2. Görsel Tasarım
• Görsel materyallere örnekler göstermek
gerekirse;
– Slayt, tepegöz saydamı, grafik, diyagram, poster gibi
materyalleri sayabiliriz.
• Bu tür gereçlerin etkili geliştirilmesinde belirli
görsel tasarım ilke ve öğelerinin doğru
kullanılması gereklidir.
• Tasarım Öğeleri
– Görsel tasarım öğeleri çizgi, alan, şekil, boyut, doku ve
renklerden meydana gelir.
2
3. Çizgi
• Çizgi, gözü belirli bir alana ya da bir alan
etrafında hareket ettirerek dikkatleri çeken
tek boyutlu bir araçtır.
– Karakalem resminde kullanılabilir,
– Karikatür çizimlerinde kullanılabilir,
– Aktif ve açık rollerde kullanılabilir,
– Pasif veya çokta belirgin olmayacak şekilde de
kullanılabilir.
3
4. Çizgi
• Grafik öğelerini kullanıldığı yer ve kullanılış
biçimine göre farklı algılarız.
• Bir görsel öğe olarak çizgilerin yatay, dikey
veya eğik olarak kullanımı da algılama
üzerinde farklı etki yapar.
– Yatay çizgiler derinlik, hareketsizlik, sakinlik
– Dikey çizgiler güç ve kuvvet
– Köşegen çizgiler ise, hareket izlenimi verir.
4
5. Çizgi
• Çizgiler, ayrıca, nesneleri bölmek ya da
birleştirmek için de kullanılabilir.
Yatay bir çizgi örneğin (a) bir ufuk, (b) bir cadde veya (c) bir
denizi temsil etmek için kullanılabilir.
5
6. Çizgi
• Kalın çizgiler ince çizgilerden
daha etkilidir.
• Sağdaki görüntüde soldan
üçüncü ve altıncı çizgiler aynı
genişlik ve yüksekliktedir.
• Bu iki çizginin solundaki
çizgiler aynı yükseklikte,
fakat ilk baştakiler daha
incedir.
• Yükseklik ve genişlik derinlik
duygusu verir.
• Kısa çizgi yanına yerleştirilen
uzun bir çizgi, olduğundan
daha uzun görünür.
6
7. Çizgi
• Çizgiler fikirler, kavramlar veya bir süreçteki
basamakları birbirinden ayırmak için de
kullanılır.
7
8. Çizgi
• Çizgiler bir nesne veya fikri en az zaman ve
materyalle hızlıca görselleştirmemize imkan
sağlar.
8
9. Çizgi
• Çizgilerle resmedilen nesneleri hatırlaması
daha kolay ve öğrenme açısından daha etkili
olabilir.
9
10. Çizgi
• Bir dizi nokta, özellikle birbirine yakın
olduğunda dikkatleri çeker.
10
11. Şekil
• Şekil, bir yüzey üzerinde yaratılan iki boyutlu
biçimlerdir.
– Geometrik, doğal, serbest çizilmiş, soyut vb.
• Farklı şekiller bir araya getirilerek anlamlı bir
bütün oluşturulabilir.
• Bazı şekillerde mesajlar, herhangi bir iç detaya
yer vermeden sadece siluet şeklinde iletilebilir
– Ör: kuş, kalp, vb.
11
12. Şekil
• Dikkatleri çekmek için olağandışı bir şekil
kullanılabilir.
• Basit şekiller karmaşık şekillere gere daha
kolay anlaşılır ve hatırlanır.
• Şekiller, figür/zemin ilişkisini tanımlar.
12
13. Alan
• Görsel bir materyalde alan, kapalı ya da açık
alanlar olarak ikiye ayrılır.
– Örneğin bir bülten tahtasındaki resim, grafik, yazı
gibi materyallerle doldurulmayan boş kısımlar açık
alanlar, bu materyallerle doldurulan kısımlar ise,
kapalı alanlardır.
• Boş alanlar genellikle, bir müziğin notaları
arasındaki duraklamalar gibi kompozisyonun
bir parçası olarak kullanılır.
