Tải luận văn thạc sĩ ngành Luật kinh tế với đề tài: Đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay theo pháp luật Việt Nam. ZALO/TELE 0917 193 864

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
TỐNG THỊ THU TRANG
Tải miễn phí kết bạn Zalo:0917 193 864
Dịch vụ viết luận văn chất lượng
Website: luanvantrust.com
Zalo/Tele: 0917 193 864
Mail: baocaothuctapnet@gmail.com
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
TỐNG THỊ THU TRANG
Chuyên ngành: Luật kinh tế
Mã số: 60 38 01 07
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: TS. HOÀNG ANH TUẤN
HÀ NỘI - 2015

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của
riêng tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Đặng Quang Phương. Các kết
quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình
nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo
tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các
môn học và đã hoàn thành tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy
định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy, tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật Đại học
Quốc gia Hà Nội xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Người cam đoan
Tống Thị Thu Trang

4. MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục bảng, sơ đồ
MỞ ĐẦU......................................................................................................................................................................1
Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ ĐĂNG KÝ
GIAO DỊCH BẢO ĐẢM TIỀN VAY 11
1.1. Một số khái niệm trong đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay...........11
1.1.1. Khái niệm giao dịch bảo đảm................................................................................................11
1.1.2. Khái niệm giao dịch bảo đảm tiền vay..........................................................................13
1.1.3. Khái niệm tài sản bảo đảm tiền vay.................................................................................14
1.1.4. Khái niệm đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay.....................................................15
1.2. Đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay..........................................................................17
1.2.1. Đặc điểm chung của đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay............................17
1.2.2. Mục đíchcủa đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay.............................................19
1.2.3. Ý nghĩa của đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay.................................................21
1.2.4. Chủ thể của đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay.................................................22
1.2.5. Hiệu lực pháp lý của đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay...........................24
1.2.6. Xác lập và chấm dứt quan hệ pháp luật về đăng ký giao dịch
bảo đảm tiền vay 28
1.2.7. Các giao dịch bảo đảm bắt buộc phải đăng ký........................................................29
1.3. Pháp luật chỉnh hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm tiền
vay ở Việt Nam 32
1.3.1. Giai đoạn 1992 đến 2005...........................................................................................................32

5. 1.3.2. Giai đoạn từ năm 2005 đến nay...........................................................................................33
Kết luận chƣơng 1..........................................................................................................................................37
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC HIỆN PHÁP
LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM TIỀN VAY 38
2.1. Thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về
đăng ký giao dịch bảo đảm 38
2.1.1. Tổ chức và thẩm quyền của cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm..........38
2.1.2. Đăng ký, thay đổi, xoá đăng ký giao dịch bảo đảm............................................45
2.1.3. Hồ sơ và thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm...........................................................53
2.1.4. Cung cấp và công bố thông tin về giao dịch bảo đảm......................................60
2.2. Nguyên nhân của các tồn tại, hạn chế trong đăng ký giao
dịch bảo đảm tiền vay 64
2.2.1. Do sự thiếu nhất quán, đồng bộ giữa các quy định pháp luật.....................64
2.2.2. Quy định về đăng ký giao dịch bảo đảm.....................................................................65
2.2.3. Phân chia việc đăng ký giao dịch bảo đảm không hợp lý..............................67
Kết luận Chƣơng 2........................................................................................................................................69
Chƣơng 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP
LUẬT VỀ ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH ĐẢM BẢO TIỀN VAY 70
3.1. Các định hƣớng hoàn thiện pháp luật về đăng ký giao dịch
bảo đảm tiền vay 70
3.1.1. Định hướng đốivới việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về các
biện pháp bảo đảm tiền vay 70
3.1.2. Định hướng hoàn thiện đốivới việc đăng ký giao dịch bảo đảm...........71
3.1.3. Định hướng hoàn thiện pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm
tiền vay 74
3.2. Một số kiến nghị cụ thể hoàn thiện pháp luật về đăng ký
giao dịch bảo đảm tiền vay 75

6. 3.2.1. Giải pháp lập pháp..........................................................................................................................75
3.2.2. Giải pháp hành pháp.....................................................................................................................80
3.2.3. Giải pháp tư pháp............................................................................................................................82
3.2.4. Một số giải pháp khác..................................................................................................................83
Kết luận chƣơng 3..........................................................................................................................................86
KẾT LUẬN.............................................................................................................................................................87
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................89

7. DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ
Số hiệu bảng,
Tên bảng, sơ đồ Trang
sơ đồ
Sơ đồ 2.1: Về hệ thống các cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm 39
Bảng 2.1:
Kết quả thống kê số lượng các giao dịch bảo đảm
40
được đăng ký từ năm 2005 đến năm 2011

8. MỞ ĐẦU
1. Tính cấpthiết của đề tài
Thực tế cho thấy, hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm đã góp phần công
khai, minh bạch các giao dịch bảo đảm và đối kháng với người thứ ba, tạo nguồn
dữ liệu thông tin quan trọng làm cơ sở tra cứu, xác minh khi quyết định chấp
nhận tài sản đảm bảo và quyết định ký kết giao dịch đảm bảo và cấp tín dụng cho
bên vay. Việc xác định thời điểm đăng ký giao dịch đảm bảo còn là căn cứ xác
định thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản. Với ý nghĩa này, đăng ký giao
dịch đảm bảo có thể được coi như lá chắn đảm bảo an toàn pháp lý chủ thể có
quyền yêu cầu trong các giao dịch dân sự (theo nghĩa rộng).
Theo quy định của BLDS 2005 hiện có 7 biện pháp bảo đảm thực hiện
nghĩa vụ dân sự bao gồm: Cầm cố tài sản; Thế chấp tài sản; Đặt cọc; Ký
cược; Ký quỹ; Bảo lãnh;Tín chấp. Trong đó, các biện pháp bảo đảm tiền vay
gồm: Cầm cố tài sản, thế chấp tài sản, bảo lãnh, tín chấp.
- Bảo đảm tiền vay bằng cầm cố tài sản
Theo quy định tại điều 326 BLDS 2005 quy định về cầm cố tài sản:
“Cầm cố tài sản là việc một bên (sau đây gọi là bên cầm cố) giao tài sản
thuộc quyền sở hữu của mình cho bên kia (sau đây gọi là bên nhận cầm cố)
để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự” [37, Điều 326]. Như vậy, khái niệm
về cầm cố tài sản đã thay đổi, biện pháp bảo đảm bằng cầm cố tài sản buộc
bên cầm cố phải giao tài sản cho bên nhận cầm cố. Và đây là tiêu chí để phân
biệt với thế chấp tài sản, chứ không căn cứ vào loại tài sản là động sản hoặc
bất động sản.
Tuy nhiên, nếu theo quy định tại điều 326 của BLDS 2005 không quy
định về tài sản dùng để cầm cố là động sản hay là bất động sản, thì được hiểu
cầm cố cả hai loại tài sản trên. Khi xem xét các quy định tại các luật chuyên
1

9. ngành, thì chỉ thấy có các quy định về thế chấp nhà ở tại Luật Nhà ở hoặc thế
chấp quyền sử dụng đất tại Luật đất đai, mà không có quy định nào về cầm cố
bất động sản cả.
Như vậy, mặc dù luật doanh nghiệp đã lấy tiêu chí việc chuyển giao tài
sản hay không để phân biệt giữa thế chấp và cầm cố tài sản. Nhưng thực tế,
tiêu chí này không được các luật chuyên ngành xem xét đến, mà vẫn mặc
nhiên cầm cố động sản và thế chấp bất động sản. Đây là sự không thống nhất,
chồng chéo giữa quy định của luật chung và luật chuyên ngành.
- Bảo đảm tiền vay bằng thếchấp tài sản
Cũng như việc ghi nhận biện pháp cầm cố tài sản, thì BLDS 1995 cũng
lần đầu ghi nhận biện pháp bảo đảm là thế chấp tài sản. Theo đó, tại điều 346
BLDS 1995 quy định: “Thếchấp tài sản là việc bên có nghĩa vụ dùng tài sản
là bất động sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ đối với
bên có quyền” [25, Điều 346].
Đến BLDS 2005 đưa ra khái niệm khác: “Thế chấp tài sản là việc một
bên (sau đây gọi là bên thế chấp) dùngtài sản thuộc sở hữu của mình để bảo
đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên kia (sau đây gọi là bên nhận thế
chấp) và không chuyển giao tài sản đó cho bên nhận thế chấp” [37, Điều
342]. BLDS 2005 cho phép người thế chấp bằng tài sản là động sản hoặc bất
động sản và việc thế chấp không phải chuyển giao tài sản cho bên nhận thế
chấp, bên thế chấp vẫn sử dụng và quản lý tài sản trong thời gian thế chấp.
- Bảo đảm tiền vay bằng bảolãnh
Theo quy định tại BLDS năm 2005 có sự khác biệt so với BLDS năm
1995, đó là chỉ còn một loại bảo lãnh duy nhất không kèm theo tài sản cầm
cố, thế chấp. Tức là sẽ không còn giao dịch bảo lãnh bằng hàng hoá, tài sản,
nhà ở, quyền sử dụng đất.
2

10. Tuy nhiên, theo Điều 361 của BLDS năm 2005:
Bảo lãnh là việc người thứ ba (sau đây gọi là bên bảo lãnh) cam kết với
bên có quyền (sau đây gọi là bên nhận bảo lãnh) sẽ thực hiện nghĩa vụ thay
cho bên có nghĩa vụ (sau đây gọi là bên được bảo lãnh), nếu khi đến thời hạn
mà bên được bảo lãnh không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ.
Các bên cũng có thể thoả thuận về việc bên bảo lãnh chỉ phải thực hiện nghĩa
vụ khi bên được bảo lãnh không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình.
Theo quy định của Luật Đất đai năm 2003 lại quy định “bảo lãnh bằng
quyền sử dụng đất”. Mà thực tế hiện nay, trong hoạt động cho vay của các
ngân hàng, việc bên thứ ba bảo lãnh – cầm cố bằng tài sản của mình hoặc bảo
lãnh – thế chấp bằng tài sản. Khi giải thích về bảo lãnh, có ý kiến cho rằng:
“bảo lãnh là biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự, trong đó người
thứ ba dùng tàisản thuộc quyền sở hữu để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự
của ngườikhác chứ không phảilà bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của chính chủ
sở hữu tài sản như các chế định bảo đảm khác”. Như vậy, những quy định
của BLDS 2005 được hiểu không khác gì so với các quy định của BLDS 1995
khi quy định không có việc cầm cố, thế chấp tài sản của người thứ ba để đảm
bảo thực hiện nghĩa vụ dân sự. Sự không rõ ràng như vậy, đã dẫn đến một
thực tế khi Tòa án nhân dân xét xử các tranh chấp liên quan đến các biện pháp
bảo đảm có nhận định khác nhau. Trường hợp Bản án số 26/2011/KT-ST
ngày 05-8-2011 của tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi đã tuyên vô hiệu hợp
đồng thế chấp tài sản của bên thứ ba với ngân hàng TMCP Quân Đội, vì cho
rằng đó phải là hợp đồng bảo lãnh chứ không phải là hợp đồng thế chấp tài
sản của bên thứ ba. Vì thế, cần phải phân biệt khái niệm giữa bảo lãnh và thế
chấp tài sản của bên thứ ba một các rõ ràng, tránh sự áp dụng pháp luật khác
nhau.
3

