam- panan ng pamahalaan sa pagtatakda ng presyo sa isang pampamilihang ekonomiya 18. Napangangatwiranan ang panga- ngailangangpakikialamatregulasyon ng pamahalaan sa mga gawaing pangkabuhayan sa iba’t ibang anyo ng pamilihan B. Makroekonomiks 1. Nasusuri ang mga pangunahing kaisipan ng makroekonomiks a. Nasusuri ang papel na ginagam- panan at epekto ng sambahayan, bahay-kalakal, pamahalaan, at panlabas na sektor sa sumusunod: • implasyon • pamumuhunan • deplasyon • pag-iimpok • empleyo (employment, unem- ployment, underemployment) 2. Nasusuri ang pambansang produkto (Gross National Product – Gross Domestic Product) bilang panukat ng kakayahan ng isang ekonomiya a. Nakikilala ang mga pamamaraan sa pagsukat ng pambansang produkto b. Nasusuri ang kahalagahan ng pagsukat ng pambansang kita sa ekonomiya 12 135-138 13 144-147 13 148-150 13 147-150 13 147-151 13 147-151 15 164-171/ 172-177 15 167-171/ 173-177 14 152-154/ 156-163 14 154-156 14 154-156 16 180-185 17 186-195 17 195-197 18 198-208 19 210-222 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
viii 3. Nailalahad ang mga salik na naka- aapekto sa pambansang kita at pambansang produkto (GNP) C. Implasyon 1. Nakikilala ang palatandaan ng impla- syon gamit ang Consumer Price Index (CPI) 2. Natutukoy ang dahilan at epekto ng implasyon 3. Nasusuri ang mga paraan sa paglutas ng implasyon 4. Nakikilahok ng aktibo sa paglutas ng mga suliranin kaugnay ng implasyon bilang isang mag-aaral 5. Nakapagpapamalas ng wastong pagpapasya bilang isang mamimili at nagbibili kaugnay ng suliranin sa implasyon D. Patakarang Piskal 1. Naipaliliwanag ang layunin ng pata- karang piskal 2. Napahahalagahan ang papel na gina- gampananngpamahalaankaugnayng mga patakarang piskal na ipinatupad nito 3. Nasusuri ang mga pinagkukunan ng pananalapi ng pamahalaan 4. Nasusuri ang badyet at ang kalakaran ng paggasta ng pamahalaan 5. Nakapaghahayag ng pagsang-ayon o pagtutol sa mga paggasta ng pamahalaan 6. Nakapagsasanay sa tamang pag- kompyut ng buwis 7. Nakababalikatngpananagutanbilang mamamayan sa wastong pagbabayad ng buwis 8. Naiuugnay ang mga epekto ng patakarang piskal sa katatagan ng pambansang ekonomiya E. Patakarang Pananalapi 1. Nauunawaan ang kahulugan ng patakarang pananalapi (monetary) 2. Naipaliliwanag ang layunin ng pata- karang pananalapi a. Naipahahayag ang kahalagahan ng pag-iimpok at pamumuhunan bilang isang salik ng ekonomiya b. Nakikilalaangbumubuosasektor ng pananalapi c. Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng bawat sektor ng pananalapi • mga bangko • kooperatiba • pawnshop d. Nasusuri ang bahaging/tungku- lingginagampanannginstitusyon ng pananalapi sa ekonomiya e. Naipaliliwanag ang uri at gamit ng salapi f. Nasusuri ang dahilan at epekto ng pagbabago ng halaga ng salapi sa buhay ng mga mamamayang Pilipino 19 210-219 20 228-234 20 234-236 20 236-237 20 238-239 20 236-239 21 240-242 21 240-242 21 242-251 21 250-257 21 255 21 250-251 21 256-257 21 240-242 22 258-260 22-25 258-300 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
ix g. Nakapagsisiyasatnangmapanuri sa mga paraan at patakaran ng BangkoSentralngPilipinas(BSP) upang mapatatag ang halaga ng salapi h. Naiuugnay ang pandaigdigang pananalapi sa pambansang sis- tema ng pananalapi i. Naipahahayag ang pagsang-ayon o pagtutol sa bahaging ginagam- panan ng mga pandaigdig na institusyon ng pananalapi tulad ng International Monetary Fund at World Bank sa pananalapi ng bansa IV. Mga Sektor sa Ekonomiya 3. Naipamamalas ang pagpapahalaga sa bahaging ginagampanan ng iba’t ibang sektor ng ekonomiya para sa kapakanang panlahat A. Sektor ng Agrikultura 1. Nasusuri ang bahaging ginagam- panan ng agrikultura,pangingisda,at paggugubat sa ekonomiya ng bansa 2. Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa bawat Pilipino 3. Nabibigyang-halaga ang mga insti- tusyon at programa na nakatutulong sa sektor ng agrikultura (indus- triya ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat) 4. Naitataguyod ang mga programang may kaugnayan sa sektor ng agri- kultura (repormang pansakahan) B. Industriya at Pangangalakal 1. Nasusuri ang bahaging ginagam- panan ng sektor ng industriya tungo sa isang masiglang ekonomiya 2. Nakapaghahanda sa mga kasanayang pang-industriya ng Pilipinas 3. Naipahahayag ang opinyon tungkol sa nasyonalisasyon ng ilang korporasyon at pagsasapribado ng korporasyong pampamahalaan 4. Napagtitimbang ang papel na gina- gampanan ng mga korporasyong multinasyonal sa pamumuhay ng mga Pilipino at sa pambansang ekonomiya 5. Naimumungkahiangmabisangparaan sa pagmamay-ari at pamamahala ng mga korporasyon sa Pilipinas 6. Natataya ang kahandaan ng bansa sa paggamit ng makabagong teknolohiya tungo sa pagsulong ng ekonomiya 7. Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor ng agrikultura at industriya tungo sa pag-unlad ng kabuhayan 8. Nasusuri ang mga institusyon at mga programang nakatutulong sa sektor ng industriya at ng panga- ngalakal 9. Nasusuri ang mga batas hinggil sa patakarang industriyal ng Pilipinas 26/27 302/ 303- 305/316- 318/323 26/27 305-310/ 318-322/ 323-324 26/27 310-315/ 322-323/ 324-326 26 310-313 28 328-336 28 332-337 30 350-353 30 354 30 355 29 345-346 29 338-340 29 347 29 341-342 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
x 10. Naihahayag ang damdamin ukol sa pagpapanatili ng mataas na pamantayan ng sektor ng industriya at mga kalakal tungo sa matatag na ekonomiya C. Sektor ng Paglilingkod 1. Nasusuri ang bahaging ginagam- panan ng sektor ng paglilingkod 2. Nasusuriangkahandaanatkalidadng mgamanggagawangPilipinosasektor ng paglilingkod ng bansa 3. Naibabahagi ang damdamin ukol sa pagpapanatili ng mataas na kalidad ng manggagawang Pilipino sa sektor ng paglilingkod 4. Nasusuri ang mga institusyon at mga programangnakatutulongsasektorng paglilingkod D. Impormal na Sektor ng Ekonomiya 1. Nasusuri ang iba’t ibang anyo ng impormal na sektor ng ekonomiya 2. Nailalahad ang saloobin ukol sa pamumuhay ng mga Pilipinong kabilang sa impormal na sektor ng ekonomiya 3. Natataya ang ambag o papel ng impormal na sektor sa kabuuang eko- nomiya E. Kalakalang Panlabas 1. Natataya ang kalakaran ng kala- kalang panlabas ng bansa 2. Natitimbang ang epekto ng mga patakaran at programa sa kalakalang panlabasngbansasabuhayngnakara- raming Pilipino 3. Nasusuri ang kaugnayan ng exchange rate sa kalakalang panlabas ng bansa 4. Nasusuri ang epekto sa kalakalang panlabasatekonomiyangpagbabagong palitan ng piso laban sa mga dayuhang salapi 5. Nasusuri ang mga kabutihan at di- kabutihan ng kalakalang panlabas tungo sa isang masigla at maunlad na ekonomiya 6. Napahahalagahan ang mga lokal na kalakal at paglilingkod 7. Napahahalagahanangkontribusyonsa ekonomiya ng bansa ng mga padalang pera ng mga manggagawang Pilipino na nasa ibang bansa 8. Natitimbang ang epekto ng globa- lisasyon sa antas ng pamumuhay ng mga Pilipino batay sa mga patakarang: a. liberalisasyon b. deregulasyon c. pagsasapribado ng mga korpo- rasyong pag-aari ng pamahalaan 9. Napahahalagahan ang ugnayan ng mga bansa tulad ng World Trade Organization at Asia-Pacific Eco- nomic Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng mga mamamayan ng daigdig 28 337 31 358-364 31 362-363 31 364-365 31 363-364 32 366-369 32 366-374 32 368-369/ 372-373 33 376-385 33 382-385 33 381-382 33 381-382 33 376-382 33/34 376-385/ 396-405 34 388-394 35 396-405 36 408-416 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
xi PANG-UNA/PANGHULING PAGSUSULIT Kaalaman sa Katawagan. Piliin ang wastong sagot. Isulat lamang ang titik. 1. Ito ay isang sangay ng agham panlipunan tungkol sa pamamahagi ng mga pinagkukunang-yaman upang magamit sa pagbuo ng mga bagay at serbisyong makatutugon sa kagustuhan at panga- ngailangan ng tao. a. alokasyon c. ekonomiks* b. econometrics d. makroekonomiks 2. Dibisyon ng ekonomiks na sumusuri sa galaw ng bawat negosyo at konsyumer a. makroekonomiks c. econometrics b. maykroekonomiks* d. Araling Panlipunan 3. Ang batayan ng problemang pang-ekonomiya na bunga ng pag- kalimitado ng pinagkukunang-yaman a. kahirapan c. kakulangan b. kakapusan* d. kalabisan 4. Binubuo ng mga taong may edad na 15 taon at pataas na may trabaho, walang trabaho, at yaong naghahanap ng trabaho a. umaasang populasyon c. lakas-paggawa* b. underemployed d. minority 5. Sangkap ng produksyon na nagmula sa kalikasan a. yamang tao c. yamang likas* b. yamang kapital d. yamang pisikal 6. Doktrinang nagsasaad na dapat kontrolin ang kapangyarihan ng pamahalaan lalong-lalo na sa mga bagay na may kaugnayan sa ekonomiya a. laissez faire* c. merkantilismo b. komunismo d. sosyalismo 7. Yaong ating pinakakawalan kapag tayo ay pumipili o gumagawa ng isang desisyon a. kabuuang gastos c. opportunity cost* b. bumababang halaga d. variable cost 8. Ang proseso kung saan ang mga sangkap (input) ay pinagsama- sama upang makabuo ang produkto (output) a. pagkonsumo c. pangangapital b. pamamahagi d. produksyon* 9. Pinakapayak at pinakakaraniwang uri ng negosyo a. isahang pagmamay-ari* c. korporasyon b. sosyohan d. kooperatiba 10. Tumutukoy sa dami ng produkto at serbisyo na handa at kayang bilhin ng mamimili sa iba’t ibang presyo a. suplay c. ekilibriyo b. demand* d. disekilibriyo 11. Ang mataas na presyo ng produkto ay ______. a. nakapagpapababa sa dami ng demand* b. nakapagpapataas sa dami ng demand c. walang epekto sa dami ng demand d. wala sa nabanggit 12. Tumutukoy sa dami ng produkto at serbisyong handa at kayang ipagbili ng bahay-kalakal sa iba’t ibang presyo a. suplay* c. ekilibriyo b. demand d. disekilibriyo 13. Ang mababang presyo ng produkto ay ______. a. nakapagpapataas sa dami ng suplay b. nakapagpapababa sa dami ng suplay* c. walang epekto sa dami ng suplay d. wala sa nabanggit 14. Nagpapahiwatig ng pagkakasundo ng mamimili at nagbibili a. kasunduan c. ekilibriyo* b. sabwatan d. disekilibriyo 15. Ang malaking kita ay magdudulot ng paglipat ng kurba ng demand patungo sa ______. a. kanan* c. walang pagbabago b. kaliwa d. wala sa nabanggit Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
xii 16. Dahilan upang ang kurba ng suplay ay lumipat pakaliwa a. saganang ani b. pagdami ng prodyuser c. baha at bagyo* d. pagliit ng gastos sa produksyon 17. Ang pagtugon ng mga mamimili sa anumang pagbabago sa presyo ng kalakal o paglilingkod a. price elasticity ng demand* b. price elasticity ng suplay c. perfectly price elastic demand d. perfectly price inelastic demand 18. Kapag mas malaki ang bahagdan ng pagbabago sa dami kumpara sa presyo a. perfectly price elastic b. perfectly price inelastic c. price elastic* d. price inelastic 19. Kapag hindi nagbago ang dami ng pagkonsumo kahit tumaas o bumababa ang presyo ng kalakal o serbisyo a. unit elastic b. price elastic c. perfectly price elastic d. perfectly price inelastic* 20. Anyo ng pamilihang may lubhang napakaraming prodyuser at konsyumer na hindi kayang kontrolin ang presyo, demand, at suplay ng produkto a. ganap na kompetisyon* b. monopoly c. oligopoly d. di-ganap na kompetisyon 21. Sabwatan ng mga oligopolist sa presyo upang makontrol ang pamilihan a. kasunduan c. samahan b. cartel* d. monopsony 22. Dibisyon ng ekonomiks na tungkol sa pag-aaral ng buong ekonomiya a. maykroekonomiks c. econometrics b. makroekonomiks* d. economic policy 23. Ang pagpapatupad ng pamahalaan ng episyenteng balanseng pag-unlad at katatagan ng ekonomiya kung may mga elementong nagdudulot ng disekilibriyo sa ekonomiya a. patakarang pananalapi b. patakarang piskal* c. one-child policy d. Filipino-first Policy 24. Upang maiwasan ang inflation, ang Bangko Sentral ng Pilipinas ay nagsasagawa ng contractionary money policy sa pamamagitan ng ______. a. pagpapataas ng interest rate* b. pagpapababa ng interest rate c. pagpapababa ng singil na buwis d. pagdaragdag sa gastos publiko 25. Uri ng industriya na ang kalakal na nabubuo ay gawang kamay a. maliit at katamtaman b. industriya ng asukal c. malaking industriya d. industriyang pantahanan* 26. Isang paraan kung saan ang mga korporasyon at negosyo ay sumasailalim sa kontrol o pamamahala ng pamahalaan a. pagsasapribado c. prangkisa b. nasyonalisasyon* d. kaloob Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
xiii 27. Tungkol ito sa paraan o inobasyong makaagham upang mapaunlad ang paraan ng paggawa a. agham c. teknolohiya* b. preserbasyon d. konserbasyon 28. Layunin ng R.A. 8762 o Retail Trade Liberalization Act of 2000 na ______. a. limitahan ang kalakalang tingian sa mga Pilipino lamang b. mahikayat ang mga Pilipino at dayuhang mamumuhunan sa bansa* c. bigyang-proteksyon ang mga lokal na mamumuhunan d. isara ang kalakalan para sa mga Pilipino lamang 29. Ahensyang nangunguna sa pagsubaybay sa larangan ng kalakalan at industriya a. Department of Trade and Industry* b. Department of Foreign Affairs c. Department of Finance d. Department of Labor and Employment 30. Sektor na kulang sa mga legal na dokumentong kailangan sa pagsasagawa ng gawaing pangkabuhayan a. impormal na sektor* b. sektor ng industriya c. sektor ng agrikultura d. sektor ng pananalapi 31. Pangunahing pinagmumulan ng pananalapi ng pamahalaan a. mga kaloob at tulong b. kita mula sa kapital c. kita mula sa operasyon at serbisyo d. pagbubuwis* 32. Tumutukoy sa paglalahad ng kita na gugugulin ng isang tao, pamilya, kompanya, o pamahalaan sa loob ng isang takdang panahon a. kita c. badyet* b. gastusin d. pag-iimpok 33. Ang pangkalahatang pagtaas ng presyo ng mga bilihin sa halos buong pamilihan a. inflation* c. deflation b. depreciation d. recession Tungkol sa mga tanong sa bilang 34-35, tingnan ang talahanayan sa ibaba. 34. Saang produkto dapat magpakadalubhasa ang New Zealand? a. trigo b. bigas* c. parehong bigas at trigo d. wala sa nabanggit 35. Halaga ng isinasakripisyong bigas bawat ektarya kapag nagpakadalubhasa sa trigo ang Australia a. 500 kilo c. 800 kilo b. 600 kilo d. 400 kilo* xiii1 Ani Bawat Ektarya Trigo Bigas New Zealand 500 kilo 600 kilo Australia 800 kilo 400 kilo Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
2 ANTAS 1: INAASAHANG RESULTA/BUNGA NG PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa Pagganap Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa kahalagahan ng pinag- kukunang-yaman sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino Nakagagawa ng journal tungkol sa mga suliraning may kaugnayan sa pagkasira at pagkaubos ng mga pinagkukunang-yaman ng bansa at ang mga nararapat na gawing hakbang upang mabigyan ng solusyon ang mga suliraning ito Kakailanganing Pag-unawa Mahalagang Tanong Mahalaga ang bahaging gina- gampanan ng pinagkukunang-yaman sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino. Paano nakaaapekto ang mga pinagkukunang-yaman ng bansa sa pagsulong ng pamumuhay at kabu- hayan ng mga mamamayang Pilipino? ANTAS 2: PAGTATAYA Pagpapatibay sa Antas ng Pag-unawa Naipamamalas ng mag-aaral ang antas ng pag-unawa sa pama- magitan ng sumusunod na mga kasanayan: A. Pagpapaliwanag Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pinagkukunang-yaman sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino B. Pagpapakahulugan Nabibigyang-puna ang pananagutan ng bawat mamamayan na pangalagaan ang pinagkukunang-yaman ng bansa MGA SALIGAN SA PAG-AARAL NG EKONOMIKS Kabuuang bilang ng araw: 57 C. Paglalapat Nakalalahok sa mga gawain o naipahahayag ang paninindigan sa mga isyung pangkapaligiran at iba pang pinagkukunang- yaman D. Perspektibo Nabibigyang-katwiran ang episyenteng paggamit ng pinagku- kunang-yaman para sa kabutihan ng bansa, lalo na ng susunod na henerasyon E. Pagsasaalang-alang ng Damdamin ng Iba 1. Nailalagay ang sarili sa katayuan ng Pangulo ng bansa 2. Naisasabuhay ang nararanasang sakripisyo, pagtitiis, at commitment upang maiangat ang kalagayan ng kabuhayan ng mga mamamayan ng bansa F. Pagkilala sa Sarili Namumulat sa kakulangan sa pagtupad sa tungkulin sa pangangalaga ng kapaligiran bunga ng maling paniniwala na ito ay responsibilidad lamang ng pamahalaan at hindi ng buong sambayanan Pagpapatibay sa Antas ng Pagganap ☛ Awtentikong Pagtataya 1. Magpagawa ng journal na tumatalakay sa mga suliraning may kaugnayan sa pagkasira at pagkaubos ng mga pinagkukunang- yaman ng bansa at ang mga nararapat na gawing hakbang upang mabigyan ng solusyon ang mga suliraning ito. Gamitin ang rubric sa Apendiks bilang batayan sa pagmamarka ng gawaing ito. 2. (Para sa Aralin 1) Maaaring gumamit ng tula, jingle, o rap sa pagtataya ng mga konseptong kanilang natutuhan hinggil sa kung ano ang ekonomiks. YUNIT I Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
3 ☛ Tradisyunal na Pagtataya A. Tama o Mali. Isulat ang Tama kung ang pangungusap ay wasto. Kung mali, palitan ang salitang may salungguhit upang maging wasto ang pangungusap. ___________ 1. Hinango ang “ekonomiks” sa salitang Greek na oikonomia. (Tama) ___________ 2. Ang pag-aaral ng ekonomiks ay nagbibigay sa tao ng mga kaalamang nakatutulong sa pag- gawa ng tamang desisyon. (Tama) ___________ 3. Ang opportunity cost ng pagliban sa klase ay ang halaga ng kaalamang natutuhan sana kung pumasok sa paaralan. (Tama) ___________ 4. Sa mga rehiyon sa Pilipinas, pinakamalawak ang kagubatan sa NCR. (Timog Katagalugan) ___________ 5. Pagmimina ang pangunahing pinagkukunan ng kabuhayan ng mga Pilipino. (Agrikultura) ___________ 6. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang mapataas ang produksyon ng mga bahay- kalakal. (Tama) ___________ 7. Ang yamang mineral ay madaling mapalitan na pinagkukunang-yaman. (hindi-napapalitan) ___________ 8. Namumuhunan ang pamahalaan sa mga gawa- ing panlipunan para sa kapakanang pambayan. (Tama) ___________ 9. Ang yamang kapital ay limitado lamang sa salaping puhunan ng mga bahay-kalakal. (hindi limitado) ___________ 10. Si Michael Todaro ang nagsabing ang panga- ngailangan ng tao ay mailalagay sa isang hirarkiya. (Abraham Harold Maslow) B. Kaalaman sa Tiyak na Bagay. Bilugan ang titik ng tamang sagot. 1. Ang itinuturing na “Ama ng Ekonomiks” at may akda ng The Wealth of Nations ay si _______________. a. David Ricardo c. Adam Smith* b. Karl Marx d. Thomas Malthus 2. Ang pag-aaral ng ekonomiks sa kabuuang dimensyon ng ekonomiya ay tinatawag na _______________. a. makroekonomiks* c. econometrics b. maykroekonomiks d. labor economics Para sa bilang 3-5, gamitin ang sumusunod na mga datos. may trabaho — 12,000 walang trabaho — 5,000 wala sa lakas-paggawa — 1,000 3. Ang kabuuang lakas-paggawa ay _______________. a. 17,000* c. 6,000 b. 18,000 d. 13,000 4. Ang kabuuang populasyon ay _______________. a. 17,000 c. 6,000 b. 18,000* d. 13,000 5. Ang antas ng mga walang trabaho ay _______________. a. 29.42% c. 29.43% b. 29.41%* d. 29.44% 6. Ang dami ng produktong malilikha ng kombinasyon ng mga salik ng produksyon ay ipinakikita ng _______________. a. total product b. production function* c. marginal product d. consumption function 7. Kung ang total cost ay 5 45 at ang fixed cost ay 5 20, ang variable cost ay _______________. a. 525* c. 565 b. 530 d. 5520 8. May masamang epekto sa yamang dagat ang sumusunod maliban sa _______________. a. dynamite fishing c. cyanide b. muro ami d. lambat* Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
4 (b) (a) (e) (c) (d) 9. Batay sa sensus ng populasyon sa Pilipinas noong 2007, ang kalalakihan ay 50.4% ng kabuuang populasyon ng Pilipinas at 49.6% naman ang kababaihan. Nangangahulugan ito na _______________. a. pantay ang dami ng babae sa lalaki b. mas marami ang babae sa lalaki c. mas marami ang lalaki sa babae* d. bata ang populasyon ng Pilipinas 10. Ang mga taong may trabaho na hindi angkop sa kanilang kasanayan o pinag-aralan ay tinatawag na ______________. a. underemployed* c. employed b. unemployed d. over-employed B. Ayusin ang baytang ng pangangailangan mula sa pinakauna hanggang sa pinakahuli ayon kay Abraham Harold Maslow. Gamitin ang mga titik a-e. _____ 1. Pangkaligtasan _____ 2. Pisyolohikal _____ 3. Pangangailangang maipatupad ang kaganapan ng pagkatao _____ 4. Pangangailangang makisalamuha, makisapi, at magmahal _____ 5. Pangangailangang mabigyan ng pagpapahalaga ng iba ANTAS 3: GABAY SA PAGTUTURO AT PAGKATUTO NG MGA ARALIN Aralin 1 Ekonomiks sa Paglipas ng Panahon ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Magpagupit sa mga mag-aaral ng mga larawan o mga head- line sa pahayagan o magasin na may kaugnayan sa eko- nomiks. Ipadikit ang mga ito sa kartolina upang makabuo ng collage. 2. Itanong sa mga mag-aaral ang sumusunod: a. Ano ang ipinakikita ng nabuong collage? b. Batay sa nabuong collage, ano ang inyong konsepto o pagkaunawa kung ano ang ekonomiks? c. Ipasagot ang Talasalitaan sa pp. 16-17 ng batayang aklat. Mga sagot: 1. laissez faire 6. Jose Basco y Vargas 2. efficiency 7. Gregorio Sandico y Goson 3. equilibrium 8. descriptive economics 4. utilitarianism 9. sustainability 5. oikonomia 10. human empowerment B. Paglinang 1. Maaaring pangkatin ang klase sa pagsasagawa ng sumusunod: a. Pangkat 1: Gumamit ng events chain para sa pagpa- pakita ng mga kaganapang nagbunsod sa pagsilang ng ekonomiks. Ang bawat kahon ay naglalaman ng mahahalagang kaisipan, pangyayari, o tao sa bawat yugto. PAGSILANG NG PAG-AARAL NG EKONOMIKS Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
5 d. Pangkat 4: Magtanghal ng panayam o talk show para sa paksang, “Ang Ekonomiks sa Pilipinas”. Maaaring gamitin ang mga tanong sa pahina 17 ng batayang aklat para sa panayam. C. Pagpapalalim 1. Gamitin ang sumusunod na mga tanong para sa talakayan. Mga gabay na tanong: a. Paano umunlad ang ekonomiks bilang isang disiplina? b. Bakit mahalaga ang pag-aaral ng ekonomiks? c. Ipaliwanag ang ugnayan ng ekonomiks sa iba’t ibang disiplina. d. Paano lumawak ang mga larangan ng ekonomiks? e. Bakit sinasabing ang pag-aaral ng ekonomiks sa Pilipinas ay nasa musmos na kalagayan? f. Paano pinagyayaman ng bansa ang pag-aaral ng disiplina ng ekonomiks? 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. D. Paglalapat 1. Magpagupit ng tatlong balita sa isang pahayagan o magasin. Ipapaliwanag kung bakit ang mga usapin ay saklaw ng pag- aaral ng ekonomiks. 2. Ipasagot ang interactive drill para sa araling ito na nasa i-learn.vibalpublishing.com. E. Pagpapahalaga 1. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 16 ng batayang aklat. 2. Itanong: Paano makatutulong ang mga kaalaman sa ekonomiks sa pang-araw-araw mong buhay bilang isang mag-aaral? ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, kartolina, pahayagan at magasin, Internet b. Pangkat 2: Gumamit ng matrix o talahanayan upang maipakita ang ugnayan ng ekonomiks sa iba’t ibang disiplina. KAUGNAYAN NG EKONOMIKS SA IBAʼT IBANG DISIPLINA Disiplina Tuon ng Pag-aaral Kaugnayan sa Ekonomiks c. Pangkat 3: Maaaring gumamit ng Venn diagram sa pagtalakay ng paksang may kaugnayan sa ekonomiks at mga larangan nito. MGA NAITATAG NA LARANGAN SA EKONOMIKS Tradisyunal Di-tradisyunal Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
6 Aralin 2 Mga Pinagkukunang-yaman ng Pilipinas ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Sa pamamagitan ng concept diagnosis, magdikit sa pisara ng larawan ng bundok, puno, dagat, ilog, gubat, bukirin, kompyuter, kotse, ginto, tanso, at gusali. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagpapangkat ng mga larawan. Maaari itong mapangkat sa ganitong paraan: A B C D E bundok bukirin puno gubat dagat ilog kompyuter kotse gusali ginto tanso 2. Lagyan ng label ang bawat pangkat sa kahon. a. Yamang lupa d. Yamang kapital b. Yamang gubat e. Yamang mineral c. Yamang tubig Ibigay ang mahalagang tanong: Paano nakaaapekto ang dami at kalidad ng pinagkukunang-yaman sa pagsulong ng kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino? B. Paglinang 1. Magpabuo ng matrix na may sumusunod na mga kolum: a. Uri b. Halimbawa c. Pinaggagamitan d. Saan Matatagpuan e. Kasalukuyang Kalagayan f. Wastong Gamit at Pangangalaga Gamitin ang mga datos na nasa batayang aklat para sa pagbuo ng matrix. Magsagawa ng malayang talakayan tungkol sa nabuong matrix. 2. Maaari ding gamitin ang mapang pang-ekonomiya ng Pili- pinas upang tukuyin ang lokasyon ng mga pinagkukunang- yaman. 3. Gumamit ng graph o talahanayan na nagpapakita ng mga datos at estadistika na may kinalaman sa pinagkukunang- yaman ng Pilipinas. a. Ipasagot ang sumusunod na mga tanong: • Ano ang mga uri ng pinagkukunang-yaman ng Pili- pinas? • Ano ang kasalukuyang kalagayan ng mga pinagku- kunang-yaman ng Pilipinas? b. Hayaang magpaliwanag ang mga mag-aaral batay sa mga datos at estadistika. 3. Ipapanood ang video tungkol sa pinagkukunang-yaman. Matatagpuan sa i-learn.vibalpublishing.com ang link para sa video na ito. Magpasulat ng sanaysay na naglalaman ng mahahalagang impormasyon tungkol sa video. C. Pagpapalalim 1. Itanong sa klase ang iba pang kaugnay na mga tanong: a. Ano ang bahaging ginampanan ng mga pinagkukunang- yaman ng bansa sa kalagayang panlipunan at pangkabu- hayan ng tao? b. Sa inyong palagay, bakit mahalaga ang dami at kalidad ng pinagkukunang-yaman ng bansa? c. Bakit may mga bansang kahit kapos sa likas na yaman ay maunlad pa rin? 2. Hayaang magpaliwanag ang mga mag-aaral ng kani-kanilang kuru-kuro. D. Paglalapat 1. Ipapaliwanag sa mga mag-aaral ang pagpapakahulugan nila sa kasabihang, “Ubos-ubos biyaya pagkatapos ay nakatu- nganga.” Iugnay sa aralin ang kasabihang ito. 2. Magpagawa ng album na nagpapakita ng iba’t ibang pinagkukunang-yaman sa bawat rehiyon ng Pilipinas. Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
7 E. Pagpapahalaga Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 24 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mapang pang-ekonomiya ng Pilipinas, mga larawan, oslo paper, typewriting paper, lapis, pangkulay, Internet Aralin 3 Ang Katangian at Kahalagahan ng Yamang Tao ng Pilipinas ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Ipaskil ang karikatura ng isang malaki at matabang sanggol at isang ina na may hawak na isang bote ng feeding bottle. Lagyan ng label na POPULASYON ang karikatura ng sanggol habang PINAGKUKUNANG-YAMAN naman ang sa ina. 2. Itanong sa mga mag-aaral ang sumusunod: a. Ano ang mensaheng ipinakikita ng karikatura? b. Ganito kaya ang kalagayan sa Pilipinas? B. Paglinang 1. Gamit ang mga talahanayan/estadistika/datos at grap ng mga paksang nasa ibaba, susuriin at ipaliliwanag ng naatasang pangkat ang bawat isa. a. Kabuuang populasyon batay sa edad b. Kabuuang populasyon ng lakas-paggawa batay sa kung ilan ang employed, underemployed, at unemployed c. Kabuuang populasyon ng lakas-paggawa batay sa hanapbuhay o kinabibilangang sektor Maaaring iatas sa apat na pangkat ang pagpapaliwanag at pag-uulat ng mga datos na nabanggit isa o dalawang araw bago ang talakayan. 2. Magsagawa ng isang panel discussion o panayam ang ikalimang pangkat ng mga mag-aaral hinggil sa paksang “Pagpapaunlad sa Kalidad ng Paggawa”. Mga gabay na tanong: a. Ano ang mga kadahilanan ng mabilis na paglaki ng popu- lasyon? b. Paano nakaaapekto ang mabilis na paglaki ng populasyon sa lipunan at ekonomiya? C. Pagpapalalim 1. Itanong sa klase ang kaugnay na mahalagang tanong: Paano mapangangalagaan at mapayayaman ang lakas- paggawa? Hayaang magbanggit ng kanilang opinyon ang mga mag-aaral. 2. Itanong din sa klase ang iba pang kaugnay na mga tanong: a. Anong mga programa ang maaaring ipatupad ng pama- halaan bilang pangangalaga sa yamang tao nito? b. Sa panig naman ng populasyon na bumubuo sa lakas- paggawa ng bansa, paano naman nila dapat pangalagaan ang kanilang sarili upang maging kapaki-pakinabang sa pagpapaunlad ng bansa? D. Paglalapat 1. Itanong sa klase kung paano nila pinaghahandaan ang hinaharap bilang bagong kasapi ng lakas-paggawa ng bansa. 2. Hayaang magbigay ng sariling pananaw ang mga mag-aaral. 3. Sa huli, itimo sa isipan ng mga mag-aaral na mahalaga ang papel na ginagampanan ng lakas-paggawa sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. E. Pagpapahalaga 1. Itanong: Anong mga gawain ng pamahalaan ang dapat pahalagahan upang maiangat ang kalagayan sa buhay ng mga manggagawang Pilipino? Ipaliwanag ang sagot. 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 40 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, talahanayan, estadistika, datos, grap, karikatura, Internet Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