13
14. Alan
• Görsel öğeler ve kelimeler etrafında bırakılan
boş alanlar kalabalık, karışık duygusuna engel
olur.
• Bu nedenle, bir tasarımda boş alanların
dağılımı, görsel öğelerin yerleştirilmesi kadar
önemlidir.
• Bir alan çizgilerle oluşturulabileceği gibi,
sadece bir gölge veya renkle de oluşturulabilir.
14
15. Alan
• Bir alanda geometrik şekiller, soyut şekiller
veya bir nesneyi temsil eden şekiller
kullanılabilir.
• Görsel öğelerin yerleştirilmesinde, dikkatleri
belirli öğelere çekmek için etkili
yöntemlerden biri "üçüncü kural" tekniğinin
kullanılmasıdır.
15
16. Alan
• Bu teknikte, bir resim
alanı yatay ve dikey
olmak üzere eşit
aralıklarla çizilen
çizgilerle üçe ayrılır.
• Çizgilerin kesişim noktaları ile ortaya çıkan
dört nokta ilgi merkezini oluşturan öğelerin
yerleştirilmesi için kullanılır.
16
17. Alan
• Ancak, yapılan araştırma
larda insanların en çok
sol üst köşeye yerleştiri-len
nesneleri hatırladık-ları
bulunuştur.
• Bu nedenle görsel materyaldeki (bir resimde
veya bir posterde) en önemli öğe mümkünse
sol üst köşeye yerleştirilmelidir.
17
18. Alan
• Eğer önemli öğenin
kompozisyon gereği
başka yerlere yerleştiril-mesi
gerekiyorsa, izle-yenlerin
dikkatleri renk,
doku, çizgi gibi tasarım öğeleriyle oraya
yönlendirilmelidir.
18
19. Boyut
• Bir şeklin boyutu her zaman göreceli olup,
boyut hakkındaki yargımız, çevreleyen cisimler
hakkındaki bilgimize bağlıdır.
• Çoğu durumda çemberler, kareler, üçgenler ve
diğer iki boyutlu sembollerin boyutlarını farklı
tahmin ederiz.
19
23. Boyut
• Çizgiler arasındaki farkı, şekiller arasındaki
farktan daha kolay ayırt ederiz.
• Bir nesnenin boyutunu tahmin etmeye
çalıştığımızda, algımızı en çok yatay çizgiler
veya yatay uzunluk etkiler.
23
24. Boyut
• Boyut algısı, karşılıklı olarak, algılanan uzaklıkla
ve algılanan uzaklıkta algılanan boyutla
ilişkilidir.
• Uzaklık dikkate alınmadığında, bilinen
nesnelerin boyutu hakkındaki algımızda
sabitlik vardır.
24
25. Boyut
• Renk ve gri derecesi boyut algısını etkiler. Aynı
büyüklükteki açık ve parlak şekiller kapalı ve
koyu şekillerden daha büyük algılanır.
25
26. Boyut
• Öğretim amaçlı materyallerde, bir görselin
boyutuna "materyaldeki boş alan" veya "görselin
güzelliğine" göre karar verilmemelidir.
• Görselin boyutuna, istendik mesajı nasıl
iletebileceğine dayalı olarak karar verilmelidir.
• Bu anlamda, görselde yer alan detayların (bilgi)
miktarı ve öğrencilerin sınıf düzeyi görselin
boyutunun ne kadar olması gerektiği hakkında bir
fikir verebilir,
26
27. Boyut
• Örneğin, ilköğretim ders kitaplarında görseller
hem büyük hem de sık kullanılır.
• Sınıf düzeyi arttıkça, kullanılan görsellerin hem
boyutu küçülür, hem de sayısı azalır.
• Kısaca, kullanılan görsel ne büyük ne de küçük
olmalı; kolay algılanabilecekleri büyüklükte
olmalıdır.
27
28. Boyut
• Boyut algısı nesne hakkındaki bilgimize göre
değişir.
