2. Το 1204 οι Σταυροφόροι
κατέλαβαν την
Κωνσταντινούπολη. Τα
επόμενα χρόνια οι
Βενετοί (αλλιώς: Ενετοί)
και οι σύμμαχοί
τους κατέκτησαν πολλά
εδάφη της βυζαντινής
αυτοκρατορίας.
3. Ανάμεσα στα ανταλλάγματα που πρόσφερε
στους σταυροφόρους ο Αλέξιος ο Άγγελος, γιος
του Ισαάκιου του Β΄, προκειμένου να
εξασφαλίσει τη βοήθεια τους στην
αποκατάσταση του πατέρα του στο θρόνο του
Βυζαντίου, ήταν και η Κρήτη, την οποία έσπευσε
να παραχωρήσει στον ηγέτη της Δ΄
Σταυροφορίας, Βονιφάτιο,
Λίγους, όμως, μήνες μετά την άλωση της
Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους
(1204), ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός, για να
επιτύχει την υποστήριξη της Βενετίας, στη
διένεξή του με τον Λατίνο αυτοκράτορα
Βαλδουίνο της Φλάνδρας, συνήψε συνθήκη με
τους εκπροσώπους του δόγη στην
Ανδριανούπολη και παραχώρησε την Κρήτη στη
Δημοκρατία του Αγ. Μάρκου, με τη συνθήκη
γνωστή ως «Εκχώρηση της Κρήτης» έναντι ενός
«ευτελούς» ποσού.
4.
5. Στις περιοχές όμως που έμειναν για
αρκετό διάστημα εκτός της
τουρκικής κυριαρχίας (Κρήτη,
Κύπρος, Επτάνησα) αναπτύχθηκε
μεγάλη εμπορική δραστηριότητα, με
αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια
αριστοκρατία, που έδειξε μεγάλο
ενδιαφέρον για τα γράμματα και τις
τέχνες
Η επαφή με τη Δύση και κυρίως με
την Ιταλία είχε ως αποτέλεσμα να
διαδοθεί και στον Ελλαδικό χώρο το
πνεύμα της Αναγέννησης,
ενώ η εφεύρεση της Τυπογραφίας
εξασφάλισε τη διάδοση των γραπτών
λογοτεχνικών κειμένων
6. Στην περιοχή της Κρήτης, κατά τη
διάρκεια της Ενετοκρατίας, από τον 15ο
έως τον 17ο αιώνα, και ιδιαίτερα μεταξύ
1600 και 1669 (υποταγή της Κρήτης στους
Τούρκους), παρατηρείται μια σημαντική
καλλιτεχνική και λογοτεχνική άνθιση
καθώς η βενετική κυριαρχία ήταν ήπια, σε
σχέση με την κυριαρχία των Τούρκων,
ενώ αρκετοί νέοι Κρήτες φοιτούσαν σε
ιταλικές σχολές και μετέφεραν στο νησί
τους το πνεύμα της Αναγέννησης.
Έτσι στις ντόπιες κρητικές παραδόσεις,
όπως αυτή των περίφημων «ριζίτικων»
τραγουδιών (είδος δημοτικού τραγουδιού
σε ανομοιοκατάληκτους
δεκαπεντασύλλαβους), αφομοιώθηκαν
επιδράσεις από τη λογοτεχνική
δημιουργία της Δύσης.
7. - η καλλιέργεια της γλώσσας του λαού
- η ηρωική αντίληψη της ζωής
- η αίσθηση χρέους απέναντι στην πατρίδα και
τη θρησκεία
- η αγάπη για ελευθερία
- το ιπποτικό πνεύμα – η εξιδανίκευση του
έρωτα και της γυναίκας
8. Βιτσέντζος Κορνάρος:
Ερωτόκριτος (μεγάλο αφηγηματικό ποίημα, έμμετρο μυθιστόρημα με πλοκή
παραμυθιού).
