Физо туршилт

2. ФИЗО ТУРШИЛТ ГЭЖ
ЮУ ВЭ?
• ФИЗО ТУРШИЛТ ГЭДЭГ НЬ ГЭРЛИЙН ХУРДЫГ
ТОДОРХОЙЛОХ ЗОРИЛГОТОЙ ЮМ.ФИЗО ТУРШИЛТЫГ
HIPPOLYTE FIZEAU 1851 ОНД ХӨДӨЛГӨӨНТ УСАН ДАХЬ
ГЭРЛИЙН ХАРЬЦАНГУЙ ХУРДЫГ ХЭМЖИХ ЗОРИЛГООР
ХИЙСЭН.ГЭСЭН ХЭДИЙ Ч ФИЗО НЬ ГЭРЛИЙН ХУРДЫГ
ОЛСОН АНХНЫ ХҮН БИШ БӨГӨӨД ТЭР ХҮН НЬ ДАНИЙН
ЭРДМТЭН ГАЛИЛЕО ГАМЛЕЙ БАЙСАН ЮМ.ТҮҮНИЙ ДАРАА
ОЛЕ РОМЕР САРЫГ АЖИГЛАН ГЭРЛИЙН ХУРДЫГ
ОЛСОН.
(1819-1896)

3. ТЭГВЭЛ ЭНЭХҮҮ
ТУРШИЛТ НЬ
ХЭРХЭН
ЯВАГДДАГ ВЭ?

4. ГЭРЛИЙН ХУРД
• ГЭРЭЛ ДОЛГИОНТОЙ АДИЛ ТАРХДАГ ЮМ БОЛ ГЭРЭЛ НЬ ТОДОРХОЙ ХУРДТАЙ ТАРХАХ ЁСТОЙ. ГЭВЧ
XIII ЗУУН ХҮРТЭЛ ГЭРЛИЙН ҮҮСГҮҮРЭЭС ГАРСАН ГЭРЭЛ АГШИН ЗУУРТ АЖИГЛАГЧ БАЙГАА ГАЗАР
ШУУД ХҮРЧИХДЭГ ЮМ УУ, ЭСВЭЛ ТОДОРХОЙ ХУРДТАЙГААР ТАРХДАГ УУ ГЭДГИЙГ САЙН ТОГТООЖ
ЧАДАХГҮЙ БАЙСАН. ГАЛИЛЕЙ, РЁМЕР, ФИЗО ЗЭРЭГ ОЛОН ЭРДЭМТЭД ОЛОН ЯНЗЫН АРГААР
ГЭРЛИЙН ХУРДЫГ ХЭМЖСЭН. XIX ЗУУНЫ ДУНД ҮЕЭС ГЭРЛИЙН ХУРДЫГ ЛАБОРАТОРЫН НӨХЦӨЛД
НАРИЙН БАГАЖ ТӨХӨӨРӨМЖ ДЭЭР ШУУД ХЭМЖИХ БОЛСОН. ТУРШИЛТАД ГОЛ ТӨЛӨВ ГЭРЛИЙН
ДОХИОГ ҮҮСГЭЖ, ХЭМЖИЛТ БҮХИЙ ТОДОРХОЙ ЗАЙД ТҮҮНИЙ ТАРХАХ ХУГАЦААГ ХЭМЖДЭГ

5. ТУРШИЛТЫГ ХИЙХ ЯВЦ.
ТУХАЙН ҮЕД НОЁРХОЖ БАЙСАН ОНОЛУУДЫН ДАГУУ ХӨДӨЛЖ БУЙ ОРЧИНД ДАМЖИН ӨНГӨРЧ БУЙ
ГЭРЛИЙГ ОРЧНЫ ДАГУУ ЧИРЭХ БӨГӨӨД ИНГЭСНЭЭР ГЭРЛИЙН ХЭМЖСЭН ХУРД НЬ, ДУНД ДАМЖИН
ӨНГӨРӨХ ХУРДНЫХАА НИЙЛБЭР БАЙХ БОЛНО. ФИЗО ҮНЭХЭЭР ЧИРЭХ НӨЛӨӨГ ИЛРҮҮЛСЭН БОЛОВЧ
ТҮҮНИЙ АЖИГЛАСАН НӨЛӨӨНИЙ ХЭМЖЭЭ НЬ ТООЦООЛЖ БАЙСНААС ХАМААГҮЙ БАГА БАЙВ. ТЭРБЭЭР
УСНЫ ОРОНД АГААРТАЙ ХИЙСЭН ТУРШИЛТАА ДАВТАХДАА ЯМАР Ч НӨЛӨӨ ҮЗҮҮЛЭЭГҮЙ БАЙНА.