• Bu nedenle bilinmeyen bir nesnenin boyutu
hakkında doğru karar vermek için bu nesneler
yanında bilinen nesnelere yer verilmelidir
• Ayrıca, aynı nesnelerin farklı yerlerde
kullanımında nesnelerin boyutu açısından
tutarlı olunmalıdır.
28
29. Boyut
• Bir nesnenin boyutu bir hikayede sayfadan
sayfaya ve hatta aynı sayfada değiştiğinde,
küçük yaştaki çocuklar bunları farklı
boyuttaymış gibi algılayabilir (Pettersson,
1993).
29
30. Doku
• Görsellerin çoğu iki boyutludur. Ancak, iki
boyutlu görsellerde doku ya da gerçek
materyallerin kullanımıyla üçüncü bir görünüş
boyutu eklenebilir.
• Doku, üç boyutlu nesne ve materyallerin
dokunma duyusuyla hissedilebilecek yüzey
özelliği olup, dikkatleri nesneye çekmek,
bütünlüğü artırmak amacıyla da kullanılabilir.
30
31. Doku
• Ancak, doku aynı zamanda
görsel materyallerde de
izleyenin baktığı şeyi
hissetmesini sağlar çünkü
belleğimiz nesneyi koku
algısında olduğu gibi
algılamamıza imkan verir.
31
32. Renk
• Renk, görsel materyallerde önemli bir unsur
olmakla birlikte etkililiği bilinçli kullanılmasına
bağlıdır.
• Bir renk, kendisini çevreleyen renkler dikkate
alınmadıkça doğru olarak değerlendirilemez.
• Bir rengin diğer bir renkle ilişkisini daha iyi
anlayabilmek için renk çemberi adı verilen bir
diyagram geliştirilmiştir (Şekil 7.1).
32
33. Renk
Şekil 7.1: Renk Çemberi
• Renk çemberinde en parlak
renk çemberin üst tarafına,
en koyu renk ise çemberin
alt tarafına yerleştirilmiştir.
• Aradaki renkler parlak renkten koyu renge
doğru sıralanır. Yan yana bulunan renkler
sürekli birleştirerek sonsuz sayıda renk
oluşturulabilir.
33
34. Renk
• Kırmızı, sarı ve mavi ana
renklerdir.
• Turuncu, mor ve yeşil ise
ara renklerdir.
• Ara renkler ana renklerin karışı-mından
meydana gelir.
Şekil 7.1: Renk Çemberi
– Kırmızı ve sarı renklerin karışımı turuncu,
– Mavi ve sarı renklerin karışımı yeşil,
– Kırmızı ve mavi renklerin karışımı da mor rengi
meydana getirir.
34
35. Renk
• Çember, sadece renkler arasında-ki
ilişkileri göstermekle kalma-makta,
renklerin sıcaklık özellikle-rini
de ortaya koymaktadır.
Şekil 7.1: Renk Çemberi
• Renklerin imgeleme üzerindeki
etkisi üzerine yapılan araştırmalarda, bazı renklerin
diğer renklere göre daha sıcak ya da daha soğuk
göründükleri ve renklerin insanın ruh hali üzerinde
etkili olduğu bulunmuştur.
35
36. Renk
• Mavi, yeşil ve mor renkler
"soğuk renkler" olarak algı-lanmakta,
kırmızı, turuncu
Şekil 7.1: Renk Çemberi
ve sarı ise "sıcak renkler"
olarak değerlendirilmektedir.
• Buna göre, renk çemberinin yarısı sıcak
renklerden, diğer yarısı da soğuk renklerden
meydana gelmektedir.
36
37. Renk
Şekil 7.1: Renk Çemberi
• Renk çemberinde birbirine
bitişik olan renklere
(ör: turuncu-kırmızı) uyumlu
renkler denilmektedir.
• Çember üzerinde tam karşı karşıya gelen
renkler (ör: mor-sarı) ise, tamamlayıcı ya da
bütünleyici renkler olarak adlandırılmaktadır.