Θυσία του Αβραάμ (θρησκευτικό δράμα) [μάλλον του Κορνάρου]
Γεώργιος Χορτάτσης:
Ερωφίλη (τραγωδία)
Κατζούρμπος (κωμωδία)
9. O Βιτσέντζος Κορνάρος (1553 – 1613;)
ήταν Έλληνας ποιητής. Θεωρείται ένας από
τους κυριότερους εκπροσώπους της κρητικής
λογοτεχνίας, συγγραφέας του αφηγηματικού
ποίηματος Ερωτόκριτος και πιθανώς του
θρησκευτικού δράματος Η Θυσία του
Αβραάμ.
10. Οι πιο ασφαλείς πληροφορίες για την καταγωγή του
Κορνάρου είναι αυτές που δίνει ο ποιητής στο τέλος του
έργου του : αναφέρει το όνομα Βιτσέντζος, το
οικογενειακό όνομα Κορνάρος, τόπο γέννησης τη Σητεία
και το Κάστρο (Ηράκλειο), όπου παντρεύτηκε.
Κ' εγώ δε θε να κουρφευτώ κι αγνώριστο να μ' έχου
μα θέλω να φανερωθώ, κι όλοι να με κατέχου
Βιτσέντζος είν' ο ποιητής και στη γενιά Κορνάρος
που να βρεθή ακριμάτιστος, σα θα τον πάρη ο Χάρος.
Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη,
εκεί 'καμε κι εκόπιασεν ετούτα που σας γράφει.
Στο Κάστρον επαντρέυτηκε σαν αρμηνεύγει η φύση,
το τέλος του έχει να γενή όπου ο Θεός ορίση
11. τοποθετούν την ζωή και την δράση του Κορνάρου γύρω στα μέσα
του 17ου αι., πιστεύουν δηλαδή ότι η Θυσία του Αβραάμ γράφτηκε
το 1635, και ο Ερωτόκριτος αργότερα, μέχρι το 1645 ή το 1648
ταυτίζεται με έναν βενετοκρητικό Βιτσέντζο Κορνάρο, που
γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου του 1553 στην Τραπεζόντα της
Σητείας. Ήταν γόνος εξελληνισμένης και αρχοντικής βενετσιάνικης
οικογένειας, πιθανότατα με μεγάλη περιουσία.
Από το 1591 ανέλαβε διοικητικά αξιώματα, ενώ κατά την διάρκεια
της πανούκλας (1591 -1593) ανέλαβε καθήκοντα υγειονομικού
επόπτη.
Πέθανε στον Χάνδακα το 1613 ή το 1614 από άγνωστη αιτία
12. Ο Ερωτόκριτος είναι μία έμμετρη
μυθιστορία που συντέθηκε από τον
Βιτσέντζο Κορνάρο στην Κρήτη τον 17ο
αιώνα
Αποτελείται από 10.012 (οι τελευταίοι
δώδεκα αναφέρονται στον ποιητή)
ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβους
ομοιοκατάληκτους στίχους στην Κρητική
διάλεκτο. Κεντρικό θέμα του είναι ο
έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, τον
Ερωτόκριτο (που στο έργο αναφέρεται
μόνο ως Ρωτόκριτος ή Ρώκριτος) και την
Αρετούσα, και γύρω από αυτό
περιστρέφονται και άλλα θέματα όπως η
τιμή, η φιλία, η γενναιότητα και το
κουράγιο.
Μαζί με την Ερωφίλη του Γεώργιου
Χορτάτση είναι τα σημαντικότερα έργα
της κρητικής λογοτεχνίας.
13. Άμεσο πρότυπο του έργου είναι η γαλλική δημοφιλής
μεσαιωνική μυθιστορία Paris et Vienne του Pierre de la
Cypède, που τυπώθηκε το 1487 και γνώρισε μεγάλη διάδοση
με μεταφράσεις σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.
14. Παρ' όλο που ως προς την εξέλιξη της υπόθεσης ο Ερωτόκριτος ακολουθεί όλα τα
χαρακτηριστικά των αντιστοίχων ιπποτικών μυθιστοριών, παρουσιάζει κάποιες
ιδιαιτερότητες ως προς τη δομή, με χαρακτηριστικά που προέρχονται από άλλα
λογοτεχνικά είδη.
Εκτός από τα επικά στοιχεία, είναι έντονη και η παρουσία δραματικών
χαρακτηριστικών: η διαίρεση σε πέντε μέρη απηχεί την πενταμερή διαίρεση του
κλασικού δράματος, ενώ θεατρικό χαρακτήρα προσδίδει και η συχνή παρουσία
του διαλόγου
Το επικό-ηρωικό και το ερωτικό στοιχείο συνυπάρχουν στο έργο μοιρασμένα
Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει και το θέμα της αστάθειας της Μοίρας και της
Τύχης, ενώ καθοριστική είναι και η σημασία του θέματος των κοινωνικών
διακρίσεων
Σημαντική καινοτομία του Κορνάρου είναι η ανάδειξη της ψυχολογικής
κατάστασης των ηρώων και η πειστική αιτιολόγηση των κινήτρων της
συμπεριφοράς τους.
15. Η γλώσσα του Ερωτοκρίτου είναι η κρητική διάλεκτος:
χρησιμοποιούνται χαρακτηριστικοί διαλεκτικοί τύποι
όπως τα άρθρα τση (της) και τσι (τις),
η ερωτηματική αντωνυμία (ε)ίντα στη θέση του τι, τα
άρθρα τον , την, το σε θέση αναφορικής αντωνυμίας (Δεν
είχαν την αποκοτιά στα θέλου να μιλήσου),
σίγηση του τελικού -ν στη γενική πληθυντικού και στο γ'
πληθυντικό πρόσωπο (των αρμάτω, μιλήσου),
τοποθέτηση της αντωνυμίας μετά το ρήμα (επίταξη του
κλιτικού, π.χ. εχάσαν τα),
χρήση τής παρεκτεταμένης αντωνυμίας αυτόνος και
αυτείνος (κατά το εκείνος).
Ειδικότερα βασίζεται στο ανατολικό κρητικό ιδίωμα.
16. Η απήχηση του έργου ήταν πολύ μεγάλη. Παρατηρούνται
επιδράσεις του σε μαντινάδες
και επιπλέον στην Κρήτη δημιούργησε μυθολογική
παράδοση: τα ονόματα των ηρώων έχουν επιβιώσει ως
σήμερα ως βαφτιστικά
Η μεγαλύτερη όμως απόδειξη της απήχησης του έργου
είναι η επίδραση που άσκησε στη νεοελληνική ποίηση.
Παραδείγματα ποιημάτων επηρεασμένων από τη
στιχουργική του είναι Ο Κρητικός του Δ. Σολωμού, το
Μήτηρ Θεού του Α. Σικελιανού, ο Επιτάφιος του Γ. Ρίτσου,
ο Νέος Ερωτόκριτος του Παντελή Πρεβελάκη
17. Τα φιλολογικά προβλήματα που σχετίζονται με τον
Ερωτόκριτο είναι τρία:
το βασικότερο, από το οποίο εξαρτώνται τα άλλα, είναι το
ζήτημα της ταυτότητας του ποιητή, καθώς το όνομα Βιτσέντζος
Κορνάρος ήταν διαδεδομένο στην Κρήτη.
Τα άλλα δύο σημαντικά προβλήματα είναι το θέμα της
χρονολόγησης του έργου και το θέμα του ιταλικού προτύπου στο
οποίο βασίστηκε ο ποιητής.