8 Aralin 4 Wastong Pagpapahalaga sa mga Pinagkukunang-yaman ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Ipakita ang comic strip na ito sa mga mag-aaral. 3. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan. a. Ano ang layunin ng likas-kayang paggamit? b. Paano nakatutulong ang likas-kayang paggamit at pangangalaga ng yamang likas? c. Ano ang mga epekto sa tao ng patuloy na pagkasira at pagkaubos ng yamang likas? d. Paano pinangangalagaan ng pamahalaan ang mga yamang likas ng bansa? C. Pagpapalalim 1. Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang isinasaad ng quotation na ito:“The earth does not belong to man, man belongs to the earth, and all things are interconnected like the blood that unites the family.We did not weave the web of life, we are merely a strand in it. Whatever you do to the web, you do it to yourself.” (Halaw mula sa sulat ni Chief Seattles, pinuno ng mga Squamish Indian sa Washington noong 1800) 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. D. Paglalapat 1. Magpagupit ng mga balitang may kaugnayan sa pagkasira ng mga pinagkukunang-yaman. Ipasa bilang collage. 2. Magpabuo sa mga mag-aaral ng isang panata o commitment na naglalaman ng kanilang adhikain, mithiin, at pangako sa kalikasan.Bigyan ito ng pamagat na“Panata Ko sa Kalikasan.” 3. Ipagawa ang Gawain sa pahina 49 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 48 ng batayang aklat. 2. Ipasagot: Bilang isang mag-aaral at naninirahan sa daig- dig, paano ka makatutulong upang mapangalagaan ang kalikasan? ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, video documentary na “An Inconvenient Truth,” National Geographic “Global Warming,” at “Signos: Banta ng Nagbabagong klima” ng GMA 7, Internet Hoy Earth! Ano ang nangyari sa ozone layer mo? Eto, lumalaki na ang butas! E, paano kung mas lumaki pa ang butas? M a l a m a n g goodbye Earth na! Itanong sa mga mag-aaral ang sumusunod: • Ano kaya ang kahihinatnan ng mundo? • Bakit humantong sa ganitong kalagayan ang mundo? 2. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 48 ng batayang aklat. 3. Maaaring ipapanood sa klase ang ilang film clip o docu- mentary film tungkol sa pagkasira ng kalikasan tulad ng, “An Inconvenient Truth” na isinalaysay ni Al Gore at Signos: Banta ng Nagbabagong Klima. Maaaring makita ang mga ito sa Youtube. 4. Isulat sa pisara ang sumusunod na mga salita: a. landslide b. red tide c. fishkill Itanong sa mga mag-aaral kung may alam silang mga insidente ukol dito. B. Paglinang 1. Ipabasa ang Aralin 4: Wastong Pagpapahalaga sa mga Pinagkukunang-yaman sa pahina 42-47 ng batayang aklat. 2. Mag-imbita ng isang tagapagsalita na may awtoridad sa nasabing paksa lalo na sa pangangalaga at mga batas ukol sa kalikasan. Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
9 c. Pangkat 3: Mga kadahilanan ng kakapusan gamit ang graphic organizer Aralin 5 Ang Konsepto ng Kakapusan ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Maghanda ng tsart gamit ang K-W-L chart. K-now W-ant L-earn 2. Itanong kung ano ang alam ng mga mag-aaral ukol sa kaka- pusan. Itala sa kolum ng K-now. Pagkatapos ay itanong kung ano ang gusto nilang malaman ukol sa kakapusan at itala sa ilalim ng W-ant. Sa pagtatapos ng aralin, saka itanong sa mga mag-aaral ang kanilang natutuhan ukol sa kakapusan at itala sa kolum na L-earn. B. Paglinang 1. Maaaring iatas sa apat na pangkat ang pagpapaliwanag at pag-uulat isa o dalawang araw bago ang talakayan. a. Pangkat 1: Mga palatandaan ng kakapusan — Pag-uulat gamit ang puppet show at picture parade b. Pangkat 2: Paghahambing sa kakapusan at kakulangan sa pamamagitan ng Venn diagram Kakapusan Kakulangan NON-RENEWABILITY MAAKSAYANG PAGGAMIT WALANG HANGGANG PANGANGAILANGAN KADAHILANAN NG KAKAPUSAN d. Pangkat 4: Gamitin ang social inquiry sa pag-uulat ng sumusunod na mga temang maiuugnay sa konsepto ng kakapusan. • Ang kakapusan ay nagdudulot ng kaguluhan. • Ang pagkakaroon ng di-pagkakapantay-pantay (inequality) ng tao sa lipunan ay bunga rin ng kakapusan. • Ang tao ay may kakayahang harapin ang hamon ng kakapusan. 2. Maaari ding ibigay ang mga gabay na tanong sa pahina 61 ng batayang aklat at ipasagot sa buong klase bilang malayang talakayan. C. Pagpapalalim 1. Magbigay ng input tungkol sa paradox ng diyamante at tubig at ang kaugnayan nito sa kakapusan. Itanong sa klase ang mahalagang tanong: Bakit mas pinahahala- gahan natin ang diyamante kumpara sa tubig samantalang mas mahalaga ang tubig? 2. Itanong din sa klase ang iba pang kaugnay na mga tanong: a. Sa inyong palagay, ano ang mangyayari kung magkaka- roon ng kakapusan ng suplay ng tubig? b. Kung papipiliin ka sa pagitan ng diyamante at tubig, ano ang mas pipiliin mo? Bakit? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
10 Aralin 6 Alokasyon at mga Sistemang Pang-ekonomiya ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Maghanda ng tsart at magsagawa ng survey sa klase.Bilangin ang mga mag-aaral na may kaalaman sa mga sistemang pang- ekonomiya. Maaari ding isulat sa tsart ang mga konseptong kanilang nalalaman ayon sa paksa. SISTEMANG PANG-EKONOMIYA Tradisyunal Market Command Mixed 2. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 68 ng batayang aklat. B. Paglinang 1. Pangkatin sa dalawa ang klase upang ipaliwanag at iulat ang paksa. a. Pangkat 1: Ilahad ang aralin sa pamamagitan ng tree diagram upang ipaliwanag ang kaugnayan ng kakapusan, alokasyon, at sistemang pang-ekonomiya. b. Pangkat 2: Gamitin ang cluster map upang maipali- wanag ang katangian ng iba’t ibang sistemang pang- ekonomiya 2. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan. a. Ano ang alokasyon? D. Paglalapat 1. Ipaayos ang sumusunod na mga gawain ayon sa prayoridad ng bawat mag-aaral sa loob ng 12 oras. Gamitin ang mga titik na A hanggang L. Palagyan din ng takdang oras ang bawat gawain upang hindi lumagpas sa oras. ______ 1. Pagtulog ______ 2. Paglalaro ______ 3. Pag-aaral ______ 4. Paggamit ng kompyuter ______ 5. Pagkain ng almusal ______ 6. Panonood ng TV ______ 7. Pagmemeryenda ______ 8. Pagkain ng tanghalian ______ 9. Pakikipagkwentuhan sa kaibigan ______ 10. Pagkain ng hapunan ______ 11. Paliligo/paglilinis ng katawan ______ 12. Pamamasyal 2. Ihambing ang ginawang talaan sa mga kamag-aral. Ano ang naging basehan sa paggawa ng prayoridad sa pagpili? 3. Ipagawa ang Gawain sa pahina 61 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Iproseso: Bilang isang mag-aaral, paano makatutulong ang diwa ng opportunity cost at kakapusan sa pagbuo ng tamang desisyon? 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 60 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, tsart, graphic organizer tulad ng Venn diagram, Internet Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
11 b. Ano ang sistemang pang-ekonomiya? Ano ang mga katangian ng mga uri nito? c. Ano ang maaaring mangyari kung walang sistemang pang-ekonomiya o hindi epektibo ang pinaiiral na siste- mang pang-ekonomiya? d. Paano nagkakaiba-iba ang paraan ng alokasyon ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya? e. Paano tinutugunan ng iba’t ibang sistemang pang-eko- nomiya ang mga suliraning pangkabuhayan? 3. Maaari ding gamitin ang mga tanong sa pp.68-69 ng batayang aklat bilang gabay sa talakayan. C. Pagpapalalim 1. Maglunsad ng talakayan sa klase sa tulong ng sumusunod na mga tanong: a. Bakit iba-iba ang sistemang pang-ekonomiya na umiiral sa iba’t ibang bansa? b. Sa iyong palagay,anong uri ng sistemang pang-ekonomiya ang dapat pairalin sa Pilipinas? Bakit? 2. Hayaang magpaliwanag ang mga mag-aaral ng kanilang kuru-kuro. 3. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. D. Paglalapat Ipagawa ang Gawain sa pahina 69 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Itanong: Anong katangian sa bawat sistemang pang-ekono- miya ang inaakala mong mainam at kapuri-puri? Bakit? 2. Ipasagot ang unang tanong sa Pagpapahalaga sa pahina 68 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, tsart, graphic organizer, Internet Aralin 7 Kagustuhan at Pangangailangan: Tungo sa Matalinong Pagdedesisyon ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Itanong sa mga mag-aaral kung anong mga bagay ang bibilhin nila kung sila ay may 51,000. 2. Itanong ang kadahilanan ng kanilang piniling mga bagay. 3. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na matututuhan nila kung ano ang kagustuhan at pangangailangan. 4. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 77 ng batayang aklat. B. Paglinang 1. Pangkatin ang klase sa apat at ilahad ang aralin sa pama- magitan ng sumusunod: a. Pangkat 1: Picture analysis ng isang pamilyang ma- hirap at mayaman. Itala ang mga pagkakatulad at pagkakaiba sa pamamagitan ng pagbibigay-tuon sa pangangailangan at kagustuhan. Itanong: • Ano ang kanilang mga pangangailangan at kagustuhan? • Saang aspekto nagkakatulad at nagkakaiba ang kanilang pangangailangan at kagustuhan? Bakit? • Maaari bang ang pangangailangan ng isang tao ay maging kagustuhan naman ng iba? b. Pangkat 2: Concept map na magpapakita sa mga salik na maaaring makaapekto at makapagpabago sa panga- ngailangan at kagustuhan c. Pangkat 3: Pag-uulat sa teorya ni Maslow at teorya ni McClelland sa klase d. Pangkat 4: Panel discussion at statistical analysis hinggil sa paksang, “Pangangailangan ng Pamilyang Pilipino”. Magkaroon ng moderator na magtatanong at mangangasiwa sa talakayan. Ang mga panelist naman Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
12 ay binubuo ng mga mag-aaral. Mas mainam kung iba-iba ang antas ng mga kalahok. Kailangang malaman ang sumusunod na mga detalye: • Badyet sa isang buwan • Paraan ng paggasta o mga gugulin • Pinakamalaki at pinakamaliit na gugulin 2. Gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan: a. Ano ang pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan? b. Bakit nag-iiba-iba ang pangangailangan at kagustuhan ng tao? c. Ano ang kaibahan ng teorya ni Maslow sa teorya ni McClelland? d. Paano ang spending pattern ng pamilyang Pilipino sa kasalukuyan? C. Pagpapalalim 1. Itanong sa klase ang kaugnay na mahalagang tanong para sa paksang ito: Bakit kailangang maging malinaw sa isang tao kung ano ang kanyang kagustuhan at ang kanyang pangangailangan? Hayaang magbahagi ng kanilang opinyon ang mga mag-aaral. 2. Itanong din sa klase ang iba pang mga kaugnay na tanong: a. May kaugnayan ba ang kagustuhan at pangangailangan sa pagpapasya ng isang mamimili? Ipaliwanag. b. Sa inyong palagay, alin ang mas matimbang sa tao, ang kanyang pangangailangan o kanyang kagustuhan? Pangatwiranan. D. Paglalapat 1. Itanong: Sa anong pagkakataon o kaganapan na ang mga pangangailangan ng mga tao ay nagiging kagustuhan? Ipaliwanag. 2. Ipagawa ang Gawain sa pahina 77 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Iproseso: Sakaling ikaw ay nakakariwasa sa buhay, paano mo pahahalagahan ang pangangailangan sa buhay lalo na ng mahihirap? 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 76 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mga larawan Aralin 8 Ang Pagkonsumo at ang Mamimili ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Itanong sa klase: Bakit may mga restaurant na nagbibigay ng eat all you can, unlimited rice at bottomless drinks? 2. Magbigay ng maikling oryentasyon tungkol sa inaasahan sa pag-aaralang mga paksa. 3. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 96 ng batayang aklat. Sagot: 1. mamimili 6. badyet 2. kasiyahan 7. demonstration effect 3. satiated 8. purchasing power 4. allowance 9. islogan 5. baratilyo 10. Consumer Act of the Philippines B. Paglinang 1. Pangkatin sa lima ang klase upang ilahad ang aralin sa pamamagitan ng sumusunod: a. Pangkat 1: Magpakita ng mga larawan tungkol sa pag- konsumo. Dapat ipakita sa larawan na nasisiyahan ang tao sa paggamit ng produkto. b. Pangkat 2: Simulation. Magdala ng isang pitsel ng tubig at isang baso. Tumawag ng isang mag-aaral at obser- bahan kung ano ang mangyayari kung iinom siya ng Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
13 sunod-sunod na baso ng tubig. Para sa mas malalim na paliwanag, gamitin ang mga datos na nasa Talahanayan 8.1 sa pahina 80 ng batayang aklat. Ipasuri ang graph at ipaliwanag ang isinasaad ng Law of Diminishing Marginal Utility. c. Pangkat 3: Ilalapat ng mga mag-aaral sa graph ang mga datos na nasa Talahanayan 8.2 sa pahina 82 ng batayang aklat. d. Pangkat 4:Magpakita ng skit ukol sa matalinong pamimili at pagkonsumo. Gamitin ang mga karapatan at panana- gutan ng mamimili bilang batayan. e. Pangkat 5: Maaaring gumamit ng semantic web sa pagta- lakay ng paksang: Ano ang mga epekto ng pag-aanunsyo sa pagkonsumo? C. Pagpapalalim 1. Itanong ang sumusunod: a. Bakit mahalagang bilhin ng mamimili ang mga produk- tong kabilang sa kanyang preferences? b. Bakit mahalaga rin na hindi hihigit sa badyet ng mamimili ang bibilhin niyang produkto? c. Paano maipakikita ng isang mamimili ang katalinuhan sa pamimili? d. Kailan nagiging mabuti ang epekto ng anunsyo sa mamimili? e. Sa paanong paraan mapangangalagaan ang mga kara- patan at pananagutan ng mga mamimili? 2. Para sa pagpapalawak ng aralin, ipasaliksik sa mag-aaral ang mga paraan sa pagsubaybay ng sariling paggasta at mga paraan sa matalinong paggasta. Matatagpuan sa i-learn.vibalpublishing.com ang link para dito. Ipatala sa isang papel ang mga natutuhan nila rito tungkol sa matali- nong paggasta. D. Paglalapat 1. Pabigyang-puna o opinyon sa mga mag-aaral ang mga karaniwang nakapaskil sa mga tindahan na “The customer is always right” at “No return no exchange.” 2. Ipagawa ang Gawain sa pahina 97 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Iproseso: Saang pagkakataon mo masasabing ikaw ay naging responsableng mamimili? Ipaliwanag. 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 96 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mga larawan, talahanayan at graph, Internet ANO ANG MGA EPEKTO NG PAG-AANUNSYO SA PAGKONSUMO? Paulit-ulit Asosasyon Bandwagon Effect Demonstration Effect Pagpapatotoo Presyur Pag-apela sa emosyon Paggamit ng islogan Snob Effect Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
14 Aralin 9 Konsepto at mga Salik ng Produksyon ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 118 ng batayang aklat. 2. Ipaskil ang dayagram na ito sa pisara. • Sa anong antas masasabing mainam ang lebel ng produksyon? Bakit? • Kailan masasabing episyente ang paggamit ng mga salik ng produksyon sa PPF? C. Pagpapalalim 1. Muling pangkatin ang mga mag-aaral. Pagawin ng collage ang bawat pangkat.Ang tema ng collage ay “Tamang Konsepto ng Produksyon Tungo sa Paglago ng Ekonomiya.” 2. Ipapaliwanag sa klase ang nabuong collage. 3. Itimo sa isipan ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagbuo ng tamang kombinasyon sa proseso ng produksyon upang makatiyak ng kaaya-ayang resulta. D. Paglalapat Magpasaliksik ng mga planong pangkaunlaran na isinasa- gawa ng developed economies upang maiangat ang kanilang ekonomiya. Ipalahad sa klase ang mahahalagang nilalaman ng mga plano. E. Pagpapahalaga 1. Itanong:Anong uri ng paghahanda ang dapat na isakatuparan upang lubusang malinang ang lahat ng salik ng produksyon? 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 118 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, kartolina, pentel pen, pandikit, gunting, lumang magasin, dayagram, talahanayan, graph, Internet Aralin 10 Ang Kahalagahan ng Entrepreneurship sa Ekonomiya at Lipunan ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Magpakita ng mga larawan ng mga kilalang entreprenyur sa Pilipinas. Ilang halimbawa ang sumusunod: a. Socorro Ramos — may-ari ng National Bookstore b. Rolando Hortaleza — nagtatag ng Splash Corporation 3. Tanungin ang mga mag-aaral kung anong konsepto ang ipinakikita ng dayagram. B. Paglinang 1. Pangkatin sa tatlo ang klase upang talakayin ang sumusunod na mga paksa: a. Pangkat 1: Magpapakita ng pantomime ng kaganapan o gawain sa isang pabrika. Bigyang-pansin ang mga salik ng produksyon. b. Pangkat 2: Gamitin ang Pigura 9.1 sa pahina 106 ng batayang aklat. Para sa malalim na pagpapaliwanag, gamitin ang mga talahanayan, graph, at formula. c. Pangkat 3: Pagbatayan ang Talahanayan 9.4 sa pahina 115 at Pigura 9.5 sa pahina 116 ng batayang aklat sa pagtalakay sa Production Possibility Frontier. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan: • Ano ang produksyon? • Ano ang mga salik ng produksyon at katangian ng bawat isa? • Ipaliwanag ang iba’t ibang antas ng produksyon. • Bakit mahalagang bigyang-tuon ang Diminishing Marginal Returns? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
15 c. Vivienne Tan — nagtatag ng dating Thames International School na ngayon ay Entrepreneur School of Asia d. Henry Sy — nagtatag ng Shoemart 2. Itanong sa mga mag-aaral kung mayroon silang nakikilala sa mga larawang ipinakita. 3. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 127 ng batayang aklat. B. Paglinang 1. Magpagawa sa ilang piling mag-aaral ng pagsasatao na tumatalakay sa biograpiya ng ilang kilalang Pilipinong entre- prenyur at ang kwento ng kanilang tagumpay. 2. Magpabasa ng artikulo tungkol sa istorya ng mga entrepre- nyur na nagpamalas ng optimismo at kakayahan sa inobasyon sa pagnenegosyo. Matatagpuan sa i-learn.vibalpublishing.com ang link para sa artikulong ito. 3. Mula sa isinagawang gawain ay hahalawin at susuriin ng mga mag-aaral ang kahalagahan at katangiang taglay ng mga Pilipinong entreprenyur. 4. Maaari ding isagawa ang roundtable discussion kung saan may isang moderator at tatlo hanggang limang mag-aaral na magpapalitan ng mga ideya at opinyon ukol sa paksang,“Ang Pamahalaan at ang Entrepreneurship.” Mga gabay na tanong: a. Ano ang entreprenyur? Ano ang entrepreneurship? b. Bakit mahalaga ang entreprenyur at ang entrepreneurship? c. Ano ang mga katangiang dapat taglayin ng isang entre- prenyur? d. Paano nakikinabang ang pamahalaan sa pagpapaunlad ng mga entreprenyur? 5. Ipaalam ang isinasaad ng Executive Order No. 470 tungkol sa entrepreneurship. Matatagpuan sa i-learn- vibalpublishing.com ang link para dito. C. Pagpapalalim 1. Magkaroon ng talakayan sa klase sa tulong ng sumusunod na mga tanong: a. Bakit itinuturing na isang innovator at developer ang isang entreprenyur? b. Bakit mahalaga sa ekonomiya ang entrepreneurship? c. Paano malilinang ang mga katangiang dapat taglayin ng isang entreprenyur? d. Bakit kailangang suportahan ng pamahalaan ang mga entreprenyur? 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. D. Paglalapat 1. Palibutin ang mga mag-aaral sa kanilang pamayanan at kapanayamin ang isang matagumpay na entreprenyur. Ipasulat sa harap ng klase ang resulta ng panayam sa pama- magitan ng Powerpoint presentation. 2. Maaari ding ipagawa ang Gawain sa pahina 127 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga Itanong: Anong mga katangian ng entreprenyur ang taglay mo? Paano mo ginagamit ang mga ito para sa iyong sariling kagalingan? Ipaliwanag ang sagot. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mga larawan ng mga Pilipinong entreprenyur, Powerpoint presentation, pahayagan at magasin, Internet Aralin 11 Mga Organisasyon ng Negosyo ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas Ipaskil sa pisara ang collage na nagpapakita ng isang tao sa gitna. Sa paligid ay mga logo ng iba’t ibang kompanya tulad ng Jollibee,Toyota,Nokia,Toshiba,Lamoiyan,Del Monte,San Miguel, SM, Philippine Airlines, Pfizer, Nestle, RFM, at Colgate-Palmolive. Mga gabay na tanong: a. Ano ang ipinakikita ng collage? b. Bakit kaya nagtayo ng iba’t ibang kompanyang ganito sa bansa? c. Ano ang mangyayari kung walang nagbukas ng negosyo? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
16 B. Paglinang Maglunsad ng isang lecturette gamit ang graphic organizer ukol sa katangian ng bawat uri ng organisasyon sa negosyo. Mga gabay na tanong: • Paano nagkakaiba ang sole proprietorship, partnership, at corporation? • Ano ang mga katangian ng bawat organisasyon ng negosyo? • Magbigay ng halimbawa o pangalan ng negosyong naitatag sa bawat uri. b. Ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng mga samahan sa pagnenegosyo sa Pilipinas? c. Sa iyong palagay, paano nakatutulong sa ekonomiya ang mga samahan sa pagnenegosyo? 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. D. Paglalapat 1. Ipatala sa mga mag-aaral ang limang pinakakilalang negosyo sa kanilang bayan o lungsod.Alamin kung ang mga ito ay sole proprietorship, partnership, o corporation. 2. Magpasaliksik tungkol sa mga proyektong pinagtutuwangan ng pamahalaan at isa o higit pang samahan sa pagnenegosyo. E. Pagpapahalaga 1. Itanong: Ipagpalagay na ikaw ay isang namumuhunan. Anong uri ng negosyo ang nais mong itatag at bakit? Paano ito makatutulong sa kapwa at sa pamayanan? 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 132 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, collage, graphic organizer, Internet PANGYUNIT NA PAGSUSULIT A. Punan ang patlang ng tamang sagot. Piliin sa kahon ang tamang sagot. ekonomiks depreciation lakas-paggawa kakapusan alokasyon pagkonsumo entreprenyur dividend negosyo board of directors 1. Ang sangay ng agham panlipunan na tungkol sa pagtugon ng tao sa kanyang pangangailangan sa kabila ng kakapusan ay tinatawag na (ekonomiks). • Pag-aari ng dalawa o higit pang tao • Karamihan sa kasunduan ay base sa kasulatan na pinirma- han ng mga kasapi • Pinakaluma at pinakapayak na uri ng negosyo • Ang may-ari ang siya ring bahay-kalakal • May legal na katauhan na hiwalay sa katauhan ng mga may-ari • Ang bahagi ng tubo ay hina- hati sa bawat kasapi Mga organisasyon ng negosyo Sole Proprietorship Partnership Corporation C. Pagpapalalim 1. Maglunsad ng talakayan sa klase sa tulong ng sumusunod na mga tanong: a. Bakit mahalaga ang pagkakaroon ng negosyo sa isang ekonomiya? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
17 2. Ang bahagi ng populasyon na may gulang na 15 taon at pataas ay tinatawag na (lakas-paggawa). 3. Kapag bumaba ang halaga o kapakinabangan ng yamang kapital sa paglipas ng panahon, ito ay tinatawag na (depreciation). 4. Ang pagkalimitado ng mga pinagkukunang-yaman na ma- hirap madagdagan sa madaling panahon ay tinatawag na (kakapusan). 5. Ang mekanismo ng distribusyon ng mga pinagkukunang- yaman upang malutas ang kakapusan ay tinatawag na (alokasyon). 6. Ang pagbili o paggamit ng isang kalakal o serbisyo upang magkaroon ng kasiyahan ang gumagamit nito ay tinatawag na (pagkonsumo). 7. Ang taong nag-oorganisa, namamahala, at nagpapatakbo ng bahay-kalakal ay kilala rin bilang (entreprenyur). 8. Ang tubo ng korporasyon na ibinibigay sa mga stockholder o shareholder ay tinatawag na (dividend). 9. Ang anumang gawaing pang-ekonomiya na may layuning kumita o tumubo ay tinatawag na (negosyo). 10. Ang pamamalakad at pamamahala ng korporasyon ay naka- salalay sa kamay ng mga kasapi ng (board of directors). B. Pagtatambal. Hanapin sa hanay B ang ahensya ng pamahalaan na may tungkuling inilalarawan sa hanay A. Piliin ang titik ng wastong sagot. A _____ 1. Nagpapatupad ng mga batas hinggil sa kala- kalan at industriya _____ 2. Namamahala laban sa hindi pagbabayad ng insurance claim _____ 3. Nagbabantay sa mga gumagawa ng pataba at pamatay insekto at peste B a. Bureau of Food and Drugs b. Department of Trade and Industry c. Energy Regulatory Commission d. Environmental Management Bureau _____ 4. Nangangasiwa sa pagsu- suri na ligtas ang mga gamot, mga pagkain, at mga kosmetiko _____ 5. Nangangalaga sa bumibili ng bahay at lupa _____ 6. Namamahala sa mga kompanya ng kuryente _____ 7. Nangangasiwa sa mga ga- wain ng mga propesyunal _____ 8. Namamahala sa panga- ngalaga sa kapaligiran laban sa polusyon _____ 9. Tumatanggap ng mga reklamo laban sa ilegal na gawain ukol sa pagtatra- baho sa ibang bansa _____ 10. Layuning paunlarin ang pamamahala, koordinas- yon,at kahusayan sa pagpa- patupad sa programang konsyumerismo e. Fertilizer and Pesti- cide Authority f. Housing and Land Use Regulatory Board g. Insurance Commis- sion h. National Consumer Affairs Council i Philippine Over- seas Employment Administration j. Professional Regu- latory Commission C. Tukuyin kung anong uri ng sistemang pang-ekonomiya ang binabanggit sa bawat bilang.Isulat ang sagot sa patlang sa unahan ng bawat bilang. _____________ 1. Ang pinaiiral na sistema ay batay sa kultura at sinaunang paniniwala. _____________ 2. Ang pangunahing desisyong pang-ekonomiya ay nasa kamay ng pamahalaan. _____________ 3. Hindi nanghihimasok ang pamahalaan sa usaping pang-ekonomiya. _____________ 4. Makikilala sa sistemang ito ang katangian ng market at command economy. _____________ 5. Kakikitaan ang sistemang ito ng makalumang paraan ng pamumuhay. (b) (g) (e) (a) (f) (c) (j) (d) (i) (h) (tradisyunal) (command) (market) (mixed) (tradisyunal) Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