11. - Bảo đảm tiền vay bằng tín chấp
Đây là biện pháp bảo đảm mới xuất hiện trong BLDS 2005, thể hiện sự
quan tâm, giúp đỡ của nhà nước đến đối tượng đặc biệt là các hộ gia đình
nghèo để phát triển kinh tế hộ gia đình. Theo quy định tại điều 372 BLDS
2005 “Tổ chức chính trị - xã hội tại cơ sở có thể bảo đảm bằng tín chấp cho
cá nhân, hộgia đình nghèovay một khoản tiền tại ngân hànghoặctổ chức tín
dụng khác để sản xuất, kinh doanh, làm dịch vụ theo quy định của Chính
phủ” [37, Điều 372]. Xung quan biện pháp bảo đảm này, còn nhiều ý kiến
cho rằng, biện pháp tín chấp không nên đưa vào các biện pháp bảo đảm thực
hiện nghĩa vụ trong bộ luật dân sự. Cho đến nay, vẫn chưa có hướng dẫn nào
liên quan đến hoạt động tín chấp, trong trường hợp nếu hộ gia đình nghèo vay
tiền, nhưng đến hạn trả nợ không thể thực hiện nghĩa vụ trả nợ đó, thì bên đã
bảo đảm bằng tín chấp có nghĩa vụ, trách nhiệm như thế nào. Vì thế trong
thực tế các tổ chức tín dụng thường rất hiếm khi cho vay, trừ khi buộc phải
thực hiện.
Khi nhận xét về quy định này, có học giả cho rằng: Thực chất thì trách
nhiệm về tài sản của biện pháp bảo đảm này hoàn toàn bằng không. Đó chỉ là
một thứ bảo đảm “ảo”, như một thứ “thuốc” giả, không màu sắc, không mùi
vị và hoàn toàn vô tác dụng trong chế định giao dịch bảo đảm. Giao dịch tín
chấp này không thuộc về quan hệ tài sản, cũng chẳng phải là quan hệ nhân
thân phi tài sản. Vì vậy, đề nghị cần loại bỏ khỏi BLDS biện pháp bảo đảm
“tín chấp” để bảo đảm sự hợp lý, chuẩn mực của BLDS [28].
Theo quy định tại Bộ luật dân sự mới được thông qua ngày 24/11/2015
(Sau đây gọi là BLDS 2015) có 9 biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ bao
gồm: 1. Cầm cố tài sản; 2. Thế chấp tài sản; 3. Đặt cọc; 4. Ký cược; 5. Ký
quỹ; 6. Bảolưu quyền sở hữu; 7. Bảo lãnh; 8. Tín chấp; 9. Cầm giữ tài sản.
Như vậy, BLDS 2015 vẫn giữ nguyên 7 biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa
4

12. vụ cũ và quy định thêm hai hình thức bảo lãnh thực hiện nghĩa vụ dân sự mới
là bảo lưu quyền sở hữu và cầm giữ tài sản. Cả hai biện pháp mới này đều
không thuộc trường hợp bảo đảm bằng tiền vay.
Trong những năm gần đây, pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm
ngày càng được quan tâm xây dựng và hoàn thiện. Cụ thể, năm 2000 Chính
Phủ ban hành Nghị định số 08/2000/NĐ-CP ngày 10/3/2000 về đăng ký giao
dịch bảo đảm. Đến năm 2003, quy định về giao dịch đảm bảo được khẳng
định trong Luật Đất đai, tiếp đến là Bộ luật dân sự năm 2005, Luật Nhà ở, Bộ
luật Hàng hải, Luật Hàng không dân dụng. Tiếp đến là Nghị định số
163/2006/NĐ-CP ngày 29/11/2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm. Năm
2007, tại Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khoá X đã ban
hành Nghị quyết số 17-NQ/TW ngày 01/8/2007, theo đó xác định mục tiêu:
Đẩy mạnh cải cách hành chính nhằm tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; xây dựng một nền hành chính dân chủ,
trong sạch, vững mạnh, từng bước hiện đại; đội ngũ cán bộ, công chức có đủ
phẩm chất và năng lực; hệ thống các cơ quan nhà nước hoạt động có hiệu lực,
hiệu quả, phù hợp với thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
và hội nhập kinh tế quốc tế; đáp ứng tốt yêu cầu phát triển nhanh và bền vững
của đất nước. Không nằm ngoài mục tiêu này, đăng ký giao dịch đảm bảo là
một trong những loại dịch vụ hành chính công cần được cải cách để đáp ứng
quá trình hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng.
Thể chế hoá đường lối của Đảng và Nhà nước, năm 2008, Quốc hội đã
xây dựng chương trình xây dựng Luật, Pháp lệnh, trong đó có dự án Luật
Đăng ký giao dịch bảo đảm. Trong quá trình xây dựng luật, ngày 10/12/2010,
Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 52/NQ-CP về việc đơn giản hoá thủ tục
hành chính thuộc phạm vi chức năng quản lý của Bộ Tư pháp, trong đó nhóm
thủ tục về đăng ký giao dịch bảo đảm được đặt ở vị trí trang nhất. Trong quá
5

13. trình xây dựng luật, Chính phủ luôn chủ động hoàn thiện pháp luật về giao
dịch đảm bảo, cụ thể như thông tư số 5/2011/TT-BTP ngày 06 tháng 02 năm
2011 và thông tư số 08 ngày 26/02/2014 sửa đổi, bổ sung một số vấn đề về
đăng ký, cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm…
Tuy nhiên, pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm vẫn còn nhiều bất
cập, trùng lặp, mâu thuẫn. Đồng thời quy trình đăng ký giao dịch bảo đảm còn
thiếu sự thống nhất và chưa thực sự đơn giản, nhanh chóng và thuận tiện. Đặc
biệt là ở vùng nông thôn. Để góp phần đáp ứng yêu cầu thực tiễn về đăng ký
giao dịch đảm bảo và để khắc phục những khiếm khuyết của pháp luật Việt
Nam về vấn đề này, học viên lựa chọn đề tài “Đăng ký giao dịch bảo đảm
tiền vay theo pháp luật Việt Nam” làm luận văn cao học luật của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Đến nay, có nhiều các công trình nghiên cứu của các tác giả về giao
dịch bảo đảm và đăng ký giao dịch bảo đảm. Có thể kể đến một số công trình
cụ thể như:
Tác giả Nguyễn Văn Mạnh, “Một số vấn đề về giao dịch bảo đảm theo
pháp luật hiện hành” tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 99 tháng 6/2007. Tác
giả phân tích các quy định tại Bộ luật dân sự 1995 và Bộ luật dân sự 2005 để
nhận định rằng một số vấn đề về tài sản bảo đảm, đăng ký giao dịch bảo đảm,
thứ tự ưu tiên thanh toán và phương thức xử lý tài sản bảo đảm chưa được quy
định thống nhất, hợp lý. Qua đó, tác giả đề xuất các quy định về giao dịch bảo
đảm nói riêng cần có sự thống nhất, ổn định, phản ánh đúng tính chất quan hệ
dân sự trong nền kinh tế thị trường. Tuy nhiên, tác giả chưa đưa ra các đề xuất
cụ thể cho các vấn đề trên.
Tác giả Nguyễn Văn Phương có bài “Đăng ký giao dịch bảo đảm: Rủi
ro từ thực tế và bất cập của pháp luật” trên tạp chí ngân hàng số 8/2009. Tác
giả đã đề cập đến những vấn đề thực trạng về quy định thiếu nhất quán, đồng
6

14. bộ về công chứng, chứng thực hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất và/hoặc
tài sản gắn liền với đất; việc đăng ký giao dịch bảo đảm không tập trung và
thiếu thông tin liên kết do việc đăng ký giao dịch bảo đảm được thực hiện ở
nhiều cơ quan khác nhau, tùy thuộc vào loại tài sản thế chấp, cầm cố; quy
định còn bỏ ngỏ về bên giữ bản chính giấy chứng nhận sở hữu tài sản thế
chấp, cầm cố là phương tiện vận tải…
Chuyên đề “Bình luận về những bất cập của pháp luật giao dịch bảo
đảm” của tác giả Trương Thanh Đức tại Hội thảo Khoa học cấp Bộ về Nhận
diện khía cạnh pháp lý của vật quyền bảo đảm và một số kiến nghị xây dựng,
hoàn thiện Bộ luật Dân sự Việt Nam, ngày 27/6/2013. Tác giả đã đưa ra
những bất cập của pháp luật hiện hành trong thực tiễn, khó khăn, nguyên nhân
và đề xuất những giải pháp, như: cầm cố thẻ tiết kiệm ngân hàng, thế chấp
hàng hóa luân chuyển, thế chấp xe ô tô hoặc phương tiễn vận tải khác, thế
chấp nhà hoặc quyền sử dụng đất…..
Luận án tiến sĩ của tác giả Vũ Thế Hoài về “Pháp luật về hoạt động đăng
ký, cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm trong lĩnh vực tín dụng ngân hàng ở
Việt Nam” tại Viện Hàn Lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Luận án đưa ra những
luận cứ làm căn cứ đề xuất các quan điểm, yêu cầu và giải pháp hoàn thiện pháp
luật về hoạt động đăng ký, cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm trong lĩnh
vực tín dụng ngân hàng ở Việt Nam trong thời gian tới.
Tác giả Lưu Thị Lan Hương với đề tài “Vấn đề giao dịch bảo đảm
bằng tàu bay trong pháp luật quốc tế hiện đại”, Luận văn thạc sĩ khoa Luật-
Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2012. Luận văn tìm hiểu khái lược về quy
định của pháp luật về giao dịch bảo đảm bằng tàu bay và thực trạng pháp luật
Việt Nam về giao dịch bảo đảm bằng tàu bay.
Hay như tác giả Nguyễn Trí Đức với luận văn thạc sĩ luật tại Đại học
Luật Hà Nội về “Hoàn thiện pháp luậtvề giao dịch bảođảm trong hoạt động
7

15. của ngân hàngthương mại Việt Nam”. Đề tài đưa ra thực trạng áp dụng pháp
luật về các biện pháp bảo đảm tiền vay, đồng thời đưa ra các yêu cầu và kiến
nghị pháp luật về giao dịch bảo đảm trong hoạt động của ngân hàng thương
mại Việt Nam ở Việt Nam hiện nay.
Bên cạnh đó còn có rất nhiều bài viết, công trình nghiên cứu khác của
các tác giả đề cập đến các biện pháp bảo đảm như tác giả Nguyễn Ngọc Điện,
“Hoàn thiện các quy định về xử lý tài sản thế chấp” trên Tạp chí nghiên cứu
lập pháp điện tử. Tuy nhiên, các công trình nói trên chỉ nghiên cứu chung về
giao dịch đảm bảo, điều kiện có hiệu lực của giao dịch đảm bảo, rủi ro... mà
chưa nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện và đầy đủ cơ sở lý luận và thực
tiễn về đăng ký giao dịch đảm bảo tiền vay. Kế thừa những công trình nghiên
cứu về giao dịch bảo đảm đã được công bố của giới khoa học pháp lý trong
nước, tác giả quyết tâm nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận về đăng ký
giao dịch đảm bảo tiền vay theo pháp luật Việt Nam.
3. Đốitƣợng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu tổng quát lý luận về đăng ký giao dịch đảm bảo;
phân tích thực trạng pháp luật Việt Nam hiện nay về vấn đề này và kiến nghị
các định hướng và giải pháp hoàn thiện chế định này ở Việt Nam.
Với đề tài nghiên cứu đã chọn, tác giả giới hạn phạm vi nghiên cứu tập
trung giải quyết vấn đề pháp lý cơ bản về việc đăng ký giao dịch đảm bảo tiền
vay, mà bên cho vay và nhận đảm bảo (nhận thế chấp, cầm cố, bảo lãnh) phải
là các tổ chức tín dụng.Về bản chất, giới hạn theo chủ thể của giao dịch không
có khác biệt lớn. Tuy nhiên, hiện tại giao dịch đảm bảo với Ngân hàng là phổ
biến, nhưng việc giới hạn nhằm mục đích đảm bảo sự phù hợp giữa tiên đề tài
và nội dung nghiên cứu.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đíchnghiên cứu của đề tài nhằm làm rõ những vấn đề lí luận về
8

