Ρητορικά κείμενα Β΄ Λυκείου θεωρητικής κατεύθυνσης

1. ΑΡΧΑΙΑ
Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Θεωρητικής
Κατεύθυνσης
ΛΥΣΙΟΥ
Ὑπέρ Μαντιθέου
§ 4-8
Εργασίες
Μαθητών

2. Λυσίου Ὑπέρ Μαντιθέου § 4-8
1. Με ποια στοιχεία της προσωπικής του ζωής προσπαθεί ο
Μαντίθεος να επηρεάσει τους βουλευτές;
Ο Μαντίθεος προσπαθεί να επηρεάσει τους βουλευτές με
στοιχεία της προσωπικής του ζωής, λέγοντας ότι ο πατέρας
πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο τους έστειλε προς
το Σάτυρο, το βασιλιά του Πόντου, για να περάσουνε εκεί
τον καιρό τους. Και αυτό το λέει, για να αποδείξει ότι δε
ζούσε στην πατρίδα, όταν γκρεμίζονταν τα μακρά τείχη,
ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα.
Έπειτα αναφέρει ότι ήταν υποχρεωτικό για τους φυλάρχους
να καταγράφουν τους ιππείς και να παίρνουν πίσω την
«κατάστασιν». Διαφορετικά ζημιώνονταν οι ίδιοι αν δε
φανέρωναν αυτούς που είχαν πάρει τη χρηματική
επιχορήγηση. Κανένας λοιπόν δεν μπορεί να αποδείξει ότι ο
Μαντίθεος αναφέρθηκε από τους φυλάρχους ούτε ότι
παραδόθηκε στους συνδίκους ούτε ότι κατέβαλε τη
χρηματική επιχορήγηση.
Είναι φανερό ότι ο ρήτορας με όλα αυτά τα στοιχεία
προσπαθεί να επηρεάσει τους βουλευτές.
Ζωή Σιαγκούρη
2. «ἤλθομεν πρίν … πένθ’ ἡμέραις» : Από ποια
σκοπιμότητα νομίζετε ότι υπαγορεύεται η δήλωση του
Μαντιθέου;
Το επιχείρημα του Μαντιθέου είναι ότι γύρισε ο ίδιος και η
οικογένειά του πέντε μέρες νωρίτερα προτού να κατέβουν
στον Πειραιά οι δημοκρατικοί από τη Φυλή. Με αυτό το
επιχείρημα ο ρήτορας έχει σκοπό να δείξει στους δικαστές
ότι γύρισε για να συνεργαστεί με τους δημοκρατικούς. Με
αυτό τον τρόπο επιδιώκει να δείξει ότι ήταν δημοκρατικός
και δεν συνεργαζόταν με το τυραννικό καθεστώς των
Τριάκοντα.
Δήμητρα Οφλίδου

3. 3. «τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων» : Ποια είναι η σχέση της
φράσης αυτής με το κατηγορητήριο σε βάρος του
Μαντιθέου;
Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι δεν πήρε μέρος στην ενίσχυση
των τριάκοντα τυράννων κατά τη διαμάχη τους με τους
δημοκρατικούς, όπως έκαναν οι ιππείς, καθώς αυτός και ο
αδελφός του πάντα ήταν υποστηρικτές της δημοκρατίας και
βρίσκονταν στον Πόντο όταν κυβερνούσαν οι τριάντα
τύραννοι. Δεν είχε συμφέρον λοιπόν ο Μαντίθεος να
συμμετέχει σε «ξένους κινδύνους», αφού το καθεστώς των
Τριάκοντα ήταν «ξένο» με τη δική του ιδεολογία.
Μελίνα Ξανθοπούλου
4. Τι σημαίνει «σανίδιον» και «κατάστασις» και ποιο ρόλο
είχαν στην αρχαία Αθήνα;
Σανίδιον ήταν μια μικρή πινακίδα. Πάνω σε αυτήν
έγραφαν τα ονόματα των ιππέων και την εξέθεταν σε κοινή
θέα ώστε όλοι οι Αθηναίοι να μπορούν να δουν ποιοι
συμπολίτες τους είχαν υπηρετήσει στο ιππικό. Επειδή όμως
το σανίδιον ήταν εκτεθειμένο, μπορούσε ο καθένας να
σβήσει και να γράψει ονόματα.
Κατάστασις ήταν ένα χρηματικό ποσό που έπαιρναν από
το δημόσιο ταμείο οι ιππείς που δοκιμάστηκαν από την
βουλή και το οποίο ποσό το επέστρεφαν στους φυλάρχους
αν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι.
Μαργαρίτα Τάτση
5. Να εντοπίσετε στο κείμενο τα σημεία που ο Μαντίθεος
αμφισβητεί την αξιοπιστία του σανιδίου.
Ο Μαντίθεος πιστεύει πως είναι ανόητο να ερευνούν αυτούς
που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την ξύλινη
πινακίδα (ἔπειτα ἐκ μέν τοῦ σανιδίου…εὔηθες ἐστίν). Ο
κατάλογος των φυλάρχων είναι η μεγαλύτερη απόδειξη·
εκεί βρίσκονται όλα τα ονόματα που όντως είχαν
υπηρετήσει στην τάξη των ιππέων, γιατί ήταν υποχρεωτικό
να αναφερθούν από τους φυλάρχους. Ενώ από την ξύλινη
πινακίδα θα μπορούσε να σβηστεί και να γραφτεί
οποιοδήποτε όνομα. Το σημείο του κειμένου όπου γίνεται η

