GLON303-Хичээл 10

1. ХЭЛ БА СОЁЛ
БАГШ: Ж.ЦЭЦЭГМАА
ХҮМҮҮНЛЭГИЙН УХААНЫ МАГИСТР

2. ХЭЛ БА СОЁЛ
• ТУХАЙН ГАЗАР ГАЗРЫН СОЁЛ НЬ ТҮҮХ, БАЙГАЛИЙН ӨВӨРМӨЦ НӨХЦӨЛД
БҮРЭЛДЭЖ ӨӨРИЙН ГЭСЭН ОРЧИН, ХЭЛ ЯРИАГ БҮТЭЭДЭГ.
• СОЁЛ БҮР ӨӨРИЙН ХЭЛНИЙ ТОГТОЛЦООТОЙ БА ҮҮНИЙ ТУСЛАМЖААР
ТУХАЙН ХЭЛЭЭР ХЭЛЭЛЦЭГЧ АРД ТҮМЭН БИЕ БИЕТЭЙГЭЭ ХАРИЛЦАНА.
СОЁЛЫГ ХЭЛНЭЭС АНГИД ТӨСӨӨЛӨХ АРГАГҮЙ БӨГӨӨД ХЭЛ НЬ ТУХАЙН
СОЁЛЫН СУУРЬ ДЭВСГЭР НЬ БОЛДОГ.
• ХЭЛ БИЧГИЙГ СОЁЛЫН СУУРЬ ДЭВСГЭРГҮЙГЭЭР АВЧ ҮЗЭХ БОЛОМЖГҮЙ.

3. СОЁЛЫН ГАРВАЛЬ ЗҮЙ
СОЁЛЫГ ГАРВАЛЬ ЗҮЙН ХУВЬД БИЕ БИЕНЭЭСЭЭ ЯЛГААТАЙ БОЛОВЧ, ХАРИЛЦАН НЯГТ
ХОЛБООТОЙ:
1. ЯЗГУУР
2. УЛАМЖЛАЛТ
3. ОЛДМОЛ
4. ҮҮСМЭЛ ГЭСЭН ДӨРВӨН ТОМ АЙ САВД ХУВААН ҮЗДЭГ.
МОНГОЛ СОЁЛЫН ЯЗГУУР МАХБОДЬ Ч ИНГЭЖ АНГИЛАГДАНА.
ЭНЭ АНГИЛЛЫГ ТҮҮХИЙН УХААНЫ ДОКТОР, СОЁЛЫН ЯАМНЫ САЙД АСАН,
ЭРДЭМТЭН Б.СУМЪЯА АНХ ГАРГАЖ ОЛОН БҮТЭЭЛДЭЭ ДУРДСАН БАЙДАГ.

4. МОНГОЛ СОЁЛ
“МОНГОЛЫН ҮНДЭСНИЙ СОЁЛЫН ДОТООД БҮТЦИЙН НАРИЙН ТҮВЭГТЭЙ
ТОГТОЛЦОО НЬ ТҮҮНИЙ ӨӨРИЙГӨӨ ХАМГААЛЖ, ОРШИН АМЬДРАХ НЭГ ЁСНЫ
ДАРХЛАЛЫН МЕХАНИЗМ БОЛЖ ИРЖЭЭ.
ХЭРЭВ ОЛДМОЛ СОЁЛ БАЙЖ, БУСДЫН СОЁЛООС ӨӨРТӨӨ ХЭРЭГТЭЙГ ХҮЛЭЭН
АВЧ, ТЭР НЬ АМЬДРАЛ, ЦАГ ХУГАЦААНЫ ШАЛГУУРЫГ ДАВАН УЛАМЖЛАЛТ СОЁЛ
БОЛОН МОНГОЛЖИЖ БАЙГААГҮЙСЭН БОЛ НҮҮДЭЛЧДИЙН ЯЗГУУР СОЁЛ
ДАНГААРАА ЭРИН ЦАГИЙН УРТ УДААН АЛХААНД СУЛЬДАЖ ХОЦРОХ БАЙСАН
БИЛЭЭ.
ОЛДМОЛ, УЛАМЖЛАЛТ БОЛОН ҮҮСМЭЛ СОЁЛ НЬ МОНГОЛЧУУДЫН ЯЗГУУР
СОЁЛЫГ БАЯЖУУЛЖ, АМЬДРАХ ЧАДВАРЫГ НЬ ДЭЭШЛҮҮЛЖ, УЛАМ ОЛОН ӨНГӨ
АЯС, ХЭЛБЭР ТӨРХТЭЙ БОЛГОЖ ИРЖЭЭ”
Б.СУМЪЯА

5. МОНГОЛЫН ЯЗГУУР СОЁЛ
МОНГОЛЫН ЯЗГУУР БУЮУ УНАГАН СОЁЛД:
 НҮҮДЭЛЛЭН АЖ ТӨРӨХ СОНГОДОГ ХЭЛБЭР БОЛСОН МОНГОЛ АЖ ТӨРӨХ ЁС,
ТҮҮНЭЭС ШУУД УРГАЖ ГАРДАГ ЭДЛЭГ БА ОЮУНЛАГ СОЁЛЫН БҮХИЙ Л ҮНЭТ
ЗҮЙЛС, ТҮҮНИЙ ДОТОР ГАЗАР ТЭНГЭР, БАЙГАЛЬ ОРЧИНТОЙГОО ҮЛ
ЭСРЭГЦЭЖ, ЗОХИЦОН АЖ ТӨРӨХ АМЬДРАЛЫН ГҮН УХААН
ТӨРТ ЁСНЫ МОНГОЛ УЛАМЖЛАЛ
 ГАДААД ЕРТӨНЦИЙН ТУХАЙ ҮЕИЙН ҮЕД ТАНЬЖ ХУРИМТЛУУЛСАН МЭДЛЭГ
УХААН
 ЁС ЗАНШИЛ, ЗАН СУРТАХУУН, ГОО САЙХНЫ ӨВӨРМӨЦ СЭТГЭЛГЭЭ
 АРДЫН АМАН БОЛОН БИЧГИЙН УРАН ЗОХИОЛ, ҮЛГЭР ТУУЛЬС, ЕРӨӨЛ
МАГТААЛ, АРДЫН ДУУ ХӨГЖИМ, БҮЖИГ, БИЙ БИЕЛГЭЭ, ХУУР, ХӨӨМИЙ,
 ЭРИЙН ГУРВАН НААДАМ ЗЭРЭГ ОРНО.

6. УЛАМЖЛАЛТ СОЁЛ
ХӨРШ ЗЭРГЭЛДЭЭ БОЛОН ӨРГӨН ХАРИЛЦААТАЙ БАЙСАН УЙГАР, ТҮРЭГ, ПЕРС,
ХЯТАД, ЭНЭТХЭГ, ТӨВД, МАНЖ, ДУНДАД АЗИ БОЛОН ЕВРОПЫН ОЛОН УЛС
ОРНУУДААС ЭРТ ДЭЭР ҮЕЭС МОНГОЛЫН АХУЙ АМЬДРАЛД НЭВТЭРСЭН СОЁЛЫН
ЗҮЙЛСИЙГ УЛАМЖЛАЛТ СОЁЛД ОРУУЛДАГ.
ЖИШЭЭЛБЭЛ, БУДДЫН СОЁЛ, УЙГАРЖИН МОНГОЛ БИЧИГ, ЭНЭТХЭГ, ТҮВД,
ХЯТАДЫН УТГА ЗОХИОЛ, УРЛАГИЙН ЗАРИМ ДЭГ СУРГУУЛЬ, МОНГОЛ ҮГСИЙН
САНД ШИНГЭСЭН ҮГ ХЭЛЛЭГ, НЭР ТОМЪЁО, АЖ ТӨРӨХ ЁСНЫ ХУВЬД АДИЛ
ТӨСӨӨТЭЙ МАНЖ, ТҮВД ЗЭРЭГ ҮНДЭСТНИЙ ЭД ӨЛГИЙН ЗАРИМ ЗҮЙЛС, ХЭЛБЭР
ХИЙЦ.
ЭДГЭЭР НЬ ЭХЭНДЭЭ ОЛДМОЛ СОЁЛЫН ХЭЛБЭРТЭЙ БАЙСНАА НҮҮДЛИЙН
ИРГЭНШЛИЙН НӨХЦӨЛД ИДЭЭШИН МАНАЙ АРД ТҮМНИЙ ЯЗГУУР СОЁЛООС
БАРАГ ЯЛГАГДАХГҮЙ БОЛТЛОО МОНГОЛЖИЖ, УЛАМЖЛАЛТ СОЁЛЫН АЙ САВД
БАГТАХ БОЛСОН БАЙНА.

7. ОЛДМОЛ СОЁЛ
НЭЛЭЭД ХОЖУУ ХХ ЗУУНЫ ҮЕД, ӨРНӨДИЙН СОЁЛТОЙ ТАНИЛЦСАНЫ ДҮНД
ОЛЖ АВСАН ОЮУНЛАГ БОЛОН ЭДЛЭГ СОЁЛЫН ОЛОН МАХБОДЬ ОЛДМОЛ
СОЁЛЫН БАЙДАЛТАЙ ОРШИЖ, МАНАЙ ХҮН АМЫН ДИЙЛЭНХ ОЛОНХЫН
ХЭРЭГЦЭЭГ ХАНГАХАД ЧУХАЛ ҮҮРЭГ ГҮЙЦЭТГЭЖ ИРСЭН.
ЖИШЭЭЛБЭЛ, ТЕАТР, КИНО, ЛАТИН БА КИРИЛЛ ҮСЭГ БИЧИГ, БАРУУНЫ
СОНГОДОГ БОЛОН ПОП РОК ХӨГЖИМ, ДУУРЬ, БАЛЕТ, УРАН БАРИЛГЫН НЭЛЭЭД
ХИЙЦ МАЯГ, ӨРНИЙН ТӨРТ ЁСНЫ ЗАГВАР, УЛАМЖЛАЛТ БУС ШАШНЫ УРСГАЛ,
СЕКТҮҮД, НИЙТИЙН СОЁЛЫН ОЛОН ЭЛЕМЕНТ ЗЭРГИЙГ ОРУУЛЖ БОЛНО.
ЭДГЭЭРИЙН НЭЛЭЭД НЬ ӨНӨӨГИЙН ХҮН ТӨРӨЛХТНИЙ СОЁЛЫН ШИЛДЭГ
ОЛОЛТ, НИЙТЛЭГ ҮНЭТ ЗҮЙЛС МӨН НЬ ЭРГЭЛЗЭЭГҮЙ ЮМ. МАНАЙ ОЛДМОЛ
СОЁЛД ОРЧИН ҮЕИЙН НИЙГМИЙН ДЭВШЛИЙН ХАМАГ ҮР ШИМ БУЙ.