16. đăng ký giao dịch đảm bảo; Làm rõ thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng
pháp luật về đăng ký giao dịch đảm bảo tiền vay; Làm rõ những hạn chế, bất
cập và nguyên nhân của chúng để làm cơ sở đề xuất một số giải pháp và kiến
nghị hoàn thiện.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu của Luận văn được xây dựng trên cơ sở
phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch
sử và đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Các phương pháp mà luận văn sử dụng bao gồm: phương pháp phân
tích quy phạm, phân tích vụ việc, và phân tích lịch sử; phương pháp tổng hợp,
thông kê, tập hợp các thông tin, số liệu và vụ việc; phương pháp điển hình
hoá, mô hình hóa các quan hệ xã hội; phương pháp hệ thống hóa các quy
phạm pháp luật; phương pháp so sánh pháp luật; và phương pháp đánh giá
thực trạng pháp luật.
Với phương pháp phân tích quy phạm, luận văn đã phân tích quy định
của pháp luật hiện hành về chấm dứt doanh nghiệp, qua đó chỉ ra các khiếm
khuyết, bất cập
Khi phân tích vụ việc, luận văn đã chỉ ra khiếm khuyết trong thực tiễn
áp dụng pháp luật.
Phương pháp tổng hợp được sử dụng kết hợp với phương pháp phân
tích. Cụ thể, từ những kết quả nghiên cứu bằng phân tích, Luận văn sử dụng
phương pháp tổng hợp kết hợp chúng lại với nhau để có được sự nhận thức về
vấn đề nghiên cứu một cách đầy đủ, hoàn chỉnh. Kết quả tổng hợp được thể
hiện chủ yếu bằng các kết luận, kiến nghị hoàn thiện pháp luật Doanh nghiệp.
Phương pháp so sánh được sử dụng khi so sánh với pháp luật nước
ngoài để chỉ ra ưu nhược điểm, sự tiến bộ hay lạc hậu… hoặc so sánh giữa
pháp luật hiện hành với các văn bản đã hết hiệu lực để chỉ ra sự thay đổi tích
cực hay tụt hậu…
9

17. 6. Bố cục của Luận văn
Ngoài phần mở đầu, nội dung của Luận văn được bố cục như sau:
Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về đăng ký giao dịch bảo
đảm và pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay
Chương 2:Thực trạng pháp luật Việt Nam về đăng ký giao dịch bảo
đảm tiền vay
Chương 3: Định hướng và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về đăng ký
giao dịch bảo đảm tiền vay
10

18. Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN
VỀ ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM TIỀN VAY
1.1. Một số khái niệm trong đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay
1.1.1. Khái niệm giaodịchbảođảm
Trong các giao dịch dân sự, chủ thể có quyền luôn quan tâm đến khả
năng thực hiện nghĩa vụ dân sự của chủ thể có nghĩa vụ. Do đó, các quy định
giao dịch bảo đảm hay biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự ra đời
trước hết là nhằm hướng đến mục tiêu bảo vệ chủ thể có quyền trong quan hệ
giao dịch dân sự.
Ở Việt Nam, khái niệm giao dịch bảo đảm được nhìn nhận chủ yếu dưới
giác độ là biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong quan hệ hợp đồng.
Trước khi BLDS ra đời khái niệm về giao dịch bảo đảm lần đầu tiên
được biết đến dưới góc độ là đối tượng của hoạt động đăng ký nhằm mục đích
công khai hoá các nội dung liên quan đến giao dịch bảo đảm như Bên chủ thể
quyền (giao dịch) cũng như các quyền (giao dịch) tồn tại từ trước đối với tài
sản bảo đảm theo đơn đề nghị của người yêu cầu.
Với sự ra đời của BLDS 1995, các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa
vụ đã được quy định đầy đủ hơn, bao gồm các quy định chung về các biện pháp
bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự và các quy định cụ thể về từng biện pháp như
cầm cố, thế chấp, đặt cọc, ký cược, ký quỹ, bảo lãnh, phạt vi phạm. Tuy nhiên,
một số quy định trong Pháp lệnh hợp đồng kinh tế về các biện pháp bảo đảm
thực hiện nghĩa vụ dân sự có hiệu lực thi hành song song với BLDS 1995 đã làm
cho tình trạng cùng tồn tại các quy định về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong
pháp luật dân sự và pháp luật kinh tế có nhiều quan điểm và nội dung pháp lý
không thống nhất. Bên cạnh đó, trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, để thi hành
các quy định của BLDS về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong
11

19. quan hệ tín dụng, Ngân hàng nhà nước đã ban hành một số văn bản quy phạm
pháp luật điều chỉnh riêng về lĩnh vực này.
BLDS 2005 đưa ra khái niệm “giao dịch bảo đảm” một cách bao quát hơn,
theo đó “giao dịch bảo đảm là giao dịch dân sự do các bên thoả thuận hoặc
pháp luật quy định về việc thực hiện biện pháp bảo đảm được quy định tại
Khoản 1 Điều 318 của Bộ luật này” [37, Điều 323, Khoản 1]. Các biện pháp bảo
đảm đó là: cầm cố, thế chấp, bảo lãnh, đặt cọc, ký cược, ký quỹ, tín chấp.
Trong giao dịch bảo đảm, bên bảo đảm dùng tài sản của mình để bảo
đảm một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ dân sự đối với bên có quyền. Trong đó,
bên bảo đảm là bên có nghĩa vụ hoặc người thứ ba cam kết bảo đảm thực hiện
nghĩa vụ dân sự, bao gồm bên cầm cố, bên thế chấp, bên đặt cọc, bênký cược,
bên ký quỹ, bên bảo lãnh và tổ chức chính trị - xã hội tại cơ sở trong trường
hợp tín chấp. Còn bên nhận bảo đảm là bên có quyền trong quan hệ dân sự mà
việc thực hiện quyền đó được bảo đảm bằng một hoặc nhiều giao dịch bảo
đảm, bao gồm bên nhận cầm cố, bên nhận thế chấp, bên nhận đặt cọc, bên
nhận ký cược, bên nhận bảo lãnh, tổ chức tín dụng trong trường hợp tín chấp
và bên có quyền được ngân hàng thanh toán, bồi thường thiệt hại trong trường
hợp ký quỹ.
Như vậy, giao dịch bảo đảm là các giao dịch được xác lập nhằm tạo ra
những “phương thức bảo đảm” cho việc thực hiện nghĩa vụ dân sự phát sinh
từ các giao dịch dân sự như hợp đồng tín dụng và từ các căn cứ pháp lý khác
như trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Từ những phân tích nêu trên có thể hiểu: Giao dịch bảo đảm là sự thoả
thuận giữa bên bảođảm và bên nhận bảođảm, theo đó bên bảo đảm dùng tài
sản của mình (tài sản bảo đảm) để đảm bảocho việc thực hiện nghĩa vụ trong
giao dịch dân sự. Trường hợp bên có nghĩa vụ không thực hiện hoặc thực
hiện không đúng thoả thuận, thì bên nhận bảo đảm có quyền xử lý tài sản bảo
đảm để bảo đảm việc thực hiện nghĩa vụ.
12

20. 1.1.2. Khái niệm giaodịchbảođảm tiền vay
Theo Nghị định 178/1999/NĐ-CP của Chính phủ về bảo đảm tiền vay
của các Tổ chức tín dụng đã đưa ra khái niệm về bảo đảm tiền vay: “Bảo đảm
tiền vay là việc tổ chức tín dụng áp dụngcác biện pháp nhằm phòng ngừa rủi
ro, tạo cơ sở kinh tế và pháp lý để thu hồi được các khoản nợ đã cho khách
hàng vay” [14, Điều 2, Khoản 1].
Đến Nghị định 163/2006/NĐ-CP về giao dịch bảo đảm được ban hành
để thay thế Nghị định 178/1999/NĐ-CP để thống nhất các giao dịch bảo đảm
nói chung với bảo đảm tiền vay của các tổ chức tín dụng. Nghị định 163 được
ban hành sau khi BLDS 2005 có hiệu lực, nhằm cụ thể hóa điều 318 của
BLDS 2005 quy định các biện pháp đảm bảo nghĩa vụ dân sự.
Điều 318. Biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự
1. Các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự bao gồm: a)
Cầm cố tài sản; b) Thế chấp tài sản; c) Đặt cọc; d) Ký cược; đ) Ký
quỹ; e) Bảo lãnh; g) Tín chấp [37, Điều 318].
Tuy nhiên, tại Nghị định 163 không có quy định nào nêu lên định nghĩa
về giao dịch bảo đảm hoặc giao dịch bảo đảm tiền vay mà chỉ liệt kê các biện
pháp bảo đảm như tại điều 318 BLDS 2005. Đây cũng là đặc thù một số quy
định trong pháp luật ở Việt Nam chỉ mang tính liệt kê, chứ không đưa ra định
nghĩa cụ thể.
Căn cứ vào khái niệm của giao dịch bảo đảm và tiếp cập theo chức
năng của các giao dịch bảo đảm tiền vay, chúng ta có thể định nghĩa giao dịch
bảo đảm tiền vay như sau: “Giaodịch bảo đảm tiền vay là sự thỏa thuận giữa
các bên, theo đó, bên cho vay nhận bảo đảm bằng quyền đối với tài sản của
bên vay hoặc bên thứ ba nhằm đảm bảo cho nghĩa vụ trả nợ trong một thời
gian nhất định trong tương lai”.
Như vậy, giao dịch bảo đảm tiền vay có thể được xác lập giữa bên cho
13

21. vay với bên vay hoặc với một bên thứ ba nhằm đảm bảo cho nghĩa vụ trả nợ
cho bên vay khi đến hạn trả nợ theo thỏa thuận.
1.1.3. Khái niệm tài sản bảo đảm tiền vay
“Tài sản” theo ý nghĩa pháp lý được thể hiện dưới các dạng là: “Tàisản
bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản” [37, Điều 163]. Bên
cạnh đó, các quyền tài sản cũng có thể là tài sản đảm bảo tiền vay.
Các quyền tài sản thuộc sở hữu của bên bảo đảm bao gồm
quyền tài sản phát sinh từ quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp,
quyền đối với giống cây trồng, quyền đòi nợ, quyền được nhận số
tiền bảo hiểm đối với vật bảo đảm, quyền tài sản đối với phần vốn
góp trong doanh nghiệp, quyền tài sản phát sinh từ hợp đồng và các
quyền tài sản khác thuộc sở hữu của bên bảo đảm đều được dùng để
bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự. Quyền sử dụng đất được dùng
để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự theo quy định của Bộ luật
này và pháp luật về đất đai. Quyền khai thác tài nguyên thiên nhiên
được dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự theo quy định của
Bộ luật này và pháp luật về tài nguyên [37, Điều 322].
Nghị định 163/2006/NĐ-CP về giao dịch bảo đảm đưa ra khái niệm về
tài sản bảo đảm: “Tài sản bảo đảm là tài sản mà bên bảo đảm dùng để bảo
đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên nhận bảo đảm” [16, Điều 3].
Tài sản bảo đảm do các bên thoả thuận và thuộc sở hữu của bên có
nghĩa vụ hoặc thuộc sở hữu của người thứ ba mà người này cam kết dùng tài
sản đó để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ đối với bên có
quyền. Tài sản bảo đảm có thể là tài sản hiện có, tài sản hình thành trong
tương lai và được phép giao dịch [16, Điều 4].
Điều kiện của tài sản được dùng để đảm bảo là cho việc thực hiện nghĩa
vụ phải thỏa mãn“vật bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự phải thuộc sở hữu
của bên bảo đảm và được phép giao dịch” [37].
14