4. συγκεκριμένη αναφορά είναι το εξής: «ἐν τούτῳ γὰρ πολλοὶ
μὲν τῶν ὁμολογούντων ἱππεύειν οὐκ ἔνεισιν, ἔνιοι δὲ τῶν
ἀποδημούντων ἐγγεγραμμένοι εἰσίν».
Κωνσταντίνα Πολυχρονιάδου
6. «ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον … πιστεύοιτε» : Σε ποιο
συμπέρασμα καταλήγει ο ομιλητής; Να διατυπώσετε
αναλυτικά τα επιχειρήματά του.
Ο Μαντίθεος προκειμένου να αρνηθεί την κατηγορία ότι
υπηρέτησε ως ιππέας την εποχή των τριάκοντα καταφεύγει
σε μια σειρά επιχειρημάτων.
Αρχικά αναφέρει πως το «σανίδιον» είναι αναξιόπιστο
αποδεικτικό στοιχείο ενοχής. Στηρίζει την άποψή του αυτή
στο γεγονός ότι σ’ αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται πολλοί
από εκείνους που οι ίδιοι ομολογούν ότι ήταν ιππείς, ενώ
αναγράφονται μερικοί που τότε είχαν φύγει από την
Αθήνα.
Στη συνέχεια της απολογίας του υποστηρίζει πως το
πλέον αξιόπιστο και έγκυρο στοιχείο για την εξεύρεση της
αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που έδιναν οι
φύλαρχοι στη βουλή. Σε αυτόν αναγράφονταν οι ιππείς οι
οποίοι έπρεπε στο τέλος της θητείας τους να παραδώσουν
στο δημόσιο την «κατάστασιν» (δηλαδή το επίδομα που
είχαν λάβει στην αρχή της θητείας τους).
Άρα ακολούθως ο Μαντίθεος δηλώνει με βεβαιότητα ότι
κανείς δεν μπορεί να αποδείξει τρία βασικά ενοχοποιητικά
στοιχεία: 1) ότι το όνομα του συμπεριλήφθηκε στον
κατάλογο των φυλάρχων, 2) ότι παραδόθηκε στους
δικηγόρους του δημοσίου, για να απαιτήσουν την επιστροφή
του επιδόματος και 3) ότι κατέβαλε ποτέ το επίδομα. Το
συμπέρασμα που προκύπτει από την επιχειρηματολογία
του είναι ότι δεν είχε υπηρετήσει ως ιππέας την εποχή των
τριάκοντα και επομένως τα τρία αυτά στοιχεία
αποδεικνύουν την αθωότητά του.
Παναγιώτης Τριανταφυλλίδης