18. Το έργο διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα, ο κόσμος όμως που απεικονίζει
είναι ένα σύνθετο κατασκεύασμα που δεν ανταποκρίνεται σε κάποια συγκεκριμένη
ιστορική πραγματικότητα: παράλληλα με τις αρχαιοελληνικές αναφορές,
εμφανίζονται αναχρονισμοί και πολλά στοιχεία του δυτικού κόσμου, όπως η
κονταρομαχία. Η υπόθεση χωρίζεται σε πέντε τμήματα και είναι συνοπτικά η
εξής:
Α. Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηράκλης και η σύζυγός του αποκτούν μετά από πολλά χρόνια
γάμου μια κόρη, την Αρετούσα. Τη βασιλοπούλα ερωτεύεται ο γιος του πιστού
συμβούλου του βασιλιά, Ερωτόκριτος. Επειδή δεν μπορεί να φανερώσει τον έρωτά του,
πηγαίνει κάτω από το παράθυρό της τα βράδια και της τραγουδά. Η κοπέλα σταδιακά
ερωτεύεται τον άγνωστο τραγουδιστή. Ο Ηράκλης, όταν μαθαίνει για τον τραγουδιστή,
του στήνει ενέδρα για να τον συλλάβει, ο Ερωτόκριτος όμως μαζί με τον αγαπημένο του
φίλο σκοτώνει τους στρατιώτες του βασιλιά. Ο Ερωτόκριτος, καταλαβαίνοντας ότι ο
έρωτάς του δεν μπορεί να έχει αίσια έκβαση, ταξιδεύει στη Χαλκίδα για να ξεχάσει. Στο
διάστημα αυτό ο πατέρας του αρρωσταίνει και όταν η Αρετούσα τον επισκέπτεται, βρίσκει
στο δωμάτιο του Ερωτόκριτου μια ζωγραφιά που την απεικονίζει και τους στίχους που της
τραγουδούσε. Όταν εκείνος επιστρέφει, ανακαλύπτει την απουσία της ζωγραφιάς και των
τραγουδιών και μαθαίνει ότι μόνο η Αρετούσα τους είχε επισκεφτεί. Επειδή καταλαβαίνει
ότι αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του και ότι μπορεί να κινδυνεύει, μένει στο σπίτι
προσποιούμενος ασθένεια και η Αρετούσα του στέλνει για περαστικά ένα καλάθι με μήλα,
ως ένδειξη ότι ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του.
19. Β. Ο βασιλιάς οργανώνει κονταροχτύπημα για να διασκεδάσει την κόρη του.
Παίρνουν μέρος πολλά αρχοντόπουλα από όλον τον γνωστό κόσμο και ο
Ερωτόκριτος είναι ο νικητής.
Γ. Το ζευγάρι αρχίζει να συναντιέται κρυφά στο παράθυρο της Αρετούσας. Η
κοπέλα παρακινεί τον Ερωτόκριτο να τη ζητήσει από τον πατέρα της. Όπως είναι
φυσικό, ο βασιλιάς εξοργίζεται με το «θράσος» του νέου και τον εξορίζει.
Ταυτόχρονα φτάνουν προξενιά για την Αρετούσα από το βασιλιά του Βυζαντίου.
Η κοπέλα αμέσως αρραβωνιάζεται κρυφά με τον Ερωτόκριτο, πριν αυτός
εγκαταλείψει την πόλη.
Δ. Η Αρετούσα αρνείται να δεχθεί το προξενιό και ο βασιλιάς τη φυλακίζει μαζί
με την πιστή παραμάνα της. Έπειτα από τρία χρόνια, όταν οι Βλάχοι πολιορκούν
την Αθήνα, εμφανίζεται ο Ερωτόκριτος μεταμφιεσμένος. Σε μια μάχη σώζει τη
ζωή του βασιλιά και τραυματίζεται.
Ε. Ο βασιλιάς για να ευχαριστήσει τον τραυματισμένο ξένο του προσφέρει
σύζυγο την κόρη του. Η Αρετούσα αρνείται και αυτόν τον γάμο και στη
συζήτηση με τον μεταμφιεσμένο Ερωτόκριτο επιμένει στην άρνησή της. Ο
Ερωτόκριτος την υποβάλλει σε δοκιμασίες για να επιβεβαιώσει την πίστη της και
τελικά της αποκαλύπτεται αφού λύνει τα μαγικά που τον είχαν μεταμορφώσει. Ο
βασιλιάς αποδέχεται το γάμο και συμφιλιώνεται με τον Ερωτόκριτο και τον
πατέρα του και ο Ερωτόκριτος ανεβαίνει στο θρόνο της Αθήνας.