22. Theo quy định trên, “tài sản đảm bảo phải thuộc sở hữu của bên bảo
đảm” có điểm mâu thuẫn nội tại với quy định “tài sản hình thành trong tương
lai”. Bởi thời điểm xác lập giao dịch bảo đảm, thì tài sản này vẫn chưa hoàn
toàn thuộc sở hữu của bên bảo đảm.
Như vậy, tài sản bảo đảm tiền vay là tài sản thuộc sở hữu của bên bảo
đảm hoặc tài sản hình thành trong tương lai được bên bảo đảm dùng để bảo
đảm thực hiện nghĩa vụ trả nợ đối với bên nhận bảo đảm.
1.1.4. Khái niệm đăngkýgiaodịch bảo đảm tiền vay
Đăng ký giao dịch bảo đảm là một trong những cơ chế điều tiết việc
bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, với mục tiêu công bố công khai quyền của bên
nhận bảo đảm đối với tài sản bảo đảm. Qua đó, các cá nhân, tổ chức có nguồn
thông tin để tìm hiểu trước khi xem xét, quyết định giao kết hợp đồng, cho
vay vốn. Với vai trò bảo vệ nhà đầu tư, tăng cường khả năng tiếp cận các
nguồn vốn trong hoạt động tín dụng, thương mại, đăng ký giao dịch bảo đảm
còn làm căn cứ để xác định chính xác thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài
sản bảo đảm trong trường hợp một tài sản được bảo đảm để thực hiện cho
nhiều nghĩa vụ theo thứ tự thời gian công khai hóa, nó tồn tại như một yếu tố
tự nhiên trong nền kinh tế thị trường.
Mặt khác, đăng ký giao dịch bảo đảm là việc nhà nước (hoặc các chủ
thế khác do Nhà nước ủy quyền) công nhận một tình trạng đã được bảo đảm
cho một nghĩa vụ hoặc nhiều nghĩa vụ dân sự nhất định. Giá trị pháp lý thực
sự của hành vi đăng ký giao dịch bảo đảm không phải ở chỗ nó nhằm chứng
minh sự tồn tại trên thực tế cũng như về mặt pháp lý của giao dịch bảo đảm đã
đăng ký, mà chính là ở chỗ nó thừa nhận một tài sản đã được chủ sở hữu đem
bảo đảm cho việc thực hiện một hay nhiều nghĩa vụ dân sự của chính họ hoặc
người khác đối với bên có quyền. Hành vi này sẽ là sự kiện pháp lý để làm
phát sinh quyền được ưu tiên thanh toán của bên nhận bảo đảm trong
15

23. giao dịch bảo đảm đã đăng ký, so với bên nhận bảo đảm khác trong các giao
dịch bảo đảm chưa được đăng ký. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc coi hành
vi đăng ký giao dịch bảo đảm là sự kiện pháp lý để “đánh dấu” thứ tự hình
thành các giao dịch bảo đảm đã được xác lập đối với một tài sản và từ đó xác
định thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm đối với các chủ nợ có
bảo đảm bằng một tài sản. Từ đó có thể nhận thấy, chứng từ chứng nhận đăng
ký giao dịch bảo đảm là một trong những yếu tố quan trọng để Tòa án giải
quyết các tranh chấp.
Tại Việt Nam, xuất phát từ thực tiễn kinh tế - xã hội trong hơn hai thập
kỷ vừa qua, vấn đề xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý về đăng ký giao
dịch bảo đảm đã và đang được thực hiện có ý nghĩa quan trọng góp phần tạo
lập đồng bộ các yếu tố thị trường, thực hiện những cải cách về chính sách và
thể chế nhằm phát huy tối đa mọi nguồn lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội,
tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Mặc dù đã có những phát triển đáng kể trong vài năm trở lại đây, song cho
đến thời điểm hiện nay, trong khoa học pháp lý Việt Nam vẫn chưa có một
khái niệm chính thức về đăng ký giao dịch bảo đảm.
Tuy nhiên, theo quy định tại Nghị định số 83/2010/NĐ-CP về Đăng ký
giao dịch bảo đảm thì: “Đăng ký giao dịch bảo đảm là việc cơ quan đăng ký
giao dịch bảođảm ghi vào Sổ đăng ký giao dịch bảo đảm hoặc nhập vào Cơ
sở dữ liệu về giao dịch bảo đảm việc bên bảo đảm dung tài sản để bảo đảm
thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên nhận bảo đảm” [20, Điều 2]. Đăng ký
giao dịch bảo đảm là việc một trong các bên tham gia quan hệ bảo đảm tiến
hành đăng ký giao dịch bảo đảm bằng tài sản tại cơ quan nhà nước có thẩm
quyền, tránh việc chuyển dịch chủ sở hữu của tài sản trong thời gian đăng ký.
Đăng ký giao dịch bảo đảm là thủ tục pháp lý được thực hiện theo quy
định của pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm nhằm công khai hoá tình
16

24. trạng pháp lý của tài sản bảo đảm và là một trong những cách thức làm phát
sinh hiệu lực pháp lý đối với người thứ ba. Việc đăng ký là điều kiện để giao
dịch bảo đảm có hiệu lực chỉ trong trường hợp pháp luật có quy định. Thông
tin về giao dịch bảo đảm được cơ quan đăng ký có thẩm quyền cung cấp là
chứng cứ chứng minh quyền, lợi ích hợp pháp của bên nhận bảo đảm đối với
tài sản bảo đảm và là căn cứ để xác định thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài
sản bảo đảm, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác [27, tr.15].
1.2. Đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay
1.2.1. Đặcđiểm chung của đăng kýgiaodịch bảođảm tiền vay
Với mục đích làm minh bạch hoá thông tin về giao dịch bảo đảm, tình
trạng pháp lý của tài sản bảo đảm, hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm có
những đặc điểm pháp lý như sau:
Thứ nhất, đăngký giao dịch bảo đảm được thực hiện theo một trình tự,
thủ tục do pháp luật quy định. Tuy pháp luật hiện hành quy định khác nhau về
trình tự, thủ tục về đăng ký giao dịch bảo đảm bằng động sản và bất động sản,
nhưng mục tiêu chung của các quy định này vẫn là nhằm công khai hoá quyền
lợi của bên nhận bảo đảm đối với bên bảo đảm.
Thứ hai, đăng ký giao dịch bảođảm là hoạt động dịch vụ công của Nhà
nước. Hiện nay, ở các nước cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm nói chung và
đăng ký bất động sản nói riêng là cơ quan độc lập với cơ quan quản lý nhà
nước về giao dịch bảo đảm hoặc bất động sản. Đây là những cơ quan chuyên
môn không thực hiện chức năng quản lý nhà nước, hoạt động theo nguyên tắc
“lấy thu, bù chi”. Thẩm quyền đăng ký giao dịch bảo đảm được xác định theo
loại tài sản bảo đảm, theo địa giới hành chính – lãnh thổ hoặc theo địa vị pháp
lý của bên nhận bảo đảm (tổ chức hoặc cá nhân).
Tuỳ thuộc vào điều kiện kinh tế - chính trị - xã hội của đất nước, mỗi
quốc gia thiết lập một mô hình cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm phân tán
17

25. hoặc tập trung khác nhau. Các nước có hệ thống đăng ký bất động sản tập
trung và thống nhất từ trung ương xuống địa phương, như ở Nhật Bản là Sở
Pháp vụ, Hàn Quốc là Toà án, ở Việt Nam là Văn phòng đăng ký quyền sử
dụng đất cấp tỉnh, huyện thuộc Sở và Phòng Tài nguyên và môi trường,… Do
mục đích của đăng ký giao dịch bảo đảm là công khai hoá thông tin về tài sản
bảo đảm nên việc đăng ký mang tính dịch vụ công. Vì vậy, mọi tổ chức, cá
nhân khi có yêu cầu đều được cung cấp thông tin cũng như các quyền đã thiết
lập với tài sản bảo đảm.
Thứ ba, đăng ký giao dịch bảo đảm được thực hiện một cách bắt buộc
hoặc tự nguyện tuỳ theo quy định của pháp luật. Trong hệ thống pháp luật của
mỗi quốc gia đều quy định những trường hợp bắt buộc phải đăng ký giao dịch
bảo đảm hoặc đăng ký theo yêu cầu tự nguyện của một trong các bên tham gia
giao dịch bảo đảm.
Đăng ký bắt buộc là loại đăng ký mà pháp luật buộc một trong các bên
tham gia giao dịch bảo đảm phải đăng ký giao dịch đó tại cơ quan nhà nước có
thẩm quyền. Nhà nước chỉ thừa nhận giá trị pháp lý của giao dịch đó khi nó đã
được đăng ký tại cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm có thẩm quyền [25, tr. 7].
Đăng ký tự nguyện là loại đăng ký mà các bên trong quan hệ bảo đảm có
thể đăng ký hoặc không đăng ký giao dịch bảo đảm đó tại cơ quan đăng ký có
thẩm quyền của Nhà nước. Và việc đăng ký hay không đăng ký này không ảnh
hưởng đến hiệu lực pháp lý của giao dịch bảo đảm mà các bên đã thiết lập.
Thứ tư, thông tin về giao dịch bảo đảm được đăng ký phải được cung
cấp cho mọi tổ chức, cá nhân có nhu cầu tìm hiểu. Cung cấp thông tin là mục
tiêu quan trọng của tất cả các hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm trên thế
giới. Do vậy, thông tin về tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm đã đăng ký
tại các cơ quan có thẩm quyền đều được lưu giữ và cung cấp công khai cho
các tổ chức, cá nhân có yêu cầu. Trong bối cảnh hoạt động cho vay có bảo
18

26. đảm bằng tài sản của các tổ chức tín dụng ngày càng được mở rộng hơn về
hình thức và mức đó, việc công khai, minh bạch hoá thông tin về tình trạng
pháp lý của tài sản bảo đảm có ý nghĩa đặc biệt góp phần làm lành mạnh thị
trường tài chính – tiền tệ, ngăn ngừa các hành vi vi phạm pháp luật trong linh
vực này cũng như các tác động tiêu cực đối với sự phát triển, ổn định của môi
trường đầu tư của các quốc gia. Do vậy, pháp luật hiện hành của Việt Nam
cũng khẳng định quyền được tìm hiểu, cung cấp thông tin về giao dịch bảo
đảm như nhiều quốc gia khác trên thế giới.Việc này được cụ thể hoá tại Điều
41 của Nghị định số 83/2010/NĐ-CP.
1.2.2. Mụcđích của đăng ký giaodịchbảo đảm tiền vay
Mục đích của giao dịch đảm bảo tiền vay nhằm đảm bảo cho việc thực
hiện nghĩa vụ trả nợ của bên vay. Bảo đảm tiền vay có thể bằng tài sản hoặc
không bằng tài sản. Việc đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay chỉ đặt ra khi
bên vay hoặc người thứ ba dùng tài sản của mình để thực hiện nghĩa vụ trả nợ
khi bên vay không thực hiện hoặc thực hiện không đúng thỏa thuận với bên
vay. Mục đích đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay với cơ quan nhà nước có
thẩm quyền nhằm công khai thông tin đối với tài sản đã dùng làm đảm bảo.
Bên cạnh đó, đăng ký còn giúp xác định thứ tự ưu tiên thanh toán khi thanh lý
tài sản để trả nợ và là hoạt động bắt buộc của pháp luật.
Đăng ký giao dịch bảo đảm nhằm công khai thông tin đối với tài sản:
Việc đăng ký giao dịch bảo đảm đối với tài sản cụ thể của bên vay hoặc bên
thứ ba sẽ giúp các chủ thể khác khi có giao dịch liên quan đến tài sản đã đăng
ký. Nếu bên sở hữu lại dùng tài sản đã được đăng ký giao dịch bảo đảm để
thực hiện giao dịch khác, thì giao dịch đó có thể bị vô hiệu và các quyền lợi
với tài sản đó của bên đã nhận bảo đảm được pháp luật bảo đảm. Tuy nhiên,
bên cho vay không bao giờ muốn tình huống đó xảy ra, bởi việc tranh chấp
liên quan đến tài sản sẽ ảnh hưởng đến thời hạn thu hồi khoản nợ.
19