5. 7. Αφού θυμηθείτε τον όρο ενθύμημα, να εντοπίσετε ένα
ενθύμημα στο κείμενο και να αξιολογήσετε την
πειστικότητά του.
Σύμφωνα με την εισαγωγή του σχολικού βιβλίου τα
ενθυμήματα είναι βραχυλογικοί συλλογισμοί, οι οποίοι
ανάλογα με τις προτάσεις ή τα δεδομένα στα οποία
στηρίζονται μας δίνουν συνήθως πιθανά και ασφαλή
συμπεράσματα, αν τα περιστατικά στα οποία αναφέρονται
είναι πράγματι ακριβή.
Ένα ενθύμημα λοιπόν που εντοπίζεται στο κείμενο είναι
ότι ο Μαντίθεος υποστηρίζει πως είναι ανόητο να εξετάζει
κανείς αν υπηρέτησε ως ιππέας από την ξύλινη πινακίδα,
γιατί είναι εκτεθειμένη στην ύπαιθρο και όποιος θέλει
μπορεί να αφαιρέσει ή να προσθέσει κάποιο όνομα.
Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι κάποιοι που υπηρέτησαν ως
ιππείς δεν αναγράφονται σε αυτήν την πινακίδα ενώ οι ίδιοι
το παραδέχτηκαν. Αντίθετα άλλοι που είναι εγγεγραμμένοι
στην πινακίδα δε βρίσκονταν καν στην πατρίδα εκείνη την
εποχή.
Επιπλέον ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι θα έπρεπε να
εξετάσουν οι δικαστές αν υπηρέτησε κανείς ως ιππέας από
τους καταλόγους των φυλάρχων (και όχι από την ξύλινα
πινακίδα). Οι κατάλογοι αποτελούν πιο αξιόπιστη απόδειξη
απ’ ό,τι η πινακίδα, καθώς οι φύλαρχοι δεν θα μπορούσαν
να παραλείψουν κάποιον από τον κατάλογο, επειδή θα
έπρεπε να πληρώσουν οι ίδιοι την χρηματική επιχορήγηση
για αυτόν που κάλυψαν.
Το ενθύμημα που παρουσίασε ο Μαντίθεος είναι αρκετά
πειστικό, γιατί οι κατάλογοι ήταν επίσημα έγγραφα στα
οποία δεν είχε πρόσβαση όποιος ήθελε παρά μόνο οι
φύλαρχοι, οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν τη
δουλειά τους σωστά, γιατί διαφορετικά θα πλήρωναν οι ίδιοι
χρήματα και, στην προκειμένη περίπτωση, το ποσό του
Μαντίθεου. Εκτός κι αν πλήρωσε ο Μαντίθεος τη δική του
χρηματική επιχορήγηση και ζήτησε να μην γραφτεί το

6. όνομά του στους καταλόγους. Τότε το επιχείρημα του δε θα
είναι τόσο έγκυρο και αξιόπιστο.
Δέσποινα Νοβακίδου
8. Ο Μαντίθεος καταφεύγει σε έναν υποθετικό
συλλογισμό: εἴπερ ἵππευσα… δοκιμάζεσθαι. Ποιο είναι το
περιεχόμενο του συλλογισμού και τι επιδιώκει με αυτόν;
Το τελευταίο επιχείρημα του Μαντιθέου στις παραγράφους
4-8 έχει να κάνει με έναν υποθετικό συλλογισμό «εἴπερ
ἵππευσα…δοκιμάζεσθαι». Με αυτήν την υπόθεση ο
Μαντίθεος δηλώνει ότι ακόμη κι αν υπηρέτησε στους ιππείς
κατά την περίοδο των τριάκοντα, δεν πρέπει να υπάρχει
κώλυμα όσον αφορά την εκλογή του ως βουλευτή υπό την
προϋπόθεση να μην έχει βλάψει κανέναν από τους
συμπολίτες του. Δεν διστάζει να πει επίσης ότι πολλοί από
τους βουλευτές, στρατηγούς και τους ιππάρχους
υπηρέτησαν ως ιππείς.
Διονύσης Σπυρίδης
9. «φύλαρχοι», «στρατηγοί» : Ποιος ήταν ο ρόλος τους
στην αρχαία Αθήνα;
Στην Αθήνα οι φύλαρχοι είχαν την αρχηγία του ιππικού
της φυλής τους. Έτσι, έπρεπε να παραδίδουν στη βουλή τον
κατάλογο όσων ήταν ικανοί και υποχρεωμένοι να ιππεύουν.
Οι στρατηγοί φρόντιζαν για τη στρατολογία,
αγρυπνούσαν για την ασφάλεια της χώρας, επιτηρούσαν τις
στρατιωτικές λειτουργίες και τα έσοδα, είχαν το ρόλο του
ναυάρχου, και μπορούσαν να συγκαλούν τη βουλή όποτε το
θεωρούσαν απαραίτητο.
Χρήστος Ράπτης
10.Ποιες πληροφορίες αντλούμε για την πολιτική ή
κοινωνική ζωή της αρχαίας Αθήνας από το κείμενο, αν
το αντιμετωπίζαμε ως ιστορική πηγή; Να γράψετε την
απάντησή σας σε μια παρουσίαση PowerPoint ή Prezi
(http://prezi.com/ )
11.Ποιο επιχείρημα του Μαντιθέου θεωρείτε ισχυρότερο
στις παραγράφους § 4-8; Να αιτιολογήσετε την επιλογή
σας.