18 E-1. Hanapin sa hanay B ang mga karampatang batas na ipapataw sa sumusunod na sitwasyon sa hanay A. E-2. Hanapin sa hanay B ang mga epekto ng mga sumusunod na sanhi o pangyayari sa hanay A. A _____ 1. Paghuli ng hayop kung closed season _____ 2. Pagtotroso sa mga national park B a. R.A. 7586 o National Integrated Protected Areas System Act b. R.A. 8749 o Philippine Clean Air Act B a. naiiwasan ang pag- lala ng ecological imbalance b. batang populasyon c. hindi matugunan ang pangangailangan d. pagkasira ng mga coral reef e. unemployment at underemployment A _____ 1. Muro ami _____ 2. Enclosure ng protected area _____ 3. Population explosion _____ 4. Mabilis na paglaki ng populasyon kumpara sa hanapbuhay _____ 5. Pagkasira at pagka- ubos ng yamang likas _____________ 6. Ang mga mamamayan ay nabubuhay sa pamamagitan ng biyaya ng kalikasan. _____________ 7. Ang mga kalahok sa pamilihan ay kumikilos ayon sa kanilang pansariling interes. _____________ 8. Pamahalaan ang pangunahing nagmamay-ari ng karamihan sa mga pinagkukunang-yaman. _____________ 9. Hinahayaan dito ang malayang pagkilos ng pamilihan subalit ang pamahalaan ay maaari ding manghimasok sa mga gawaing pang- ekonomiya. _____________ 10. Ang buong sistema ay napananatili sa pamamagitan ng pamilihan at presyo. D. Isulat ang K sa patlang kung ang inilalarawan ng bawat bilang ay katangian ng isang korporasyon; P kung partnership; at S kung sole proprietorship. _____ 1. May legal na katauhan na hiwalay sa katauhan ng mga taong nagpapatakbo ng kompanya _____ 2. Negosyo na pag-aari ng isang tao lamang _____ 3. Maaaring bumili at magbenta ng mga ari-arian,pumasok sa mga kontrata, magsampa ng kaso, at nararapat na magbayad ng buwis _____ 4. Ang pananagutan ng mga kasapi ay nakatuon lamang sa puhunang ipinasok sa negosyo _____ 5. Tanging nangangasiwa sa lahat ng mga pinagkukunang- yaman at lahat ng gawain ng negosyo (tradisyunal) (market) (command) (mixed) (market) (K) (S) (K) (P) (S) _____ 3. Paghihiwalay ng mga basura bilang biode- gradable, compostable, o recyclable _____ 4. Pagbubuga ng mga sa- sakyan ng maruming usok _____ 5. Pagtatapon ng nakala- lasong kemikal mula sa mga minahan c. R.A.7942 o Philippine Mining Act of 1995 d. R.A.9003 o Ecological Solid Waste Manage- ment Act of 2000 e. R.A. 9147 o Wildlife Resource Conserva- tion and Protection Act F. Piliin ang tamang sagot upang mabuo ang pangungusap. 1. Tinaguriang science of choice at tinuturing na behavioral science ang Ekonomiks. Ipinahihiwatig nito na ang Ekonomiks ay _______________. a. agham ng pagpapasya kung paano makalilikha ng pinaka- maraming kapakinabangan sa pamumuhay b. pag-aaral sa pag-uugali ng tao sa pagiging mapili sa paggamit ng limitadong pinagkukunan c. pagsusuri sa kagawian ng tao sa pagbabahagi ng kapos na pinagkukunan sa mga alternatibong paggagamitan* d. agham ng pagpapasya sa kaasalan ng tao kung ano ang bibilhin at/o ibebenta (e) (a) (d) (b) (c) (d) (a) (b) (e) (c) Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
19 c. Nag-oorganisa, nangangasiwa, at pumapasan ng respon- sibilidad ng negosyo* d. Malayang magbenta ng kahit na ano 7. Ang production possibilities curve ay nagpapahayag ng _______________. a. Gaano kadaming resources ang magamit upang maprodyus ang kalakal b. Mga alternatibong kombinasyon ng dalawang produktong maaaring maprodyus * c. Antas ng unemployment sa ekonomiya ng bansa d. Antas ng implasyon sa ekonomiya ng bansa 8. Ang pangunahing suliranin ng ekonomiks ay _______________. a. Matamo ang pantay na distribusyon ng salapi upang malutas ang kahirapan b. Kakapusan ng productive resources kaugnay ng mga material na kagustuhan* c. Presyo na naglalarawan sa kaugnayan ng kakapusan ng produkto at serbisyo d. Magkaroon ng pantay na sistema ng pagbubuwis 9. Sa ekonomiyang pinag-uutos o ekonomiyang planado, alin sa mga sumusunod ang wasto sa teoretikal na turing? a. Pamahalaan ang nagmamay-ari ng mga produktibong pinagkukunan* b. Pribadong indibidwal ang nagpapasya sa alokasyon ng pinakamahalagang pinagkukunan c. Pinahihintulutan ang pribadong indibidwal na lumahok sa anumang pagkakakitaan d. Isinusulong ang kagalingang panlahat 10. Sa teoretikal na kahulugan, alin sa mga sumusunod ang hindi tama hinggil sa ekonomiyang pampamilihan? a. Estado ang nagmamay-ari ng lahat ng produktibong pinagkukunan* b. Mayroong laya ang pribadong sektor na lumahok sa anumang pagtutubuan c. Kontrolado ng pamahalaan ang mga public utility d. Sa pamilihan pinagpapasiyahan ang ano, para kanino, at paano ng produksyon 2. Matematika ang lengguwahe ng Ekonomiks sa dahilang _______________. a. Sinusukat, tinitimbang, at binibilang ang lahat ng ikinakalakal sa pamilihan b. Ang demand theory at supply theory ay nalalahad sa pangungusap na matematikal c. Gumagamit tayo ng mga equation, tabulation, at graph sa paglalahad ng mga kaganapang pangkabuhayan d. Ang mga pagpapasyang pangkabuhayan ay inuunawa sa pamamagitan ng modelong matematikal* 3. Ang terminolohiyang ceteris paribus ay nangangahulugan na _______________. a. Ang pag-unlad ay kasunod ng recession b. Economics deals with facts, not values c. Bawat bagay ay may kaugnayan d. Other things being equal* 4. Ang implikasyon ng batang populasyon sa pamumuhay ng bansa ay_______________. a. Mabilis ang paglago ng populasyon b. Maraming pag-asa sa kinabukasan c. Malaki ang bahagi ng lakas-paggawa d. Higit ang proporsyon ng umaasa sa inaasahan* 5. Ang mga economic principle theory at model ay naglalayong _______________. a. Maipaliwanag at maunawaan ang mga pang-ekonomiyang kaganapan sa hangaring nakapaglunsad ng mga posibleng polisiya na magwawasto sa anumang suliraning dulot nito b. Matukoy ang mga posibleng kadahilanan ng iba’t-ibang kaganapang pang-ekonomiya c. Malinang ang bawat indibidwal na economic behavior upang makabuo at magkaroon ng panlipunan o society’s economic behavior d. Lahat ay tama* 6. Ang entreprenyur ay indibidwal na _______________. a. Siyang amo at nagtatamo ng lahat ng kita ng negosyo b. May-ari at nag-iisang trabahador ng negosyo Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
20 ANTAS 1: INAASAHANG RESULTA/BUNGA NG PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa Pagganap Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa na ang mga desisyong ipinatutupad ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal ay tunay na may epekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan Nakagagawa ng case study na tumatalakay sa desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay- kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan Kakailanganing Pag-unawa Mahalagang Tanong Mahalaga ang desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay- kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan. Paano nakaaapekto ang desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan? ANTAS 2: PAGTATAYA Pagpapatibay sa Antas ng Pag-unawa Naipamamalas ng mag-aaral ang antas ng pag-unawa sa pama- magitan ng sumusunod na mga kasanayan: A. Pagpapaliwanag Naipaliliwanag ang kahalagahan ng desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan B. Pagpapakahulugan Nabibigyang-puna ang desisyong binubuo ng bawat samba- hayan at bawat bahay-kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan PAGSUSURI NG EKONOMIYA: MAYKROEKONOMIKS Kabuuang bilang ng araw: 48 C. Paglalapat Nakalalahok sa mga gawaing pampaaralan at pampama- yanan at naihahayag ang paninindigan sa mga isyung may kaugnayan sa desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bahay-kalakal na may epekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan D. Perspektibo Napagtatanto na may mga desisyong binubuo ang bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan E. Pagsasaalang-alang ng Damdamin ng Iba Nailalagay ang sarili sa katayuan ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal sa bawat desisyong kanilang binubuo na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan F. Pagkilala sa Sarili Napagtatanto na mahalagang pag-aralan ang desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan Pagpapatibay sa Antas ng Pagganap ☛ Awtentikong Pagtataya 1. Paggawa ng case study na tumatalakay sa desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan 2. Atasan ang mag-aaral na gumawa ng repleksyon/journal tungkol sa pinakamabisa o pinakaangkop na uri ng istruktura ng pamilihan na dapat ipatupad sa Pilipinas. Patnubayan ang mag-aaral kung ano ang dapat isaalang-alang upang mapa- nanatili ang luntiang kapaligiran sa mga panahong ito ay ipinatutupad at ang mga mamamayan ay ligtas sa anumang panganib at kapahamakan. YUNIT II Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
21 ☛ Tradisyunal na Pagtataya A. Punan ng tamang sagot ang mga patlang. Isulat ang sagot sa sariling papel. 1. Ang pag-aaral ng ekonomiks sa galaw ng bawat negosyo at bawat konsyumer ay (maykroekonomiks). 2. Tumutukoy sa dami ng kalakal at serbisyo na handa at kayang bilhin sa iba’t ibang presyo ang (demand). 3. Tumutukoy sa dami ng kalakal at serbisyo na handa at kayang ipagbili sa iba’t ibang presyo ang (suplay). 4. Ang puntong nagpapakita na pantay ang dami ng demand at suplay sa napagkasunduang presyo ay (ekilibriyo). 5. Bababa ang presyo ng kalakal o paglilingkod kung may labis na (suplay). 6. Kung mas marami ang demand kaysa suplay, ang presyo ng kalakal o paglilingkod ay (tataas). 7. Ang pamahalaang tanging kumukuha ng serbisyo ng hukbong sandatahan ay halimbawa ng pamilihang (monopsony). 8. Lugar kung saan nagtatagpo ang mga mamimili at nagbebenta ang tradisyunal na pakahulugan sa (pamilihan). 9. Kung walang sinuman ang kayang kumontrol sa presyo at dami ng kalakal o serbisyo, ang anyo ng pamilihan ay may (ganap na kompetisyon). 10. Ang kasunduan ng mga oligopolist upang makontrol ang presyo sa pamilihan ay tinatawag na (collusion). B. Isulat sa papel ang titik ng tamang sagot. 1. Ang paglikha ng mga produkto o serbisyo upang matugunan ang pangangailangan ng tao ay tinatawag na ________. a. pagkonsumo c. paggasta b. produksyon* d. empleyo 2. Ang pag-aaral ng ekonomiks sa maliliit na yunit ng ekonomiya ay tinatawag na __________. a. makroekonomiks c. ekonometriks b. maykroekonomiks* d. ekonomiks 3. Ang paglaki ng kita ng tao ay magdudulot ng paglipat ng kurba ng demand __________. a. pakaliwa c. walang pagbabago b. pakanan* d. gitna 4. Kung hindi na uso ang trumpo, ang kurba ng demand dito ay lilipat __________. a. pakaliwa* c. walang pagbabago b. pakanan d. gitna 5. Bunga ng saganang ani, ang kurba ng suplay ay lilipat __________. a. pakaliwa c. walang pagbabago b. pakanan* d. gitna 6. Kung may baha at bagyo, ang kurba ng suplay ay lilipat __________. a. pakaliwa* c. walang pagbabago b. pakanan d. gitna 7. Ang positibong ugnayan ng presyo at dami ng suplay ay maipakikita ng __________. a. pagbaba ng presyo at walang pagbabago sa suplay b. pagbaba ng presyo at pagtaas ng suplay c. pagtaas ng presyo at pagbaba ng suplay d. pagtaas ng presyo at pagtaas ng suplay* 8. Ang negatibong ugnayan ng presyo at dami ng demand ay maipakikita ng __________. a. pagbaba ng presyo at walang pagbabago sa demand b. pagbaba ng presyo at pagtaas ng demand c. pagtaas ng presyo at pagbaba ng demand* d. pagtaas ng presyo at pagtaas ng demand 9. Makikita na kuntento ang mamimili at nagbebenta sa napag- kasunduang presyo at dami. Ito ay __________. a. ekilibriyo* b. surplus b. disekilibriyo d. shortage Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
22 10. Kapag ang bahagdan ng pagbabago sa presyo ay mas malaki sa bahagdan ng pagbabago sa dami ng demand, ito ay __________. a. perfectly price elastic c. price elastic b. perfectly price ineelastic d. price inelastic* 11. Ang elasticity na unit price elastic ay nagpapahiwatig na __________. a. mas mataas ang bahagdan ng pagbabago sa presyo kumpara sa dami b. mas mataas ang bahagdan ng pagbabago sa dami kumpara sa presyo c. hindi nagbabago ang dami sa pabago-bagong presyo d. magkapareho ang bahagdan ng pagbabago sa presyo at dami* 12. Ang perfectly price inelastic na demand ay nagpapahiwatig na __________. a. walang pagbabago sa dami ng demand kahit nagbabago ang presyo* b. walang pagbabago sa presyo kahit nagbabago ang dami ng demand c. ang coefficient ng pagbabago ay mas mababa sa isa d. ang coefficient ng pagbabago ay higit sa isa 13. Kung maraming alternatibo, ang demand ay masasabing __________. a. perfectly price inelastic c. price inelastic b. price elastic* d. unit price elastic 14. Sa pangmadaliang panahon (short run), ang mga salik ng produksyon ay nakatakda kaya ang suplay ay masasabing __________. a. perfectly price elastic c. price inelastic* b. price elastic d. unit price elastic 15. Ang demand sa insulin ng taong my diabetes ay __________. a. perfectly price elastic c. perfectly price inelastic* b. price elastic d. unit price elastic ANTAS 3: GABAY SA PAGTUTURO AT PAGKATUTO NG MGA ARALIN Aralin 12 Ang Mamimili at ang Demand ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas Itanong sa klase ang sumusunod: 1. Ano ang mga nais mong bilhin kung bibigyan ka ng 5100 baon para sa eskwela? 2. Bakit kailangang pagkasyahin ang halagang 5100? 3. Batay sa mga sagot, halawin ang kahulugan ng demand. B. Paglinang 1. Gamitin ang Talahanayan 12.1 at Pigura 12.1 sa pahina 136 ng batayang aklat upang ipaliwanag ang Batas ng Demand. Itanong: a. Bakit negatibo o di-tuwiran ang ugnayan ng presyo at dami ng demand? b. Ano ang ibig sabihin ng ceteris paribus? c. Kung may iba pang salik na nakaaapekto sa demand bukod sa sariling presyo ng produkto, patuloy lamang ba itong gagalaw sa iisang kurba? Pangatwiranan ang sagot. 2. Sa pamamagitan ng Venn diagram, ipakita ang pagka- kapareho at pagkakaiba ng individual demand at market demand. 3. Pangkatin ang klase sa tatlo. Magtalaga ng lider at tagasulat sa bawat pangkat.Magsagawa ng brainstorming upang masuri ang paksa. Iulat sa klase ang ginawang pagsusuri. a. Pangkat 1: Paggalaw ng Demand sa Iisang Kurba b. Pangkat 2: Paglipat ng Kurba ng Demand Pakanan c. Pangkat 3: Paglipat ng Kurba ng Demand Pakaliwa 4. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan: a. Kailan nagaganap ang paggalaw ng demand sa iisang kurba? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
23 b Ano ang ibig sabihin ng paglipat ng kurba sa kaliwa o sa kanan? c. Ano ang pagkakaiba ng paggalaw ng demand sa iisang kurba at ng paglipat ng kurba sa kaliwa o sa kanan? 5. Magsagawa ng Panel Discussion at talakayin ang mga salik na nakapagpapabago ng demand. Tingnan ang rubric para sa Panel Discussion sa Apendiks. C. Pagpapalalim Itanong sa klase: a. Sang-ayon ka ba sa ipinaliliwanag ng Batas ng Demand? Bakit? b. Lahat ba ng mamimili ay naaapektuhan ng Batas ng Demand? Patunayan ang sagot. c. Saang pagkakataon magagamit ang Batas ng Demand? D. Paglalapat 1. May kasabihan na “for every rule there is an exemption.” May pagkakataon na taliwas sa isinasaad ng Batas ng Demand. Isang halimbawa nito ang Giffen goods. Magpasaliksik tungkol sa Giffen goods. Alamin kung bakit taliwas sa Batas ng Demand ang Giffen goods. 2. Ipagawa ang Gawain sa pahina 143 ng batayang aklat. 3. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 143 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Ipasagot: Dapat bang ang sariling kagalingan lamang ang pagtutuunan ng pansin tuwing may bibilhin at gagastusin kang pera? Ipaliwanag. 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 142 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mga graph at talahanayan, graphing paper, Microsoft Encarta, Internet Aralin 13 Ang Bahay-kalakal at ang Suplay ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Magpakita ng larawan ng isang tindahan. Itanong ang sumusunod: a. Ano ang nagsilbing motibasyon at pagganyak sa mga nagtitinda upang ipagpatuloy nito ang gawaing nabanggit? b. Ano ang mga posibleng dahilan upang itigil ng isang nagtitinda ang pagtitinda? 2. Batay sa sagot, halawin ang kahulugan ng suplay. B. Paglinang 1. Gamitin ang Talahanayan 13.1 at Pigura 13.1 sa pahina 145 ng batayang aklat upang ipaliwanag ang Batas ng Suplay. 2. Itanong ang sumusunod: a. Masasabi bang ikaw ay may suplay kung wala ka namang puhunan? Bakit? b. Kailan, ceteris paribus, positibo o tuwiran ang ugnayan sa presyo at dami ng suplay? 3. Sa pamamagitan ng Venn diagram, ipakita ang kaibahan ng individual supply sa market supply. 4. Pangkatin ang klase sa tatlo. Ang bawat pangkat ay magsa- sagawa ng panel discussion. Pag-usapan ang sumusunod: a. Pangkat 1: Paggalaw ng Suplay sa Iisang Kurba b. Pangkat 2: Paglipat ng Kurba ng Suplay Pakanan c. Pangkat 3: Paglipat ng Kurba ng Suplay Pakaliwa 5. Gamitin ang sumusunod na tanong bilang gabay sa talakayan. a. Ano ang ipinahihiwatig ng paggalaw ng suplay sa iisang kurba? b. Bakit lumilipat ang kurba ng suplay pakaliwa o pakanan? 6. Maglunsad ng maikling dula-dulaan na magpapakita sa mga salik na nakapagpapabago ng suplay. Bigyan ng marka ang isinagawang dula-dulaan gamit ang rubric na nasa Apendiks. Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
24 C. Pagpapalalim Itanong sa klase: a. Sang-ayon ka ba sa ipinaliliwanag ng Batas ng Suplay? Bakit? b. Lahat ba ng tagasuplay ay naaapektuhan ng Batas ng Suplay? Patunayan ang sagot. c. Saang pagkakataon mo magagamit ang Batas ng Suplay? D. Paglalapat 1. Tanungin ang isang nagtitinda sa inyong pamayanan tungkol sa dami ng ipinagbibili nitong produkto sa pabago-bagong presyo. Ilapat sa grap ang datos na makukuha. Gumawa ng ulat sa klase. 2. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 151 ng batayang aklat. 3. Ipagawa ang Gawain sa pahina 151 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga Itanong: Ano ang dapat pagtuunan ng pansin ng isang prodyuser sa panahong may kalamidad at samakatwid ay may mababang suplay? ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, larawan ng isang tindahan, mga grap at talahanayan, graphing paper Aralin 14 Ang Sistema ng Pamilihan ✏ Mga Gawain at Estratehiya 2. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 161 ng batayang aklat. Sagot. 1. ekilibriyo 3. kakulangan 2. allocative role 4. pamilihan B. Paglinang 1. Gamitin ang Pigura 14.1 hanggang 14.3 sa pp. 153-156 ng batayang aklat upang maipaliwanag ang konsepto ng ekilibriyo sa pamilihan at ang epekto ng kakulangan at kalabisan sa pamilihan. a. Paano humahantong sa ekilibriyo ang tunggalian ng mga mamimili at bahay-kalakal sa isang pamilihan? b. Paanomalulutasangkakulanganatkalabisansapamilihan? c. Bakit nagkakaroon ng pagbabago sa ekilibriyo sa isang pamilihan? 2. Paghandain ang bawat pangkat ng kani-kanilang ulat tungkol sa sumusunod: a. Pangkat 1: Pagtaas ng Demand at Pagbabago sa Pamilihan b. Pangkat 2: Pagtaas ng Suplay at Pagbabago sa Pamilihan c. Pangkat 3: Pagbaba ng Demand at Pagbabago sa Pamilihan d. Pangkat 4: Pagbaba ng Suplay at Pagbabago sa Pamilihan C. Pagpapalalim 1. Itanong sa klase: a. Bakit sinasabing kuntento ang mga mamimili at nagbibili sa puntong ekilibriyo? b. Ano ang mangyayari kung may disekilibriyo sa pamilihan? c. Paano malulutas ang kakulangan at kalabisan sa pamilihan? 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. 3. Ipapanood ang video na nagpapaliwanag sa konsepto ng ekilibriyo sa pamilihan. Matatagpuan sa i-learn.vibalpub- lishing.com ang link para dito. Ipasulat sa isang papel ang buod ng video matapos itong mapanood. A. Pagtuklas 1. Ipakita ang larawan at itanong ang sumusunod: a. Anong konsepto ang ipinakikita sa larawan? b. Batay sa kasagutan, ibigay ang kahulugan ng ekilibriyo. Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
25 D. Paglalapat 1. Mag-imbita ng propesor sa kolehiyo na nagtuturo ng ekonomiks. Alamin kung paano makokompyut ang ekilibriyo gamit ang demand function at supply function. 2. Magsaliksik sa ibang aklat at Internet tungkol sa QD = QS. 3. Ipasagot ang aytem bilang 3 ng Talakayan sa pp. 162-163 ng batayang aklat. 4. Ipagawa ang Gawain sa pahina 163 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Itanong: Ano ang nararapat na gawin ng bawat mamimili at prodyuser kung may disekilibriyo sa pamilihan? 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 161 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, larawan, mga graph at talahanayan, Internet Aralin 15 Ang Konsepto ng Elasticity ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Magsagawa ng isang eksperimento sa klase. a. Kumuha ng isang goma at obserbahan ang mangyayari kapag ito ay hinatak. b. Iugnay ang pwersa ng paghatak sa presyo ng bilihin at ang reaksyon ng goma bilang reaksyon ng mamimili at bahay-kalakal sa pagbabago ng presyo. c. Gamiting halimbawa ang pagbabago sa presyo o halaga ng mga produkto o serbisyong tulad ng elektrisidad, transportasyon, gulay, at prutas. Pansinin ang reaksyon ng mga mamimili at bahay-kalakal tuwing magbabago ang presyo ng mga nabanggit na produkto. 2. Magbigay ng maikling oryentasyon tungkol sa inaasahan sa pag-aaralang paksa. B. Paglinang 1. Gamitin ang mga pormula sa pp. 165 at 172 ng batayang aklat upang masukat ang price elasticity ng demand at ng suplay. a. Tumawag ng dalawang mag-aaral at hayaang kompyutin sa pisara ang price elasticity ng demand at ng suplay. b. Iwasto ang ginawang kompyutasyon. 2. Iulat sa klase ang pagsusuri tungkol sa iba’t ibang graph ng price elasticity ng demand at ng suplay. (Maaaring ibigay itong paunang gawain.) Magbigay ng mga halimbawang produkto bawat graph at iugnay ang reaksyon ng mamimili at bahay- kalakal sa pagbabago ng presyo. 3. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan. a. Bakit may mga produktong nagkakaroon ng malaking pagbabago sa dami ng demand sa tuwing magkakaroon ng pagbabago sa presyo? b. Bakit naman may mga produktong nagkakaroon ng maliit lamang na pagbabago sa dami ng demand sa tuwing nagkakaroon ng pagbabago sa presyo? c. Paano tumutugon ang mga mamimili kung ang isang produkto ay sinasabing may perfectly price elastic na demand? o may perfectly price inelastic na demand? d. Bakit may mga produktong nagkakaroon ng malaking pagbabago sa dami ng suplay sa tuwing nagkakaroon ng pagbabago sa presyo? e. Bakit naman may mga produktong nagkakaroon ng maliit lamang na pagbabago sa dami ng suplay sa tuwing nagkakaroon ng pagbabago sa presyo? f. Paano tumutugon ang mga bahay-kalakal kung ang isang produkto ay sinasabing may perfectly price elastic na suplay? o may perfectly price inelastic na suplay? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
26 C. Pagpapalalim Pasagutan ang talahanayan: Digri ng Price Elasticity Coefficient Mga Palatandaan Interpretasyon a. Elastic na demand b. Inelastic na demand c. Unit elastic na demand d. Ganap na elastic na demand e. Ganap na inelastic na demand f. Elastic na suplay g. Inelastic na suplay h. Unit elastic na suplay i. Ganap na elastic na suplay j. Ganap na inelastic na suplay D. Paglalapat 1. Ipakuha sa mga mag-aaral ang reaksyon ng kanilang mga magulang kapag tumataas ang singil sa kuryente, tubig, at presyo ng LPG. Ipasulat sa isang buong papel ang ulat at ipabahagi ito sa harap ng klase. 2. Ipagawa ang Gawain sa pahina 179 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Ipasagot: Mas malaki ang pakinabang ng mga bahay-kalakal kung ang demand ay price inelastic. Subalit ang malaking pakinabang lamang ba ang dapat bigyang-pansin ng bahay- kalakal? Pangatwiranan ang sagot. 2. Ipasagot din ang Pagpapahalaga sa pahina 178 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, goma o garter, mga grap at talahanayan, Internet Aralin 16 Iba’t Ibang Istruktura ng Pamilihan ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Magsagawa ng concept diagnosis. Ilista sa pisara o magpaskil ng larawan ng sumusunod: a. MRT b. MERALCO c. iba’t ibang gulay d. iba’t ibang prutas e. sundalo, pulis, bumbero f. Manila Water o Maynilad g. logo ng mga oil company h. iba’t ibang brand ng sabon i. iba’t ibang brand ng shampoo j. iba’t ibang brand ng softdrinks k. iba’t ibang brand ng toothpaste l. logo ng Globe, Smart at Sun Cellular 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagpapangkat ng mga salita o larawan at lagyan ng label ang bawat pangkat na nabuo. 3. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na matututuhan nila ang iba’t ibang istruktura ng pamilihan. B. Paglinang 1. Ang mga mag-aaral ay maaaring magsagawa ng roundtable discussion at magpalitan ng mga ideya at kuru-kuro tungkol sa kahulugan ng pamilihan. Maaaring gamiting gabay ang sumusunod na mga tanong para sa talakayan. a. Paano naiiba ang pamilihan sa isang palengke? b. Maaari bang magkaroon ng pamilihan kahit walang palengke? c. Kailan masasabing nagkakaroon ng pamilihan? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
27 2. Sa pamamagitan ng bubble tree, iulat ang iba’t ibang anyo ng pamilihan. Oligopoly Istruktura ng Pamilihan Ganap ng Kompetisyon Di-ganap na Kompetisyon Monopoly Monopolistic Competition Monopsony C. Pagpapalalim 1. Itanong sa klase: a. May kaugnayan ba ang istruktura ng pamilihan sa pagtatakda ng presyo sa pamilihan? Ipaliwanag ang sagot. b. Alin sa mga istruktura ng pamilihan ang pinakamainam? 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. 3. Para sa pagpapatibay ng kaalaman, ipapanood ang video na nagpapaliwanag ng iba’t ibang istruktura ng pamilihan. Matatagpuan sa i-learn.vibalpublishing.com ang link para dito. Ipasulat sa isang papel ang buod ng video matapos itong mapanood. 4. Bilang pagpapayaman ng aralin, ipa-access ang link mula sa i-learn.vibalpublishing.com tungkol sa halimbawa ng mono- polyo.Talakayin ang naidulot ng monopolyong ito sa Pilipinas. D. Paglalapat 1. Ipatala ang 10 produkto at serbisyo na kinokonsumo ng inyong pamilya. Ikategorya kung anong istruktura ito ng pamilihan nabibilang. Iulat ito sa klase. 2. Ipagawa ang Gawain at ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 185 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Itanong: Halimbawang ikaw ay isang monopolist, sasamanta- lahin mo ba ang pagkakataong maitaas ang presyo ng iyong produkto o serbisyo? Pangatwiranan ang sagot. 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 185 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mga larawan, mga talahanayan at graphic organizer, Internet 3. Sa pamamagitan ng data retrieval chart, iulat kung paano itinatakda ang suplay, demand, at presyo sa iba’t ibang istruktura ng pamilihan. I. Ganap na Kompetisyon II. Di-ganap na Kompetisyon A. Monopoly B. Oligopoly Istruktura ng Pamilihan Pagtatakda ng Demand Pagtatakda ng Suplay Pagtatakda ng Presyo Hindi maaaring itakda Hindi maaaring itakda Hindi maaaring itakda Hindi maaaring itakda Maaaring itakda Maaaring itakda dahil sa collusion at cartel Hindi maaaring itakda Maaaring itakda Maaaring itakda C. Monopo- listic Com- petition D. Monopsony Hindi maaaring itakda Maaaring itakda Maaaring itakda dahil sa product differentiation Hindi maaaring itakda Maaaring itakda Maaaring itakda ng mamimili Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
28 Aralin 17 Pamilihan at Pamahalaan ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas Pamilihan Nagbibili Mam im ili Malaki at Aktibistang Pamahalaan Maliit at Non-Activist na Pamahalaan Pagpapanatili ng Kapayapaan Pagbuo ng Patakarang Pang-ekonomiya Paghahatid ng Pampublikong Paglilingkod Pagpapatupad ng Batas Pagpapanatili ng Kompetisyon Pagganap ng Allocative Role Pagganap ng Distributive Role Antas ng Panghihimasok ng Pamahalaan sa Ekonomiya Price Ceiling at Price Floor Tight Industrial Regulatory Regime Industrial Deregulatory Regime Paglahok ng Pamahalaan sa Industriya Pagbubuwis Tax Exemption at Subsidy Programang Pangkaunlaran Sequestration Panghihimasok ng Pamahalaan sa Pamilihan Paghandain din ng ulat ang ikalawang pangkat gamit ang cluster map. Mas mainam ba kung manghihimasok ang pamahalaan sa pamilihan? 2. Gamitin ang discussion web upang mabigyan ng puna ang panghihimasok ng pamahalaan sa pamilihan. Oo Hindi Ipasuri ang karikatura sa itaas. Itanong ang sumusunod: a. Anong pangunahing isyu ang tinatalakay sa karikatura? b. Bakit nabibigo ang pamilihan? c. Paano maitatama ang pagkabigo ng pamilihan? B. Paglinang 1. Pangkatin ang klase sa dalawa.Paghandain ng ulat ang unang pangkat gamit ang graphic organizer. a. Sagutin ang tanong sa pamamagitan ng pagsulat ng buod ng sagot sa ilalim ng Oo at Hindi. b. Suriin ang mga sagot at ibigay ang konklusyon batay sa datos. 3. Ipasagot ang sumusunod na tanong para sa talakayan pag- katapos ng mga ulat. a. Bakit hindi maiiwasan ang panghihimasok ng pamaha- laan sa pamilihan? b. Dapat bang manghimasok ang pamahalaan sa pamilihan? Pangatwiranan ang sagot. Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d
Kkk hs 4_tm_ub_d