37
38. Renk
• Çembere dikkat edildiğinde
birbirini bütünleyen iki
renkten birinin sıcak, diğeri-nin
soğuk renkten meydana
Şekil 7.1: Renk Çemberi
geldiği görülecektir.
• Kırmızı ve yeşil, turuncu ve mavi, mor ve sarı
ayrı ayrı bir çift oluştururlar.
38
39. Renk
Şekil 7.1: Renk Çemberi
• Bütünleyici renkler yan yana
geldiklerinde birbirlerinin
etkisini artırırlar ve en net
biçimde görünürler.
• Uyumlu renkler ise, yan yana geldiklerinde
birbirlerinin gücünü kırarak birbirlerini
olduklarından daha zayıf gösterirler.
39
40. Renk
• Bir resimde zemin ile şekil
arasında bir zıtlık aranıyorsa,
şekil kendi rengini bütünle-yen
bir renk zemini üzerine
Şekil 7.1: Renk Çemberi
yerleştirilebilir
– Örneğin, eğer resim bir yaz manzarası ile ilgili ise
resimde yeşil renkler ağırlıkta olacağından -resim
kırmızı bir fon üzerine yerleştirilebilir.
40
41. Renk
• Bir diğer uygulama grafik ala-nı
Şekil 7.1: Renk Çemberi
ile ilgilidir. Bir poster ya da
bülten tahtası tasarlarken,
örneğin, koyu mor bir fon üze- rine sarı bir başlık,
başlığın daha parlak ve net bir
biçimde görünmesini sağlayacaktır.
• Kırmızı, yeşil fon üzerinde daha parlak
görünürken, turuncu fon üzerinde daha cansız ve
zayıf görünür.
41
42. Renk
• Bütünleyici renk grupları,
renklerin karıştırılmasında
da önemli bir rol oynar.
• Eğer birbirini tamamlayan
renkler eşit oranda karıştırılır-larsa,
Şekil 7.1: Renk Çemberi
grimsi bir renk ortaya çıkar.
• Bir renge az miktarda tamamlayıcı bir renk
eklendiğinde, eklenen renk grileşir
42
43. Renk
• Çok parlak olduğunu düşü-nülen
kırmızı bir renk kullanı-yorsanız,
kırmızıyı az miktar-da
yeşil renk ile karıştırmanız,
Şekil 7.1: Renk Çemberi
kırmızıyı biraz matlaştıracaktır.
• Yapılan araştırmalarda, öğrencilerin kırmızı
olarak gördüklerini daha uzun süre
hatırladıkları bulunmuştur.
43
44. Renk
• Özellikle hatırlanması iste-nen
materyaller için kırmızı
Şekil 7.1: Renk Çemberi
renk kullanılmalıdır.
• Yapılan araştırmalarda,
öğrencilerin kırmızı olarak gördüklerini daha
uzun süre hatırladıkları bulunmuştur.
• Diğer yandan, mavi öğeler dikkatleri en az
çeken öğelerdir.
44
45. Renk
• Özellikle hatırlanması iste-nen
materyaller için kırmızı
Şekil 7.1: Renk Çemberi
renk kullanılmalıdır.
• Yapılan araştırmalarda,
öğrencilerin kırmızı olarak gördüklerini daha
uzun süre hatırladıkları bulunmuştur.
• Diğer yandan, mavi öğeler dikkatleri en az
çeken öğelerdir.
45
46. Renk
• İnsanlar ilk önce sarı nesne-lere
bakma eğilimindedirler.
Şekil 7.1: Renk Çemberi
• Bir görselde önemli öğeler
ya da anahtar kelimeler sarı
renk kullanılarak ön plana çıkarılabilir.
• Ayrıca, okunabilirlik açısından en iyi renk
kombinasyonu sarı zemin üzeri siyah yazıdır.
46
47. Tasarım İlkeleri
• İlgi çekici ve etkili bir görsel materyal için bazı
tasarım ilkeleri dikkate alınmalıdır.
(1) bütünlük,
(2) denge,
(3) vurgu,
(4) hizalama ve
(5) yakınlık.
47
48. Bütünlük
• Bütünlük, bir görseli meydana getiren öğelerin bir
bütün olarak görünmesini sağlayan, öğeler
arasındaki ilişkidir.
• Bütünlük, görseli anlamayı ve yorumlamayı
kolaylaştırır.
– Genelde yapılan yanlışlıklardan biri, örneğin, bir
bülten tahtasına çok fazla öğenin gelişigüzel
yerleştirilmesidir.
– Bu tür bir görsele baktığımızda tek bir kompozisyon
yerine bir takım resimler algılarız.
– Bu, dikkatlerin dağılmasına ve gerekli mesajın
alınamamasına neden olur.
48
49. Bütünlük
• Bir görselde bütünlük,
– Öğeleri üst üste bindirerek,
– Oklar gibi işaret araçları ve
– Çizgi, şekil, renk, çerçeve gibi görsel araçlar
kullanarak sağlanabilir.
49
51. Denge
• Görsel bir materyalde denge, materyalde
bulunan öğelerin algılanan ağırlığı ile ilgilidir.
• Denge, öğelerin ağırlıkları yatay ve dikey
eksenin her iki tarafında eşit olarak dağıtılması
ile oluşturulur, iki türlü denge vardır:
– Formal ve informal.
51
52. Denge
• Bir görsel merkezden
ikiye bölündüğünde,
tasarım her iki tarafta
da birbirinin yansıması
ise denge simetrik ya
da formaldir.
• Bu tür bir denge
statiktir.
52
53. Denge
• İnformal denge
asimetriktir, informal
denge, daha dinamik ve
izleyenin dikkatini
görsele daha çok çeken
bir düzenlemedir.
• Ağırlık yaklaşık her iki
tarafta da eşit olmakla
birlikte, her iki tarafta
farklı öğeler kullanılır.
53
54. Denge
• Dengenin olmadığı bir
görselde ise, öğeler
birbiri üstüne ve bir
tarafa yığılmış olarak
görülür.
• Bu durum dengesiz
olarak adlandırılır.
54
55. Vurgu
• Görsel bir materyalde tek bir fikir ele alınsa
dahi, bazen görsel içerisindeki bazı önemli
öğelerin vurgulanması, dikkat ve ilgi merkezi
haline gelmesi gerekir. Bu amaçla değişik
teknikler kullanılabilir:
– Ok ve benzeri yön gösteren araçlar kullanmak,
– Önemli öğe için diğerlerinden daha parlak bir renk
kullanmak.
– Temel öğeyi diğerlerinden daha büyük yapmak.
55
56. Vurgu
– Vurgulanmak istenilen madde rengi ile zemin
rengi arasında kontrast oluşturmak.
– Diğer şekillerden farklı bir şekil kullanmak.
– Vurgulanacak öğeyi diğer öğelerin çakıştığı bir
yere yerleştirmek.
56
57. Hizalama
• İnsanlar dikey yada yatay olarak hizalanan
şeyleri hizalanmayanlara göre dahe düzenli
olarak algılarlar.
• Düzenli bilgiler düzensizlere göre daha kolay
öğrenilir ve hatırlanır.
57
60. Yakınlık
• Bir görsel görüntüde birbirine yakın öğeler
birbirleriyle ilişkili; uzak öğeler ise ilişkisiz
olarak algılanır.
• Materyalin yakınlık ilkesine uymaması
durumunda, okuyucu bu öğeleri
anlamlandırmak ve hangilerinin birlikte
düşünüleceğine karar vererek gruplandırmak
için zaman harcayacaktır.
60
63. Diğer Tasarım İlkeleri
• Görseller mümkün olduğunca basit olmalıdır.
• Gerçek resimler yerine durumuna göre basit
çizgi resimler, karikatürler, çizelgeler ve
diyagramlar kullanılabilir.
