Хийн мандлын үе давхрага

1. Ж.Балжинням
Г.Лхамноржин

2. Хийн мандлын үе давхарга
 Агаарын Т0–т өндөр лүгээ хэрхэн
өөрчлөгдөх байдалд үндэслэн хийн
мандлын хэд хэдэн үелэл болгон
хуваадаг.
 Үүнд тропосфер, стратосфер,
мезофер, экзосфер зэрэг болно.

3. Хийн мандлын үе давхаргын
зураг

4. Агаар мандал нь дэлхийн гадна талаар бүрхэж
байгаа хийн бүрхүүл бөгөөд байнгын болон
өөрчлөгдөж байдаг олон төрлийн хийнүүдээс
бүрдэнэ.
№ Элемэнт Химийн томъёо Эзлэх хувь
1 Азот N 78,08%
2 Хүчилтөрөгч O2 20,94%
3 Аргон Ar 0,93%
4 Нүүрсхүчлийн хий CO2 0,035%
5 Неон Ne 0,0018%
6 Бусад 0,002%

5. Тропосфер (орчих мандал)
 Тропосфер агаар мандлын доод үе. Энэ үед
агаарын Т0 1000м/0,60С-аар буурдаг.
Тропосферийн хилийг тогтоохдоо гадаргаас
халсан агаар дээш хөөрч буурсаар орчныхоо
агаарын температуртай адил болох тэр
өндөрөөр тогтооно. Энэ нь дээд хил болно.
Үүнд: экваторт 16-18км; туйлд 8-9км; дунджаар
11 км байна.T0= - 600C-700C хаана ч адилхан.
Энд нийт агаарын 80%, үүл бүрэлдэж, усны уур
бий болсоноор бороо цас орно. Өөрөөр хэлбэл
тропосфер нь дэлхийн цаг уур, уур амьсгал
бүрэлдэх гол нутаг юм.

6. Стратосфер(Давхраат
мандал)
 Стратосфер нь тропосферээс цааш
50км-т ба агаарын 20% ноогдоно.
Харин усны уур, үүл байхгүй. Харин
озон байх ба 25-27км-т бүрч их.
Үүнийг озоны давхарга гэх ба нарнаас
ирэх хэт ягаан туяаг өөртөө шингээн
амьд организмыг хамгаалдаг. Т0 нь
аажим нэмэгдсээр мезосфертэй
хиллэх хэсэгт О0С + 100С хүрдэг.

7. Мезосфер(дунд мандал)
 50-80 км-ийн хоорондох давхаргыг
хэлнэ. Энд температур дахин
тропосферийхтэй адил дээшлэх тутам
буурч 00С-аас -900С хүрдэг. Энэ
мандалд салхины хурд их 150 м/сек
хүрдэг. Мезосферт хаа нэгтээ мөсний
талстуудаас бүрэлдсэн мөнгөлөг үүл
ажиглагдана.

8. Термосфер (халуун
давхраа)
 80 км-ээс цааш 800-1000 км хүртэл
өндөрт оршино. Энд температур маш
хурдан нэмэгдэж 150км-ийн өндөрт
+2300С, 600км-т +15000С халуун байдаг.
Нарны цацрагийн нөлөөгөөр
термосферт агаарын хийн молекулууд
иончлогдож атомаас зарим электрон
салж салж сарнина. Иймээс энэ үеийг
ионосфер (цэнэгт мандал) гэж нэрлэнэ.
Ионосфер нь дэлхийн харилцаа
холбооны салбарыг зохицуулж байдаг.

9. Экзосфер (гадаад мандал)
 1000-2000км-т оршиж Н2-ийн
атом зохилно. Атомууд нь сийрэг тул
тодорхой орон зайгүй, асар хурдтай
сүлжилдэн огторгуй руу алдагддаг. Энэ
нь хийн мандалын төгсгөл бөгөөд газрын
гадаргаас 2000-3000км-ийн
өндөрт оршино. Ийнхүү агаар мандал нь
зарим хэсгийгээ гадагш алдаж байх ч
түүний хэмжээ тогтмол байдаг нь
мантийн давхрагаас жил тутам 1 сая/ тн
хий шилжин ирж алдагдлыг нөхдөг.