Recommended

Ekonomiks Teaching Guide Part 1
Ekonomiks Teaching Guide Part 1Ekonomiks Teaching Guide Part 1
Ekonomiks Teaching Guide Part 1Byahero
 
Modyul-4-IMPLASYON.pptx
Modyul-4-IMPLASYON.pptxModyul-4-IMPLASYON.pptx
Modyul-4-IMPLASYON.pptxBeejayTaguinod1
 
Sektor ng agrikultura semi detailed lesson plan
Sektor ng agrikultura semi detailed lesson planSektor ng agrikultura semi detailed lesson plan
Sektor ng agrikultura semi detailed lesson planJoan Andres- Pastor
 
Ppt konsepto ng demand
Ppt konsepto ng demandPpt konsepto ng demand
Ppt konsepto ng demandED-Lyn Osit
 
Lesson plan ekonomiks pananalapi
Lesson plan ekonomiks pananalapiLesson plan ekonomiks pananalapi
Lesson plan ekonomiks pananalapiJAYBALINO1
 
Mga Salik na Nakakaaepkto sa Pagkonsumo
Mga Salik na Nakakaaepkto sa PagkonsumoMga Salik na Nakakaaepkto sa Pagkonsumo
Mga Salik na Nakakaaepkto sa Pagkonsumojessicalovesu
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 Crystal Mae Salazar
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9Crystal Mae Salazar
 

Recommended

Ekonomiks Teaching Guide Part 1
Ekonomiks Teaching Guide Part 1Ekonomiks Teaching Guide Part 1
Ekonomiks Teaching Guide Part 1Byahero
 
Modyul-4-IMPLASYON.pptx
Modyul-4-IMPLASYON.pptxModyul-4-IMPLASYON.pptx
Modyul-4-IMPLASYON.pptxBeejayTaguinod1
 
Sektor ng agrikultura semi detailed lesson plan
Sektor ng agrikultura semi detailed lesson planSektor ng agrikultura semi detailed lesson plan
Sektor ng agrikultura semi detailed lesson planJoan Andres- Pastor
 
Ppt konsepto ng demand
Ppt konsepto ng demandPpt konsepto ng demand
Ppt konsepto ng demandED-Lyn Osit
 
Lesson plan ekonomiks pananalapi
Lesson plan ekonomiks pananalapiLesson plan ekonomiks pananalapi
Lesson plan ekonomiks pananalapiJAYBALINO1
 
Mga Salik na Nakakaaepkto sa Pagkonsumo
Mga Salik na Nakakaaepkto sa PagkonsumoMga Salik na Nakakaaepkto sa Pagkonsumo
Mga Salik na Nakakaaepkto sa Pagkonsumojessicalovesu
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 Crystal Mae Salazar
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9Crystal Mae Salazar
 
Ekonomiks 10 learning material
Ekonomiks 10 learning materialEkonomiks 10 learning material
Ekonomiks 10 learning materialRonalyn Concordia
 
Ekonomiks produksyon
Ekonomiks produksyonEkonomiks produksyon
Ekonomiks produksyonEemlliuq Agalalan
 
Lesson: ALOKASYON
Lesson: ALOKASYON Lesson: ALOKASYON
Lesson: ALOKASYON JJ027
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 10
Banghay aralin sa araling panlipunan 10 Banghay aralin sa araling panlipunan 10
Banghay aralin sa araling panlipunan 10 Crystal Mae Salazar
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 Crystal Mae Salazar
 
Lesson plan araling panlipunan
Lesson plan araling panlipunanLesson plan araling panlipunan
Lesson plan araling panlipunanJodi Charimaye Lidasan
 
Ekonomics 10 Yunit 3
Ekonomics 10 Yunit 3Ekonomics 10 Yunit 3
Ekonomics 10 Yunit 3Olivia Benson
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9Crystal Mae Salazar
 
Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Ekonomiks Learning Module Yunit 3Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Ekonomiks Learning Module Yunit 3Byahero
 
Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...
Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...
Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...Rejane Cayobit
 
Modyul 5 pagkonsumo
Modyul 5 pagkonsumoModyul 5 pagkonsumo
Modyul 5 pagkonsumo南 睿
 
Dlp cot
Dlp cot Dlp cot
Dlp cot DinaAmai Sontousidad
 
Pagkonsumo: Mga Uri, Salik at Batas
Pagkonsumo: Mga Uri, Salik at BatasPagkonsumo: Mga Uri, Salik at Batas
Pagkonsumo: Mga Uri, Salik at BatasAntonio Delgado
 
Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...
Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...
Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...Rain Ikemada Sahagun-Tadeo
 
Salik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptx
Salik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptxSalik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptx
Salik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptxandrew699052
 
Mga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - Kakapusan
Mga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - KakapusanMga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - Kakapusan
Mga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - KakapusanSophia Marie Verdeflor
 
Aralin 8 AP 10
Aralin 8 AP 10Aralin 8 AP 10
Aralin 8 AP 10Jared Ram Juezan
 
Aralin 5 pagkonsumo at ang mamimili
Aralin 5 pagkonsumo at ang mamimiliAralin 5 pagkonsumo at ang mamimili
Aralin 5 pagkonsumo at ang mamimiliRivera Arnel
 
Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)
Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)
Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)Crystal Mae Salazar
 
Modyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangaila
Modyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangailaModyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangaila
Modyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangaila南 睿
 
Ekonomiks Learning Module Yunit 4
Ekonomiks Learning Module Yunit 4Ekonomiks Learning Module Yunit 4
Ekonomiks Learning Module Yunit 4Byahero
 
Implasyon - Economics
Implasyon - EconomicsImplasyon - Economics
Implasyon - EconomicsEdison Dalire
 

More Related Content

What's hot

Ekonomiks 10 learning material
Ekonomiks 10 learning materialEkonomiks 10 learning material
Ekonomiks 10 learning materialRonalyn Concordia
 
Lesson: ALOKASYON
Lesson: ALOKASYON Lesson: ALOKASYON
Lesson: ALOKASYON JJ027
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 10
Banghay aralin sa araling panlipunan 10 Banghay aralin sa araling panlipunan 10
Banghay aralin sa araling panlipunan 10 Crystal Mae Salazar
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 Crystal Mae Salazar
 
Ekonomics 10 Yunit 3
Ekonomics 10 Yunit 3Ekonomics 10 Yunit 3
Ekonomics 10 Yunit 3Olivia Benson
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9Crystal Mae Salazar
 
Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Ekonomiks Learning Module Yunit 3Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Ekonomiks Learning Module Yunit 3Byahero
 
Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...
Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...
Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...Rejane Cayobit
 
Modyul 5 pagkonsumo
Modyul 5 pagkonsumoModyul 5 pagkonsumo
Modyul 5 pagkonsumo南 睿
 
Pagkonsumo: Mga Uri, Salik at Batas
Pagkonsumo: Mga Uri, Salik at BatasPagkonsumo: Mga Uri, Salik at Batas
Pagkonsumo: Mga Uri, Salik at BatasAntonio Delgado
 
Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...
Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...
Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...Rain Ikemada Sahagun-Tadeo
 
Salik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptx
Salik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptxSalik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptx
Salik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptxandrew699052
 
Mga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - Kakapusan
Mga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - KakapusanMga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - Kakapusan
Mga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - KakapusanSophia Marie Verdeflor
 
Aralin 5 pagkonsumo at ang mamimili
Aralin 5 pagkonsumo at ang mamimiliAralin 5 pagkonsumo at ang mamimili
Aralin 5 pagkonsumo at ang mamimiliRivera Arnel
 
Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)
Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)
Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)Crystal Mae Salazar
 
Modyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangaila
Modyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangailaModyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangaila
Modyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangaila南 睿
 

What's hot (20)

Ekonomiks 10 learning material
Ekonomiks 10 learning materialEkonomiks 10 learning material
Ekonomiks 10 learning material
 
Ekonomiks produksyon
Ekonomiks produksyonEkonomiks produksyon
Ekonomiks produksyon
 
Lesson: ALOKASYON
Lesson: ALOKASYON Lesson: ALOKASYON
Lesson: ALOKASYON
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 10
Banghay aralin sa araling panlipunan 10 Banghay aralin sa araling panlipunan 10
Banghay aralin sa araling panlipunan 10
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
 
Lesson plan araling panlipunan
Lesson plan araling panlipunanLesson plan araling panlipunan
Lesson plan araling panlipunan
 
Ekonomics 10 Yunit 3
Ekonomics 10 Yunit 3Ekonomics 10 Yunit 3
Ekonomics 10 Yunit 3
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9Banghay aralin sa araling panlipunan 9
Banghay aralin sa araling panlipunan 9
 
Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Ekonomiks Learning Module Yunit 3Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Ekonomiks Learning Module Yunit 3
 
Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...
Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...
Masusing Banghay Aralin sa Araling Panlipunan Grade IX- Aralin 5 Yunit III- K...
 
Modyul 5 pagkonsumo
Modyul 5 pagkonsumoModyul 5 pagkonsumo
Modyul 5 pagkonsumo
 
Dlp cot
Dlp cot Dlp cot
Dlp cot
 
Pagkonsumo: Mga Uri, Salik at Batas
Pagkonsumo: Mga Uri, Salik at BatasPagkonsumo: Mga Uri, Salik at Batas
Pagkonsumo: Mga Uri, Salik at Batas
 
Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...
Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...
Masusing Banghay-Aralin sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan (Ekonomiks) Ika-ap...
 
Salik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptx
Salik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptxSalik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptx
Salik-ng-Suplay-Teaching-Demonstration-Ella-Mae-B.-Bermudez-BSED-SocStud-4.pptx
 
Mga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - Kakapusan
Mga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - KakapusanMga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - Kakapusan
Mga Gawain sa Ekonomiks 10: Aralin 1.2 - Kakapusan
 
Aralin 8 AP 10
Aralin 8 AP 10Aralin 8 AP 10
Aralin 8 AP 10
 
Aralin 5 pagkonsumo at ang mamimili
Aralin 5 pagkonsumo at ang mamimiliAralin 5 pagkonsumo at ang mamimili
Aralin 5 pagkonsumo at ang mamimili
 
Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)
Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)
Banghay Aralin sa Araling Panlipunan 8 (Jigsaw 2)
 
Modyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangaila
Modyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangailaModyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangaila
Modyul 3 kakulangan at kakapusan sa pagtugon sa pangangaila
 

Viewers also liked

Ekonomiks Learning Module Yunit 4
Ekonomiks Learning Module Yunit 4Ekonomiks Learning Module Yunit 4
Ekonomiks Learning Module Yunit 4Byahero
 
Implasyon - Economics
Implasyon - EconomicsImplasyon - Economics
Implasyon - EconomicsEdison Dalire
 
Epekto at solusyon ng implasyon pagobo
Epekto at solusyon ng implasyon pagoboEpekto at solusyon ng implasyon pagobo
Epekto at solusyon ng implasyon pagoboAce Joshua Udang
 
Modyul 12 sektor ng agrikultuta, industriya at pangangalak
Modyul 12 sektor ng agrikultuta, industriya at pangangalakModyul 12 sektor ng agrikultuta, industriya at pangangalak
Modyul 12 sektor ng agrikultuta, industriya at pangangalakdionesioable
 
Sektor ng paglilingkod
Sektor ng paglilingkodSektor ng paglilingkod
Sektor ng paglilingkodGesa Tuzon
 
Modyul 9 implasyon
Modyul 9 implasyonModyul 9 implasyon
Modyul 9 implasyondionesioable
 
Inplation and cpi(ppt) 3rd q
Inplation and cpi(ppt) 3rd qInplation and cpi(ppt) 3rd q
Inplation and cpi(ppt) 3rd qAce Joshua Udang
 
Epp 6 he aralin 3- pagbubuo ng plano sa pangangalaga ng kasuotan at kagamitan
Epp 6 he aralin 3- pagbubuo ng plano sa pangangalaga ng kasuotan at kagamitanEpp 6 he aralin 3- pagbubuo ng plano sa pangangalaga ng kasuotan at kagamitan
Epp 6 he aralin 3- pagbubuo ng plano sa pangangalaga ng kasuotan at kagamitanArnel Bautista
 
Fil.ed 2=linggwistika
Fil.ed 2=linggwistikaFil.ed 2=linggwistika
Fil.ed 2=linggwistikaJoy Sergio
 
Filipino lm yunit 1
Filipino lm yunit 1Filipino lm yunit 1
Filipino lm yunit 1SantosTeresa
 
MODYUL SA EPP
MODYUL SA EPPMODYUL SA EPP
MODYUL SA EPPasa net
 
MGA GAWAING KAMAY
MGA GAWAING KAMAYMGA GAWAING KAMAY
MGA GAWAING KAMAYasa net
 
Ang pagkompyut ng inflation rate sepe
Ang pagkompyut ng inflation rate sepeAng pagkompyut ng inflation rate sepe
Ang pagkompyut ng inflation rate sepeEsteves Paolo Santos
 

Viewers also liked (20)

Ekonomiks Learning Module Yunit 4
Ekonomiks Learning Module Yunit 4Ekonomiks Learning Module Yunit 4
Ekonomiks Learning Module Yunit 4
 
Implasyon - Economics
Implasyon - EconomicsImplasyon - Economics
Implasyon - Economics
 
Epekto at solusyon sa implasyon
Epekto at solusyon sa implasyonEpekto at solusyon sa implasyon
Epekto at solusyon sa implasyon
 
Epekto at solusyon ng implasyon pagobo
Epekto at solusyon ng implasyon pagoboEpekto at solusyon ng implasyon pagobo
Epekto at solusyon ng implasyon pagobo
 
Modyul 12 sektor ng agrikultuta, industriya at pangangalak
Modyul 12 sektor ng agrikultuta, industriya at pangangalakModyul 12 sektor ng agrikultuta, industriya at pangangalak
Modyul 12 sektor ng agrikultuta, industriya at pangangalak
 
Sektor ng paglilingkod
Sektor ng paglilingkodSektor ng paglilingkod
Sektor ng paglilingkod
 
Modyul 9 implasyon
Modyul 9 implasyonModyul 9 implasyon
Modyul 9 implasyon
 
keskeyty
keskeytykeskeyty
keskeyty
 
Inplation and cpi(ppt) 3rd q
Inplation and cpi(ppt) 3rd qInplation and cpi(ppt) 3rd q
Inplation and cpi(ppt) 3rd q
 
Ikalawang modelo
Ikalawang modeloIkalawang modelo
Ikalawang modelo
 
Price Elasticity
Price ElasticityPrice Elasticity
Price Elasticity
 
Kasanggayahan1
Kasanggayahan1Kasanggayahan1
Kasanggayahan1
 
Epp 6 he aralin 3- pagbubuo ng plano sa pangangalaga ng kasuotan at kagamitan
Epp 6 he aralin 3- pagbubuo ng plano sa pangangalaga ng kasuotan at kagamitanEpp 6 he aralin 3- pagbubuo ng plano sa pangangalaga ng kasuotan at kagamitan
Epp 6 he aralin 3- pagbubuo ng plano sa pangangalaga ng kasuotan at kagamitan
 
Fil.ed 2=linggwistika
Fil.ed 2=linggwistikaFil.ed 2=linggwistika
Fil.ed 2=linggwistika
 
Filipino lm yunit 1
Filipino lm yunit 1Filipino lm yunit 1
Filipino lm yunit 1
 
Jlmj presentation
Jlmj presentationJlmj presentation
Jlmj presentation
 
Set b.hekasi.5
Set b.hekasi.5Set b.hekasi.5
Set b.hekasi.5
 
MODYUL SA EPP
MODYUL SA EPPMODYUL SA EPP
MODYUL SA EPP
 
MGA GAWAING KAMAY
MGA GAWAING KAMAYMGA GAWAING KAMAY
MGA GAWAING KAMAY
 
Ang pagkompyut ng inflation rate sepe
Ang pagkompyut ng inflation rate sepeAng pagkompyut ng inflation rate sepe
Ang pagkompyut ng inflation rate sepe
 

Similar to Kkk hs 4_tm_ub_d

Ekonomiks lm yunit 1
Ekonomiks lm yunit 1Ekonomiks lm yunit 1
Ekonomiks lm yunit 1SantosTeresa
 
EsP MELCs updated as of June 11 for participants.pptx
EsP MELCs updated as of June 11 for participants.pptxEsP MELCs updated as of June 11 for participants.pptx
EsP MELCs updated as of June 11 for participants.pptxPaulineHipolito
 
57191541 edukasyong-an-at-pangkabuhayan
57191541 edukasyong-an-at-pangkabuhayan57191541 edukasyong-an-at-pangkabuhayan
57191541 edukasyong-an-at-pangkabuhayanEDITHA HONRADEZ
 
Module 6.5 makabayan
Module 6.5 makabayanModule 6.5 makabayan
Module 6.5 makabayanNoel Tan
 
Daily Lesson examples for teachers and students in Junior high school
Daily Lesson examples for teachers and students in Junior high schoolDaily Lesson examples for teachers and students in Junior high school
Daily Lesson examples for teachers and students in Junior high schoolZachRider5
 
Understanding by design
Understanding by designUnderstanding by design
Understanding by designJose Valdez
 
Ekonomiks 10 Unit 2 LM
Ekonomiks 10 Unit 2 LMEkonomiks 10 Unit 2 LM
Ekonomiks 10 Unit 2 LMHarry Fox
 
TG_FILIPINO-10_Q3.pdf Baitang 10 Teachers Guide
TG_FILIPINO-10_Q3.pdf Baitang 10 Teachers GuideTG_FILIPINO-10_Q3.pdf Baitang 10 Teachers Guide
TG_FILIPINO-10_Q3.pdf Baitang 10 Teachers GuideAilaAnissaBanaag
 
dokumen.tips_k-to-12-grade-4-teachers-guide-in-araling-panlipunan-q1-q4.pdf
dokumen.tips_k-to-12-grade-4-teachers-guide-in-araling-panlipunan-q1-q4.pdfdokumen.tips_k-to-12-grade-4-teachers-guide-in-araling-panlipunan-q1-q4.pdf
dokumen.tips_k-to-12-grade-4-teachers-guide-in-araling-panlipunan-q1-q4.pdfzaldy324
 
EKONOMIKS DLL quarter 1 week 2 sy 18 19
EKONOMIKS DLL quarter 1 week 2 sy 18 19EKONOMIKS DLL quarter 1 week 2 sy 18 19
EKONOMIKS DLL quarter 1 week 2 sy 18 19DIEGO Pomarca
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 

Similar to Kkk hs 4_tm_ub_d (20)

Ang kurikulum ng edukasyong sekondari ng 2010
Ang kurikulum ng edukasyong sekondari ng 2010Ang kurikulum ng edukasyong sekondari ng 2010
Ang kurikulum ng edukasyong sekondari ng 2010
 
Ekonomiks lm yunit 1
Ekonomiks lm yunit 1Ekonomiks lm yunit 1
Ekonomiks lm yunit 1
 
Module 15 session 2
Module 15 session 2Module 15 session 2
Module 15 session 2
 
EsP MELCs updated as of June 11 for participants.pptx
EsP MELCs updated as of June 11 for participants.pptxEsP MELCs updated as of June 11 for participants.pptx
EsP MELCs updated as of June 11 for participants.pptx
 
dlll.docx
dlll.docxdlll.docx
dlll.docx
 
Ekonomiks_LM_U4.docx
Ekonomiks_LM_U4.docxEkonomiks_LM_U4.docx
Ekonomiks_LM_U4.docx
 
57191541 edukasyong-an-at-pangkabuhayan
57191541 edukasyong-an-at-pangkabuhayan57191541 edukasyong-an-at-pangkabuhayan
57191541 edukasyong-an-at-pangkabuhayan
 
Module 6.5 makabayan
Module 6.5 makabayanModule 6.5 makabayan
Module 6.5 makabayan
 
Daily Lesson examples for teachers and students in Junior high school
Daily Lesson examples for teachers and students in Junior high schoolDaily Lesson examples for teachers and students in Junior high school
Daily Lesson examples for teachers and students in Junior high school
 