• Çok fazla ayrıntı ya da gerçeğe yakınlık
öğrenmeyi güçleştirmekle kalmaz, öğrencinin
nelerin önemli olduğu konusunda dikkatlerini
dağıtır.
63
64. Diğer Tasarım İlkeleri
• Algılamamız seçicidir, önceden sahip
olduğumuz deneyimlerimiz ve duyularımızın
sınırlı kapasitesinden dolayı bize sunulan
mesajın sadece küçük bir bölümüne
dikkatlerimizi yöneltiriz (Winn ve Holliday,
1982).
64
65. Diğer Tasarım İlkeleri
• Görsel materyaller tasarımında verilmek
istenen mesajla doğrudan ilgisi olmayan (veya
önemsiz unsurlar) materyalden atılmalıdır.
• Bu işlem, öğrencilerin materyaldeki uyarıcılara
dikkatlerini toplamalarını kolaylaştıracaktır.
65
66. Diğer Tasarım İlkeleri
• Yandaki resim, bir
mektubun gerçek
görünümüdür. Ancak,
sağındaki gerçeğe daha az
yakın olan simge aynı
kavramı en az gerçek
görünüm kadar etkili
verebilir.
66
67. Diğer Tasarım İlkeleri
• Bir altta verilen, elektrik
çarpma tehlikesini
gösteren simge de,
gerçek bir tasvirden
daha etkilidir.
67
68. Diğer Tasarım İlkeleri
• Bu nedenle, öğretim
amaçlı bir görsel materyal
tasarlarken, nesnelerin
gerçeklik derecesinden
çok anlamsal boyutunu
dikkate almak
gerekmektedir.
68
69. Diğer Tasarım İlkeleri
• Bir görselde metin miktarı arttıkça, öğrenme
zorlaşır.
• Sadece anahtar kelimelerde oluşan az ve öz
metinler kullanılmalıdır.
• Ayrıca, metinler için çok fazla yazı tipi
kullanılmamalıdır.
69
70. Diğer Tasarım İlkeleri
• Kavramlar arasındaki
farklılıkları göstermek ve
karşılaştırmalar için
görseller yan yana
yerleştirilmelidir.
• Eğer karşılaştırma
yapılmıyorsa, bir defada
sadece bir resim
kullanılmalıdır.
70
• Bir sonraki resmi kullanmadan önce, önceki
kaldırılmalıdır.
71. Diğer Tasarım İlkeleri
• Bilinmeyen nesnelerin
boyutunu göstermek
için ölçek ya da bilinen
nesnelerden
yararlanılmalıdır.
71
72. Diğer Tasarım İlkeleri
• Kullanılan görsel hakkında sorular sorarak,
öğrencilerin dikkatleri çekilmeli ve
öğrenmelerine yardımcı olunmalıdır.
• Öğrenciler, görsel okur-yazarlık düzeyleri,
ilgileri, önem verme dereceleri gibi
farklılıklarından dolayı görsel materyalde
sunulmak istenen mesajı tam olarak
algılayamayabilirler.
72
73. Diğer Tasarım İlkeleri
• Görsel hakkında soru sormak öğrenciyi
görselle etkileşime sokmanın en emin yoludur.
• Ayrıca, görsel materyallere ders esnasında ya
da metin içinde her zaman gönderme
yapılarak dikkatler yönlendirilmelidir.
• Kullanacağınız görseller bütün öğrencilerinizin
aynı anda görebilmeleri için yeterince büyük
olmalıdır.
73
74. Diğer Tasarım İlkeleri
• Eğer kullanacağınız görsel (resim, fotoğraf,
şekil, v.b) bir grup önünde kullanmak için
yeterince büyük değilse, opak projektörü veya
tepegöz projektörü kullanarak büyütebilirsiniz.
• Hatta görseli bu araçlarla duvar kağıdı, bülten
tahtası ya da bir karton üzerine yansıtıp,
yansıyan görüntüyü istediğiniz ayrıntıda
çizebilir ve böylece görseli kalıcı hale
getirebilirsiniz.
74