8. ХЭЛ БА СОЁЛ
МОНГОЛ СОЁЛЫГ: ЯЗГУУР, УЛАМЖЛАЛТ, ОЛДМОЛ, ҮҮСМЭЛ ГЭСЭН
БҮРЭЛДЭХҮҮН ХЭСГЭЭР НЬ АВЧ ҮЗВЭЛ КИРИЛЛ БИЧИГ ҮСЭГ ОЛДМОЛ СОЁЛД
ХАМААРАГДАХ, МОНГОЛ СОЁЛЫН САЛШГҮЙ ХЭСЭГ ЮМ.
ХАРИН ҮНДЭСНИЙ БИЧИГ БОЛ ЯЗГУУР СОЁЛД ХАМААРНА. ГЭХДЭЭ ТУХАЙН
ТҮҮХЭН ҮЕДЭЭ ОЛДМОЛ СОЁЛ БАЙСАН НЬ ЭРГЭЛЗЭЭГҮЙ.
ХЭЛНИЙ ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ БОЛ ХЭЛНИЙ ДҮРЭМ, ТОЛЬ, ҮГСИЙН
САНГИЙН БАГЦ АСУУДЛУУД БИШ, ХАРИН ХЭЛ ӨӨРӨӨ БАЯЖИН ХӨГЖИХ УЛС
ТӨР, НИЙГМИЙН БОЛОН СОЁЛЫН НӨХЦӨЛИЙН АСУУДЛУУД БАЙДАГ.
МОНГОЛ БИЧИГ БОЛ МОНГОЛ ҮНДЭСНИЙ БИЕТ БУС СОЁЛЫН ӨВИЙГ
ТЭМДЭГЛЭЖ БИЧИЖ ҮЛДЭЭЖ БАЙГАА ХАДГАЛАН ТЭЭГЧ БОЛООД ЗОГСОХГҮЙ
ЗАРИМ ТОХИОЛДОЛД ТҮГЭЭН ДЭЛГЭРҮҮЛЭГЧ Ч БОЛДОГ.

9. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
МОНГОЛ ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛЫН ӨВ.
1. МОНГОЛ ХЭЛ
МОНГОЛ ХЭЛ НЬ АВИА ЗҮЙ, ҮГ ЗҮЙ, ӨГҮҮЛБЭР ЗҮЙН ЗОХИРОЛ, ДУУРЬСАЛ, УЯН
НАЛАРХАЙ ШИНЖ БАЙДАЛ, МЭДЛЭГ МЭДЭЭЛЛИЙГ ХАДГАЛАХ, УЛАМЖЛУУЛАХ
ГАЙХАМШИГТ ЧАДВАР, ЕР БУСЫН БАЯЛАГ ҮГСИЙН САНТАЙГААРАА ОНЦЛОГ.
МОНГОЛЧУУД МОНГОЛ ЭХ ХЭЛЭЭРЭЭ АМАН ЗОХИОЛ, ЯЗГУУР УРЛАГ, ЁС
ЗАНШИЛ, ЗАН ҮЙЛИЙН ХОЛБОГДОЛТОЙ СОЁЛЫН БИЕТ БУС ӨВИЙН ТООЛЖ
БАРШГҮЙ ИЛЭРХИЙЛЛИЙГ БҮТЭЭЖ, ӨВЛӨЖ ИРСЭН.

10. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
2. ҮЛГЭР
ҮЛГЭР БОЛ АРД ОЛНЫ ДУНД ЭРТ ҮЕЭС ҮЛЭМЖ ТҮГЭЭМЭЛ ДЭЛГЭРСЭН АМАН
ЗОХИОЛЫН ХҮҮРНЭН ҮГҮҮЛЭХ ТӨРӨЛ ЮМ. МОНГОЛ ҮЛГЭР НҮҮДЭЛЧДИЙН
АХУЙ АМЬДРАЛ, БЭЛГЭДЭЛ, ЗАН ҮЙЛ, ЭРХЭМ ДЭЭД ЭРМЭЛЗЛЭЛИЙГ ТУСГАН
ИЛЭРХИЙЛСЭН БАЙДГААРАА ОНЦЛОГТОЙ. МОНГОЛ ҮЛГЭРИЙГ СЭДЭВ
АГУУЛГЫН ХУВЬД АДГУУСАН АМЬТНЫ ҮЛГЭР, ШИДЭТ ҮЛГЭР, АЖ БАЙДЛЫН
ҮЛГЭР ГЭЖ АНГИЛДАГ.

11. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
3. ДОМОГ
НҮҮДЭЛЧИН МОНГОЛЧУУД НЭН ЭРТНЭЭС БАЙГАЛИЙН ТҮМ БУМАН ҮЗЭГДЛИЙН
УЧИР ШАЛТГААН, ОРЧЛОН ЕРТӨНЦИЙН ҮҮСЭЛ ГАРЛЫН ТУХАЙ БОДОЛ
ТӨСӨӨЛӨЛ, УРАН СЭТГЭМЖ, ЕРТӨНЦИЙГ ҮЗЭХ ҮЗЛЭЭ ДОМОГ ҮЛГЭРТ ШИНГЭЭН
ИЛЭРХИЙЛЖ ИРЖЭЭ. ДОМОГ ҮЛГЭР НЬ МАШ ЭРТНИЙ ГАРАЛТАЙ УЧРААС
МОНГОЛ УГСААТНЫ ҮЗЭЛ БОДЛЫН СИСТЕМ БУЮУ ЕРТӨНЦИЙГ ҮЗЭХ ҮЗЛИЙН
АНХДАГЧ СУУРЬ, СЭТГЭН БОДОХ ОНЦЛОГ ЯМАР БАЙСНЫГ ИЛТГЭХ ҮНЭТ
СУРВАЛЖ ЮМ.

12. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
4. ДОМ ШИВШЛЭГ
ДОМ ШИВШЛЭГ НЬ ОВГИЙН БАЙГУУЛЛЫН ҮЕЭС УЛАМЖЛАЛТАЙ
ЗАН ҮЙЛИЙН ЯРУУ НАЙРГИЙН ХАМГИЙН ЭРТНИЙ ХЭЛБЭР БӨГӨӨД
ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧИН, ЮМС ҮЗЭГДЭЛД ЗӨН БЭЛГЭДЛИЙН УТГА БҮХИЙ
ҮЙЛ ХӨДЛӨЛ, ҮГИЙН ИД ШИДИЙН ХҮЧЭЭР НӨЛӨӨЛӨХ
ЗОРИУЛАЛТ БҮХИЙ ЦӨӨН МӨРТЭЙ, БАТ ТОГТВОРТОЙ ҮГС ЮМ.
ДОМ, ШИВШЛЭГИЙГ ХҮНД ХАНДАЖ БУС ХАРИН
БАЙГАЛИЙН ЮМС ҮЗЭГДЭЛД ХАНДАН ХЭЛДГЭЭРЭЭ ОНЦЛОГ.

13. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
5. ЕРТӨНЦИЙН ГУРАВ
ЕРТӨНЦИЙН ГУРАВ НЬ МОНГОЛ АМАН БИЛГИЙН
ӨВӨРМӨЦ СОДОН ҮЗЭГДЛИЙН НЭГ БӨГӨӨД БУСАД
УЛС ҮНДЭСТНИЙ АМАН ЗОХИОЛД БАРАГ БАЙДАГГҮЙ
ТӨРӨЛ ЗҮЙЛ ЮМ. ЭНЭ НЬ ОРЧЛОНГИЙН ОЛОН
ҮЗЭГДЭЛ ЮМСЫН ДОТРООС ХАМГИЙН ТҮГЭЭМЭЛ,
ТОГТМОЛ ГУРВАН ШИНЖИЙГ ОЛЖ, ГУРВАН МӨР
ШҮЛГЭЭР ИЛЭРХИЙЛДЭГ ГҮН УХААН, ТАНИН МЭДЭХҮЙН
ГҮНЗГИЙ АГУУЛГАТАЙ ТААВАР ЮМ.

14. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
6. ЕРӨӨЛ
ЕРӨӨЛ НЬ АРД ТҮМНИЙ АЖ БАЙДАЛ, АЖИЛ ХӨДӨЛМӨРИЙН ОЛОН
ТАЛТ ҮЗЭГДЛИЙГ ТУСГАН МАГТАЖ, ИРЭЭДҮЙНХ НЬ САЙН САЙХНЫГ ЗӨГНӨСӨН
УТГЫГ ИЛЭРХИЙЛДЭГ ЗАН ҮЙЛИЙН ХОЛБОГДОЛТОЙ АМАН ЯРУУ НАЙРГИЙН
ӨВӨРМӨЦ НЭГЭН ТӨРӨЛ ЮМ.
ЕРӨӨЛЧ НЬ НЭГЭНТ ЗОХИОГДСОН УЛАМЖЛАЛТ ЕРӨӨЛИЙГ
ЦЭЭЖЛЭН ХЭЛЭХИЙН САЦУУ ӨӨР ӨӨРИЙН УРАН СЭТГЭМЖИЙГ ЯМАГТ
ШИНГЭЭЖ, УРАН ЦЭЦЭН ҮГ НЭМЖ, БЭЛЭН ЦЭЦЛЭЖ ХЭЛДГЭЭРЭЭ ОНЦЛОГ.

15. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
7. ЗҮЙР ЦЭЦЭН ҮГ
ЗҮЙР ЦЭЦЭН ҮГ НЬ ТУХАЙН АРД ТҮМНИЙ АЖ ТӨРӨЛ, ХӨДӨЛМӨР ТЭМЦЛИЙН
ТҮҮХЭН ТУРШЛАГЫГ ТУЙЛЫН ТОВЧ, ОНОВЧТОЙ, УРАН ХУРЦААР ИЛЭРХИЙЛСЭН
ТОГТМОЛ БҮТЭЦТЭЙ ҮГ ХЭЛЛЭГ ЮМ. ЗҮЙР ЦЭЦЭН ҮГ ТҮГЭЭМЭЛ АГУУЛГАТАЙ,
ГҮН УТГАТАЙ, СЭТГЭЛД ҮЛДЭЦТЭЙ, ЦӨӨН ҮГТЭЙ БАЙДАГ. ИЙМ УЧРААС ХҮН
БҮХНИЙ ӨДӨР ТУТМЫН ХЭЛ ЯРИАНД ХАМГИЙН ӨРГӨН ХЭРЭГЛЭГДЭЖ, ЯРИАГ
ЧИМЭГТЭЙ, САНААГ ДААЦТАЙ БОЛГОХ ХЭРЭГЛҮҮР БОЛДОГ ОНЦЛОГТОЙ.
“УНШИЖ МЭДЭХЭД НОМ САЙХАН “ЭВИЙГ СЭТГЭЛЭЭР
УУЛЗАЖ ЯРИХАД НӨХӨР САЙХАН” ЭРДМИЙГ ХИЧЭЭЛЭЭР”

16. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
8. БЭЛГЭ ДЭМБЭРЛИЙН ҮГ
БЭЛГЭ ДЭМБЭРЛИЙН ҮГС НЬ АЛИВАА ЁСЛОЛ, ЗАН ҮЙЛ, АЖИЛ ҮЙЛСЭД САЙН
САЙХНЫГ ХҮССЭН СЭТГЭЛИЙН ИЛЭРХИЙЛЭЛ БОЛГОН ХЭЛДЭГ ХУРААНГУЙ
ЕРӨӨЛ ЮМ.
МАНАЙ АРД ТҮМЭН “МОНГОЛ ХҮН БЭЛГЭЭРЭЭ”, “АМНЫ БЭЛГЭЭС АШДЫН БЭЛГЭ
БҮТНЭ” ХЭМЭЭН БЭЛГЭ ДЭМБЭРЛИЙН ҮГИЙГ НЭН ЭРХЭМЛЭЖ, АЖИЛ
МЭРГЭЖЛИЙН МЭНДЧИЛГЭЭНИЙ УТГААР ӨРГӨН ХЭРЭГЛЭДЭГ.
“БУЯНАА НЭМ”
“ОВООНЫ ЭХ НЬ ТАНД ОЛЗНЫ ИХ НЬ НАДАД”
“НҮД НЬ ХУРЦ, САНАА НЬ МЭРГЭН БАЙГ”

17. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
9. МАГТААЛ
МАГТААЛ НЬ ТУХАЙН ЗҮЙЛИЙН САЙН САЙХАН ШИНЖИЙГ ТООЧИН ДҮРСЛЭЖ,
БАХАРХАН САЙШААХ УТГЫГ ШҮЛЭГЛЭН ИЛЭРХИЙЛДЭГ МОНГОЛ АРДЫН АМАН ЯРУУ
НАЙРГИЙН ТОМООХОН ТӨРЛИЙН НЭГ ЮМ.
МАГТААЛД ОДООГИЙН БАЙГАА САЙН САЙХНЫГ МАГТАН БАТЖУУЛАХ УТГЫГ
ИЛЭРХИЙЛДГЭЭРЭЭ ЕРӨӨЛӨӨС ЯЛГААТАЙ.
МАГТААЛЫГ ДОТОР НЬ:
• ЗАН ҮЙЛИЙН СЭДЭВТЭЙ
• УУЛ УСНЫ СЭДЭВТЭЙ
• АЖ БАЙДЛЫН СЭДЭВТЭЙ ГЭЖ ГУРАВ АНГИЛНА.

18. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
10. ХОШИН ШОГ ЯРИА
МОНГОЛЧУУД ХОШИН ШОГИЙН ӨНДӨР МЭДРЭМЖТЭЙ АРД ТҮМЭН.
БЭЛЭН СЭНГЭ, ДАЛАН ХУДАЛЧИЙН ЯРИА, ЦАРЦАА НАМЖИЛЫН ЯВДАЛ,
БАДАРЧНЫ ПАЯН ЗЭРЭГ БИЕ ДААСАН ЦУВРАЛ ХОШИГНОЛУУД, ТЭРЧЛЭН ХУВЬ
ХҮН, НИЙГМИЙН ЭЛДЭВ ГЭМ ДУТАГДЛЫГ ХУРЦ, ОНОВЧТОЙ ШОГЛОЖ,
АМЬДРАЛД ТОХИОЛДСОН ХӨГТЭЙ ЯВДЛЫГ ХОШИГНОН ӨГҮҮЛСЭН НУТАГ
НУТГИЙН ХОШИН ШОГ ЯРИА НЭН АРВИН БАЙДАГ.

19. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
11. ОНЬСОГО
ХОН ХОН ДУУТАЙ, ХОНДЛОЙ ДЭЭРЭЭ ДЭГЭЭТЭЙ ТЭР ЮУ ВЭ?
ОНЬСОГО НЬ ХҮНИЙ УХААН БИЛГИЙГ ШАЛГАЖ, БОДОЖ СЭТГЭХ ЧАДЛВАРЫГ НЬ
ХӨГЖҮҮЛЭХЭД ЧИГЛЭГДСЭН, ГҮН ДЭЛГЭР АГУУЛГАТАЙ, УРАН ЯРУУ, ЁГТ
ХЭЛБЭРТЭЙ АРДЫН АМАН ЯРУУ НАЙРГИЙН ТОВЧ ХУРААНГУЙ БҮТЭЭЛ ЮМ.
ОНЬСОГО ИХЭВЧЛЭН 2-4 МӨР ШҮЛГЭЭС БҮТЭХ БОЛОВЧ ХҮНИЙ ОЮУН УХААНЫ
ЗҮЙРЛЭН ЖИШИХ, ЗАДЛАН ШИНЖЛЭХ, НЭГТГЭН ДҮГНЭХ, ДҮРСЛЭН БОДОХ,
ХИЙСВЭРЛЭН СЭТГЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ОЛОН ТАЛЫГ ДАЙЧИЛЖ ЧАДНА.
МОНГОЛЧУУД ЭРТ ДЭЭР ЦАГААС ОНЬСОГЫГ ИХЭД ЭРХЭМЛЭЖ, ЦЭЦЭН УХААНАА
СОРЬСОН ОЮУН УХААНЫ ДАСГАЛ ГЭЖ ҮЗСЭЭР ИРЖЭЭ. ОНЬСОГЫГ АМЬТАН,
УРГАМАЛ, ХҮН ТҮҮНИЙ АЖИЛ ХӨДӨЛМӨР, САНСАР ГАРАГ ЕРТӨНЦИЙН ТУХАЙ
ОНЬСОГО ГЭЖ АНГИЛЖ ҮЗДЭГ.

20. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
12. ТААВАР
ТААВАР НЬ ОНЬСОГЫН НЭГЭН АДИЛ ХҮҮХДИЙН ОЮУН СЭТГЭХҮЙГ ХӨГЖҮҮЛЖ,
СЭТГЭХ ЧАДВАРЫГ СОРЬЖ, ШАЛГАХАД ЧИГЛЭГДСЭН БАЙДАГ. ТЭГЭХДЭЭ
ОНЬСГЫГ БОДВОЛ УРАН ЦЭЦЭН ХЭЛЛЭГ, ШҮЛГЭЭР ИЛЭРХИЙЛЭХ НЬ БАГА.
ХАРИН СЭТГЭХҮЙН ЯНЗ БҮРИЙН ҮЙЛДЭЛ ХИЙХЭД ЗОРИУЛАГДСАН
СОНИРХОЛТОЙ ТОО БОДЛОГО, ТАНИН МЭДҮҮЛЭХ БОДЛОГЫН ШИНЖТЭЙ
БАЙДАГ.
ТААВРЫГ ДОТОР НЬ:
• ТООНЫ
• УЧИР ЗҮЙН
• ХЭЛ ЗҮЙН ГЭСЭН ГУРВАН ХЭСЭГТ ХУВААНА.

21. ХЭЛ БОЛ БИЕТ БУС СОЁЛ
13. ЦАЦАЛ МЯЛААЛГЫН ҮГ
ЦАЦАЛ ӨРГӨХ ЁС НЬ ХӨХ ТЭНГЭР, ХӨРСТ ДЭЛХИЙ,
УУЛ УСНЫ ЭЗЭН ЛУС САВДАГТ СААСАН СҮҮ, ЦАЙ ИДЭЭНИЙХЭЭ
ДЭЭЖИЙГ ӨРГӨН АРГАДАЖ, ХАЙР ЭНЭРЛИЙГ НЬ ГУЙЖ БУЙ
МОНГОЛЧУУДЫН ӨВӨРМӨЦ НЭГЭН ЗАН ҮЙЛ ЮМ. ЦАГААН САР,
ГАЛЫН ТАХИЛГА, МАЛЫН ҮРС ГАРГАХ, АНГИЙН ОЛЗ ХИШИГ ГУЙХ,
ДАЛЛАГА АВАХ, ОВОО ТАХИХАД ТУС ТУСЫН ЗОРИУЛАЛТТААР
ЦАЦАЛ МЯЛААЛГЫН ШҮЛЭГ ХЭЛДЭГ УЛАМЖЛАЛТАЙ.

22. 14. АЙТЫС
АЙТЫС БОЛ КАЗАХЫН АРД ТҮМНИЙ ӨВӨРМӨЦ УРЛАГ, АМАН ЗОХИОЛЫН НЭГЭН
ТӨРӨЛ ДАЙРАЛЦАА ДУУ ЮМ. АЙТЫСЫГ СЭДЭВ АГУУЛГААР НЬ БАДИК АЙТЫС,
ЖАР ЖАР АЙТЫС, АМЬТАД БА ХҮНИЙ АЙТЫС, ХОЙД НАС БА ЭНЭ НАСНЫХНЫ
АЙТЫС, ОНЬСОГО АЙТЫС, ЗАН ҮЙЛИЙН АЙТЫС ГЭХ МЭТ АНГИЛЖ БОЛНО.
ЭДГЭЭРИЙН ДОТРООС ӨРГӨН ДЭЛГЭР ТАРХАЖ ХӨГЖСӨН НЬ ЗАН ҮЙЛИЙН
АЙТЫС ЮМ. УРАН ЯРУУ ХЭЛЛЭГ, УЯН ЯРУУ ХООЛОЙТОЙ, ДОМБОРЧ