Understanding by design
Understanding by designUnderstanding by design
Understanding by design
 
Ap lm yunit 2
Ap lm yunit 2Ap lm yunit 2
Ap lm yunit 2
 
Ekonomiks lm u2
Ekonomiks lm u2Ekonomiks lm u2
Ekonomiks lm u2
 
Ekonomiks 10 Unit 2 LM
Ekonomiks 10 Unit 2 LMEkonomiks 10 Unit 2 LM
Ekonomiks 10 Unit 2 LM
 
K to 12 Ekonomiks LM Q1
K to 12 Ekonomiks LM Q1K to 12 Ekonomiks LM Q1
K to 12 Ekonomiks LM Q1
 
Ekonomiks lm u2
Ekonomiks lm u2Ekonomiks lm u2
Ekonomiks lm u2
 
TG_FILIPINO-10_Q3.pdf Baitang 10 Teachers Guide
TG_FILIPINO-10_Q3.pdf Baitang 10 Teachers GuideTG_FILIPINO-10_Q3.pdf Baitang 10 Teachers Guide
TG_FILIPINO-10_Q3.pdf Baitang 10 Teachers Guide
 
dokumen.tips_k-to-12-grade-4-teachers-guide-in-araling-panlipunan-q1-q4.pdf
dokumen.tips_k-to-12-grade-4-teachers-guide-in-araling-panlipunan-q1-q4.pdfdokumen.tips_k-to-12-grade-4-teachers-guide-in-araling-panlipunan-q1-q4.pdf
dokumen.tips_k-to-12-grade-4-teachers-guide-in-araling-panlipunan-q1-q4.pdf
 
DLL_03.pdf
DLL_03.pdfDLL_03.pdf
DLL_03.pdf
 
EKONOMIKS DLL quarter 1 week 2 sy 18 19
EKONOMIKS DLL quarter 1 week 2 sy 18 19EKONOMIKS DLL quarter 1 week 2 sy 18 19
EKONOMIKS DLL quarter 1 week 2 sy 18 19
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
 

Kkk hs 4_tm_ub_d

  • 1. KKK Serye UPDATED EDITION IV Gabaysa Pagtuturoagtu at Pagkatuto Batayo Ba say UbD EKONOMIKSMga Konsepto, Aplikasyon at Isyu R. Balitao Meriam dR. CervantesBernard R Grace Estela C. Mateo, Ph.D. Editor-Konsultant Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 2. KKK SERYE EKONOMIKS: MGA KONSEPTO, APLIKASYON AT ISYU Updated Edition Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto Batay sa UbD Ikaapat na Taon ISBN 978-971-07-2700-1 Karapatang-ari © 2010 ng Vibal Publishing House, Inc. at nina Bernardo R. Balitao; Meriam dR. Cervantes; at Grace Estela C. Mateo, Ph.D. Reserbado ang lahat ng karapatan. Ang alinmang bahagi nito ay hindi maaaring ilathala o ilabas sa anumang anyo, kasama na rito ang pelikula, nang walang nakasulat na pahintulot ang Tagapaglathala at ang mga may-akda. Hindi sakop ng karapatang-ari ang suring-aklat na ilalathala sa mga pahayagan at magasin. Inilathala at inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Publishing House, Inc. Main Office: 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City Regional Offices: Unit 202 Cebu Holdings Center, Cebu Business Park, Cardinal Rosales Avenue, Cebu City Kalamansi St. cor. 1st Avenue, Juna Subdivision, Matina, Davao City Bldg. A, Unit 4 Pride Rock Business Park, Gusa, Cagayan de Oro City Kasapi: Philippine Educational Publishers’ Association; Book Development Association of the Philippines; Association of South East Asian Publishers; Graphics Arts Technical Foundation ii Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 3. iii (essential questions) na pupukaw sa kaisipan ng mag-aaral upang mag-isip siya at matamo ang kakailanganing pag-unawa. Nakalatag din sa bawat planong instruksyunal ang ikalawang antas ng UbD, ang Pagtataya, na magsisilbing patunay at sukatan ng pagkatuto ng mag-aaral. Mayaman ang gabay na ito sa iba’t ibang uri ng tradisyunal na pagtataya. Subalit isang mahalagang aspekto ng gabay na ito ay ang tuon na ipinagkaloob nito sa pagbuo ng iba’t ibang halimbawa ng awtentikong pagtataya na may mga kaakibat na rubric kung saan nakatukoy ang mga criteria at indicator ng pagganap. Isang malaking tulong sa mga guro angr awtentikong pagtataya na inihahain ng gabay na ito upang matamo ng mga mag-aaral ang higher order thinking skills (HOTS). Kaugnay sa UbD, nakalatag din sa aspekto ng Pagtataya ang Anim na Antas ng Pag-unawa (Six Facets of Learning) na susukat at magpapakita ng kinakailangang pagkatuto ng mga mag-aaral. Ang ikatlong antas ng UbD o ang Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto ng mga Aralin ng manwal na ito ay inorganisa ayon sa isinusulong na hakbang ng pagtuturo ng 2010 Secondary Education Curriculum (2010 SEC) ng Departamento ng Edukasyon. Bawat aralin o magkakaugnay na serye ng aralin ay may gabay sa pagtuturo at pagkatuto. Layunin ng bawat gabay na tuklasin, linangin at palalimin ang kaalaman at kasanayan ng mag-aaral at pagkatapos ay ilapat o isalin ang kaalaman at kasanayan sa iba pang konteksto ng kanyang pag-aaral. Bukod sa pagiging naaayon sa UbD, ang isa pang mahalagang katangian ng gabay na ito ay ang paggamit ng mga web link bilang tulong sa pagtuturok at upang maging higit na kaaya-aya ang pag-aaral ng mga mag-aaral. Tinutukoy sa mga Gabay sa Pagtuturo ang mga angkop o kawili-wiling web link na bubuksan ng mag-aaral sak Internet upang magkaroon ng dagdagt pang kaalaman o ibayong gawain ukol sa paksang pinag-aaralan. Kailangan ninyong gabayan ang mga mag-aaral sa paggamit ng mga web link. Sa huli, hangad ng gabay na ito na tukuyin ang mahahalaga at kinakailangang kaalaman at kasanayan na dapat epektibong maituro ng mga guro at matutuhang pangmatagalan ng mga mag-aaral. Ito ang magiging pundasyon natin sa paghubog ng mga makabayang mag-aaral na Pilipino. Isang makabuluhan at matagumpay na pagtuturo ang hangad namin sa inyo. Ang mga May-akda I sang malaking hamon ang magturo ng Araling Panlipunan. Layunin ng ating asignatura na humubog ng mga makabayang mag-aaral na may pagpapahalaga sa ating kasaysayan at kultura at lalaking responsableng mamamayan ng ating bansa. Nangangahulugan ito na tayo bilang mga guro ay dapat may sapat na kaalaman, kasanayan at kahandaan sa pagtuturo upang makamit ng ating mga mag-aaral ang kinakailangang pagkatuto. Upang maging patnubay sa inyong isang taong pagtuturo, handog namin sa inyo, mga guro ng Araling Panlipunan, ang Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto Batay sa UbD. Ito ay isang napapanahong plano sa pagkatuto o sistema ng pag-aaral na nakaorganisa batay sa disenyong pangkurikulum na Understanding by Design o UbD nina Grant Wiggins at Jay McTighe. Ang Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto Batay sa UbD ay dinisenyo upang inyong mahusay na maituro at epektibong matutuhan ng mag-aaral ang serye ng teksbuk na Kamalayan, Kabihasnan at Kaunlaran (KKK). Nakaayon ito sa tatlong antas ng disenyong UbD. Ang tatlong antas na ito ay ang: • Antas 1: Inaasahang Bunga/Resulta ng Pagkatuto • Antas 2: Pagtataya • Antas 3: Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto ng mga Aralin Ang unang dalawang antas ay matatagpuan sa planong instruksyunal (instructional plan) ng bawat yunit o markahan. Apat ang planong instruksyunal sa gabay na ito na katumbas ng apat na yunit o markahan sa pagtuturo. Samantala, ang ikatlong antas ng UbD o ang Gabay sa Pagtuturo ang patnubay ng guro sa araw-araw niyang pagtuturo upang makamit ng mga mag-aaral ang inaasahang resulta o bunga ng pagkatuto. Nakatuon ang mga Inaasahang Bunga/Resulta ng Pagkatuto sa mahahalagang kaalaman (konsepto, malalaking ideya, prinsipyo o isyu) at kasanayan na dapat matutuhan ng mag-aaral. Bilang bahagi ng unang antas ng UbD, nakalatag sa bawat planong instruksyunal ng yunit o markahan ang pamantayang pangnilalaman at pagganap (content and performance standards) na dapat matutuhan at maipamalas ng mag-aaral sa pagtatapos ng yunit o markahan. Tinutukoy rin sa unang antas ang kakailanganing pag-unawa (essential understanding) upang matamo ng mag-aaral ang inaasahang resulta o bunga ng pagkatuto. Upang gabayan ang mag-aaral sa kakailanganing pag-unawa, tinutukoy rin ang mahahalagang tanong PAUNANG SALITA Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 4. iv YUNIT III Pagsusuri ng Ekonomiya: Makroekonomiks…………………………………… 32 Aralin 18 Ang Pambansang Ekonomiya …………………………… 34 Aralin 19 Produksyon at Kita ng Pambansang Ekonomiya ……… 35 Aralin 20 Pagbabago sa Kalagayan ng Ekonomiya ……………… 37 Aralin 21 Patakarang Piskal ………………………………………… 38 Aralin 22 Ang Patakarang Pananalapi ……………………………… 39 Aralin 23 Mga Institusyong Pinansyal: Bangko, Bahay-sanglaan, at Kooperatiba ………………………… 40 Aralin 24 Ang Salapi at ang Bangko Sentral ng Pilipinas ………… 40 Aralin 25 Pandaigdigan at Pambansang Pananalapi……………… 41 YUNIT IV Mga Sektor ng Ekonomiya ……………………… 46 Aralin 26 Sektor ng Agrikultura ……………………………………… 48 Aralin 27 Pangisdaan at Paggugubat ……………………………… 50 Aralin 28 Papel ng Sektor ng Industriya sa Kaunlaran …………… 51 Aralin 29 Ugnayan ng Sektor ng Agrikultura at Industriya………… 52 Aralin 30 Pampublikong Korporasyon ……………………………… 54 Aralin 31 Sektor ng Paglilingkod …………………………………… 55 Aralin 32 Impormal na Sektor ……………………………………… 56 Aralin 33 Kalakalang Panlabas ……………………………………… 57 Aralin 34 Mga OFW at ang Kontribusyon Nila sa Ekonomiya …… 58 Aralin 35 Globalisasyon: Kalakaran, Katangian, at Bahaging Ginagampanan sa Kaunlaran …………………………… 59 Aralin 36 Mga Samahang Pandaigdig: WTO at APEC …………… 61 Apendiks …………………………………………………… 64 YUNIT I MGA SALIGAN SA PAG-AARAL NG EKONOMIKS …………………………………… 2 Aralin 1 Ekonomiks sa Paglipas ng Panahonn …………………… 4 Aralin 2 Mga Pinagkukunang-yaman ng Pilipinasn ……………… 6 Aralin 3 Ang Katangian at Kahalagahan ng Yamang Taon ng Pilipinas ………………………………………………… 7 Aralin 4 Wastong Pagpapahalagan sa mga Pinagkukunang-yaman ………………………… 8 Aralin 5 Ang Konsepto ng Kakapusann …………………………… 9 Aralin 6 Alokasyon at mga Sistemang Pang-ekonomiyan ……… 10 Aralin 7 Kagustuhan at Pangangailangan:n Tungo sa Matalinong Pagdedesisyon …………………… 11 Aralin 8 Ang Pagkonsumo at ang Mamimilin ……………………… 12 Aralin 9 Konsepto at mga Salik ng Produksyonn ………………… 14 Aralin 10 Ang Kahalagahan ng Entrepreneurshipn sa Ekonomiya at Lipunan ………………………………… 14 Aralin 11 Mga Organisasyon ng Negosyon ………………………… 15 YUNIT II Pagsusuri ng Ekonomiya: Maykroekonomiks ………………………………… 20 Aralin 12 Ang Mamimili at ang Demandn …………………………… 22 Aralin 13 Ang Bahay-kalakal at ang Suplayn ……………………… 23 Aralin 14 Ang Sistema ng Pamilihann ……………………………… 24 Aralin 15 Ang Konsepto ng Elasticityn ……………………………… 25 Aralin 16 Iba’t Ibang Istruktura ng Pamilihann ……………………… 26 Aralin 17 Pamilihan at Pamahalaann ………………………………… 28 TALAAN NG NILALAMAN Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 5. v Mga Kakayahan Bilang ng Kabanata Pahina sa Aklat Mga Batayang Kakayahan sa Pagkatuto sa IKAAPAT NATAON I. Mga Saligan sa Pag-aaral ng Ekonomiks 1. Napahahalagahan na ang pag-unawa sa mga batayang kaisipan at pamamaraan sa ekonomiks ay may kaugnayan sa pang- araw-araw na pamumuhay ng tao A. Ang Ekonomiks Bilang Isang Agham 1. Nailalapat ang kahulugan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral, kasapi ng pamilya at lipunan 2. Nasusuri ang ekonomiks bilang isang agham panlipunan 3. Natataya ang kahalagahan ng ekono- mikssapang-araw-arawnapamumu- hay ng bawat pamilya at ng lipunan B. Pinagkukunang-yaman ng Pilipinas 1. Nauuri ang pinagkukunang-yaman ng Pilipinas 2. Nasusuri ang mga datos tungkol sa mga yamang likas ng Pilipinas tungo sa matalinong paggamit ng mga ito 3. Natatalakayangbumubuosayamang- tao ng Pilipinas a. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng balangkas ng populasyon ng Pilipinas sa ekonomiya ng bansa • nasusuri ang katangian ng balangkas ng populasyon ng Pilipinas ayon sa kasarian, edad, bilang ng may trabaho/ walang trabaho, edukasyon, relihiyon • naiisa-isaangpangangailangan ng populasyon sa Pilipinas • nahihinuha ang implikasyon ng iba’t ibang katangian ng balangkas ng populasyon b. Natataya ang uri, dami, kalidad ng lakas-paggawa (labor force) sa pagkakaroon ng produktibo at mataas na kalidad ng antas ng produksyon c. Nagkakaroon ng pagnanais na mapaunlad ang sarili bilang pagha- handa sa pagiging produktibo 4. Naitatangi ang mga wastong pagpapa- halaga sa paggamit ng pinagkukunang- yaman sa pamamagitan ng pagsunod sa mga batas sa konserbasyon,kapaligiran at likas-kayang paggamit (sustainable use) C. Kakapusan 1. Nakikilala ang mga palatandaan ng kakapusan bilang isang suliraning panlipunan 2. Nasusuri ang kaibahan ng kakapu- san sa kakulangan bilang batayan sa matalinong pagdedesisyon 3. Naipamamalas ang responsableng paggamit ng mga limitadong likas na yaman 1 3 1 8-11 1 3-15 2 18-24 2 19-23 2/3 23-25/ 26-40 4 42-47 5 50-54/ 57-58 5 54-57 5 57-60 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 6. vi D. Alokasyon 1. Naisasaalang-alang ang kapakanan ng iba sa pagbabahagi ng mga likas na yaman sa pamilya at lipunan 2. Nasisiyasat nang mapanuri ang mga pamamaraan at mekanismo ng alokas- yon sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya sa pagtugon sa mga pangangailangan ng mamamayan 3. Naipahahayag ang damdamin tungkol sa mga hakbangin ng pamahalaan sa pagtugon sa mga pangangailangan ng mamamayang Pilipino E. Kagustuhan at Pangangailangan 1. Nasusuri ang kaibahan ng kagustuhan (wants) sa pangangailangan (needs) bi- lang batayan sa pagbuo ng matalinong desisyon 2. Nakabubuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng mga pangangailangan batay sa mga teorya ng pangangailangan F. Pagkonsumo 1. Naipaliliwanag ang konsepto ng pagkonsumo 2. Nasusuriangmgaepektongpaanunsyo sa pagkonsumo 3. Nasisiyasat nang mapanuri ang mga anunsyo tungo sa matalinong pamimili 4. Naipamamalas ang talino sa pag- konsumo sa pamamagitan ng paggamit ng pamantayan sa pamimili 5. Naipagtatanggol ang mga karapatan at nagagampanan ang mga tungkulin bilang isang mamimili 6. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pagigingmapagmasidatmapanuring mgamamimilisamgatiwalinggawain ng mga nagbibili G. Produksyon 1. Nasusuri ang mga salik (factors) ng produksyon bilang batayan sa matali- nong paggamit ng mga ito 2. Naipahahayag ang damdamin ukol sa mahalagangpapelngentrepreneurship sa ekonomiya at sa produksyon 3. Nasusuri ang tungkulin ng iba’t ibang organisasyonngnegosyosaekonomiya at produksyon ayon sa pakikisapi at pananagutan sa pagkakaroon ng matatag na ekonomiya II. Pagsusuri ng Ekonomiya 2. Napahahalagahan ang kaugnayan ng maykroekonomiks at makroekonomiks sa buhay ng bawat isa bilang kasapi ng lipunan A. Maykroekonomiks 1. Nasusuri ang saklaw ng maykro- ekonomiks 2. Nailalapatangkahuluganngdemand sapang-araw-arawnapamumuhayng bawat pamilya 3. Nasusuri ang mga salik na nakaa- apekto sa demand 4. Nakapagpapasya nang matalino sa pagtugon sa mga pagbabago ng salik (factors) na nakaaapekto sa demand 6 62-64 6 64-67 6 64-67 7 70-71 7 71-75 8 78-83 8 89-90 8 89-90 8 84-89 8 90-95 8 84-97 9 98-119 10 120-127 11 128-133 12 134 12 135-137 12 138-142 12 140-142 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 7. vii 5. Nahihinuha na ang presyo ng bilihin namayepektosademandngmamimili 6. Nailalapat ang kahulugan ng suplay batay sa pang-araw-araw na pamu- muhay ng bawat pamilya 7. Nasusuri ang mga salik ng pro- duksyon na nakaaapekto sa suplay 8. Nakapagpapasya nang matalino sa pagtugon sa mga pagbabago ng salik (factors) na nakaaapekto sa suplay 9. Nasusuri ang epekto ng presyo at non-price sa suplay ng kalakal at paglilingkod 10. Nahihinuha na ang presyo ng bilihin ay may epekto sa suplay ng nagbibili 11. Nakapagkukwenta ng elastisidad ng demand at suplay 12. Naiuugnayangelastisidadngdemand at suplay sa presyo ng kalakal at paglilingkod 13. Naipaliliwanag ang interaksyon ng suplay at demand sa kalagayan ng presyo at ng pamilihan 14. Nasusuri ang mga epekto ng kaku- langan at kalabisan sa presyo at dami ng kalakal at paglilingkod sa pamilihan 15. Nakapagmumungkahi ng paraan ng pagtugon/kalutasan sa mga suliraning dulot ng kakulangan at kalabisan 16. Nasusuri ang iba’t ibang anyo ng pamilihannatumutugonsamaraming pangangailangan ng tao 17. Nasusuri ang bahaging ginagam- panan ng pamahalaan sa pagtatakda ng presyo sa isang pampamilihang ekonomiya 18. Napangangatwiranan ang panga- ngailangangpakikialamatregulasyon ng pamahalaan sa mga gawaing pangkabuhayan sa iba’t ibang anyo ng pamilihan B. Makroekonomiks 1. Nasusuri ang mga pangunahing kaisipan ng makroekonomiks a. Nasusuri ang papel na ginagam- panan at epekto ng sambahayan, bahay-kalakal, pamahalaan, at panlabas na sektor sa sumusunod: • implasyon • pamumuhunan • deplasyon • pag-iimpok • empleyo (employment, unem- ployment, underemployment) 2. Nasusuri ang pambansang produkto (Gross National Product – Gross Domestic Product) bilang panukat ng kakayahan ng isang ekonomiya a. Nakikilala ang mga pamamaraan sa pagsukat ng pambansang produkto b. Nasusuri ang kahalagahan ng pagsukat ng pambansang kita sa ekonomiya 12 135-138 13 144-147 13 148-150 13 147-150 13 147-151 13 147-151 15 164-171/ 172-177 15 167-171/ 173-177 14 152-154/ 156-163 14 154-156 14 154-156 16 180-185 17 186-195 17 195-197 18 198-208 19 210-222 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 8. viii 3. Nailalahad ang mga salik na naka- aapekto sa pambansang kita at pambansang produkto (GNP) C. Implasyon 1. Nakikilala ang palatandaan ng impla- syon gamit ang Consumer Price Index (CPI) 2. Natutukoy ang dahilan at epekto ng implasyon 3. Nasusuri ang mga paraan sa paglutas ng implasyon 4. Nakikilahok ng aktibo sa paglutas ng mga suliranin kaugnay ng implasyon bilang isang mag-aaral 5. Nakapagpapamalas ng wastong pagpapasya bilang isang mamimili at nagbibili kaugnay ng suliranin sa implasyon D. Patakarang Piskal 1. Naipaliliwanag ang layunin ng pata- karang piskal 2. Napahahalagahan ang papel na gina- gampananngpamahalaankaugnayng mga patakarang piskal na ipinatupad nito 3. Nasusuri ang mga pinagkukunan ng pananalapi ng pamahalaan 4. Nasusuri ang badyet at ang kalakaran ng paggasta ng pamahalaan 5. Nakapaghahayag ng pagsang-ayon o pagtutol sa mga paggasta ng pamahalaan 6. Nakapagsasanay sa tamang pag- kompyut ng buwis 7. Nakababalikatngpananagutanbilang mamamayan sa wastong pagbabayad ng buwis 8. Naiuugnay ang mga epekto ng patakarang piskal sa katatagan ng pambansang ekonomiya E. Patakarang Pananalapi 1. Nauunawaan ang kahulugan ng patakarang pananalapi (monetary) 2. Naipaliliwanag ang layunin ng pata- karang pananalapi a. Naipahahayag ang kahalagahan ng pag-iimpok at pamumuhunan bilang isang salik ng ekonomiya b. Nakikilalaangbumubuosasektor ng pananalapi c. Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng bawat sektor ng pananalapi • mga bangko • kooperatiba • pawnshop d. Nasusuri ang bahaging/tungku- lingginagampanannginstitusyon ng pananalapi sa ekonomiya e. Naipaliliwanag ang uri at gamit ng salapi f. Nasusuri ang dahilan at epekto ng pagbabago ng halaga ng salapi sa buhay ng mga mamamayang Pilipino 19 210-219 20 228-234 20 234-236 20 236-237 20 238-239 20 236-239 21 240-242 21 240-242 21 242-251 21 250-257 21 255 21 250-251 21 256-257 21 240-242 22 258-260 22-25 258-300 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 9. ix g. Nakapagsisiyasatnangmapanuri sa mga paraan at patakaran ng BangkoSentralngPilipinas(BSP) upang mapatatag ang halaga ng salapi h. Naiuugnay ang pandaigdigang pananalapi sa pambansang sis- tema ng pananalapi i. Naipahahayag ang pagsang-ayon o pagtutol sa bahaging ginagam- panan ng mga pandaigdig na institusyon ng pananalapi tulad ng International Monetary Fund at World Bank sa pananalapi ng bansa IV. Mga Sektor sa Ekonomiya 3. Naipamamalas ang pagpapahalaga sa bahaging ginagampanan ng iba’t ibang sektor ng ekonomiya para sa kapakanang panlahat A. Sektor ng Agrikultura 1. Nasusuri ang bahaging ginagam- panan ng agrikultura,pangingisda,at paggugubat sa ekonomiya ng bansa 2. Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa bawat Pilipino 3. Nabibigyang-halaga ang mga insti- tusyon at programa na nakatutulong sa sektor ng agrikultura (indus- triya ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat) 4. Naitataguyod ang mga programang may kaugnayan sa sektor ng agri- kultura (repormang pansakahan) B. Industriya at Pangangalakal 1. Nasusuri ang bahaging ginagam- panan ng sektor ng industriya tungo sa isang masiglang ekonomiya 2. Nakapaghahanda sa mga kasanayang pang-industriya ng Pilipinas 3. Naipahahayag ang opinyon tungkol sa nasyonalisasyon ng ilang korporasyon at pagsasapribado ng korporasyong pampamahalaan 4. Napagtitimbang ang papel na gina- gampanan ng mga korporasyong multinasyonal sa pamumuhay ng mga Pilipino at sa pambansang ekonomiya 5. Naimumungkahiangmabisangparaan sa pagmamay-ari at pamamahala ng mga korporasyon sa Pilipinas 6. Natataya ang kahandaan ng bansa sa paggamit ng makabagong teknolohiya tungo sa pagsulong ng ekonomiya 7. Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor ng agrikultura at industriya tungo sa pag-unlad ng kabuhayan 8. Nasusuri ang mga institusyon at mga programang nakatutulong sa sektor ng industriya at ng panga- ngalakal 9. Nasusuri ang mga batas hinggil sa patakarang industriyal ng Pilipinas 26/27 302/ 303- 305/316- 318/323 26/27 305-310/ 318-322/ 323-324 26/27 310-315/ 322-323/ 324-326 26 310-313 28 328-336 28 332-337 30 350-353 30 354 30 355 29 345-346 29 338-340 29 347 29 341-342 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 10. x 10. Naihahayag ang damdamin ukol sa pagpapanatili ng mataas na pamantayan ng sektor ng industriya at mga kalakal tungo sa matatag na ekonomiya C. Sektor ng Paglilingkod 1. Nasusuri ang bahaging ginagam- panan ng sektor ng paglilingkod 2. Nasusuriangkahandaanatkalidadng mgamanggagawangPilipinosasektor ng paglilingkod ng bansa 3. Naibabahagi ang damdamin ukol sa pagpapanatili ng mataas na kalidad ng manggagawang Pilipino sa sektor ng paglilingkod 4. Nasusuri ang mga institusyon at mga programangnakatutulongsasektorng paglilingkod D. Impormal na Sektor ng Ekonomiya 1. Nasusuri ang iba’t ibang anyo ng impormal na sektor ng ekonomiya 2. Nailalahad ang saloobin ukol sa pamumuhay ng mga Pilipinong kabilang sa impormal na sektor ng ekonomiya 3. Natataya ang ambag o papel ng impormal na sektor sa kabuuang eko- nomiya E. Kalakalang Panlabas 1. Natataya ang kalakaran ng kala- kalang panlabas ng bansa 2. Natitimbang ang epekto ng mga patakaran at programa sa kalakalang panlabasngbansasabuhayngnakara- raming Pilipino 3. Nasusuri ang kaugnayan ng exchange rate sa kalakalang panlabas ng bansa 4. Nasusuri ang epekto sa kalakalang panlabasatekonomiyangpagbabagong palitan ng piso laban sa mga dayuhang salapi 5. Nasusuri ang mga kabutihan at di- kabutihan ng kalakalang panlabas tungo sa isang masigla at maunlad na ekonomiya 6. Napahahalagahan ang mga lokal na kalakal at paglilingkod 7. Napahahalagahanangkontribusyonsa ekonomiya ng bansa ng mga padalang pera ng mga manggagawang Pilipino na nasa ibang bansa 8. Natitimbang ang epekto ng globa- lisasyon sa antas ng pamumuhay ng mga Pilipino batay sa mga patakarang: a. liberalisasyon b. deregulasyon c. pagsasapribado ng mga korpo- rasyong pag-aari ng pamahalaan 9. Napahahalagahan ang ugnayan ng mga bansa tulad ng World Trade Organization at Asia-Pacific Eco- nomic Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng mga mamamayan ng daigdig 28 337 31 358-364 31 362-363 31 364-365 31 363-364 32 366-369 32 366-374 32 368-369/ 372-373 33 376-385 33 382-385 33 381-382 33 381-382 33 376-382 33/34 376-385/ 396-405 34 388-394 35 396-405 36 408-416 Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 11. xi PANG-UNA/PANGHULING PAGSUSULIT Kaalaman sa Katawagan. Piliin ang wastong sagot. Isulat lamang ang titik. 1. Ito ay isang sangay ng agham panlipunan tungkol sa pamamahagi ng mga pinagkukunang-yaman upang magamit sa pagbuo ng mga bagay at serbisyong makatutugon sa kagustuhan at panga- ngailangan ng tao. a. alokasyon c. ekonomiks* b. econometrics d. makroekonomiks 2. Dibisyon ng ekonomiks na sumusuri sa galaw ng bawat negosyo at konsyumer a. makroekonomiks c. econometrics b. maykroekonomiks* d. Araling Panlipunan 3. Ang batayan ng problemang pang-ekonomiya na bunga ng pag- kalimitado ng pinagkukunang-yaman a. kahirapan c. kakulangan b. kakapusan* d. kalabisan 4. Binubuo ng mga taong may edad na 15 taon at pataas na may trabaho, walang trabaho, at yaong naghahanap ng trabaho a. umaasang populasyon c. lakas-paggawa* b. underemployed d. minority 5. Sangkap ng produksyon na nagmula sa kalikasan a. yamang tao c. yamang likas* b. yamang kapital d. yamang pisikal 6. Doktrinang nagsasaad na dapat kontrolin ang kapangyarihan ng pamahalaan lalong-lalo na sa mga bagay na may kaugnayan sa ekonomiya a. laissez faire* c. merkantilismo b. komunismo d. sosyalismo 7. Yaong ating pinakakawalan kapag tayo ay pumipili o gumagawa ng isang desisyon a. kabuuang gastos c. opportunity cost* b. bumababang halaga d. variable cost 8. Ang proseso kung saan ang mga sangkap (input) ay pinagsama- sama upang makabuo ang produkto (output) a. pagkonsumo c. pangangapital b. pamamahagi d. produksyon* 9. Pinakapayak at pinakakaraniwang uri ng negosyo a. isahang pagmamay-ari* c. korporasyon b. sosyohan d. kooperatiba 10. Tumutukoy sa dami ng produkto at serbisyo na handa at kayang bilhin ng mamimili sa iba’t ibang presyo a. suplay c. ekilibriyo b. demand* d. disekilibriyo 11. Ang mataas na presyo ng produkto ay ______. a. nakapagpapababa sa dami ng demand* b. nakapagpapataas sa dami ng demand c. walang epekto sa dami ng demand d. wala sa nabanggit 12. Tumutukoy sa dami ng produkto at serbisyong handa at kayang ipagbili ng bahay-kalakal sa iba’t ibang presyo a. suplay* c. ekilibriyo b. demand d. disekilibriyo 13. Ang mababang presyo ng produkto ay ______. a. nakapagpapataas sa dami ng suplay b. nakapagpapababa sa dami ng suplay* c. walang epekto sa dami ng suplay d. wala sa nabanggit 14. Nagpapahiwatig ng pagkakasundo ng mamimili at nagbibili a. kasunduan c. ekilibriyo* b. sabwatan d. disekilibriyo 15. Ang malaking kita ay magdudulot ng paglipat ng kurba ng demand patungo sa ______. a. kanan* c. walang pagbabago b. kaliwa d. wala sa nabanggit Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 12. xii 16. Dahilan upang ang kurba ng suplay ay lumipat pakaliwa a. saganang ani b. pagdami ng prodyuser c. baha at bagyo* d. pagliit ng gastos sa produksyon 17. Ang pagtugon ng mga mamimili sa anumang pagbabago sa presyo ng kalakal o paglilingkod a. price elasticity ng demand* b. price elasticity ng suplay c. perfectly price elastic demand d. perfectly price inelastic demand 18. Kapag mas malaki ang bahagdan ng pagbabago sa dami kumpara sa presyo a. perfectly price elastic b. perfectly price inelastic c. price elastic* d. price inelastic 19. Kapag hindi nagbago ang dami ng pagkonsumo kahit tumaas o bumababa ang presyo ng kalakal o serbisyo a. unit elastic b. price elastic c. perfectly price elastic d. perfectly price inelastic* 20. Anyo ng pamilihang may lubhang napakaraming prodyuser at konsyumer na hindi kayang kontrolin ang presyo, demand, at suplay ng produkto a. ganap na kompetisyon* b. monopoly c. oligopoly d. di-ganap na kompetisyon 21. Sabwatan ng mga oligopolist sa presyo upang makontrol ang pamilihan a. kasunduan c. samahan b. cartel* d. monopsony 22. Dibisyon ng ekonomiks na tungkol sa pag-aaral ng buong ekonomiya a. maykroekonomiks c. econometrics b. makroekonomiks* d. economic policy 23. Ang pagpapatupad ng pamahalaan ng episyenteng balanseng pag-unlad at katatagan ng ekonomiya kung may mga elementong nagdudulot ng disekilibriyo sa ekonomiya a. patakarang pananalapi b. patakarang piskal* c. one-child policy d. Filipino-first Policy 24. Upang maiwasan ang inflation, ang Bangko Sentral ng Pilipinas ay nagsasagawa ng contractionary money policy sa pamamagitan ng ______. a. pagpapataas ng interest rate* b. pagpapababa ng interest rate c. pagpapababa ng singil na buwis d. pagdaragdag sa gastos publiko 25. Uri ng industriya na ang kalakal na nabubuo ay gawang kamay a. maliit at katamtaman b. industriya ng asukal c. malaking industriya d. industriyang pantahanan* 26. Isang paraan kung saan ang mga korporasyon at negosyo ay sumasailalim sa kontrol o pamamahala ng pamahalaan a. pagsasapribado c. prangkisa b. nasyonalisasyon* d. kaloob Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 13. xiii 27. Tungkol ito sa paraan o inobasyong makaagham upang mapaunlad ang paraan ng paggawa a. agham c. teknolohiya* b. preserbasyon d. konserbasyon 28. Layunin ng R.A. 8762 o Retail Trade Liberalization Act of 2000 na ______. a. limitahan ang kalakalang tingian sa mga Pilipino lamang b. mahikayat ang mga Pilipino at dayuhang mamumuhunan sa bansa* c. bigyang-proteksyon ang mga lokal na mamumuhunan d. isara ang kalakalan para sa mga Pilipino lamang 29. Ahensyang nangunguna sa pagsubaybay sa larangan ng kalakalan at industriya a. Department of Trade and Industry* b. Department of Foreign Affairs c. Department of Finance d. Department of Labor and Employment 30. Sektor na kulang sa mga legal na dokumentong kailangan sa pagsasagawa ng gawaing pangkabuhayan a. impormal na sektor* b. sektor ng industriya c. sektor ng agrikultura d. sektor ng pananalapi 31. Pangunahing pinagmumulan ng pananalapi ng pamahalaan a. mga kaloob at tulong b. kita mula sa kapital c. kita mula sa operasyon at serbisyo d. pagbubuwis* 32. Tumutukoy sa paglalahad ng kita na gugugulin ng isang tao, pamilya, kompanya, o pamahalaan sa loob ng isang takdang panahon a. kita c. badyet* b. gastusin d. pag-iimpok 33. Ang pangkalahatang pagtaas ng presyo ng mga bilihin sa halos buong pamilihan a. inflation* c. deflation b. depreciation d. recession Tungkol sa mga tanong sa bilang 34-35, tingnan ang talahanayan sa ibaba. 34. Saang produkto dapat magpakadalubhasa ang New Zealand? a. trigo b. bigas* c. parehong bigas at trigo d. wala sa nabanggit 35. Halaga ng isinasakripisyong bigas bawat ektarya kapag nagpakadalubhasa sa trigo ang Australia a. 500 kilo c. 800 kilo b. 600 kilo d. 400 kilo* xiii1 Ani Bawat Ektarya Trigo Bigas New Zealand 500 kilo 600 kilo Australia 800 kilo 400 kilo Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 14. 2 ANTAS 1: INAASAHANG RESULTA/BUNGA NG PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa Pagganap Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa kahalagahan ng pinag- kukunang-yaman sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino Nakagagawa ng journal tungkol sa mga suliraning may kaugnayan sa pagkasira at pagkaubos ng mga pinagkukunang-yaman ng bansa at ang mga nararapat na gawing hakbang upang mabigyan ng solusyon ang mga suliraning ito Kakailanganing Pag-unawa Mahalagang Tanong Mahalaga ang bahaging gina- gampanan ng pinagkukunang-yaman sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino. Paano nakaaapekto ang mga pinagkukunang-yaman ng bansa sa pagsulong ng pamumuhay at kabu- hayan ng mga mamamayang Pilipino? ANTAS 2: PAGTATAYA Pagpapatibay sa Antas ng Pag-unawa Naipamamalas ng mag-aaral ang antas ng pag-unawa sa pama- magitan ng sumusunod na mga kasanayan: A. Pagpapaliwanag Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pinagkukunang-yaman sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino B. Pagpapakahulugan Nabibigyang-puna ang pananagutan ng bawat mamamayan na pangalagaan ang pinagkukunang-yaman ng bansa MGA SALIGAN SA PAG-AARAL NG EKONOMIKS Kabuuang bilang ng araw: 57 C. Paglalapat Nakalalahok sa mga gawain o naipahahayag ang paninindigan sa mga isyung pangkapaligiran at iba pang pinagkukunang- yaman D. Perspektibo Nabibigyang-katwiran ang episyenteng paggamit ng pinagku- kunang-yaman para sa kabutihan ng bansa, lalo na ng susunod na henerasyon E. Pagsasaalang-alang ng Damdamin ng Iba 1. Nailalagay ang sarili sa katayuan ng Pangulo ng bansa 2. Naisasabuhay ang nararanasang sakripisyo, pagtitiis, at commitment upang maiangat ang kalagayan ng kabuhayan ng mga mamamayan ng bansa F. Pagkilala sa Sarili Namumulat sa kakulangan sa pagtupad sa tungkulin sa pangangalaga ng kapaligiran bunga ng maling paniniwala na ito ay responsibilidad lamang ng pamahalaan at hindi ng buong sambayanan Pagpapatibay sa Antas ng Pagganap ☛ Awtentikong Pagtataya 1. Magpagawa ng journal na tumatalakay sa mga suliraning may kaugnayan sa pagkasira at pagkaubos ng mga pinagkukunang- yaman ng bansa at ang mga nararapat na gawing hakbang upang mabigyan ng solusyon ang mga suliraning ito. Gamitin ang rubric sa Apendiks bilang batayan sa pagmamarka ng gawaing ito. 2. (Para sa Aralin 1) Maaaring gumamit ng tula, jingle, o rap sa pagtataya ng mga konseptong kanilang natutuhan hinggil sa kung ano ang ekonomiks. YUNIT I Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 15. 3 ☛ Tradisyunal na Pagtataya A. Tama o Mali. Isulat ang Tama kung ang pangungusap ay wasto. Kung mali, palitan ang salitang may salungguhit upang maging wasto ang pangungusap. ___________ 1. Hinango ang “ekonomiks” sa salitang Greek na oikonomia. (Tama) ___________ 2. Ang pag-aaral ng ekonomiks ay nagbibigay sa tao ng mga kaalamang nakatutulong sa pag- gawa ng tamang desisyon. (Tama) ___________ 3. Ang opportunity cost ng pagliban sa klase ay ang halaga ng kaalamang natutuhan sana kung pumasok sa paaralan. (Tama) ___________ 4. Sa mga rehiyon sa Pilipinas, pinakamalawak ang kagubatan sa NCR. (Timog Katagalugan) ___________ 5. Pagmimina ang pangunahing pinagkukunan ng kabuhayan ng mga Pilipino. (Agrikultura) ___________ 6. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang mapataas ang produksyon ng mga bahay- kalakal. (Tama) ___________ 7. Ang yamang mineral ay madaling mapalitan na pinagkukunang-yaman. (hindi-napapalitan) ___________ 8. Namumuhunan ang pamahalaan sa mga gawa- ing panlipunan para sa kapakanang pambayan. (Tama) ___________ 9. Ang yamang kapital ay limitado lamang sa salaping puhunan ng mga bahay-kalakal. (hindi limitado) ___________ 10. Si Michael Todaro ang nagsabing ang panga- ngailangan ng tao ay mailalagay sa isang hirarkiya. (Abraham Harold Maslow) B. Kaalaman sa Tiyak na Bagay. Bilugan ang titik ng tamang sagot. 1. Ang itinuturing na “Ama ng Ekonomiks” at may akda ng The Wealth of Nations ay si _______________. a. David Ricardo c. Adam Smith* b. Karl Marx d. Thomas Malthus 2. Ang pag-aaral ng ekonomiks sa kabuuang dimensyon ng ekonomiya ay tinatawag na _______________. a. makroekonomiks* c. econometrics b. maykroekonomiks d. labor economics Para sa bilang 3-5, gamitin ang sumusunod na mga datos. may trabaho — 12,000 walang trabaho — 5,000 wala sa lakas-paggawa — 1,000 3. Ang kabuuang lakas-paggawa ay _______________. a. 17,000* c. 6,000 b. 18,000 d. 13,000 4. Ang kabuuang populasyon ay _______________. a. 17,000 c. 6,000 b. 18,000* d. 13,000 5. Ang antas ng mga walang trabaho ay _______________. a. 29.42% c. 29.43% b. 29.41%* d. 29.44% 6. Ang dami ng produktong malilikha ng kombinasyon ng mga salik ng produksyon ay ipinakikita ng _______________. a. total product b. production function* c. marginal product d. consumption function 7. Kung ang total cost ay 5 45 at ang fixed cost ay 5 20, ang variable cost ay _______________. a. 525* c. 565 b. 530 d. 5520 8. May masamang epekto sa yamang dagat ang sumusunod maliban sa _______________. a. dynamite fishing c. cyanide b. muro ami d. lambat* Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 16. 4 (b) (a) (e) (c) (d) 9. Batay sa sensus ng populasyon sa Pilipinas noong 2007, ang kalalakihan ay 50.4% ng kabuuang populasyon ng Pilipinas at 49.6% naman ang kababaihan. Nangangahulugan ito na _______________. a. pantay ang dami ng babae sa lalaki b. mas marami ang babae sa lalaki c. mas marami ang lalaki sa babae* d. bata ang populasyon ng Pilipinas 10. Ang mga taong may trabaho na hindi angkop sa kanilang kasanayan o pinag-aralan ay tinatawag na ______________. a. underemployed* c. employed b. unemployed d. over-employed B. Ayusin ang baytang ng pangangailangan mula sa pinakauna hanggang sa pinakahuli ayon kay Abraham Harold Maslow. Gamitin ang mga titik a-e. _____ 1. Pangkaligtasan _____ 2. Pisyolohikal _____ 3. Pangangailangang maipatupad ang kaganapan ng pagkatao _____ 4. Pangangailangang makisalamuha, makisapi, at magmahal _____ 5. Pangangailangang mabigyan ng pagpapahalaga ng iba ANTAS 3: GABAY SA PAGTUTURO AT PAGKATUTO NG MGA ARALIN Aralin 1 Ekonomiks sa Paglipas ng Panahon ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Magpagupit sa mga mag-aaral ng mga larawan o mga head- line sa pahayagan o magasin na may kaugnayan sa eko- nomiks. Ipadikit ang mga ito sa kartolina upang makabuo ng collage. 2. Itanong sa mga mag-aaral ang sumusunod: a. Ano ang ipinakikita ng nabuong collage? b. Batay sa nabuong collage, ano ang inyong konsepto o pagkaunawa kung ano ang ekonomiks? c. Ipasagot ang Talasalitaan sa pp. 16-17 ng batayang aklat. Mga sagot: 1. laissez faire 6. Jose Basco y Vargas 2. efficiency 7. Gregorio Sandico y Goson 3. equilibrium 8. descriptive economics 4. utilitarianism 9. sustainability 5. oikonomia 10. human empowerment B. Paglinang 1. Maaaring pangkatin ang klase sa pagsasagawa ng sumusunod: a. Pangkat 1: Gumamit ng events chain para sa pagpa- pakita ng mga kaganapang nagbunsod sa pagsilang ng ekonomiks. Ang bawat kahon ay naglalaman ng mahahalagang kaisipan, pangyayari, o tao sa bawat yugto. PAGSILANG NG PAG-AARAL NG EKONOMIKS Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 17. 5 d. Pangkat 4: Magtanghal ng panayam o talk show para sa paksang, “Ang Ekonomiks sa Pilipinas”. Maaaring gamitin ang mga tanong sa pahina 17 ng batayang aklat para sa panayam. C. Pagpapalalim 1. Gamitin ang sumusunod na mga tanong para sa talakayan. Mga gabay na tanong: a. Paano umunlad ang ekonomiks bilang isang disiplina? b. Bakit mahalaga ang pag-aaral ng ekonomiks? c. Ipaliwanag ang ugnayan ng ekonomiks sa iba’t ibang disiplina. d. Paano lumawak ang mga larangan ng ekonomiks? e. Bakit sinasabing ang pag-aaral ng ekonomiks sa Pilipinas ay nasa musmos na kalagayan? f. Paano pinagyayaman ng bansa ang pag-aaral ng disiplina ng ekonomiks? 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. D. Paglalapat 1. Magpagupit ng tatlong balita sa isang pahayagan o magasin. Ipapaliwanag kung bakit ang mga usapin ay saklaw ng pag- aaral ng ekonomiks. 2. Ipasagot ang interactive drill para sa araling ito na nasa i-learn.vibalpublishing.com. E. Pagpapahalaga 1. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 16 ng batayang aklat. 2. Itanong: Paano makatutulong ang mga kaalaman sa ekonomiks sa pang-araw-araw mong buhay bilang isang mag-aaral? ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, kartolina, pahayagan at magasin, Internet b. Pangkat 2: Gumamit ng matrix o talahanayan upang maipakita ang ugnayan ng ekonomiks sa iba’t ibang disiplina. KAUGNAYAN NG EKONOMIKS SA IBAʼT IBANG DISIPLINA Disiplina Tuon ng Pag-aaral Kaugnayan sa Ekonomiks c. Pangkat 3: Maaaring gumamit ng Venn diagram sa pagtalakay ng paksang may kaugnayan sa ekonomiks at mga larangan nito. MGA NAITATAG NA LARANGAN SA EKONOMIKS Tradisyunal Di-tradisyunal Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 18. 6 Aralin 2 Mga Pinagkukunang-yaman ng Pilipinas ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Sa pamamagitan ng concept diagnosis, magdikit sa pisara ng larawan ng bundok, puno, dagat, ilog, gubat, bukirin, kompyuter, kotse, ginto, tanso, at gusali. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagpapangkat ng mga larawan. Maaari itong mapangkat sa ganitong paraan: A B C D E bundok bukirin puno gubat dagat ilog kompyuter kotse gusali ginto tanso 2. Lagyan ng label ang bawat pangkat sa kahon. a. Yamang lupa d. Yamang kapital b. Yamang gubat e. Yamang mineral c. Yamang tubig Ibigay ang mahalagang tanong: Paano nakaaapekto ang dami at kalidad ng pinagkukunang-yaman sa pagsulong ng kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino? B. Paglinang 1. Magpabuo ng matrix na may sumusunod na mga kolum: a. Uri b. Halimbawa c. Pinaggagamitan d. Saan Matatagpuan e. Kasalukuyang Kalagayan f. Wastong Gamit at Pangangalaga Gamitin ang mga datos na nasa batayang aklat para sa pagbuo ng matrix. Magsagawa ng malayang talakayan tungkol sa nabuong matrix. 2. Maaari ding gamitin ang mapang pang-ekonomiya ng Pili- pinas upang tukuyin ang lokasyon ng mga pinagkukunang- yaman. 3. Gumamit ng graph o talahanayan na nagpapakita ng mga datos at estadistika na may kinalaman sa pinagkukunang- yaman ng Pilipinas. a. Ipasagot ang sumusunod na mga tanong: • Ano ang mga uri ng pinagkukunang-yaman ng Pili- pinas? • Ano ang kasalukuyang kalagayan ng mga pinagku- kunang-yaman ng Pilipinas? b. Hayaang magpaliwanag ang mga mag-aaral batay sa mga datos at estadistika. 3. Ipapanood ang video tungkol sa pinagkukunang-yaman. Matatagpuan sa i-learn.vibalpublishing.com ang link para sa video na ito. Magpasulat ng sanaysay na naglalaman ng mahahalagang impormasyon tungkol sa video. C. Pagpapalalim 1. Itanong sa klase ang iba pang kaugnay na mga tanong: a. Ano ang bahaging ginampanan ng mga pinagkukunang- yaman ng bansa sa kalagayang panlipunan at pangkabu- hayan ng tao? b. Sa inyong palagay, bakit mahalaga ang dami at kalidad ng pinagkukunang-yaman ng bansa? c. Bakit may mga bansang kahit kapos sa likas na yaman ay maunlad pa rin? 2. Hayaang magpaliwanag ang mga mag-aaral ng kani-kanilang kuru-kuro. D. Paglalapat 1. Ipapaliwanag sa mga mag-aaral ang pagpapakahulugan nila sa kasabihang, “Ubos-ubos biyaya pagkatapos ay nakatu- nganga.” Iugnay sa aralin ang kasabihang ito. 2. Magpagawa ng album na nagpapakita ng iba’t ibang pinagkukunang-yaman sa bawat rehiyon ng Pilipinas. Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 19. 7 E. Pagpapahalaga Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 24 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mapang pang-ekonomiya ng Pilipinas, mga larawan, oslo paper, typewriting paper, lapis, pangkulay, Internet Aralin 3 Ang Katangian at Kahalagahan ng Yamang Tao ng Pilipinas ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Ipaskil ang karikatura ng isang malaki at matabang sanggol at isang ina na may hawak na isang bote ng feeding bottle. Lagyan ng label na POPULASYON ang karikatura ng sanggol habang PINAGKUKUNANG-YAMAN naman ang sa ina. 2. Itanong sa mga mag-aaral ang sumusunod: a. Ano ang mensaheng ipinakikita ng karikatura? b. Ganito kaya ang kalagayan sa Pilipinas? B. Paglinang 1. Gamit ang mga talahanayan/estadistika/datos at grap ng mga paksang nasa ibaba, susuriin at ipaliliwanag ng naatasang pangkat ang bawat isa. a. Kabuuang populasyon batay sa edad b. Kabuuang populasyon ng lakas-paggawa batay sa kung ilan ang employed, underemployed, at unemployed c. Kabuuang populasyon ng lakas-paggawa batay sa hanapbuhay o kinabibilangang sektor Maaaring iatas sa apat na pangkat ang pagpapaliwanag at pag-uulat ng mga datos na nabanggit isa o dalawang araw bago ang talakayan. 2. Magsagawa ng isang panel discussion o panayam ang ikalimang pangkat ng mga mag-aaral hinggil sa paksang “Pagpapaunlad sa Kalidad ng Paggawa”. Mga gabay na tanong: a. Ano ang mga kadahilanan ng mabilis na paglaki ng popu- lasyon? b. Paano nakaaapekto ang mabilis na paglaki ng populasyon sa lipunan at ekonomiya? C. Pagpapalalim 1. Itanong sa klase ang kaugnay na mahalagang tanong: Paano mapangangalagaan at mapayayaman ang lakas- paggawa? Hayaang magbanggit ng kanilang opinyon ang mga mag-aaral. 2. Itanong din sa klase ang iba pang kaugnay na mga tanong: a. Anong mga programa ang maaaring ipatupad ng pama- halaan bilang pangangalaga sa yamang tao nito? b. Sa panig naman ng populasyon na bumubuo sa lakas- paggawa ng bansa, paano naman nila dapat pangalagaan ang kanilang sarili upang maging kapaki-pakinabang sa pagpapaunlad ng bansa? D. Paglalapat 1. Itanong sa klase kung paano nila pinaghahandaan ang hinaharap bilang bagong kasapi ng lakas-paggawa ng bansa. 2. Hayaang magbigay ng sariling pananaw ang mga mag-aaral. 3. Sa huli, itimo sa isipan ng mga mag-aaral na mahalaga ang papel na ginagampanan ng lakas-paggawa sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. E. Pagpapahalaga 1. Itanong: Anong mga gawain ng pamahalaan ang dapat pahalagahan upang maiangat ang kalagayan sa buhay ng mga manggagawang Pilipino? Ipaliwanag ang sagot. 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 40 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, talahanayan, estadistika, datos, grap, karikatura, Internet Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 20. 8 Aralin 4 Wastong Pagpapahalaga sa mga Pinagkukunang-yaman ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Ipakita ang comic strip na ito sa mga mag-aaral. 3. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan. a. Ano ang layunin ng likas-kayang paggamit? b. Paano nakatutulong ang likas-kayang paggamit at pangangalaga ng yamang likas? c. Ano ang mga epekto sa tao ng patuloy na pagkasira at pagkaubos ng yamang likas? d. Paano pinangangalagaan ng pamahalaan ang mga yamang likas ng bansa? C. Pagpapalalim 1. Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang isinasaad ng quotation na ito:“The earth does not belong to man, man belongs to the earth, and all things are interconnected like the blood that unites the family.We did not weave the web of life, we are merely a strand in it. Whatever you do to the web, you do it to yourself.” (Halaw mula sa sulat ni Chief Seattles, pinuno ng mga Squamish Indian sa Washington noong 1800) 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. D. Paglalapat 1. Magpagupit ng mga balitang may kaugnayan sa pagkasira ng mga pinagkukunang-yaman. Ipasa bilang collage. 2. Magpabuo sa mga mag-aaral ng isang panata o commitment na naglalaman ng kanilang adhikain, mithiin, at pangako sa kalikasan.Bigyan ito ng pamagat na“Panata Ko sa Kalikasan.” 3. Ipagawa ang Gawain sa pahina 49 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 48 ng batayang aklat. 2. Ipasagot: Bilang isang mag-aaral at naninirahan sa daig- dig, paano ka makatutulong upang mapangalagaan ang kalikasan? ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, video documentary na “An Inconvenient Truth,” National Geographic “Global Warming,” at “Signos: Banta ng Nagbabagong klima” ng GMA 7, Internet Hoy Earth! Ano ang nangyari sa ozone layer mo? Eto, lumalaki na ang butas! E, paano kung mas lumaki pa ang butas? M a l a m a n g goodbye Earth na! Itanong sa mga mag-aaral ang sumusunod: • Ano kaya ang kahihinatnan ng mundo? • Bakit humantong sa ganitong kalagayan ang mundo? 2. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 48 ng batayang aklat. 3. Maaaring ipapanood sa klase ang ilang film clip o docu- mentary film tungkol sa pagkasira ng kalikasan tulad ng, “An Inconvenient Truth” na isinalaysay ni Al Gore at Signos: Banta ng Nagbabagong Klima. Maaaring makita ang mga ito sa Youtube. 4. Isulat sa pisara ang sumusunod na mga salita: a. landslide b. red tide c. fishkill Itanong sa mga mag-aaral kung may alam silang mga insidente ukol dito. B. Paglinang 1. Ipabasa ang Aralin 4: Wastong Pagpapahalaga sa mga Pinagkukunang-yaman sa pahina 42-47 ng batayang aklat. 2. Mag-imbita ng isang tagapagsalita na may awtoridad sa nasabing paksa lalo na sa pangangalaga at mga batas ukol sa kalikasan. Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 21. 9 c. Pangkat 3: Mga kadahilanan ng kakapusan gamit ang graphic organizer Aralin 5 Ang Konsepto ng Kakapusan ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Maghanda ng tsart gamit ang K-W-L chart. K-now W-ant L-earn 2. Itanong kung ano ang alam ng mga mag-aaral ukol sa kaka- pusan. Itala sa kolum ng K-now. Pagkatapos ay itanong kung ano ang gusto nilang malaman ukol sa kakapusan at itala sa ilalim ng W-ant. Sa pagtatapos ng aralin, saka itanong sa mga mag-aaral ang kanilang natutuhan ukol sa kakapusan at itala sa kolum na L-earn. B. Paglinang 1. Maaaring iatas sa apat na pangkat ang pagpapaliwanag at pag-uulat isa o dalawang araw bago ang talakayan. a. Pangkat 1: Mga palatandaan ng kakapusan — Pag-uulat gamit ang puppet show at picture parade b. Pangkat 2: Paghahambing sa kakapusan at kakulangan sa pamamagitan ng Venn diagram Kakapusan Kakulangan NON-RENEWABILITY MAAKSAYANG PAGGAMIT WALANG HANGGANG PANGANGAILANGAN KADAHILANAN NG KAKAPUSAN d. Pangkat 4: Gamitin ang social inquiry sa pag-uulat ng sumusunod na mga temang maiuugnay sa konsepto ng kakapusan. • Ang kakapusan ay nagdudulot ng kaguluhan. • Ang pagkakaroon ng di-pagkakapantay-pantay (inequality) ng tao sa lipunan ay bunga rin ng kakapusan. • Ang tao ay may kakayahang harapin ang hamon ng kakapusan. 2. Maaari ding ibigay ang mga gabay na tanong sa pahina 61 ng batayang aklat at ipasagot sa buong klase bilang malayang talakayan. C. Pagpapalalim 1. Magbigay ng input tungkol sa paradox ng diyamante at tubig at ang kaugnayan nito sa kakapusan. Itanong sa klase ang mahalagang tanong: Bakit mas pinahahala- gahan natin ang diyamante kumpara sa tubig samantalang mas mahalaga ang tubig? 2. Itanong din sa klase ang iba pang kaugnay na mga tanong: a. Sa inyong palagay, ano ang mangyayari kung magkaka- roon ng kakapusan ng suplay ng tubig? b. Kung papipiliin ka sa pagitan ng diyamante at tubig, ano ang mas pipiliin mo? Bakit? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 22. 10 Aralin 6 Alokasyon at mga Sistemang Pang-ekonomiya ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Maghanda ng tsart at magsagawa ng survey sa klase.Bilangin ang mga mag-aaral na may kaalaman sa mga sistemang pang- ekonomiya. Maaari ding isulat sa tsart ang mga konseptong kanilang nalalaman ayon sa paksa. SISTEMANG PANG-EKONOMIYA Tradisyunal Market Command Mixed 2. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 68 ng batayang aklat. B. Paglinang 1. Pangkatin sa dalawa ang klase upang ipaliwanag at iulat ang paksa. a. Pangkat 1: Ilahad ang aralin sa pamamagitan ng tree diagram upang ipaliwanag ang kaugnayan ng kakapusan, alokasyon, at sistemang pang-ekonomiya. b. Pangkat 2: Gamitin ang cluster map upang maipali- wanag ang katangian ng iba’t ibang sistemang pang- ekonomiya 2. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan. a. Ano ang alokasyon? D. Paglalapat 1. Ipaayos ang sumusunod na mga gawain ayon sa prayoridad ng bawat mag-aaral sa loob ng 12 oras. Gamitin ang mga titik na A hanggang L. Palagyan din ng takdang oras ang bawat gawain upang hindi lumagpas sa oras. ______ 1. Pagtulog ______ 2. Paglalaro ______ 3. Pag-aaral ______ 4. Paggamit ng kompyuter ______ 5. Pagkain ng almusal ______ 6. Panonood ng TV ______ 7. Pagmemeryenda ______ 8. Pagkain ng tanghalian ______ 9. Pakikipagkwentuhan sa kaibigan ______ 10. Pagkain ng hapunan ______ 11. Paliligo/paglilinis ng katawan ______ 12. Pamamasyal 2. Ihambing ang ginawang talaan sa mga kamag-aral. Ano ang naging basehan sa paggawa ng prayoridad sa pagpili? 3. Ipagawa ang Gawain sa pahina 61 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Iproseso: Bilang isang mag-aaral, paano makatutulong ang diwa ng opportunity cost at kakapusan sa pagbuo ng tamang desisyon? 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 60 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, tsart, graphic organizer tulad ng Venn diagram, Internet Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 23. 11 b. Ano ang sistemang pang-ekonomiya? Ano ang mga katangian ng mga uri nito? c. Ano ang maaaring mangyari kung walang sistemang pang-ekonomiya o hindi epektibo ang pinaiiral na siste- mang pang-ekonomiya? d. Paano nagkakaiba-iba ang paraan ng alokasyon ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya? e. Paano tinutugunan ng iba’t ibang sistemang pang-eko- nomiya ang mga suliraning pangkabuhayan? 3. Maaari ding gamitin ang mga tanong sa pp.68-69 ng batayang aklat bilang gabay sa talakayan. C. Pagpapalalim 1. Maglunsad ng talakayan sa klase sa tulong ng sumusunod na mga tanong: a. Bakit iba-iba ang sistemang pang-ekonomiya na umiiral sa iba’t ibang bansa? b. Sa iyong palagay,anong uri ng sistemang pang-ekonomiya ang dapat pairalin sa Pilipinas? Bakit? 2. Hayaang magpaliwanag ang mga mag-aaral ng kanilang kuru-kuro. 3. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. D. Paglalapat Ipagawa ang Gawain sa pahina 69 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Itanong: Anong katangian sa bawat sistemang pang-ekono- miya ang inaakala mong mainam at kapuri-puri? Bakit? 2. Ipasagot ang unang tanong sa Pagpapahalaga sa pahina 68 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, tsart, graphic organizer, Internet Aralin 7 Kagustuhan at Pangangailangan: Tungo sa Matalinong Pagdedesisyon ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Itanong sa mga mag-aaral kung anong mga bagay ang bibilhin nila kung sila ay may 51,000. 2. Itanong ang kadahilanan ng kanilang piniling mga bagay. 3. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na matututuhan nila kung ano ang kagustuhan at pangangailangan. 4. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 77 ng batayang aklat. B. Paglinang 1. Pangkatin ang klase sa apat at ilahad ang aralin sa pama- magitan ng sumusunod: a. Pangkat 1: Picture analysis ng isang pamilyang ma- hirap at mayaman. Itala ang mga pagkakatulad at pagkakaiba sa pamamagitan ng pagbibigay-tuon sa pangangailangan at kagustuhan. Itanong: • Ano ang kanilang mga pangangailangan at kagustuhan? • Saang aspekto nagkakatulad at nagkakaiba ang kanilang pangangailangan at kagustuhan? Bakit? • Maaari bang ang pangangailangan ng isang tao ay maging kagustuhan naman ng iba? b. Pangkat 2: Concept map na magpapakita sa mga salik na maaaring makaapekto at makapagpabago sa panga- ngailangan at kagustuhan c. Pangkat 3: Pag-uulat sa teorya ni Maslow at teorya ni McClelland sa klase d. Pangkat 4: Panel discussion at statistical analysis hinggil sa paksang, “Pangangailangan ng Pamilyang Pilipino”. Magkaroon ng moderator na magtatanong at mangangasiwa sa talakayan. Ang mga panelist naman Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 24. 12 ay binubuo ng mga mag-aaral. Mas mainam kung iba-iba ang antas ng mga kalahok. Kailangang malaman ang sumusunod na mga detalye: • Badyet sa isang buwan • Paraan ng paggasta o mga gugulin • Pinakamalaki at pinakamaliit na gugulin 2. Gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan: a. Ano ang pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan? b. Bakit nag-iiba-iba ang pangangailangan at kagustuhan ng tao? c. Ano ang kaibahan ng teorya ni Maslow sa teorya ni McClelland? d. Paano ang spending pattern ng pamilyang Pilipino sa kasalukuyan? C. Pagpapalalim 1. Itanong sa klase ang kaugnay na mahalagang tanong para sa paksang ito: Bakit kailangang maging malinaw sa isang tao kung ano ang kanyang kagustuhan at ang kanyang pangangailangan? Hayaang magbahagi ng kanilang opinyon ang mga mag-aaral. 2. Itanong din sa klase ang iba pang mga kaugnay na tanong: a. May kaugnayan ba ang kagustuhan at pangangailangan sa pagpapasya ng isang mamimili? Ipaliwanag. b. Sa inyong palagay, alin ang mas matimbang sa tao, ang kanyang pangangailangan o kanyang kagustuhan? Pangatwiranan. D. Paglalapat 1. Itanong: Sa anong pagkakataon o kaganapan na ang mga pangangailangan ng mga tao ay nagiging kagustuhan? Ipaliwanag. 2. Ipagawa ang Gawain sa pahina 77 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Iproseso: Sakaling ikaw ay nakakariwasa sa buhay, paano mo pahahalagahan ang pangangailangan sa buhay lalo na ng mahihirap? 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 76 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mga larawan Aralin 8 Ang Pagkonsumo at ang Mamimili ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Itanong sa klase: Bakit may mga restaurant na nagbibigay ng eat all you can, unlimited rice at bottomless drinks? 2. Magbigay ng maikling oryentasyon tungkol sa inaasahan sa pag-aaralang mga paksa. 3. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 96 ng batayang aklat. Sagot: 1. mamimili 6. badyet 2. kasiyahan 7. demonstration effect 3. satiated 8. purchasing power 4. allowance 9. islogan 5. baratilyo 10. Consumer Act of the Philippines B. Paglinang 1. Pangkatin sa lima ang klase upang ilahad ang aralin sa pamamagitan ng sumusunod: a. Pangkat 1: Magpakita ng mga larawan tungkol sa pag- konsumo. Dapat ipakita sa larawan na nasisiyahan ang tao sa paggamit ng produkto. b. Pangkat 2: Simulation. Magdala ng isang pitsel ng tubig at isang baso. Tumawag ng isang mag-aaral at obser- bahan kung ano ang mangyayari kung iinom siya ng Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 25. 13 sunod-sunod na baso ng tubig. Para sa mas malalim na paliwanag, gamitin ang mga datos na nasa Talahanayan 8.1 sa pahina 80 ng batayang aklat. Ipasuri ang graph at ipaliwanag ang isinasaad ng Law of Diminishing Marginal Utility. c. Pangkat 3: Ilalapat ng mga mag-aaral sa graph ang mga datos na nasa Talahanayan 8.2 sa pahina 82 ng batayang aklat. d. Pangkat 4:Magpakita ng skit ukol sa matalinong pamimili at pagkonsumo. Gamitin ang mga karapatan at panana- gutan ng mamimili bilang batayan. e. Pangkat 5: Maaaring gumamit ng semantic web sa pagta- lakay ng paksang: Ano ang mga epekto ng pag-aanunsyo sa pagkonsumo? C. Pagpapalalim 1. Itanong ang sumusunod: a. Bakit mahalagang bilhin ng mamimili ang mga produk- tong kabilang sa kanyang preferences? b. Bakit mahalaga rin na hindi hihigit sa badyet ng mamimili ang bibilhin niyang produkto? c. Paano maipakikita ng isang mamimili ang katalinuhan sa pamimili? d. Kailan nagiging mabuti ang epekto ng anunsyo sa mamimili? e. Sa paanong paraan mapangangalagaan ang mga kara- patan at pananagutan ng mga mamimili? 2. Para sa pagpapalawak ng aralin, ipasaliksik sa mag-aaral ang mga paraan sa pagsubaybay ng sariling paggasta at mga paraan sa matalinong paggasta. Matatagpuan sa i-learn.vibalpublishing.com ang link para dito. Ipatala sa isang papel ang mga natutuhan nila rito tungkol sa matali- nong paggasta. D. Paglalapat 1. Pabigyang-puna o opinyon sa mga mag-aaral ang mga karaniwang nakapaskil sa mga tindahan na “The customer is always right” at “No return no exchange.” 2. Ipagawa ang Gawain sa pahina 97 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Iproseso: Saang pagkakataon mo masasabing ikaw ay naging responsableng mamimili? Ipaliwanag. 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 96 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mga larawan, talahanayan at graph, Internet ANO ANG MGA EPEKTO NG PAG-AANUNSYO SA PAGKONSUMO? Paulit-ulit Asosasyon Bandwagon Effect Demonstration Effect Pagpapatotoo Presyur Pag-apela sa emosyon Paggamit ng islogan Snob Effect Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 26. 14 Aralin 9 Konsepto at mga Salik ng Produksyon ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 118 ng batayang aklat. 2. Ipaskil ang dayagram na ito sa pisara. • Sa anong antas masasabing mainam ang lebel ng produksyon? Bakit? • Kailan masasabing episyente ang paggamit ng mga salik ng produksyon sa PPF? C. Pagpapalalim 1. Muling pangkatin ang mga mag-aaral. Pagawin ng collage ang bawat pangkat.Ang tema ng collage ay “Tamang Konsepto ng Produksyon Tungo sa Paglago ng Ekonomiya.” 2. Ipapaliwanag sa klase ang nabuong collage. 3. Itimo sa isipan ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagbuo ng tamang kombinasyon sa proseso ng produksyon upang makatiyak ng kaaya-ayang resulta. D. Paglalapat Magpasaliksik ng mga planong pangkaunlaran na isinasa- gawa ng developed economies upang maiangat ang kanilang ekonomiya. Ipalahad sa klase ang mahahalagang nilalaman ng mga plano. E. Pagpapahalaga 1. Itanong:Anong uri ng paghahanda ang dapat na isakatuparan upang lubusang malinang ang lahat ng salik ng produksyon? 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 118 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, kartolina, pentel pen, pandikit, gunting, lumang magasin, dayagram, talahanayan, graph, Internet Aralin 10 Ang Kahalagahan ng Entrepreneurship sa Ekonomiya at Lipunan ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Magpakita ng mga larawan ng mga kilalang entreprenyur sa Pilipinas. Ilang halimbawa ang sumusunod: a. Socorro Ramos — may-ari ng National Bookstore b. Rolando Hortaleza — nagtatag ng Splash Corporation 3. Tanungin ang mga mag-aaral kung anong konsepto ang ipinakikita ng dayagram. B. Paglinang 1. Pangkatin sa tatlo ang klase upang talakayin ang sumusunod na mga paksa: a. Pangkat 1: Magpapakita ng pantomime ng kaganapan o gawain sa isang pabrika. Bigyang-pansin ang mga salik ng produksyon. b. Pangkat 2: Gamitin ang Pigura 9.1 sa pahina 106 ng batayang aklat. Para sa malalim na pagpapaliwanag, gamitin ang mga talahanayan, graph, at formula. c. Pangkat 3: Pagbatayan ang Talahanayan 9.4 sa pahina 115 at Pigura 9.5 sa pahina 116 ng batayang aklat sa pagtalakay sa Production Possibility Frontier. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan: • Ano ang produksyon? • Ano ang mga salik ng produksyon at katangian ng bawat isa? • Ipaliwanag ang iba’t ibang antas ng produksyon. • Bakit mahalagang bigyang-tuon ang Diminishing Marginal Returns? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 27. 15 c. Vivienne Tan — nagtatag ng dating Thames International School na ngayon ay Entrepreneur School of Asia d. Henry Sy — nagtatag ng Shoemart 2. Itanong sa mga mag-aaral kung mayroon silang nakikilala sa mga larawang ipinakita. 3. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 127 ng batayang aklat. B. Paglinang 1. Magpagawa sa ilang piling mag-aaral ng pagsasatao na tumatalakay sa biograpiya ng ilang kilalang Pilipinong entre- prenyur at ang kwento ng kanilang tagumpay. 2. Magpabasa ng artikulo tungkol sa istorya ng mga entrepre- nyur na nagpamalas ng optimismo at kakayahan sa inobasyon sa pagnenegosyo. Matatagpuan sa i-learn.vibalpublishing.com ang link para sa artikulong ito. 3. Mula sa isinagawang gawain ay hahalawin at susuriin ng mga mag-aaral ang kahalagahan at katangiang taglay ng mga Pilipinong entreprenyur. 4. Maaari ding isagawa ang roundtable discussion kung saan may isang moderator at tatlo hanggang limang mag-aaral na magpapalitan ng mga ideya at opinyon ukol sa paksang,“Ang Pamahalaan at ang Entrepreneurship.” Mga gabay na tanong: a. Ano ang entreprenyur? Ano ang entrepreneurship? b. Bakit mahalaga ang entreprenyur at ang entrepreneurship? c. Ano ang mga katangiang dapat taglayin ng isang entre- prenyur? d. Paano nakikinabang ang pamahalaan sa pagpapaunlad ng mga entreprenyur? 5. Ipaalam ang isinasaad ng Executive Order No. 470 tungkol sa entrepreneurship. Matatagpuan sa i-learn- vibalpublishing.com ang link para dito. C. Pagpapalalim 1. Magkaroon ng talakayan sa klase sa tulong ng sumusunod na mga tanong: a. Bakit itinuturing na isang innovator at developer ang isang entreprenyur? b. Bakit mahalaga sa ekonomiya ang entrepreneurship? c. Paano malilinang ang mga katangiang dapat taglayin ng isang entreprenyur? d. Bakit kailangang suportahan ng pamahalaan ang mga entreprenyur? 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. D. Paglalapat 1. Palibutin ang mga mag-aaral sa kanilang pamayanan at kapanayamin ang isang matagumpay na entreprenyur. Ipasulat sa harap ng klase ang resulta ng panayam sa pama- magitan ng Powerpoint presentation. 2. Maaari ding ipagawa ang Gawain sa pahina 127 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga Itanong: Anong mga katangian ng entreprenyur ang taglay mo? Paano mo ginagamit ang mga ito para sa iyong sariling kagalingan? Ipaliwanag ang sagot. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mga larawan ng mga Pilipinong entreprenyur, Powerpoint presentation, pahayagan at magasin, Internet Aralin 11 Mga Organisasyon ng Negosyo ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas Ipaskil sa pisara ang collage na nagpapakita ng isang tao sa gitna. Sa paligid ay mga logo ng iba’t ibang kompanya tulad ng Jollibee,Toyota,Nokia,Toshiba,Lamoiyan,Del Monte,San Miguel, SM, Philippine Airlines, Pfizer, Nestle, RFM, at Colgate-Palmolive. Mga gabay na tanong: a. Ano ang ipinakikita ng collage? b. Bakit kaya nagtayo ng iba’t ibang kompanyang ganito sa bansa? c. Ano ang mangyayari kung walang nagbukas ng negosyo? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 28. 16 B. Paglinang Maglunsad ng isang lecturette gamit ang graphic organizer ukol sa katangian ng bawat uri ng organisasyon sa negosyo. Mga gabay na tanong: • Paano nagkakaiba ang sole proprietorship, partnership, at corporation? • Ano ang mga katangian ng bawat organisasyon ng negosyo? • Magbigay ng halimbawa o pangalan ng negosyong naitatag sa bawat uri. b. Ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng mga samahan sa pagnenegosyo sa Pilipinas? c. Sa iyong palagay, paano nakatutulong sa ekonomiya ang mga samahan sa pagnenegosyo? 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. D. Paglalapat 1. Ipatala sa mga mag-aaral ang limang pinakakilalang negosyo sa kanilang bayan o lungsod.Alamin kung ang mga ito ay sole proprietorship, partnership, o corporation. 2. Magpasaliksik tungkol sa mga proyektong pinagtutuwangan ng pamahalaan at isa o higit pang samahan sa pagnenegosyo. E. Pagpapahalaga 1. Itanong: Ipagpalagay na ikaw ay isang namumuhunan. Anong uri ng negosyo ang nais mong itatag at bakit? Paano ito makatutulong sa kapwa at sa pamayanan? 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 132 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, collage, graphic organizer, Internet PANGYUNIT NA PAGSUSULIT A. Punan ang patlang ng tamang sagot. Piliin sa kahon ang tamang sagot. ekonomiks depreciation lakas-paggawa kakapusan alokasyon pagkonsumo entreprenyur dividend negosyo board of directors 1. Ang sangay ng agham panlipunan na tungkol sa pagtugon ng tao sa kanyang pangangailangan sa kabila ng kakapusan ay tinatawag na (ekonomiks). • Pag-aari ng dalawa o higit pang tao • Karamihan sa kasunduan ay base sa kasulatan na pinirma- han ng mga kasapi • Pinakaluma at pinakapayak na uri ng negosyo • Ang may-ari ang siya ring bahay-kalakal • May legal na katauhan na hiwalay sa katauhan ng mga may-ari • Ang bahagi ng tubo ay hina- hati sa bawat kasapi Mga organisasyon ng negosyo Sole Proprietorship Partnership Corporation C. Pagpapalalim 1. Maglunsad ng talakayan sa klase sa tulong ng sumusunod na mga tanong: a. Bakit mahalaga ang pagkakaroon ng negosyo sa isang ekonomiya? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 29. 17 2. Ang bahagi ng populasyon na may gulang na 15 taon at pataas ay tinatawag na (lakas-paggawa). 3. Kapag bumaba ang halaga o kapakinabangan ng yamang kapital sa paglipas ng panahon, ito ay tinatawag na (depreciation). 4. Ang pagkalimitado ng mga pinagkukunang-yaman na ma- hirap madagdagan sa madaling panahon ay tinatawag na (kakapusan). 5. Ang mekanismo ng distribusyon ng mga pinagkukunang- yaman upang malutas ang kakapusan ay tinatawag na (alokasyon). 6. Ang pagbili o paggamit ng isang kalakal o serbisyo upang magkaroon ng kasiyahan ang gumagamit nito ay tinatawag na (pagkonsumo). 7. Ang taong nag-oorganisa, namamahala, at nagpapatakbo ng bahay-kalakal ay kilala rin bilang (entreprenyur). 8. Ang tubo ng korporasyon na ibinibigay sa mga stockholder o shareholder ay tinatawag na (dividend). 9. Ang anumang gawaing pang-ekonomiya na may layuning kumita o tumubo ay tinatawag na (negosyo). 10. Ang pamamalakad at pamamahala ng korporasyon ay naka- salalay sa kamay ng mga kasapi ng (board of directors). B. Pagtatambal. Hanapin sa hanay B ang ahensya ng pamahalaan na may tungkuling inilalarawan sa hanay A. Piliin ang titik ng wastong sagot. A _____ 1. Nagpapatupad ng mga batas hinggil sa kala- kalan at industriya _____ 2. Namamahala laban sa hindi pagbabayad ng insurance claim _____ 3. Nagbabantay sa mga gumagawa ng pataba at pamatay insekto at peste B a. Bureau of Food and Drugs b. Department of Trade and Industry c. Energy Regulatory Commission d. Environmental Management Bureau _____ 4. Nangangasiwa sa pagsu- suri na ligtas ang mga gamot, mga pagkain, at mga kosmetiko _____ 5. Nangangalaga sa bumibili ng bahay at lupa _____ 6. Namamahala sa mga kompanya ng kuryente _____ 7. Nangangasiwa sa mga ga- wain ng mga propesyunal _____ 8. Namamahala sa panga- ngalaga sa kapaligiran laban sa polusyon _____ 9. Tumatanggap ng mga reklamo laban sa ilegal na gawain ukol sa pagtatra- baho sa ibang bansa _____ 10. Layuning paunlarin ang pamamahala, koordinas- yon,at kahusayan sa pagpa- patupad sa programang konsyumerismo e. Fertilizer and Pesti- cide Authority f. Housing and Land Use Regulatory Board g. Insurance Commis- sion h. National Consumer Affairs Council i Philippine Over- seas Employment Administration j. Professional Regu- latory Commission C. Tukuyin kung anong uri ng sistemang pang-ekonomiya ang binabanggit sa bawat bilang.Isulat ang sagot sa patlang sa unahan ng bawat bilang. _____________ 1. Ang pinaiiral na sistema ay batay sa kultura at sinaunang paniniwala. _____________ 2. Ang pangunahing desisyong pang-ekonomiya ay nasa kamay ng pamahalaan. _____________ 3. Hindi nanghihimasok ang pamahalaan sa usaping pang-ekonomiya. _____________ 4. Makikilala sa sistemang ito ang katangian ng market at command economy. _____________ 5. Kakikitaan ang sistemang ito ng makalumang paraan ng pamumuhay. (b) (g) (e) (a) (f) (c) (j) (d) (i) (h) (tradisyunal) (command) (market) (mixed) (tradisyunal) Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 30. 18 E-1. Hanapin sa hanay B ang mga karampatang batas na ipapataw sa sumusunod na sitwasyon sa hanay A. E-2. Hanapin sa hanay B ang mga epekto ng mga sumusunod na sanhi o pangyayari sa hanay A. A _____ 1. Paghuli ng hayop kung closed season _____ 2. Pagtotroso sa mga national park B a. R.A. 7586 o National Integrated Protected Areas System Act b. R.A. 8749 o Philippine Clean Air Act B a. naiiwasan ang pag- lala ng ecological imbalance b. batang populasyon c. hindi matugunan ang pangangailangan d. pagkasira ng mga coral reef e. unemployment at underemployment A _____ 1. Muro ami _____ 2. Enclosure ng protected area _____ 3. Population explosion _____ 4. Mabilis na paglaki ng populasyon kumpara sa hanapbuhay _____ 5. Pagkasira at pagka- ubos ng yamang likas _____________ 6. Ang mga mamamayan ay nabubuhay sa pamamagitan ng biyaya ng kalikasan. _____________ 7. Ang mga kalahok sa pamilihan ay kumikilos ayon sa kanilang pansariling interes. _____________ 8. Pamahalaan ang pangunahing nagmamay-ari ng karamihan sa mga pinagkukunang-yaman. _____________ 9. Hinahayaan dito ang malayang pagkilos ng pamilihan subalit ang pamahalaan ay maaari ding manghimasok sa mga gawaing pang- ekonomiya. _____________ 10. Ang buong sistema ay napananatili sa pamamagitan ng pamilihan at presyo. D. Isulat ang K sa patlang kung ang inilalarawan ng bawat bilang ay katangian ng isang korporasyon; P kung partnership; at S kung sole proprietorship. _____ 1. May legal na katauhan na hiwalay sa katauhan ng mga taong nagpapatakbo ng kompanya _____ 2. Negosyo na pag-aari ng isang tao lamang _____ 3. Maaaring bumili at magbenta ng mga ari-arian,pumasok sa mga kontrata, magsampa ng kaso, at nararapat na magbayad ng buwis _____ 4. Ang pananagutan ng mga kasapi ay nakatuon lamang sa puhunang ipinasok sa negosyo _____ 5. Tanging nangangasiwa sa lahat ng mga pinagkukunang- yaman at lahat ng gawain ng negosyo (tradisyunal) (market) (command) (mixed) (market) (K) (S) (K) (P) (S) _____ 3. Paghihiwalay ng mga basura bilang biode- gradable, compostable, o recyclable _____ 4. Pagbubuga ng mga sa- sakyan ng maruming usok _____ 5. Pagtatapon ng nakala- lasong kemikal mula sa mga minahan c. R.A.7942 o Philippine Mining Act of 1995 d. R.A.9003 o Ecological Solid Waste Manage- ment Act of 2000 e. R.A. 9147 o Wildlife Resource Conserva- tion and Protection Act F. Piliin ang tamang sagot upang mabuo ang pangungusap. 1. Tinaguriang science of choice at tinuturing na behavioral science ang Ekonomiks. Ipinahihiwatig nito na ang Ekonomiks ay _______________. a. agham ng pagpapasya kung paano makalilikha ng pinaka- maraming kapakinabangan sa pamumuhay b. pag-aaral sa pag-uugali ng tao sa pagiging mapili sa paggamit ng limitadong pinagkukunan c. pagsusuri sa kagawian ng tao sa pagbabahagi ng kapos na pinagkukunan sa mga alternatibong paggagamitan* d. agham ng pagpapasya sa kaasalan ng tao kung ano ang bibilhin at/o ibebenta (e) (a) (d) (b) (c) (d) (a) (b) (e) (c) Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 31. 19 c. Nag-oorganisa, nangangasiwa, at pumapasan ng respon- sibilidad ng negosyo* d. Malayang magbenta ng kahit na ano 7. Ang production possibilities curve ay nagpapahayag ng _______________. a. Gaano kadaming resources ang magamit upang maprodyus ang kalakal b. Mga alternatibong kombinasyon ng dalawang produktong maaaring maprodyus * c. Antas ng unemployment sa ekonomiya ng bansa d. Antas ng implasyon sa ekonomiya ng bansa 8. Ang pangunahing suliranin ng ekonomiks ay _______________. a. Matamo ang pantay na distribusyon ng salapi upang malutas ang kahirapan b. Kakapusan ng productive resources kaugnay ng mga material na kagustuhan* c. Presyo na naglalarawan sa kaugnayan ng kakapusan ng produkto at serbisyo d. Magkaroon ng pantay na sistema ng pagbubuwis 9. Sa ekonomiyang pinag-uutos o ekonomiyang planado, alin sa mga sumusunod ang wasto sa teoretikal na turing? a. Pamahalaan ang nagmamay-ari ng mga produktibong pinagkukunan* b. Pribadong indibidwal ang nagpapasya sa alokasyon ng pinakamahalagang pinagkukunan c. Pinahihintulutan ang pribadong indibidwal na lumahok sa anumang pagkakakitaan d. Isinusulong ang kagalingang panlahat 10. Sa teoretikal na kahulugan, alin sa mga sumusunod ang hindi tama hinggil sa ekonomiyang pampamilihan? a. Estado ang nagmamay-ari ng lahat ng produktibong pinagkukunan* b. Mayroong laya ang pribadong sektor na lumahok sa anumang pagtutubuan c. Kontrolado ng pamahalaan ang mga public utility d. Sa pamilihan pinagpapasiyahan ang ano, para kanino, at paano ng produksyon 2. Matematika ang lengguwahe ng Ekonomiks sa dahilang _______________. a. Sinusukat, tinitimbang, at binibilang ang lahat ng ikinakalakal sa pamilihan b. Ang demand theory at supply theory ay nalalahad sa pangungusap na matematikal c. Gumagamit tayo ng mga equation, tabulation, at graph sa paglalahad ng mga kaganapang pangkabuhayan d. Ang mga pagpapasyang pangkabuhayan ay inuunawa sa pamamagitan ng modelong matematikal* 3. Ang terminolohiyang ceteris paribus ay nangangahulugan na _______________. a. Ang pag-unlad ay kasunod ng recession b. Economics deals with facts, not values c. Bawat bagay ay may kaugnayan d. Other things being equal* 4. Ang implikasyon ng batang populasyon sa pamumuhay ng bansa ay_______________. a. Mabilis ang paglago ng populasyon b. Maraming pag-asa sa kinabukasan c. Malaki ang bahagi ng lakas-paggawa d. Higit ang proporsyon ng umaasa sa inaasahan* 5. Ang mga economic principle theory at model ay naglalayong _______________. a. Maipaliwanag at maunawaan ang mga pang-ekonomiyang kaganapan sa hangaring nakapaglunsad ng mga posibleng polisiya na magwawasto sa anumang suliraning dulot nito b. Matukoy ang mga posibleng kadahilanan ng iba’t-ibang kaganapang pang-ekonomiya c. Malinang ang bawat indibidwal na economic behavior upang makabuo at magkaroon ng panlipunan o society’s economic behavior d. Lahat ay tama* 6. Ang entreprenyur ay indibidwal na _______________. a. Siyang amo at nagtatamo ng lahat ng kita ng negosyo b. May-ari at nag-iisang trabahador ng negosyo Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 32. 20 ANTAS 1: INAASAHANG RESULTA/BUNGA NG PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa Pagganap Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa na ang mga desisyong ipinatutupad ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal ay tunay na may epekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan Nakagagawa ng case study na tumatalakay sa desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay- kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan Kakailanganing Pag-unawa Mahalagang Tanong Mahalaga ang desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay- kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan. Paano nakaaapekto ang desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan? ANTAS 2: PAGTATAYA Pagpapatibay sa Antas ng Pag-unawa Naipamamalas ng mag-aaral ang antas ng pag-unawa sa pama- magitan ng sumusunod na mga kasanayan: A. Pagpapaliwanag Naipaliliwanag ang kahalagahan ng desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan B. Pagpapakahulugan Nabibigyang-puna ang desisyong binubuo ng bawat samba- hayan at bawat bahay-kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan PAGSUSURI NG EKONOMIYA: MAYKROEKONOMIKS Kabuuang bilang ng araw: 48 C. Paglalapat Nakalalahok sa mga gawaing pampaaralan at pampama- yanan at naihahayag ang paninindigan sa mga isyung may kaugnayan sa desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bahay-kalakal na may epekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan D. Perspektibo Napagtatanto na may mga desisyong binubuo ang bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan E. Pagsasaalang-alang ng Damdamin ng Iba Nailalagay ang sarili sa katayuan ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal sa bawat desisyong kanilang binubuo na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan F. Pagkilala sa Sarili Napagtatanto na mahalagang pag-aralan ang desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan Pagpapatibay sa Antas ng Pagganap ☛ Awtentikong Pagtataya 1. Paggawa ng case study na tumatalakay sa desisyong binubuo ng bawat sambahayan at bawat bahay-kalakal na nakaaapekto sa pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayan 2. Atasan ang mag-aaral na gumawa ng repleksyon/journal tungkol sa pinakamabisa o pinakaangkop na uri ng istruktura ng pamilihan na dapat ipatupad sa Pilipinas. Patnubayan ang mag-aaral kung ano ang dapat isaalang-alang upang mapa- nanatili ang luntiang kapaligiran sa mga panahong ito ay ipinatutupad at ang mga mamamayan ay ligtas sa anumang panganib at kapahamakan. YUNIT II Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 33. 21 ☛ Tradisyunal na Pagtataya A. Punan ng tamang sagot ang mga patlang. Isulat ang sagot sa sariling papel. 1. Ang pag-aaral ng ekonomiks sa galaw ng bawat negosyo at bawat konsyumer ay (maykroekonomiks). 2. Tumutukoy sa dami ng kalakal at serbisyo na handa at kayang bilhin sa iba’t ibang presyo ang (demand). 3. Tumutukoy sa dami ng kalakal at serbisyo na handa at kayang ipagbili sa iba’t ibang presyo ang (suplay). 4. Ang puntong nagpapakita na pantay ang dami ng demand at suplay sa napagkasunduang presyo ay (ekilibriyo). 5. Bababa ang presyo ng kalakal o paglilingkod kung may labis na (suplay). 6. Kung mas marami ang demand kaysa suplay, ang presyo ng kalakal o paglilingkod ay (tataas). 7. Ang pamahalaang tanging kumukuha ng serbisyo ng hukbong sandatahan ay halimbawa ng pamilihang (monopsony). 8. Lugar kung saan nagtatagpo ang mga mamimili at nagbebenta ang tradisyunal na pakahulugan sa (pamilihan). 9. Kung walang sinuman ang kayang kumontrol sa presyo at dami ng kalakal o serbisyo, ang anyo ng pamilihan ay may (ganap na kompetisyon). 10. Ang kasunduan ng mga oligopolist upang makontrol ang presyo sa pamilihan ay tinatawag na (collusion). B. Isulat sa papel ang titik ng tamang sagot. 1. Ang paglikha ng mga produkto o serbisyo upang matugunan ang pangangailangan ng tao ay tinatawag na ________. a. pagkonsumo c. paggasta b. produksyon* d. empleyo 2. Ang pag-aaral ng ekonomiks sa maliliit na yunit ng ekonomiya ay tinatawag na __________. a. makroekonomiks c. ekonometriks b. maykroekonomiks* d. ekonomiks 3. Ang paglaki ng kita ng tao ay magdudulot ng paglipat ng kurba ng demand __________. a. pakaliwa c. walang pagbabago b. pakanan* d. gitna 4. Kung hindi na uso ang trumpo, ang kurba ng demand dito ay lilipat __________. a. pakaliwa* c. walang pagbabago b. pakanan d. gitna 5. Bunga ng saganang ani, ang kurba ng suplay ay lilipat __________. a. pakaliwa c. walang pagbabago b. pakanan* d. gitna 6. Kung may baha at bagyo, ang kurba ng suplay ay lilipat __________. a. pakaliwa* c. walang pagbabago b. pakanan d. gitna 7. Ang positibong ugnayan ng presyo at dami ng suplay ay maipakikita ng __________. a. pagbaba ng presyo at walang pagbabago sa suplay b. pagbaba ng presyo at pagtaas ng suplay c. pagtaas ng presyo at pagbaba ng suplay d. pagtaas ng presyo at pagtaas ng suplay* 8. Ang negatibong ugnayan ng presyo at dami ng demand ay maipakikita ng __________. a. pagbaba ng presyo at walang pagbabago sa demand b. pagbaba ng presyo at pagtaas ng demand c. pagtaas ng presyo at pagbaba ng demand* d. pagtaas ng presyo at pagtaas ng demand 9. Makikita na kuntento ang mamimili at nagbebenta sa napag- kasunduang presyo at dami. Ito ay __________. a. ekilibriyo* b. surplus b. disekilibriyo d. shortage Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 34. 22 10. Kapag ang bahagdan ng pagbabago sa presyo ay mas malaki sa bahagdan ng pagbabago sa dami ng demand, ito ay __________. a. perfectly price elastic c. price elastic b. perfectly price ineelastic d. price inelastic* 11. Ang elasticity na unit price elastic ay nagpapahiwatig na __________. a. mas mataas ang bahagdan ng pagbabago sa presyo kumpara sa dami b. mas mataas ang bahagdan ng pagbabago sa dami kumpara sa presyo c. hindi nagbabago ang dami sa pabago-bagong presyo d. magkapareho ang bahagdan ng pagbabago sa presyo at dami* 12. Ang perfectly price inelastic na demand ay nagpapahiwatig na __________. a. walang pagbabago sa dami ng demand kahit nagbabago ang presyo* b. walang pagbabago sa presyo kahit nagbabago ang dami ng demand c. ang coefficient ng pagbabago ay mas mababa sa isa d. ang coefficient ng pagbabago ay higit sa isa 13. Kung maraming alternatibo, ang demand ay masasabing __________. a. perfectly price inelastic c. price inelastic b. price elastic* d. unit price elastic 14. Sa pangmadaliang panahon (short run), ang mga salik ng produksyon ay nakatakda kaya ang suplay ay masasabing __________. a. perfectly price elastic c. price inelastic* b. price elastic d. unit price elastic 15. Ang demand sa insulin ng taong my diabetes ay __________. a. perfectly price elastic c. perfectly price inelastic* b. price elastic d. unit price elastic ANTAS 3: GABAY SA PAGTUTURO AT PAGKATUTO NG MGA ARALIN Aralin 12 Ang Mamimili at ang Demand ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas Itanong sa klase ang sumusunod: 1. Ano ang mga nais mong bilhin kung bibigyan ka ng 5100 baon para sa eskwela? 2. Bakit kailangang pagkasyahin ang halagang 5100? 3. Batay sa mga sagot, halawin ang kahulugan ng demand. B. Paglinang 1. Gamitin ang Talahanayan 12.1 at Pigura 12.1 sa pahina 136 ng batayang aklat upang ipaliwanag ang Batas ng Demand. Itanong: a. Bakit negatibo o di-tuwiran ang ugnayan ng presyo at dami ng demand? b. Ano ang ibig sabihin ng ceteris paribus? c. Kung may iba pang salik na nakaaapekto sa demand bukod sa sariling presyo ng produkto, patuloy lamang ba itong gagalaw sa iisang kurba? Pangatwiranan ang sagot. 2. Sa pamamagitan ng Venn diagram, ipakita ang pagka- kapareho at pagkakaiba ng individual demand at market demand. 3. Pangkatin ang klase sa tatlo. Magtalaga ng lider at tagasulat sa bawat pangkat.Magsagawa ng brainstorming upang masuri ang paksa. Iulat sa klase ang ginawang pagsusuri. a. Pangkat 1: Paggalaw ng Demand sa Iisang Kurba b. Pangkat 2: Paglipat ng Kurba ng Demand Pakanan c. Pangkat 3: Paglipat ng Kurba ng Demand Pakaliwa 4. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan: a. Kailan nagaganap ang paggalaw ng demand sa iisang kurba? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 35. 23 b Ano ang ibig sabihin ng paglipat ng kurba sa kaliwa o sa kanan? c. Ano ang pagkakaiba ng paggalaw ng demand sa iisang kurba at ng paglipat ng kurba sa kaliwa o sa kanan? 5. Magsagawa ng Panel Discussion at talakayin ang mga salik na nakapagpapabago ng demand. Tingnan ang rubric para sa Panel Discussion sa Apendiks. C. Pagpapalalim Itanong sa klase: a. Sang-ayon ka ba sa ipinaliliwanag ng Batas ng Demand? Bakit? b. Lahat ba ng mamimili ay naaapektuhan ng Batas ng Demand? Patunayan ang sagot. c. Saang pagkakataon magagamit ang Batas ng Demand? D. Paglalapat 1. May kasabihan na “for every rule there is an exemption.” May pagkakataon na taliwas sa isinasaad ng Batas ng Demand. Isang halimbawa nito ang Giffen goods. Magpasaliksik tungkol sa Giffen goods. Alamin kung bakit taliwas sa Batas ng Demand ang Giffen goods. 2. Ipagawa ang Gawain sa pahina 143 ng batayang aklat. 3. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 143 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Ipasagot: Dapat bang ang sariling kagalingan lamang ang pagtutuunan ng pansin tuwing may bibilhin at gagastusin kang pera? Ipaliwanag. 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 142 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mga graph at talahanayan, graphing paper, Microsoft Encarta, Internet Aralin 13 Ang Bahay-kalakal at ang Suplay ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Magpakita ng larawan ng isang tindahan. Itanong ang sumusunod: a. Ano ang nagsilbing motibasyon at pagganyak sa mga nagtitinda upang ipagpatuloy nito ang gawaing nabanggit? b. Ano ang mga posibleng dahilan upang itigil ng isang nagtitinda ang pagtitinda? 2. Batay sa sagot, halawin ang kahulugan ng suplay. B. Paglinang 1. Gamitin ang Talahanayan 13.1 at Pigura 13.1 sa pahina 145 ng batayang aklat upang ipaliwanag ang Batas ng Suplay. 2. Itanong ang sumusunod: a. Masasabi bang ikaw ay may suplay kung wala ka namang puhunan? Bakit? b. Kailan, ceteris paribus, positibo o tuwiran ang ugnayan sa presyo at dami ng suplay? 3. Sa pamamagitan ng Venn diagram, ipakita ang kaibahan ng individual supply sa market supply. 4. Pangkatin ang klase sa tatlo. Ang bawat pangkat ay magsa- sagawa ng panel discussion. Pag-usapan ang sumusunod: a. Pangkat 1: Paggalaw ng Suplay sa Iisang Kurba b. Pangkat 2: Paglipat ng Kurba ng Suplay Pakanan c. Pangkat 3: Paglipat ng Kurba ng Suplay Pakaliwa 5. Gamitin ang sumusunod na tanong bilang gabay sa talakayan. a. Ano ang ipinahihiwatig ng paggalaw ng suplay sa iisang kurba? b. Bakit lumilipat ang kurba ng suplay pakaliwa o pakanan? 6. Maglunsad ng maikling dula-dulaan na magpapakita sa mga salik na nakapagpapabago ng suplay. Bigyan ng marka ang isinagawang dula-dulaan gamit ang rubric na nasa Apendiks. Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 36. 24 C. Pagpapalalim Itanong sa klase: a. Sang-ayon ka ba sa ipinaliliwanag ng Batas ng Suplay? Bakit? b. Lahat ba ng tagasuplay ay naaapektuhan ng Batas ng Suplay? Patunayan ang sagot. c. Saang pagkakataon mo magagamit ang Batas ng Suplay? D. Paglalapat 1. Tanungin ang isang nagtitinda sa inyong pamayanan tungkol sa dami ng ipinagbibili nitong produkto sa pabago-bagong presyo. Ilapat sa grap ang datos na makukuha. Gumawa ng ulat sa klase. 2. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 151 ng batayang aklat. 3. Ipagawa ang Gawain sa pahina 151 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga Itanong: Ano ang dapat pagtuunan ng pansin ng isang prodyuser sa panahong may kalamidad at samakatwid ay may mababang suplay? ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, larawan ng isang tindahan, mga grap at talahanayan, graphing paper Aralin 14 Ang Sistema ng Pamilihan ✏ Mga Gawain at Estratehiya 2. Ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 161 ng batayang aklat. Sagot. 1. ekilibriyo 3. kakulangan 2. allocative role 4. pamilihan B. Paglinang 1. Gamitin ang Pigura 14.1 hanggang 14.3 sa pp. 153-156 ng batayang aklat upang maipaliwanag ang konsepto ng ekilibriyo sa pamilihan at ang epekto ng kakulangan at kalabisan sa pamilihan. a. Paano humahantong sa ekilibriyo ang tunggalian ng mga mamimili at bahay-kalakal sa isang pamilihan? b. Paanomalulutasangkakulanganatkalabisansapamilihan? c. Bakit nagkakaroon ng pagbabago sa ekilibriyo sa isang pamilihan? 2. Paghandain ang bawat pangkat ng kani-kanilang ulat tungkol sa sumusunod: a. Pangkat 1: Pagtaas ng Demand at Pagbabago sa Pamilihan b. Pangkat 2: Pagtaas ng Suplay at Pagbabago sa Pamilihan c. Pangkat 3: Pagbaba ng Demand at Pagbabago sa Pamilihan d. Pangkat 4: Pagbaba ng Suplay at Pagbabago sa Pamilihan C. Pagpapalalim 1. Itanong sa klase: a. Bakit sinasabing kuntento ang mga mamimili at nagbibili sa puntong ekilibriyo? b. Ano ang mangyayari kung may disekilibriyo sa pamilihan? c. Paano malulutas ang kakulangan at kalabisan sa pamilihan? 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. 3. Ipapanood ang video na nagpapaliwanag sa konsepto ng ekilibriyo sa pamilihan. Matatagpuan sa i-learn.vibalpub- lishing.com ang link para dito. Ipasulat sa isang papel ang buod ng video matapos itong mapanood. A. Pagtuklas 1. Ipakita ang larawan at itanong ang sumusunod: a. Anong konsepto ang ipinakikita sa larawan? b. Batay sa kasagutan, ibigay ang kahulugan ng ekilibriyo. Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 37. 25 D. Paglalapat 1. Mag-imbita ng propesor sa kolehiyo na nagtuturo ng ekonomiks. Alamin kung paano makokompyut ang ekilibriyo gamit ang demand function at supply function. 2. Magsaliksik sa ibang aklat at Internet tungkol sa QD = QS. 3. Ipasagot ang aytem bilang 3 ng Talakayan sa pp. 162-163 ng batayang aklat. 4. Ipagawa ang Gawain sa pahina 163 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Itanong: Ano ang nararapat na gawin ng bawat mamimili at prodyuser kung may disekilibriyo sa pamilihan? 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 161 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, larawan, mga graph at talahanayan, Internet Aralin 15 Ang Konsepto ng Elasticity ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Magsagawa ng isang eksperimento sa klase. a. Kumuha ng isang goma at obserbahan ang mangyayari kapag ito ay hinatak. b. Iugnay ang pwersa ng paghatak sa presyo ng bilihin at ang reaksyon ng goma bilang reaksyon ng mamimili at bahay-kalakal sa pagbabago ng presyo. c. Gamiting halimbawa ang pagbabago sa presyo o halaga ng mga produkto o serbisyong tulad ng elektrisidad, transportasyon, gulay, at prutas. Pansinin ang reaksyon ng mga mamimili at bahay-kalakal tuwing magbabago ang presyo ng mga nabanggit na produkto. 2. Magbigay ng maikling oryentasyon tungkol sa inaasahan sa pag-aaralang paksa. B. Paglinang 1. Gamitin ang mga pormula sa pp. 165 at 172 ng batayang aklat upang masukat ang price elasticity ng demand at ng suplay. a. Tumawag ng dalawang mag-aaral at hayaang kompyutin sa pisara ang price elasticity ng demand at ng suplay. b. Iwasto ang ginawang kompyutasyon. 2. Iulat sa klase ang pagsusuri tungkol sa iba’t ibang graph ng price elasticity ng demand at ng suplay. (Maaaring ibigay itong paunang gawain.) Magbigay ng mga halimbawang produkto bawat graph at iugnay ang reaksyon ng mamimili at bahay- kalakal sa pagbabago ng presyo. 3. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga gabay na tanong para sa talakayan. a. Bakit may mga produktong nagkakaroon ng malaking pagbabago sa dami ng demand sa tuwing magkakaroon ng pagbabago sa presyo? b. Bakit naman may mga produktong nagkakaroon ng maliit lamang na pagbabago sa dami ng demand sa tuwing nagkakaroon ng pagbabago sa presyo? c. Paano tumutugon ang mga mamimili kung ang isang produkto ay sinasabing may perfectly price elastic na demand? o may perfectly price inelastic na demand? d. Bakit may mga produktong nagkakaroon ng malaking pagbabago sa dami ng suplay sa tuwing nagkakaroon ng pagbabago sa presyo? e. Bakit naman may mga produktong nagkakaroon ng maliit lamang na pagbabago sa dami ng suplay sa tuwing nagkakaroon ng pagbabago sa presyo? f. Paano tumutugon ang mga bahay-kalakal kung ang isang produkto ay sinasabing may perfectly price elastic na suplay? o may perfectly price inelastic na suplay? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 38. 26 C. Pagpapalalim Pasagutan ang talahanayan: Digri ng Price Elasticity Coefficient Mga Palatandaan Interpretasyon a. Elastic na demand b. Inelastic na demand c. Unit elastic na demand d. Ganap na elastic na demand e. Ganap na inelastic na demand f. Elastic na suplay g. Inelastic na suplay h. Unit elastic na suplay i. Ganap na elastic na suplay j. Ganap na inelastic na suplay D. Paglalapat 1. Ipakuha sa mga mag-aaral ang reaksyon ng kanilang mga magulang kapag tumataas ang singil sa kuryente, tubig, at presyo ng LPG. Ipasulat sa isang buong papel ang ulat at ipabahagi ito sa harap ng klase. 2. Ipagawa ang Gawain sa pahina 179 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Ipasagot: Mas malaki ang pakinabang ng mga bahay-kalakal kung ang demand ay price inelastic. Subalit ang malaking pakinabang lamang ba ang dapat bigyang-pansin ng bahay- kalakal? Pangatwiranan ang sagot. 2. Ipasagot din ang Pagpapahalaga sa pahina 178 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, goma o garter, mga grap at talahanayan, Internet Aralin 16 Iba’t Ibang Istruktura ng Pamilihan ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas 1. Magsagawa ng concept diagnosis. Ilista sa pisara o magpaskil ng larawan ng sumusunod: a. MRT b. MERALCO c. iba’t ibang gulay d. iba’t ibang prutas e. sundalo, pulis, bumbero f. Manila Water o Maynilad g. logo ng mga oil company h. iba’t ibang brand ng sabon i. iba’t ibang brand ng shampoo j. iba’t ibang brand ng softdrinks k. iba’t ibang brand ng toothpaste l. logo ng Globe, Smart at Sun Cellular 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagpapangkat ng mga salita o larawan at lagyan ng label ang bawat pangkat na nabuo. 3. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na matututuhan nila ang iba’t ibang istruktura ng pamilihan. B. Paglinang 1. Ang mga mag-aaral ay maaaring magsagawa ng roundtable discussion at magpalitan ng mga ideya at kuru-kuro tungkol sa kahulugan ng pamilihan. Maaaring gamiting gabay ang sumusunod na mga tanong para sa talakayan. a. Paano naiiba ang pamilihan sa isang palengke? b. Maaari bang magkaroon ng pamilihan kahit walang palengke? c. Kailan masasabing nagkakaroon ng pamilihan? Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 39. 27 2. Sa pamamagitan ng bubble tree, iulat ang iba’t ibang anyo ng pamilihan. Oligopoly Istruktura ng Pamilihan Ganap ng Kompetisyon Di-ganap na Kompetisyon Monopoly Monopolistic Competition Monopsony C. Pagpapalalim 1. Itanong sa klase: a. May kaugnayan ba ang istruktura ng pamilihan sa pagtatakda ng presyo sa pamilihan? Ipaliwanag ang sagot. b. Alin sa mga istruktura ng pamilihan ang pinakamainam? 2. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng paglalahat. 3. Para sa pagpapatibay ng kaalaman, ipapanood ang video na nagpapaliwanag ng iba’t ibang istruktura ng pamilihan. Matatagpuan sa i-learn.vibalpublishing.com ang link para dito. Ipasulat sa isang papel ang buod ng video matapos itong mapanood. 4. Bilang pagpapayaman ng aralin, ipa-access ang link mula sa i-learn.vibalpublishing.com tungkol sa halimbawa ng mono- polyo.Talakayin ang naidulot ng monopolyong ito sa Pilipinas. D. Paglalapat 1. Ipatala ang 10 produkto at serbisyo na kinokonsumo ng inyong pamilya. Ikategorya kung anong istruktura ito ng pamilihan nabibilang. Iulat ito sa klase. 2. Ipagawa ang Gawain at ipasagot ang Talasalitaan sa pahina 185 ng batayang aklat. E. Pagpapahalaga 1. Itanong: Halimbawang ikaw ay isang monopolist, sasamanta- lahin mo ba ang pagkakataong maitaas ang presyo ng iyong produkto o serbisyo? Pangatwiranan ang sagot. 2. Ipasagot ang Pagpapahalaga sa pahina 185 ng batayang aklat. ✏ Mga Kagamitan Batayang aklat, mga larawan, mga talahanayan at graphic organizer, Internet 3. Sa pamamagitan ng data retrieval chart, iulat kung paano itinatakda ang suplay, demand, at presyo sa iba’t ibang istruktura ng pamilihan. I. Ganap na Kompetisyon II. Di-ganap na Kompetisyon A. Monopoly B. Oligopoly Istruktura ng Pamilihan Pagtatakda ng Demand Pagtatakda ng Suplay Pagtatakda ng Presyo Hindi maaaring itakda Hindi maaaring itakda Hindi maaaring itakda Hindi maaaring itakda Maaaring itakda Maaaring itakda dahil sa collusion at cartel Hindi maaaring itakda Maaaring itakda Maaaring itakda C. Monopo- listic Com- petition D. Monopsony Hindi maaaring itakda Maaaring itakda Maaaring itakda dahil sa product differentiation Hindi maaaring itakda Maaaring itakda Maaaring itakda ng mamimili Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
  • 40. 28 Aralin 17 Pamilihan at Pamahalaan ✏ Mga Gawain at Estratehiya A. Pagtuklas Pamilihan Nagbibili Mam im ili Malaki at Aktibistang Pamahalaan Maliit at Non-Activist na Pamahalaan Pagpapanatili ng Kapayapaan Pagbuo ng Patakarang Pang-ekonomiya Paghahatid ng Pampublikong Paglilingkod Pagpapatupad ng Batas Pagpapanatili ng Kompetisyon Pagganap ng Allocative Role Pagganap ng Distributive Role Antas ng Panghihimasok ng Pamahalaan sa Ekonomiya Price Ceiling at Price Floor Tight Industrial Regulatory Regime Industrial Deregulatory Regime Paglahok ng Pamahalaan sa Industriya Pagbubuwis Tax Exemption at Subsidy Programang Pangkaunlaran Sequestration Panghihimasok ng Pamahalaan sa Pamilihan Paghandain din ng ulat ang ikalawang pangkat gamit ang cluster map. Mas mainam ba kung manghihimasok ang pamahalaan sa pamilihan? 2. Gamitin ang discussion web upang mabigyan ng puna ang panghihimasok ng pamahalaan sa pamilihan. Oo Hindi Ipasuri ang karikatura sa itaas. Itanong ang sumusunod: a. Anong pangunahing isyu ang tinatalakay sa karikatura? b. Bakit nabibigo ang pamilihan? c. Paano maitatama ang pagkabigo ng pamilihan? B. Paglinang 1. Pangkatin ang klase sa dalawa.Paghandain ng ulat ang unang pangkat gamit ang graphic organizer. a. Sagutin ang tanong sa pamamagitan ng pagsulat ng buod ng sagot sa ilalim ng Oo at Hindi. b. Suriin ang mga sagot at ibigay ang konklusyon batay sa datos. 3. Ipasagot ang sumusunod na tanong para sa talakayan pag- katapos ng mga ulat. a. Bakit hindi maiiwasan ang panghihimasok ng pamaha- laan sa pamilihan? b. Dapat bang manghimasok ang pamahalaan sa pamilihan? Pangatwiranan ang sagot. Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. © 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.