7. Το ισχυρότερο επιχείρημα του Μαντιθέου είναι ότι, όσοι
αναφέρονται στην ξύλινη την πινακίδα, δεν παραδέχονται
όλοι πως υπηρέτησαν ως ιππείς, παρόλο που είναι
καταγεγραμμένοι σε αυτήν· οπότε δεν μπορούν να
λαμβάνουν αυτήν την πινακίδα ως αποδεικτικό στοιχείο,
διότι είναι ανόητο.
Βάσω Μυλωνά
12.Ποια μαρτυρία επικαλείται στο κείμενο αυτό ο
Μαντίθεος; Να γράψετε το λόγο αυτού του μάρτυρα και
να τον εκφωνήσετε στους συμμαθητές σας, σαν να είναι
αυτοί οι δικαστές και εσείς ο μάρτυρας που
παρουσιάστηκε στο δικαστήριο.
Κύριοι δικαστές,
Είμαι ο φύλαρχος που του ανατέθηκε να συγκεντρώσει τα
χρηματικά ποσά από όλους όσους υπηρέτησαν στο ιππικό
την εποχή των τριάκοντα. Αφού μου ζητήθηκε από τον
Μαντίθεο να καταθέσω, το θεώρησα υποχρέωσή μου όχι
μόνο να έρθω εδώ αλλά και να σας πω την αλήθεια. Έτσι,
με ειλικρίνεια, μπορώ να σας πω ότι εγώ ο ίδιος
συγκέντρωσα όλα τα χρήματα απ’ όλους όσους
καταγράφονται στον κατάλογο, και δεν παρέλειψα ούτε
έναν. Επομένως έφερα σε πέρας την αποστολή που μου
ανατέθηκε.
Το όνομα του Μαντίθεου όμως δεν υπήρχε πουθενά στον
κατάλογο και έτσι δεν χρειάστηκε να έρθω σε επαφή μαζί
του. Έχοντας τα παραπάνω υπ’ όψιν μπορώ με σιγουριά και
δυνατή φωνή να πω ότι σύμφωνα με τους καταλόγους μου,
ο Μαντίθεος δεν υπηρέτησε ως ιππέας. Σας ευχαριστώ.
Ελένη Σαμαρά
13.Να μάθετε το λόγο του Μαντιθέου και να τον
εκφωνήσετε στους συμμαθητές σας, σαν να ήταν αυτοί
οι δικαστές και εσείς ο κατηγορούμενος. Μπορείτε να
αλλάξετε το κείμενο όπως νομίζετε, προκειμένου να το
αποστηθίσετε, και να το μεταγράψετε σε δικό σας
κείμενο (το σημαντικό είναι να κρατηθείτε κοντά στο
πνεύμα του κειμένου και όχι στις λεπτομέρειες).