6. ФИЗО-ИЙН ТУРШИЛТ
• АЛЬБЕРТ ЭЙНШТЕЙНИЙ ТУСГАЙ ХАРЬЦАНГУЙН ОНОЛ ГАРЧ ИРСНЭЭР ФИЗОГИЙНГЭНЭТИЙН
ХЭМЖИЛТИЙН ТАЛААРХИ ХАНГАЛТТАЙ ТАЙЛБАРЫГ БОЛОВСРУУЛСНААС ХАГАС ЗУУН ЖИЛ
ӨНГӨРЧЭЭ. ДАРАА НЬ ЭЙНШТЕЙН ТУРШИЛТЫН ОНЦГОЙ ХАРЬЦАНГУЙН ХУВЬД ЯМАР АЧ
ХОЛБОГДОЛТОЙ БОЛОХЫГ БАГА ХУРДТАЙГААР ХЯЗГААРЛАСАН ТОХИОЛДОЛД ХАРЬЦАНГУЙ ХУРД-
НЭМЭХ ТОМЪЁОНД ТОХИРЧ БАЙГААГ ТЭМДЭГЛЭВ. ФИЗО-ИЙН ТУРШИЛТ ГЭЖ НЭРЛЭГДДЭГ БОЛОВЧ
ФИЗО НЬ ЯНЗ БҮРИЙН НӨХЦӨЛД ГЭРЛИЙН ХУРДЫГ ХЭМЖИХТЭЙ ХОЛБООТОЙ ОЛОН ЯНЗЫН
ТУРШИЛТЫГ ҮРГЭЛЖЛҮҮЛСЭЭР БАЙСАН ИДЭВХТЭЙ ТУРШИГЧ БАЙСАН ГЭДЭГ.

7. ТА ҮҮНИЙГ МЭДЭХ ҮҮ?
• ГЭРЛИЙН ХУРДЫГXVII ЗУУНД ХҮРТЭЛ ЭРДЭМТЭД ЧУХАЛЧЛАН АВЧ ҮЗДЭГГҮЙ БАЙСАН ЮМ. ХОЖИМ
ДАНИЙН ОДОН ОРОНЧ ОЛ РОМЕР (OLE ROEMER) ГЭРЛИЙГ МАНАЙ ГАРИГИЙН ХАМГИЙН ХУРДАН ЗҮЙЛ
ГЭДГИЙГ БАТАЛЖ ЧАДСАН ЮМ. ӨМНӨ НЬ ИТАЛИЙН СУУТ УХААНТАН ГАЛИЛЕО ГАЛИЛЕЙ (GALILEO
GALILEI) ГЭРЛИЙН ХУРДНЫ ТУРШИЛТ ХИЙХ ГЭЭД БҮТЭЛГҮЙТЭЖ БАЙВ. ОЛ РОМЕР 1676 ОНД
БАРХАСБАДЬ ГАРИГИЙН ДАГУУЛ ХООРОНДЫН ЗАЙГ ТОДОРХОЙЛОХДОО ГЭРЛИЙНХУРДЫГ
АШИГЛАЖ БАЙСАН ТҮҮХТЭЙ. ТУХАЙЛБАЛ, ТУС ГАРИГИЙН ХОЁР ДАГУУЛ ХООРОНДЫН ЗАЙ ДОЛООН
МИНУТ БАЙСАН ЮМ. ХЭДИЙ ТУХАЙНҮЕД БУСАД ЭРДЭМТЭН ТҮҮНИЙ ОНОЛЫГ ҮГҮЙСГЭСЭН Ч ИСААК
НЬЮТОН (ISAAC NEWTON) ТҮҮНД ИТГЭЖ БАЙЖЭЭ.

8. СОНИРХУУЛАХАД
• ГЭРЭЛ СЕКУНДЭД 299.792.458 МЕТР ХУРДТАЙ "АЯЛДАГ" ЮМ. ХАРИН НЭГ ЖИЛД ГЭРЭЛ 9.5
ТРИЛЛИОН КМ ТУУЛДАГ БАЙНА. ТИЙМЭЭС 9.5 ТРИЛЛИОН КМ-ИЙН ХОЛ БАЙГАА ЗҮЙЛ МАНАЙ ГАРИГ
ДЭЭР ИРТЭЛ НЭГ ЖИЛ ЗАРЦУУЛНА ГЭСЭН ҮГ. ГЭРЛИЙН ХУРДНЫ ТУСЛАМЖТАЙ ХҮН ТӨРӨЛХТНИЙ
ХАРЖ ЧАДСАН ХАМГИЙН ХОЛ ЗҮЙЛ БОЛ "MACS0647" НЭРТЭЙ ГАЛАКТИК АЖЭЭ. ЭНЭ ГАЛАКТИК НЬ
БИДНЭЭС ОЙРОЛЦООГООР 13 ТЭРБУМ ЖИЛИЙН ХОЛ ОРШДОГ БАЙНА. ИНГЭЭД БОДОХООР
ГАЙХАЛТАЙ БИШ ГЭЖ ҮҮ?

9. АНХААРАЛ
ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА