Toekomstige rol van het openbaar vervoer in België als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling

Senaat -Commissie voor de Transversale
Aangelegenheden - Gewestbevoegdheden
Toekomstige rol van het
openbaar vervoer in België
als ruggengraat voor
ruimtelijke ontwikkeling
Prof. Dirk Lauwers
Onderzoeksgroep Stedelijke Ontwikkeling
Faculteit Ontwerpwetenschappen – UA
Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning
Faculteit Ingenieurswetenschappen
en Architectuur - UGent
Verkeer Infrastructuur Logistiek Transport
Faculteit Ingenieurswetenschappen KU Leuven

Dirk Lauwers Senaat - Commissie voor de Transversale
Brussel, 23 oktober 2015
Voorstelling
Prof. ir. Dirk Lauwers
- Gastprofessor UGent sinds 2000
- Gastprofessor KULeuven sinds 2012
- Gastprofessor UAntwerpen sinds 2013
- Consultant mobiliteit en stedelijke ontwikkeling sinds 1980
- Voormalig directeur Mobiliteit bij Arcadis Belgium, tevoren
gedel. bestuurder iris consulting, directeur Mens en Ruimte
- Enkele referenties:
- Lid Kwaliteitskamer Duurzame Mobiliteit Vlaanderen (2014-2015)
- Lid expertencommissie Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (2013-2014)
- Leidend expert WBCSD: indicatoren duurzame sted. mobiliteit (2013-2014)
- Expert bij Franse groep SYSTRA studie RER/GEN Brussel (1994-1995)
- Leiding 1ste strategische MER iov EC: Hogesnelheidsnet in EU (1992-1993)
- Adviesopdrachten mobiliteitsplanning diverse Oost-Europese steden (Riga,
Sofia, Odessa, … ) en regio’s (Kurzeme, Klaïpeda, Calarasi,…) (1990-2015)

Basis en oriëntatie deze bijdrage
Neerslag van:
- Rol binnen opmaak en discours ‘Manifest
Mobiliteit’ van de VRP
- Onderzoek, publicaties en congresbijdragen
(i.s.m. dr. Enrica Papa) omtrent ‘smart mobility’
(against: ‘technological fix’ – new ‘car euphoria’)
Invalshoek: problematiek in Vlaanderen en
internationaal
Openbaar vervoer als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling?

Titel staat ver af van de
werkelijkheid: rol OV marginaal !
Immers*:
- Bijna 80% verplaatsingskilometer in Vlaanderen
gebeurt met de wagen
- Nagenoeg de helft van de Vlamingen gebruikt
nooit het openbaar vervoer (t.t.z. max 1x/jaar)
- Aandeel OV nagenoeg
1/10 autoverkeer
dwz OVx2 = autoverkeer-10%
* Bron: Onderzoek Verplaatsingsgedrag OVG

Titel staat ver af van de
werkelijkheid: rol OV marginaal !
En dit heeft zicht vertaald in ruimtelijke patronen:
DS 26,27 sept.2015
Zet ik mijn wetenschappelijke reputatie op het
spel met deze lezing?

Autosysteem botst op grenzen
En dit heeft zicht vertaald in ruimtelijke patronen:
DS 26,27 sept.2015
Zet ik mijn wetenschappelijke reputatie op het
spel met deze lezing? Nee dus !

Files
Filezwaarte in Antwerpen +25% op 3 jaar
Bron Vlaams Verkeerscentrum

Koersverandering nodig zegt bv. Asian Dev. Bank

Meer stedelijke snelwegen: een oude remedie die
files niet oplost: wetensch. geaccepteerd inzicht
law of traffic congestion)
Geformuleerd door Anthony Downs in 1962:
“Amerikaanse steden hebben te kampen met de
fundamentele file-wet, d.w.z. op stadssnelwegen
stijgt tijdens het piekuur de verkeerscongestie tot
op het niveau van de maximale wegcapaciteit.”

‘latente vraag’
Mc Kinsey introduceerd begrip in Nederland
in 1986
(0,4= 4% extra autokm bij 10% meer capaciteit
rijstrookkm) bron KIM

‘fundamentele file-wet’ (fundamental law of traffic congestion)
Meer en meer bewijsmateriaal o.a. Turner & Duranton (2011): o.a. onderzoek
1983-2003 verband extra wegcapaciteit – extra verkeersgebruik
“a 10 percent increase in road
capacity meant, on average,
a 10 percent increase
in vehicle miles”

Milieu (klimaat en gezondheidsimpact)
Bron: VMM 2014
Bron: TNO 2013
quid volkswagengate?