27. Đăng ký giao dịch bảo đảm nhằm xác định thứ tự ưu tiên thanh toán
khi xử lý tài sản để trả nợ: Việc đăng ký giao dịch bảo đảm là nhằm bảo vệ
quyền lợi của bên nhận bảo đảm trong việc xác định thứ tự ưu tiên thanh toán
giữa những người cùng nhận bảo đảm bằng một tài sản. Các giao dịch bảo
đảm đã đăng ký sẽ có giá trị đối với người thứ ba, kể từ thời điểm đăng ký
cho đến khi hết hiệu lực đăng ký được ghi trong Giấy chứng nhận đăng ký
giao dịch bảo đảm.
Nếu một tài sản dùng để bảo đảm cho nhiều nghĩa vụ dân sự, mà tất cả
các giao dịch bảo đảm đó được đăng ký, thì bên đăng ký giao dịch bảo đảm
trước, sẽ được quyền thanh toán trước. Số dư còn lại mới được thanh toán cho
các chủ nợ có đăng ký giao dịch bảo đảm sau. Ngược lại, nếu không còn dư,
thì sẽ là rủi ro của những chủ nợ có giao dịch bảo đảm đăng ký sau này.
Như vậy, việc đăng ký giao dịch bảo đảm không chỉ bảo đảm quyền lợi
của các bên tham gia hoạt động giao dịch bảo đảm mà còn là nghĩa vụ của các
bên tham gia giao dịch bảo đảm.
Đăng ký giao dịch đảm bảo là hoạt động bắtbuộc của pháp luật:
Trong các giao dịch bảo đảm, pháp luật bắt buộc các bên tham gia phải
đăng ký giao dịch tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Các trường hợp phải đăng ký bao gồm: a) Thế chấp quyền sử dụng đất;
b) Thế chấp quyền sử dụng rừng, quyền sở hữu rừng sản xuất là rừng trồng; c)
Thế chấp tàu bay, tàu biển; d) Thế chấp một tài sản để bảo đảm thực hiện nhiều
nghĩa vụ; đ) Các trường hợp khác, nếu pháp luật có quy định [16, Điều 12].
BLDS 2005 quy định “Việc đăng ký là điều kiện để giao dịch bảo đảm
có hiệu lực chỉ trong trường hợp pháp luật có quy định” [37, Điều 323]. Quy
định như trên vẫn chưa đủ rõ, chưa cụ thể để tạo ra một cách hiểu thống nhất,
chính xác. Trên thực tế, đăng ký giao dịch thế chấp tài sản là bất động sản khi
xảy ra tranh chấp, các Toà án phán quyết là những điều kiện bắt buộc có hiệu
lực của giao dịch thế chấp.
20

28. 1.2.3. Ý nghĩa của đăng kýgiaodịch bảo đảm tiền vay
Ở các nước trên thế giới, việc đăng ký giao dịch bảo đảm được thực
hiện như một biện pháp phòng ngừa các rủi ro pháp lý cho các bên trong quan
hệ bảo đảm nghĩa vụ, đặc biệt là nhằm bảo vệ một cách hiệu quả quyền, lợi
ích hợp pháp của bên nhận bảo đảm trong giao dịch bảo đảm cũng như quyền
lợi của người thứ ba.
Hiện nay ở nước ta, đã và đang xây dựng dự thảo Luật Đăng ký giao
dịch bảo đảm với mục tiêu thiết lập cơ chế minh bạch hoá tình trạng pháp lý
của tài sản, góp phần bảo vệ quyền dân sự chính đáng của mọi người dân và
tổ chức, đây là một dịch vụ hành chính công do Nhà nước cung cấp cho khách
hàng là tổ chức, cá nhân để giúp họ tự bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp
của chính mình trước các rủi ro pháp lý trong quá trình thiết lập các giao dịch
bảo đảm. Dịch vụ này không có tính chất của một hoạt động thương mại nên
không nhằm mục tiêu thu lợi nhuận mà Nhà nước chỉ thu một khoản lệ phí
vừa đủ để thực hiện tốt nhất dịch vụ này cho người sử dụng dịch vụ. Dự thảo
Luật đăng ký giao dịch bảo đảm hướng tới mục tiêu sao cho dịch vụ này trở
nên đơn giản nhất, chi phí ít nhất để khiến cho người dân có thể tiếp cận một
cách dễ dàng, thuận lợi đối với dịch vụ đăng ký cũng như tìm kiếm các thông
tin về những giao dịch bảo đảm đã được đăng ký.
Mặt khác, đăng ký giao dịch bảo đảm là việc Nhà nước công nhận một
tình trạng đã được bảo đảm cho một nghĩa vụ hoặc nhiều nghĩa vụ dân sự nhất
định. Đăng ký giao dịch bảo đảm là hoạt động thừa nhận một tài sản đã được
chủ sở hữu đem bảo đảm cho việc thực hiện một hay nhiều nghĩa vụ dân sự
của chính họ hoặc của người khác đối với bên có quyền. Hành vi này sẽ là sự
kiện pháp lý để làm phát sinh quyền được ưu tiên thanh toán của bên nhận
bảo đảm trong giao dịch bảo đảm đã đăng ký, so với bên nhận bảo đảm khác
trong các giao dịch bảo đảm chưa được đăng ký.
21

29. 1.2.4. Chủ thể của đăng kýgiaodịch bảo đảm tiền vay
Chủ thể tham gia quan hệ đăng ký giao dịch bảo đảm bao gồm: người
yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm và cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm.
1.2.4.1. Ngườiyêu cầu đăng ký giao dịch bảođảm
Nghị định số 83/2010/NĐ-CP quy định:
Người yêu cầu đăng ký là Bên bảo đảm, bên nhận bảo đảm
hoặc Tổ trưởng tổ quản lý, thanh lý tài sản của bên nhận bảo đảm là
doanh nghiệp, hợp tác xã bị lâm vào tình trạng phá sản hoặc người
được một trong các chủ thể này uỷ quyền. Trong trường hợp thay
đổi Bên bảo đảm, bên nhận bảo đảm, thì bên bảo đảm mới, bên
nhận bảo đảm mới cũng có thể là người yêu cầu đăng ký thay đổi
đó [20, Điều 5, Khoản 1].
Tuy nhiên, đối với một số giao dịch bảo đảm nhất định như Hợp đồng
thế chấp quyền sử dụng đất, pháp luật quy định cụ thể Bên thế chấp là bên có
nghĩa vị “làm thủ tục đăng ký việc thế chấp” (khoản 2 Điều 717 BLDS 2005)
và cơ quan đăng ký có thẩm quyền.
Căn cứ với quy định nêu trên, trong hoạt động cho vay của các ngân
hàng thương mại thì người yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm bao gồm: bên
bảo đảm, ngân hàng thương mại hoặc người thứ ba được các bên uỷ quyền
thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm. Theo đó, bên bảo đảm có thể là doanh
nghiệp, tổ chức, cá nhân đáp ứng đầy đủ điều kiện pháp luật về chủ thể vay
vốn, có nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng tín dụng/hợp đồng bảo lãnh đã ký kết
với Ngân hàng hoặc người thứ ba cam kết bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trả nợ
thay cho Bên bảo đảm theo thoả thuận trong các hợp đồng nêu trên. Còn ngân
hàng thương mại – bên nhận bảo đảm là tổ chức tín dụng được thành lập hợp
pháp, được thực hiện hoạt động cho vay theo đúng quy định của pháp luật
đồng thời là bên có quyền trong quan hệ tín dụng/bảo lãnh mà việc thực hiện
22

30. quyền này được bảo đảm bằng một hoặc nhiều giao dịch bảo đảm (như cầm
cố, thế chấp tài sản,…) của Bên bảo đảm.
1.2.4.2. Cơquan đăngký giao dịch bảođảm
Đăng ký giao dịch bảo đảm nói chung là một giải pháp kiểm soát từ
phía Nhà nước đối với các tài sản của các bên tham gia giao dịch. Theo đó
công tác đăng ký giao dịch bảo đảm được phân định cho các cơ quan nhà
nước có thẩm quyền đăng ký khác nhau.
Trên cơ sở tham khảo pháp luật các nước cho thấy, hiện nay trên thế
giới đã và đang tồn tại một số mô hình tổ chức hệ thống cơ quan đăng ký giao
dịch bảo đảm sau đây [46]:
Mô hình thứ nhất, hệ thống cơ quan đăng ký được tổ chức phân tán
không tập trung: Việc đăng ký sở hữu và đăng ký giao dịch bảo đảm đối với
mỗi loại tài sản được thực hiện tại một cơ quan đăng ký. Mô hình này tạo điều
kiện thuận lợi cho công tác quản lý nhà nước, còn mục tiêu đảm bảo cho các
giao dịch được thực hiện thuận lợi, minh bạch, công khai chưa được chú
trọng. Bên cạnh đó, mô hình mất nhiều thời gian, chi phí tốn kém, làm giảm
khả năng cạnh tranh trên thị trường.
Mô hình thứ hai: mô hình đăng ký tập trung đối với cầm cố động sản và
đăng ký thế chấp bất động sản ở những cơ quan đăng ký quyền sở hữu bất
động sản. Việc đăng ký thế chấp và đăng ký các lợi ích khác liên quan đến bất
động sản được thực hiện tại chính cơ quan đăng ký quyền sở hữu bất động sản
được tổ chức theo đơn vị hành chính lãnh thổ, còn việc cầm cố và các lợi ích
khác liên quan đến động sản thì được đăng ký tại duy nhất một cơ quan trung
ương với các chi nhánh đặt tại địa phương.
Mô hình thứ ba:hệ thống đăng ký tập trung, theo đó cả động sản và bất
động sản sẽ được đăng ký tại cùng một cơ quan và tách khỏi cơ quan đăng ký
quyền sở hữu. Theo mô hình này, việc cầm cố, thế chấp tài sản và các
23

31. lợi ích liên quan đến tài sản đều được đăng ký tại một cơ quan và độc lập với
cơ quan đăng ký quyền sở hữu. Đối với tài sản có đăng ký quyền sở hữu thì
khi đăng ký giao dịch bảo đảm sẽ có viện dẫn nơi đăng ký và số đăng ký
quyền sở hữu. Ưu điểm của mô hình này là giúp xác định chính xác thứ tự ưu
tiên thanh toán hơn so với hai mô hình trước đó, do toàn bộ tài sản đều được
đăng ký tại duy nhất một cơ quan.
Tại Việt Nam, do tính chất của đăng ký giao dịch bảo đảm bằng bất
động sản khác biệt về cơ bản so với đăng ký giao dịch bảo đảm bằng tàu bay,
tàu biển và các động sản khác nên các cơ quan có thẩm quyền đăng ký giao
dịch bảo đảm hiện nay đang được tổ chức theo mô hình không tập trung, phân
tán, bao gồm: Cục Hàng không Việt Nam, Cơ quan đăng ký tàu biển Việt
Nam, Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất và Trung tâm đăng ký giao dịch,
tài sản của Cục đăng ký quốc gia về giao dịch bảo đảm thuộc Bộ tư pháp.
1.2.5. Hiệu lựcpháp lý của đăng kýgiaodịch bảo đảm tiền vay
1.2.5.1. Hiệu lực pháp lý về mặt thời gian
Thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm có ý nghĩa quan trọng trong việc
xác định chủ thể được ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản bảo đảm. Theo Điều
13 của Nghị định số 08/2000/NĐ-CP về đăng ký giao dịch bảo đảm thì việc
đăng ký giao dịch bảo đảm có giá trị trong 05 năm kể từ ngày đăng ký, trừ
trường hợp các bên có yêu cầu xoá đăng ký trước thời hạn hoặc có yêu cầu
đăng ký gia hạn. Thời hạn của mỗi lần đăng ký gia hạn là năm năm. Tuy
nhiên Nghị định này đã được thay thế bởi Nghị định số 83/2010/NĐ-CP. Điều
6 của Nghị định số 83/2010/NĐ-CP quy định về thời hạn có hiệu lực của đăng
ký giao dịch bảo đảm. Theo đó, “việc đăng ký giao dịch bảo đảm có hiệu lực
kể từ thời điểm đăng ký theo quy định tại Điều 7 của Nghị định này đến thời
điểm xoá đăng ký theo đơn của người yêu cầu xoá đăng ký” [20, Điều 6]
Thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm được xác định như sau:
24

32. (i) Trong trường hợp tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất,
tài sản gắn liền với đất thì thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm là
thời điểm cơ quan đăng ký nhận hồ sơ đăng ký hợp lệ;
(ii) Trong trường hợp tài sản bảo đảm là tàu bay, tàu biển thì
thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm là thời điểm thông tin về giao
dịch bảo đảm được ghi vào Sổ đăng bạ tàu bay, Sổ đăng ký tàu biển
quốc gia Việt Nam;
(iii) Trong trường hợp tài sản bảo đảm là các tài sản khác
không thuộc các trường hợp quy định tại điểm a và điểm b khoản 1
Điều này thì thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm là thời điểm nội
dung của đơn yêu cầu đăng ký được nhập vào Cơ sở dữ liệu về giao
dịch bảo đảm [20, Điều 6, Khoản 1.
Ngoài ra có 3 trường hợp mà thời điểm đăng ký của giao dịch bảo đảm
được xác định khác là:
(i) Trường hợp đăng ký thay đổi do bổ sung tài sản bảo đảm
là quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất thì thời điểm đăng ký
giao dịch bảo đảm được xác định là thời điểm cơ quan đăng ký
nhận hồ sơ đăng ký thay đổi hợp lệ;
(ii) Trường hợp đăng ký thay đổi do bổ sung tài sản bảo đảm là
tàu bay, tàu biển thì thời điểm đăng ký giao dịch bảo đảm được xác
định là thời điểm nội dung đơn yêu cầu đăng ký thay đổi đó được ghi
vào Sổ đăng bạ tàu bay, Sổ đăng ký tàu biển quốc gia Việt Nam;
(iii) Trường hợp đăng ký thay đổi do sai sót về kê khai tài sản
bảo đảm hoặc tên của bên bảo đảm, số giấy tờ xác định tư cách
pháp lý của bên bảo đảm và thuộc thẩm quyền đăng ký của Trung
tâm Đăng ký giao dịch, tài sản của Cục Đăng ký quốc gia giao dịch
bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp thì thời điểm đăng ký được xác định là
25

33. thời điểm nội dung đơn yêu cầu đăng ký thay đổi đó được nhập vào
Cơ sở dữ liệu về giao dịch bảo đảm [20, Điều 6, Khoản 2].
Như vậy có thể thấy quy định tại Nghị định số 83/2010/NĐ-CP đã khắc
phục được những hạn chế của Nghị định số 08/2000/NĐ-CP về đăng ký giao
dịch bảo đảm, nhờ vậy các bên tham gia giao dịch sẽ chủ động thực hiện việc
xóa đăng ký mà không phải thực hiện thủ tục gia hạn đăng ký giao dịch bảo
đảm nhiều lần.
1.2.5.2. Giá trị pháp lý đối với ngườithứ ba
Theo quy định tại Khoản 3 Điều 323 BLDS 2005:
Trường hợp giao dịch bảo đảm được đăng ký theo quy định
của pháp luật thì giao dịch bảo đảm đó có giá trị pháp lý đối với
người thứ ba, kể từ thời điểm đăng ký và việc đăng ký là điều kiện
để giao dịch bảo đảm có hiệu lực chỉ trong trường hợp pháp luật có
quy định [37, Điều 323, Khoản 3].
Như vậy, về nguyên tắc, đăng ký giao dịch bảo đảm làm phát sinh hiệu
lực pháp lý đối với người thứ ba. Và “người thứ ba” ở đây được hiểu là bất kỳ
tổ chức, cá nhân nào khác ngoài các bên tham gia giao dịch bảo đảm bằng tài
sản. Theo đó, pháp luật hiện hành cũng quy định thời điểm đăng ký giao dịch
bảo đảm không bị thay đổi trong trường hợp thay đổi các bên tham gia giao
dịch bảo đảm, thay đổi hình thức của giao dịch bảo đảm,... Với ý nghĩa này,
pháp luật Việt Nam thừa nhận giá trị pháp lý của việc đăng ký giao dịch bảo
đảm ở những nội dung chủ yếu sau:
Một là, giao dịch bảo đảm được giao kết hợp pháp và có giá trị pháp lý
đối với người thứ ba (thông qua cơ chế đăng ký giao dịch bảo đảm) thì tài sản
bảo đảm trong các giao dịch sẽ không bị kê biên để thực hiện nghĩa vụ khác
của Bên bảo đảm, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác (Điều 4 Khoản 4
Nghị định số 163/2006/NĐ-CP) kể từ thời điểm đăng ký. Quy định này đòi
26

34. hỏi bên nhận bảo đảm cần có ý thức trong việc sử dụng cơ chế đăng ký trong
thời gian sớm nhất để bảo vệ quyền lợi của mình;
Hai là, xác định thứ tự ưu tiên thanh toán với các chủ nợ có bảo đảm
khác trong trường hợp xử lý tài sản bảo đảm để thanh toán nghĩa vụ. Nghĩa là
kể từ thời điểm đó, chủ nợ có bảo đảm sẽ có quyền lợi được pháp luật bảo vệ
nhằm đối kháng với các chủ nợ khác có liên quan đến tài sản bảo đảm. Chủ
thể nào đăng ký trước sẽ được ưu tiên thanh toán nợ trước khi xử lý tài sản
bảo đảm. Đơn yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm đã được đăng ký sẽ có giá
trị chứng cứ tại Toà án khi vụ việc cần phải đưa ra giải quyết tranh chấp. Và
thứ tự ưu tiên thanh toán được căn cứ vào thứ tự đăng ký giao dịch bảo đảm
(đối với trường hợp một tài sản được dùng để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa
vụ). Do vậy, để bảo vệ quyền lợi của mình, bên nhận bảo đảm (thường là các
tổ chức tín dụng) cần đăng ký các giao dịch đó càng sớm càng tốt, đặc biệt là
trước khi giải ngân vốn cho bên vay.
Ba là, với những giao dịch bảo đảm đã đăng ký còn có giá trị ưu tiên so
với các giao dịch dân sự khác liên quan đến tài sản bảo đảm, xác lập quyền ưu
tiên với người mua, người thuê, người nhận chuyển giao tài sản bảo đảm (Điều
20); quyền ưu tiên đối với người bán trả chậm, trả dần, cho thuê tài sản mà Bên
bảo đảm bằng cầm cố, thế chấp (Điều 13) của Nghị định số 163/2006/NĐ-CP.
Tuy nhiên, trong một số trường hợp ngoại lệ, việc đăng ký giao dịch
bảo đảm không chỉ làm phát sinh hiệu lực pháp lý đối với người thứ ba, mà
còn làm phát sinh, là điều kiện có hiệu lực của giao dịch như trong trường hợp
tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất, quyền sở hữu, quyền sử dụng rừng sản
xuất là rừng trồng; thế chấp, cầm cố tàu bay, thế chấp tàu biển sẽ có hiệu lực
từ thời điểm đăng ký thế chấp (khoản 1 Điều 10 Nghị định 163/ 2006/NĐ-
CP). Quy định này phù hợp với quy định của pháp luật chuyên ngành khác
như tại Luật hàng không dân dụng Việt Nam (khoản 3 Điều 29), khoản 2
27

35. Điều 35 Bộ luật Hàng hải Việt Nam. Như vậy, đối với các giao dịch bảo đảm
bằng tàu bay, tàu biển và quyền sử dụng đất chưa đăng ký thì chưa phát sinh
hiệu lực của các hợp đồng thế chấp, cầm cố giữa các bên.
1.2.6. Xáclập và chấm dứt quan hệ pháp luậtvề đăng ký giaodịch
bảo đảm tiền vay
1.2.6.1. Xáclập quan hệpháp luậtvề đăng ký giaodịch bảo đảm
Xuất phát từ giá trị pháp lý của hành vi đăng ký giao dịch bảo đảm là
nhằm thừa nhận một tài sản đã được chủ sở hữu dùng để bảo đảm cho việc
thực hiện một hay nhiều nghĩa vụ dân sự của chính họ hoặc của người khác
đối với bên có quyền. Hành vi này sẽ là sự kiện pháp lý để làm phát sinh
quyền được ưu tiên thanh toán của bên nhận bảo đảm trong giao dịch bảo đảm
đã đăng ký, so với bên nhận bảo đảm khác trong các giao dịch bảo đảm chưa
được đăng ký.
Bên cạnh đó, hành vi đăng ký giao dịch bảo đảm (bao gồm cả đăng ký
bắt buộc và đăng ký tự nguyện) là sự kiện pháp lý để “đánh dấu” thứ tự hình
thành các giao dịch bảo đảm đã được xác lập đối với một tài sản và từ đó xác
định thứ tự ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản đảm bảo giữa các bên nhận bảo
đảm. Đồng thời hành vi này cũng là cơ sở làm phát sinh – xác lập quan hệ
pháp luật đăng ký giao dịch bảo đảm giữa các bên tham gia giao dịch với cơ
quan đăng ký có thẩm quyền của Nhà nước dựa trên Đơn yêu cầu đăng ký
hợp lệ và hồ sơ về tài sản bảo đảm.
1.2.6.2. Chấmdứtquan hệ pháp luậtvề đăng ký giao dịch bảođảm
Chấm dứt quan hệ pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm là sự kiện
pháp lý rất quan trọng, bởi hậu quả pháp lý của nó là sự chấm dứt quan hệ
đăng ký giao dịch bảo đảm giữa người yêu cầu và cơ quan đăng ký. Theo đó,
quan hệ pháp luật này được chấm dứt trên cơ sở hồ sơ xoá đăng ký giao dịch
bảo đảm quy định tại Điều 13 Nghị định số 83/2010/NĐ-CP như chấm
28

36. dứt nghĩa vụ được bảo đảm; huỷ bỏ hoặc thay thế giao dịch bảo đảm đã đăng
ký bằng giao dịch bảo đảm khác; thay thế toàn bộ tài sản bảo đảm bằng tài
sản khác; xử lý xong toàn bộ tài sản bảo đảm; theo thoả thuận của các bên,…
Khi đó, các cơ quan có thẩm quyền sẽ thực hiện thủ tục xoá đăng ký giao dịch
bảo đảm – chấm dứt quan hệ pháp luật đăng ký với chủ thể yêu cầu.Với quy
định về các trường hợp xoá đăng ký này đã tạo cơ sở pháp lý cụ thể để các
chủ thể cũng như cơ quan đăng ký có căn cứ áp dụng trong việc chấm dứt
quan hệ đăng ký.
1.2.7. Cácgiaodịchbảo đảm bắtbuộcphải đăng ký
Về nguyên lý, các giao dịch dân sự có thể được thiết lập dưới nhiều
hình thức khác nhau (bằng hành vi cụ thể, bằng lời nói hoặc bằng văn bản, kể
cả thông qua phương tiện điện tử), trong trường hợp pháp luật quy định giao
dịch dân sự phải được thể hiện bằng văn bản, phải có công chứng hoặc chứng
thực, phải đăng ký hoặc xin phép thì phải tuân theo các quy định đó.
Đối với giao dịch bảo đảm, không phải tất cả các giao dịch đều phải
đăng ký. Nhìn chung, việc đăng ký giao dịch bảo đảm có nhiều ý nghĩa:
- Trong trường hợp đăng ký là yêu cầu, là điều kiện để giao dịch có
hiệu lực bắt buộc thì việc đăng ký là một điều kiện về hình thức để giao dịch
bảo đảm có hiệu lực pháp luật;
- Đăng ký giao dịch bảo đảm thể hiện sự minh bạch của quá trình "lưu
thông" tài sản;
- Đăng ký giao dịch bảo đảm có ý nghĩa trong việc xác định thứ tự ưu
tiên thanh toán khi xử lý giao dịch bảo đảm.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 12 Nghị định 163/2006/NĐ-CP, việc đăng
ký giao dịch bảo đảm bắt buộc trong các trường hợp sau: “Thế chấp quyền sử
dụng đất; Thế chấp quyền sử dụng rừng, quyền sở hữu rừng sản xuất là rừng
trồng; Thế chấp tàu bay, tàu biển; Thế chấp một tài sản để bảo đảm
29

37. thực hiện nhiều nghĩa vụ;Các trường hợp khác do pháp luật quy định” [16].
Đối với các giao dịch bảo đảm không thuộc các trường hợp trên được đăng ký
khi cá nhân, tổ chức có yêu cầu.
Nghiên cứu, so sánh các quy định hiện hành có liên quan đến giao dịch
bảo đảm, cho thấy, trong việc đăng ký giao dịch bảo đảm có sự không thống
nhất giữa các quy định và dẫn đến quá trình thực thi vướng mắc, thể hiện ở
hai vấn đề sau:
Vấn đề thứ nhất: theo quy định của Luật Nhà ở, hợp đồng thế chấp nhà
không phải đăng ký và một tài sản là nhà ở “chỉ được thế chấp tại một tổ chức
tín dụng”. Do vậy, vấn đề thứ tự ưu tiên thanh toán từ tài sản thế chấp sẽ
không đặt ra, tính minh bạch của tài sản được bảo đảm. Tuy nhiên, theo
BLDS 2005 và Nghị định 163/2006/NĐ-CP thì lại phải đăng ký. Đây là sự
thiếu thống nhất trong hệ thống pháp luật.
Xét về tính ưu tiên trong việc áp dụng, nếu chỉ thế chấp nhà (không gắn
liền với quyền sử dụng đất) thì sẽ áp dụng Luật Nhà ở, không cần phải đăng ký.
Nếu thế chấp nhà (gắn liền với quyền sử dụng đất) thì phải đăng ký giao dịch bảo
đảm. Nhưng như vậy, có hai chế độ pháp lý đối với hai loại nhà khác nhau mà
tiêu chí phân biệt là sự gắn liền với quyền sử dụng đất, một sự phân biệt không
được liệt kê, không được chỉ ra chính thức trong bất cứ một văn bản quy phạm
pháp luật nào và cũng không có cơ sở lý luận cho việc phân loại này.
Vấn đề thứ hai: thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm. Việc đăng ký thế
chấp nhà ở được thực hiện theo Thông tư liên tịch số 05/2005/TTLT/BTP-
BTNMT và Thông tư liên tịch số 03/2006/TTLT/BTP-BTNMT.
Việc thế chấp quyền sử dụng đất và nhà ở gắn liền với đất được ghi vào
trang 4 (trang cuối cùng) trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Tuy
nhiên, hiện nay bên cạnh giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ), giấy
chứng nhận quyền sở hữu nhà ở còn được cấp theo quy định tại Nghị định
30

38. 60/CP ngày 5/7/1994 của Chính phủ về quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng
đất ở tại đô thị, Nghị định 95/2005/NĐ-CP ngày 15/7/2005 của Chính phủ về
cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và giấy chứng nhận quyền sở hữu
công trình xây dựng, Nghị định 90/2006/NĐ-CP ngày 6/9/2006 của Chính
phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Nhà ở. Trong các loại giấy
chứng nhận quyền sở hữu nhà ở theo các Nghị định trên, không có trang thể
hiện sự dịch chuyển quyền sở hữu nhà ở. Do vậy, trong trường hợp các bên có
yêu cầu, việc đăng ký thế chấp nhà ở sẽ được đăng ký, nhưng việc ghi nhận
nó sẽ không được thể hiện trong giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà và không
có cách nào khác hơn, để tìm hiểu về tình trạng pháp lý của nhà ở, các bên
tham gia giao dịch về nhà ở sẽ phải đến văn phòng đăng ký để tìm hiểu [16].
Theo quy định tại Điều 3 Nghị định số 83/2010/NĐ-CP có 5 loại giao
dịch bảo đảm phải đăng ký bao gồm: “(i) Thế chấp quyền sử dụng đất; (ii)
Thế chấp rừng sản xuất là rừng trồng; (iii) Cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay;
(iv) Thếchấp tàu biển; (v) Các trường hợp khác, nếu pháp luật có quy định”
[20, Điều 3]. Ngoài ra, khi các tổ chức, cá nhân có nhu cầu thì có thể yêu cầu
đăng ký các giao dịch bảo đảm khác mà không thuộc 5 trường hợp trên.
Trong khi đó, pháp luật một số nước trên thế giới như Hoa Kỳ, Canada,
Úc quy định đối tượng đăng ký giao dịch bảo đảm bằng động sản:
Là các quyền lợi bảo đảm gắn với động sản, trừ tàu bay, tàu
biển và giao dịch bảo đảm được giao kết nhằm xác lập một “lợi ích
bảo đảm” là lợi ích gắn với một hoặc một số động sản được xác lập
hoặc được cung cấp thông qua giao dịch nhằm bảo đảm cho việc
thanh toán hoặc thực hiện nghĩa vụ không phụ thuộc vào hình thức
cũng như tên gọi của giao dịch [25].
Như vậy phạm vi đối tượng đăng ký giao dịch bảo đảm đối với động
sản trong luật của các quốc gia này được quy định mở rộng hơn so với pháp
luật hiện hành của Việt Nam. Điều này sẽ tạo điều kiện cho Bên bảo đảm có
31

39. nhiều cơ hội sử dụng tài sản làm tài sản bảo đảm khi tham gia các giao dịch
dân sự đặc biệt là các giao dịch vay vốn của Ngân hàng trong hoạt động sản
xuất, kinh doanh của mình.
1.3. Pháp luật chỉnh hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm tiền vay
ở Việt Nam
1.3.1. Giaiđoạn 1992đến 2005
Trên cơ sở tư tưởng, định hướng đổi mới của Hiến pháp năm 1992
BLDS năm 1995 được Quốc hội ban hành. Để cụ thể hoá một số quy định của
BLDS năm 1995 về giao dịch bảo đảm tiền vay một số văn bản đã ra đời là:
Nghị định số 178/1999/NĐ-CP ngày 29 tháng 12 năm 1999 về bảo đảm tiền
vay của các tổ chức tín dụng (sau đây gọi là Nghị định số 178/1999/NĐ-CP)
đã ra đời để áp dụng cho các tổ chức tín dụng hoạt động tại Việt Nam. Hệ quả
là bên cho vay có bảo đảm chịu sự điều tiết của 2 bộ quy chế, Nghị định số
178/1999/NĐ-CP áp dụng cho các tổ chức tín dụng là đối tượng quản lý của
Ngân hàng nhà nước Việt Nam và Nghị định số 165/1999/NĐ-CP áp dụng
cho cả tổ chức tín dụng và các chủ nợ khác như các bên cung ứng hàng hoá và
các chủ nợ thương mại khác. Điều này đôi khi tạo ra sự bối rối cho các ngân
hàng không thể đưa ra một quyết định thoả đáng nếu có sự mâu thuẫn trong
hai Nghị định song hành này.
Đặc biệt, với việc ban hành Nghị định số 08/2000/NĐ-CP ngày 10
tháng 3 năm 2000 của Chính phủ về đăng ký giao dịch bảo đảm (sau đây gọi
là Nghị định số 08/2000/NĐ-CP), pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm
chính thức hình thành ở Việt Nam, tạo tiền đề quan trọng cho sự vận hành của
hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm hiện đại. Nhiều quy định của Nghị định
này là kết quả của quá trình nghiên cứu, tiếp thu kinh nghiệm của các chuyên
gia trên thế giới.
Trong giai đoạn từ năm 2000 đến năm 2005, nhằm hướng dẫn Nghị
định số 08/2000/NĐ-CP, Bộ Tư pháp và các Bộ, ngành có liên quan đã ban
hành các văn bản quy phạm pháp luật, ví dụ: Thông tư số 01/2002/TT-BTP
ngày 9 tháng 1 năm 2002 của Bộ Tư pháp hướng dẫn một số vấn đề về thẩm
32

40. quyền, trình tự, thủ tục đăng ký, cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm tại
Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp và Chi nhánh;
Thông tư số 04/2002/TT-BTP ngày 22 tháng 02 năm 2002 của Bộ Tư pháp
hướng dẫn về thẩm quyền, trình tự, thủ tục đăng ký, cung cấp thông tin về tài
sản cho thuê tài chính và việc quản lý nhà nước về đăng ký tài sản cho thuê tài
chính và Thông tư liên tịch số 03/2003/TTLT/BTP-BTNMT ngày 04/7/2003
của Bộ Tư pháp, Bộ tài nguyên và Môi trường hướng dẫn việc đăng ký, cung
cấp thông tin về thế chấp, bảo lãnh bằng quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền
với đất; Thông tư số 01/2004/TT-BGTVT ngày 16/1/2004 hướng dẫn việc
đăng ký tàu bay và đăng ký các quyền đối với tàu bay...
Một hệ thống pháp luật đăng ký giao dịch bảo đảm nói chung và đăng
ký giao dịch bảo đảm tiền vay nói riêng đã hình thành tương đối đầy đủ trên
cơ sở các quy định về giao dịch bảo đảm đã có nhiều đổi mới.
1.3.2. Giaiđoạn từ năm 2005đến nay
Với việc ban hành BLDS năm 2005 và một số văn bản có giá trị pháp
lý cao (Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Bộ luật Hàng hải, Luật Hàng không dân
dụng Việt Nam...) và trước yêu cầu của quá trình hội nhập quốc tế, đòi hỏi
pháp luật Việt Nam về đăng ký giao dịch bảo đảm phải có những bước phát
triển, hoàn thiện mới. Do vậy, nhiều văn bản quy phạm pháp luật về giao dịch
bảo đảm và đăng ký giao dịch bảo đảm đã được ban hành, khắc phục những
bất cập của pháp luật giai đoạn trước năm 2005 và tương thích với pháp luật
quốc tế. BLDS năm 2005 đã thừa nhận những nguyên tắc nền tảng của pháp
luật về giao dịch bảo đảm thay vì phó thác cho các văn bản ở cấp thấp như
như các Nghị định, Thông tư hướng dẫn thi hành. Đây chính là một bước tiến
bộ hướng vào việc nâng cao tính dự đoán được của quy chế về cho vay có bảo
đảm ở Việt Nam.
Để quy định chi tiết các điều khoản mang tính định khung của BLDS về
các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự, Nghị định số 163/2006/NĐ-
CP được ban hành. Điều quan trọng nhất là Nghị định 163/2006/NĐ-CP đã bãi
bỏ Nghị định 178/1999/NĐ-CP và Nghị định 85/2002/NĐ-CP với những quy
33

41. định lạc hậu và phiền toái về giao dịch bảo đảm như đã phân tích ở trên. Nghị
định 11/2012/NĐ-CP đã được ban hành và đã tạo được sắc diện mới trong
quan hệ cho vay có bảo đảm, góp phần làm cho các giao dịch bảo đảm có tính
an toàn và dễ dàng xử lý hơn. Có thể tóm tắt một số điểm mới tiến bộ trong
các Nghị định nêu trên như sau:
(i) Động sản cũng là đối tượng của thế chấp tài sản. Việc thế chấp động
sản có thể được thực hiện với cả tài sản hữu hình và tài sản vô hình với bất cứ
tính chất như thế nào, kể cả tài sản hình thành trong tương lai;
(ii) Tài sản hình thành trong tương lai là tài sản bảo đảm không bao gồm
quyền sử dụng đất. Theo đó, các tài sản gắn liền với đất như nhà ở, công trình
chỉ được thế chấp khi đất đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
(iii) Tài sản bảo đảm là động sản có thể được mô tả một cách khái quát.
(iv) Các bên có thể thoả thuận về thay đổi về thứ tự ư tiên mà không
cần phải đăng ký thông báo về sự thoả thuận này.
Bên cạnh đó, một loạt các nghị định và các thông tư khác có liên quan đến
giao dịch bảo đảm đã được ban hành tạo cơ sở cho quá trình thực thi, cụ thể:
- Nghị định số 70/2007/NĐ-CP ngày 20 tháng 4 năm 2007 của Chính
phủ về đăng ký quốc tịch và đăng ký các quyền đối với tàu bay dân dụng;
- Nghị định số 71/2010/NĐ-CP ngày 23 tháng 06 năm 2010 của Chính
phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Nhà ở (sau đây gọi là Nghị
định số 71/2010/NĐ-CP);
- Thông tư số 06/2006/TT-BTP ngày 28 tháng 9 năm 2006 của Bộ Tư
pháp hướng dẫn một số vấn đề về thẩm quyền, trình tự và thủ tục đăng ký,
cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm tại Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài
sản của Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp;
- Thông tư số 03/2007/TT-BTP ngày 17 tháng 5 năm 2007 của Bộ Tư
pháp sửa đổi, bổ sung một số quy định của Thông tư số 06/2006/TT-BTP
ngày 28 tháng 9 năm 2006 của Bộ Tư pháp hướng dẫn một số vấn đề về thẩm
34

42. quyền, trình tự và thủ tục đăng ký, cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm
tại Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài sản của Cục Đăng ký quốc gia giao dịch
bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp;
- Thông tư số 04/2007/TT-BTP ngày 17 tháng 5 năm 2007 của Bộ Tư
pháp hướng dẫn về thẩm quyền, trình tự và thủ tục đăng ký, cung cấp thông
tin về hợp đồng mua trả chậm, trả dần có bảo lưu quyền sở hữu của bên bán,
hợp đồng thuê tài sản, hợp đồng cho thuê tài chính và hợp đồng chuyển giao
quyền đòi nợ;
- Thông tư liên tịch số 05/2005/TTLT/BTP-BTNMT ngày 16/6/2005
của Bộ Tư pháp, Bộ tài nguyên và Môi trường hướng dẫn việc đăng ký thế
chấp, bảo lãnh bằng quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất;
- Thông tư liên tịch số 03/2006/TTLT/BTP-BTNMT ngày 13/6/2006
của Bộ Tư pháp, Bộ tài nguyên và Môi trường hướng dẫn việc đăng ký thế
chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất;
- Thông tư liên tịch số 05/2007/TTLT-BTP-BXD-BTNMT-NHNN
ngày 21/5/2007 của Bộ Tư pháp, Bộ Xây dựng, Bộ Tài nguyên và Môi trường
và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam hướng dẫn một số nội dung về đăng ký thế
chấp nhà ở;
- Thông tư liên tịch 15/2013/TTLT-BTP-BGTVT-BTNMT-BCA của
Bộ Tư pháp, Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công
an về hướng dẫn việc trao đổi, cung cấp thông tin về tài sản bảo đảm giữa cơ
quan đăng ký giao dịch bảo đảm với tổ chức hành nghề công chứng, cơ quan
thi hành án dân sự và cơ quan đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng, quyền
lưu hành tài sản.
Thứ nhất, Thông tư số 01/2014/TTLT-NHNN-BXD-BTP-BTNMT
ngày 25/4/2014 hướng dẫn thủ tục thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai
theo quy định tại Nghị định số 71/2010/NĐ-CP. Thông tư này hướng dẫn thủ
35

43. tục thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai (bao gồm thủ tục thế chấp, công
chứng hợp đồng thế chấp và đăng ký thế chấp) của tổ chức, cá nhân để vay
vốn tại tổ chức tín dụng mua nhà ở trong dự án phát triển nhà ở, dự án đầu tư
xây dựng khu đô thị của doanh nghiệp kinh doanh bất động sản theo quy định
tại Khoản 2 Điều 61 của Nghị định số 71/2010/NĐ-CP.
Thứ hai, Thông tư liên tịch số 16/2014/TTLT-BTP-BTNMT-NHNN
của Bộ Tư pháp, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ngân hàng Nhà nước Việt
Nam hướng dẫn một số vấn đề về xử lý tài sản bảo đảm. Mặc dù Nghị định số
163/2006/NĐ-CP và Nghị định số 11/2012/NĐ-CP bước đầu đã có những quy
định nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân trong quá trình xử
lý tài sản bảo đảm để thu hồi nợ.
Đặc biệt, ngày 24/11/2015, Quốc hội đã thông qua Bộ luật dân sự sửa
đổi năm 2015 đã có những đổi mới nhất định về vấn đề các biện pháp bảo
đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự nói chung và vấn đề đăng ký giao dịch bảo
đảm tiền vay nói riêng.
Với các văn bản quy phạm pháp luật nêu trên, pháp luật về đăng ký
giao dịch bảo đảm, và đặc biệt là pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm tiền
vay ở Nam đã có những bước tiến quan trọng, tạo thuận lợi cho các tổ chức,
đáp ứng yêu cầu, số lượng các giao dịch trong đời sống dân sự, kinh doanh.
Hệ thống pháp luật này thực sự tạo được lòng tin của các nhà đầu tư trong và
ngoài nước, góp phần khai thông thị trường vốn, đảm bảo an toàn cho sự vận
hành của hệ thống tín dụng Việt Nam.
36

44. Kết luận chƣơng 1
Tóm lại, đăng ký giao dịch bảo đảm là một trong những phương thức
hữu hiệu để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bên có quyền/các ngân hàng
thương mại với tư cách là bên nhận bảo đảm trong quan hệ tín dụng nói riêng
và quan hệ dân sự nói chung. Giá trị pháp lý và ý nghĩa, vai trò quan trọng của
hoạt động này đã và đang được kiểm nghiệm trên thực tế đặc biệt đối với các
ngân hàng thương mại thì việc đăng ký không những là căn cứ để các ngân
hàng truy đòi tài sản bảo đảm mà còn giúp các tổ chức tín dụng có được thứ
tự ưu tiên thanh toán cao nhất khi xử lý tài sản bảo đảm so với các chủ nợ
khác. Qua đó, góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho thị trường tín dụng phát
triển nhanh, ổn định đồng thời tạo thuận lợi cho mọi hoạt động xét xử của toà
án đối với các tranh chấp về giao dịch bảo đảm. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là,
thực trạng các quy định của pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm và thực
tiễn thực hiện các quy định trong lĩnh vực này thời gian qua của các chủ thể
tham gia giao dịch và cơ quan nhà nước có thẩm quyền đăng ký được thực
hiện như thế nào? Nội dung này tác giả xin được trình bày cụ thể trong
Chương 2 của luận văn.
37

45. Chương 2
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ
ĐĂNG KÝ GIAO DỊCH BẢO ĐẢM TIỀN VAY
2.1. Thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về đăng
ký giao dịch bảo đảm
2.1.1. Tổ chức và thẩm quyền của cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm
2.1.1.1. Thực trạng pháp luật về tổ chức và thẩm quyền của cơ quan
đăng ký giao dịch bảo đảm
Với Nghị định số 83/2010/NĐ-CP về đăng ký giao dịch bảo đảm và các
văn bản quy phạm pháp luật có liên quan, hệ thống cơ quan có thẩm quyền
đăng ký giao dịch bảo đảm tại Việt Nam đã được thiết lập và hoạt động trên
thực tế với vai trò của một trong những thiết chế quan trọng bảo đảm tính an
toàn pháp lý cho các giao dịch, mà trước hết là các giao dịch trong thị trường
tài chính – tiền tệ ở Việt Nam. Hệ thống các cơ quan có thẩm quyền đăng ký
giao dịch bảo đảm ở nước ta được tổ chức như sau:
- Cục Hàng không Việt Nam thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm về
cầm cố, thế chấp tàu bay;
- Chi cục hàng hải hoặc Cảng vụ hàng hải thuộc Cục Hàng hải Việt
Nam thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm về thế chấp tàu biển;
- Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất thuộc Sở Tài nguyên và Môi
trường và Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất thuộc Phòng Tài nguyên và
Môi trường cấp huyện thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm bằng quyền sử
dụng đất, tài sản gắn liền với đất;
- Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài sản của Cục Đăng ký quốc gia giao
dịch bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm bằng
động sản (trừ tàu bay, tàu biển và các tài sản khác không thuộc thẩm quyền
đăng ký của các cơ quan).
38

46. Thẩm quyền của cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm được xác định căn
cứ theo loại tài sản bảo đảm là bất động sản, tàu bay, tàu biển hay các động
sản khác. Mô hình hệ thống các cơ quan thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm
có thể được khái quát bằng sơ đồ dưới đây:
Sơ đồ 2.1: Về hệ thống các cơ quan đăng kýgiaodịch bảođảm
Chúng ta có thể thấy rằng, trong hệ thống tổ chức các cơ quan đăng ký
giao dịch bảo đảm hiện hành ở nước ta chỉ có Trung tâm đăng ký quốc gia
giao dịch, tài sản của Cục đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm là cơ quan
thuộc Bộ Tư pháp, còn các cơ quan đăng ký khác đều là những cơ quan được
giao nhiệm vụ đăng ký đối với từng loại tài sản riêng biệt.
2.1.1.2. Thựctiễn thi hành phápluậttrong tổ chức đăng ký của các cơ
quan đăngký giao dịch bảo đảm
Trong thời gian qua, hoạt động của hệ thống cơ quan đăng ký giao dịch
bảo đảm tại Việt Nam đã đạt được những kết quả tích cực sau đây [5]:
Thứ nhất, đối với hoạt động đăng ký, cung cấp thông tin về giao dịch
bảo đảm bằng động sản (trừ tàu bay, tàu biển) tại các Trung tâm đăng ký
giao dịch, tài sản thuộc Bộ Tư pháp.
Kết quả thống kê cho thấy, số lượng các giao dịch bảo đảm được đăng
ký trong các năm không ngừng tăng lên, số lượng đăng ký năm sau luôn tăng
39

47. so với năm trước, duy trì đều đặn qua các năm từ 50% đến 70% một năm. Kết
quả đăng ký của 3 Trung tâm đăng ký giao dịch, tài sản (Hà Nội, Thành phố
Hồ Chí Minh, Đà Nẵng) từ năm 2005 đến năm 2011 theo báo cáo của Bộ tư
pháp thể hiện như sau:
Bảng 2.1:Kết quả thống kê số lƣợng các giao dịch bảo đảm đƣợc đăng ký
từ năm 2005 đến năm 2011
Năm Đăng ký giao Đăng ký Tổng các giao dịch, hợp
dịch bảo đảm hợp đồng đồng được đăng ký
2005 40.189 2.892 43.081
2006 54.409 2.835 57.244
2007 96.816 3.062 99.878
2008 115.770 3.098 118.868
2009 182.842 901 183.743
2010 201.318 2.507 203.825

30/11/2011 166.381 1.515 167.896
Tổng 857.725 16.810 874.535
(Nguồn:Bộ Tư pháp, Báo cáo về thực tiễn thi hành pháp luật về đăng
ký giao dịch bảo đảm, 2011, Hà Nội).
Căn cứ số liệu thống kê và kết quả thu được trong công tác đăng ký,
cung cấp thông tin của các Trung tâm đăng ký giao dịch, tài sản cho thấy lợi
ích của hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm đã được sự thừa nhận và đánh
giá tích cực của các tổ chức, cá nhân trong xã hội, đặc biệt đối với các ngân
hàng thương mại trong việc xem xét và đưa ra quyết định vay vốn đối với
khách hàng.
Thứ hai, đối với hoạt động đăng ký, cung cấp thông tin về giao dịch
bảo đảm bằng tàu bay tại Cục hàng không Việt Nam
Theo số liệu thống kê, trong hai năm 2003 – 2004, Cục Hàng không
Việt Nam mới chỉ thực hiện đăng ký được 09 giao dịch bảo đảm bằng tàu
40