8. Γεράσιμος Νικολάου
14.Να δημιουργήσετε κόμικς με το
http://www.storyboardthat.com/ . Στις τρεις εικόνες που θα
δημιουργήσετε, χρησιμοποιήστε τα λόγια του
Μαντιθέου:
- Ο πατέρας μάς έστειλε στον Πόντο· λείπαμε από την
Αθήνα όταν άλλαζε το πολίτευμα
- Το «σανίδιον» είναι αναξιόπιστο· σύμφωνα με τον
κατάλογο των φυλάρχων, δεν ήμουν ιππέας των 30
τυράννων
- Αν υπηρέτησα ως ιππέας, δε θα το αρνιόμουν, αλλά θα
αξίωνα να αποδείξω ότι δεν έκανα κακό σε κανέναν
Ιωάννα Σοφιανού
15.Επιβεβαιώστε με αναφορές στο κείμενο το αφηγηματικό
τάλαντο του Λυσία:
επιγραμματικότητα, ζωηρότητα στην έκφραση,
σαφήνεια, πειστικότητα στην επιχειρηματολογία,
απλότητα, λιτότητα στο λεκτικό, οικειότητα στο ύφος.
Ο λόγος του Λυσία διακρίνεται για τη ζωηρότητα του,
καθώς περιγράφει τα γεγονότα με ζωντάνια· π.χ. ἡμᾶς γάρ
ὁ πατήρ πρό τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς ὡς Σάτυρον τόν
ἐν τῷ Πόντῳ διαιτησομένους ἐξέπεμπψε. Επίσης ο ρήτορος
είναι σαφής και αρκετά πειστικός, αν και τα επιχειρήματά
του δεν είναι ακράδαντα· π.χ. ἔπειτα ἐκ τοῦ σανιδίου τούς
ἱππεύσαντας σκοπεῖν εὔηθές ἐστιν. Διακρίνεται ακόμη
αρκετή απλότητα στο ύφος, καθώς ο Λυσίας κάνει χρήση
απλής γλώσσας, για να είναι κατανοητή, αφού γνωρίζει
πως μιλάει σε απλούς πολίτες-δικαστές· π.χ. εἴπερ ἵππευσα,
οὐκ ἄν ἦ ἔξαρνος. Παράλληλα επισημαίνεται λιτότητα,
επιγραμματικότητα και οικειότητα στο λόγο του· π.χ. ὁρῶ
… πολλούς μέν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας. Με τον
τρόπο αυτό προσπαθεί να πάρει με το μέρος του τους
δικαστές, καθώς χρειάζεται υποστηρικτές για να
διεκδικήσει το βουλευτικό αξίωμα.
Σταμάτης Τζούμας

9. 16.Πώς προβάλλεται το ήθος του ομιλητή και το ήθος των
κατηγόρων στις παραγράφους § 4-8;
Μέσα από το κείμενο των παραγράφων § 4-8 γίνεται
εμφανές ότι ο Μαντίθεος θέλει να αποποιηθεί τις
κατηγορίες που του προσάπτουν, δηλώνοντας ότι αυτές δε
βασίζονται σε έγκυρα επιχειρήματα. Ο ίδιος αμφισβητεί την
πινακίδα και προβάλλει ως αξιόπιστο τον κατάλογο των
φυλάρχων. Άρα παρουσιάζεται ως ικανός ρήτορας,
πειστικός, άμεπτος άνθρωπος, που έχει κατηγορηθεί άδικα,
και δημοκρατικός.
Κατ’ επέκταση ο ρήτορας υποβαθμίζει την ηθική των
κατηγόρων του οι οποίοι άδικα τον κατηγόρησαν, χωρίς να
έχουν κάποια βάση. Είναι άρα εμπαθείς και κακοί.
Ηλίας Μήττας
17.Ποια ρητορικά πάθη προσπαθεί να προκαλέσει ο
Μαντίθεος στις ψυχές των δικαστών;
Ο Μαντίθεος εκθέτοντας στους δικαστές τους
συλλογισμούς και τα επιχειρήματα του προσπαθεί να
κερδίσει την εύνοιά τους και να κινήσει αισθήματα
συμπάθειας και φιλίας προς το πρόσωπό του.
Προβάλλει έτσι την άμεμπτη συμπεριφορά του στο
δημόσιο βίο και προσπαθεί για μια ακόμη φορά να
αναιρέσει κάθε είδους κατηγορία και να αποδείξει τελικά
την αθωότητά του. Συγκεκριμένα τονίζει ότι ακόμη και αν
ήταν ιππέας, τίποτε δε θα τον εμπόδιζε να ζητάει από τη
βουλή την έγκριση της βουλευτικής του εκλογής, υπό τον
όρο βέβαια ότι κανένας από τους συμπολίτες του δεν θα
είχε κακοποιηθεί από τον ίδιο.
Έτσι, με τα σημεία αυτά επιδιώκει να κερδίσει την
συμπάθεια των δικαστών, ένα αίσθημα φιλίας και
οικειότητας προς το πρόσωπό του, και επομένως μια
ανάλογη ευνοϊκή και δίκαιη γι’ αυτόν απόφαση.
Μαρία Μυλωνά
18. Να δημιουργήσετε το προφίλ του Μαντιθέου στο facebook
(http://www.classtools.net/FB/home-page ).