Ruimte
Scheidingsprincipe werkt niet meer, alles grenst
hier aan alles (B.Secchi in sRSA, 2007)

Wat werkt wel
Inzetten op ruimte-efficiëntie infrastructuur
(bron ADB)

Wat werkt wel
(bron UITP)

Wat werkt wel
Betekent: ‘modal shift’
of ook: STOP principe
(Vlaams Mobiliteitsdecreet)

Wat werkt wel
Ruimtelijk beleid: neem openbaar als ruggengraat
(eerst verder uitbouwen natuurlijk!)
Zie bv. Kopenhagen

Wat werkt wel
Ruimtelijk beleid: neem fietsinfrastructuur als
ruggengraat (eerst verder uitbouwen natuurlijk!)

Maar Vlaanderen blijft
autogericht?
Verkavelingen, versnippering zet zich door met
6 ha
of
12
voetbal
velden
open
ruimte
per dag !

Maar Vlaanderen blijft
autogericht?

Vlaamse vakwereld werkt aan
uitweg uit impasse

Vlaamse vakwereld reflecteert
over uitweg uit impasse

Vlaamse vakwereld stelt uitweg
uit impasse voor
http://www.vrp.be/nl/manifest-mobiliteit/
Dit manifest voor een betere samenhang tussen mobiliteit en
ruimtelijke planning, tussen stad en regio, werd opgemaakt
door de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning
(VRP) in samenwerking met experts inzake mobiliteit en
ruimtelijke planning. Het manifest wil een aanzet geven tot
debat. Ondertekenaars: Kobe Boussauw, Conrad De Poortere,
Steven Hoornaert, Dirk Lauwers, Willy Miermans, Kris Peeters,
An Rekkers, Stephan Reniers, Hans Van Hoof, Joris Scheers, Hans
Tindemans, Johan Van Reeth, Sylvie Van Damme, Filip
Vanhaverbeke, Peter Vermeulen, en andere

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Waarom nu een manifest?
- Urgentie en belang problematiek samenhang
ruimte x mobiliteit
- Uniek momentum beleidsvorming
Beleidsplan Ruimte Vlaanderen
Mobiliteitsplan Vlaanderen
NMBS - Transportplan, hervormingen
De Lijn - beheersovereenkomst ,
basisbereikbaarheid

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Werkwijze: lab mobiliteit met Vlaamse cases
= ‘beveiligde’ experten workshop / denktank
- planners, stedenbouwkundigen,mobiliteitsdeskundigen
- vervoersmaatschappijen, overheden, consultants, …
Kan TOD ook in Vlaanderen?
Hoe verschillend is dit naargelang de regio?

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Werkwijze: lab mobiliteit met Vlaamse cases
regionet Leuven

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Werkwijze: lab mobiliteit en ruimte met Vl. cases
TO.P Limburg

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Werkwijze: lab mobiliteit en ruimte met Vl. cases
Rekover Kortijk

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
12 Sleutelkwesties
DE UITGANGSPUNTEN
1. Kiezen voor nabijheid
2. Kiezen voor Transit Oriented Development
KIEZEN VOOR INTERMODALITEIT
3. Een hoogwaardig openbaar vervoer als ruggengraat
4. Slimme combinaties van vervoersmiddelen en functies
5. Van basismobiliteit naar basisbereikbaarheid
KIEZEN VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT
6. Een actief locatiebeleid, met verdichting op knooppunten
7. Verkeersruimte integreren in de publieke ruimte
EEN AANGEPASTE ORGANISATIESTRUCTUUR
8. Mobiliteit verbinden met (stads)regionale ontwikkeling
9. Een samenwerkingskader voor unieke regio’s
10. Investeren in ruimtelijke procesregie
EEN AANGEPAST ALGEMEEN BELEIDSKADER
11. Private investeringen als hefboom
12. Het financieel en fiscaal beleid stroomlijnen

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Uitgangspunt: nabijheid = beste garantie voor
bereikbaarheid
BREVER wet

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Uitgangspunt: T.O.D. (transit oriented development)
Principe:
ontwikkelen rond multimodale knooppunten
concentreren en mengen van wonen, werken en
voorzieningen
Basisingrediënten:
hoge bebouwingsdichtheid
inzetten op sterke OV-assen
autoluw publiek domein

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Voorbeeld: LA Little Tokyo/Arts District
1994 Gold Line built in 2005 2015
1995
Source: Curbed Los Angeles

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Density – Diversity - Design

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Vergt uitbouw robuust en hoogwaardig O.V.
Meer investeren in O.V. en zeker niet minder
Vergt actief locatiebeleid:
- verdichting rond knooppunten
- restrictief beleid andere locaties
= compactere groei, winst voor open ruimte
= kritische massa voor betaalbaar openbaar vervoer
Nieuwe pistes zoals verhandelbare bouwrechten en
stedelijke ruilverkavelingen testen

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Een aangepaste organisatiestructuur
Mobiliteit verbinden met (stads)regionale
ontwikkeling
Regio als tussenschaal
Daily Urban System
Afstemming ruimte en mobiliteit
Aandacht voor lokale dynamiek

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Een aangepaste organisatiestructuur
Per regio: platform met stakeholders
Samenbrengen van agenda’s
verticaal: diverse beleidsniveaus
horizontaal: diverse beleidsdomeinen (R.O., mobiliteit,…)
actoren (bedrijfsleven, middenveld, …)
Regisseur | gedragen organisatiestructuur
ruimtelijke procesregie voeren
zoeken naar windows of opportunity
geen vrijblijvend kader

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Kiezen voor intermodaliteit
Vervoersysteem robuuster maken door
investering in complementaire modi
OV-systeem performanter maken
Sterker uitwerken op hoofdlijnen en knooppunten
Aanvullen met andere modi
Betere afstemming van operatoren
Betere afstemming tussen en met overheden

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Kiezen voor intermodaliteit
Van basismobiliteit naar basisbereikbaarheid
Responsabiliseer lokale overheden en de
verkeersgeneratoren
De Lijn niet alleen verantwoordelijk voor
basisbereikbaarheid
Basisbereikbaarheid niet enkel oplossen met
klassiek OV
Basisbereikbaarheid vraagt locatiebeleid

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Kiezen voor ruimtelijke kwaliteit
Copenhagen, Stockholm, Wenen, Barcelona,
Valencia, Maastricht, Londen, Parijs, Hamburg,
Bordeaux, Utrecht, Bologna, …
Leefkwaliteit = hefboom
stadsontwikkeling

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
‘Reality check’: modal shift in Franse steden !

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
‘Reality check’: revitalisering Franse steden !

Toelichting bij
Manifest Mobiliteit
Van versie 1.0 en 1.1 naar versie 2.0
Verbreden /Verdiepen
Stadsregionale aanpak
Intermodaliteit / nieuwe mobiliteit
Fiscale en financiële aspecten

Nieuwe mobiliteit: autonoom
rijden (zelfsturende auto)
Game changer?

Autonoom rijden SARTRE collectief rijden pilot
in Zweden
Game changer?
mogelijke ontwikkelingspaden
Mogle

Autonoom rijden SARTRE collectief rijden pilot
in Zweden
Game changer?
Capaciteit snelweg
x 3 à 4 connected/collectief
x 1,5 individueel
Vermijd ‘overinvestering’
in wegen

Autonoom rijden
Game changer?
Capaciteit snelweg
x 3 à 4 collectief
x 1,5 individueel
= fractie hoogwaardig O.V.
= zeker niet beter dan fietspad
T.O.D. is robuuste keuze
uitbouw hoogwaardig O.V. en knooppuntontwikkeling

Autonoom rijden
Game changer?
Impact op stedelijke kwaliteit
of
Afhankelijk scenario
Naar een nieuw ‘car euphoria’?
Analoog ‘modernisme’
Afhankelijk governance
Noordwijk Brussel–Student Le Corbusier (1930) bron: Demeulemeester

Autonoom rijden
Game changer?
Impact op stedelijke kwaliteit
of
Naar een nieuw ‘car euphoria’?
Analoog ‘modernisme’
Mobil2040 Brussel
Big business versus government versus citizen driven

Autonoom rijden
Game changer? Bron: KIM 2015
Rol Openbaar vervoer
Bron: KIM 2015

Autonoom rijden
Game changer? Bron: KIM 2015
Rol Openbaar Vervoer
Last en first mile (‘taxi’fleets)
Concurrent O.V. (indiv.bezit)
Suburbanisatie <> stedelijk
Big business versus government versus citizen driven

Intermodaliteit
Game changer?

Intermodaliteit
Doorbraak? (bron NMBS 2015)
Vanuit NMBS vb. A-GEN
en ruimer: ANGELIC?

Intermodaliteit
Geïntegreerd
NMBS
De Lijn?

Intermodaliteit
Geïntegreerd
NMBS
De Lijn?
eerste stappen
of hindernissen
parcours???

Intermodaliteit
Doorbraak?
Geïntegreerd
NMBS
De Lijn?
eerste stappen
of hindernissen
parcours???

Tot slot
Vernieuwd élan voor structurele toekomst openbaar vervoer:
stap voor stap # excuus voor laag ambitieniveau
of verstarring in oude recepten
Let’s talk verder contact:
dirk.lauwers@ugent.be
Be pragmatic but avoid ‘blind’ pragmatism
Blind pragmatism is pragmatism without a vision
Prof Bernardo Secchi 2005 (auteur S-RSA)

Toekomstige rol van het openbaar vervoer in België als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (19)

Viewers also liked

Viewers also liked (18)

Similar to Toekomstige rol van het openbaar vervoer in België als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling

Similar to Toekomstige rol van het openbaar vervoer in België als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling (20)

More from Els Brouwers

More from Els Brouwers (20)

Toekomstige rol van het openbaar vervoer in België als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling