2. OS FACTORES EXPLICATIVOS:
A Europa da paz armada (1890-1914)
● Dende 1890, a tensión entre as grandes potencias
europeas non deixou de agravarse por diversas
razóns.
● Aínda que se mantivo a paz entre elas ata 1914,
todas semellaban prepararse para a guerra (paz
armada).
3. As rivalidades económicas
●
A raíz da 2ª Revolución
Industrial, o auxe das
novas potencias
industriais (EE.UU.,
Alemaña) cuestionaba a
vella hexemonía británica.
●
A competencia na
procura de mercados e
áreas de influxo
económico enrareceu as
relacións entre as grandes
potencias.
●
A industria pesada e,
dentro dela, as empresas
armamentísticas
acrecentaron o seu papel
económico e político.
4. Os cambios na política exterior
alemana: a Weltpolitik
●
O novo kaiser alemán
Guillerme II (1890-1918)
pretendeu convertir a
Alemania en potencia
mundial. Para isto cumpría:
➢
Construír dunha gran
forza naval que rivalizase
coa británica.
➢
Procurar a ampliación do
imperio colonial alemán.
●
Estas pretensións
provocaron os receos das
restantes potencias, sobre
todo do Reino Unido. O novo capitán (Guillerme II) despide
ao vello temonel (Bismarck). Caricatura
de 1890
5. A exaltación nacionalista.
Cartel
●
A exaltación dos discursos propagandistico
nacionalistas expansionistas francés
(revanchismo francés, reivindicando
Alsacia e Lorena.
panxermanismo, paneslavismo,
irredentismo italiano) contribuiu
a incrementar a desconfianza e a
agresividade entre as potencias
europeas.
●
As tendencias centrífugas das
minorías nacionais nos
imperios ruso e austro-húngaro
acrecentáronse.
A composición
●
O nacionalismo iugoslavo,
étnico-cultural
alentado dende Serbia, do Imperio
convertiuse nunha grave ameaza austro-
para o Imperio austro-húngaro. húngaro en
1914
6. As crises prebélicas
A comezos do século XX, unha serie
Guillerme
de conflitos puxeron de manifesto a II en
confrontación de intereses entre as Tánxer
grandes potencias, sobre todo en dúas (1905)
áreas:
● Marrocos, onde Alemaña,
pretendeu impoñerse a Francia e
Gran Bretaña (crises de 1905 e
1911).
● Os Balcáns, onde o debilitamento
do Imperio otomano alentou as
pretensións dos Imperios austro-
húngaro e ruso e dos pequenos
Estados balcánicos (Serbia,
Grecia, Bulgaria, Romanía e
Montenegro) provocando a crise de
Cambios
Bosnia (1908) e as guerras
territoriais
bálcánicas (1912, 1913) nos Balcáns
1911-14)
7. A carreira de armamentos
●
A tensión entre as grandes
potencias promoveu o
crecemento dos
armamentos navais e
terrestres, un incremento
O acoirazado británico Dreadnought
dos efectivos, a posta a
punto dos plans de guerra
e, polo tanto, un aumento
do gasto militar.
●
A competición
armamentística agravou a
tensión internacional.
Movementos de forzas previstos nos plans
Schlieffen (alemán) e XVII (francés)
8. A formación de dous bloques de
potencias enfrontados
●
A Tripla Alianza,
asinada en 1882 por
Alemaña, Austria-Hungría
e Italia e renovada
posteriormente.
●
O Triplo Acordo,
suscrito por Francia,
Rusia e Gran Bretaña en
1907.
Caricatura alemana sobre o Triplo Acordo
9. O motivo ocasional: o asasinato de
Saraxevo.
●
28 de xuño: o herdeiro do trono austro-
húngaro, o arquiduque Francisco-Fernando
e a súa muller son asasinados en Saraxevo
por Gavrilo Prinzip, un estudante serbo-
bosnio membro da organización
nacionalista Man Negra, con vínculos co
exército e o servizo secreto serbio.
●
28 de xullo: ultimato de Austria-Hungría a
Serbia. Resposta negativa do goberno
serbio. O arquiduque Francisco Fernando
●
30 de xullo: Austria-Hungría declara a
guerra a Serbia. Rusia decreta a
mobilización xeral.
●
1 de agosto: Alemaña declara a guerra a
Rusia para apoiar a Austria. Francia
decreta a mobilización seral.
●
3 de agosto: Alemaña declara a guerra a
Francia.
●
4 de agosto: as tropas alemanas invaden a
neutral Bélxica. Gran Bretaña declara a
guerra a Alemaña. Gavrilo Prinzip e os seus camaradas
11. Duración e evolución:
A guerra de movementos (1914)
● Segundo as previsións do Plan
Schlieffen, os exércitos
alemáns atacan Francia a
través de Bélxica e avanzan
cara París.
● A reacción francesa permite
deter o ataque xermano sobre o
río Marne (milagre do Marne,
setembro de 1914).
● A ofensiva rusa sobre Prusia
oriental foi detida polas tropas
alemanas.
● Os austrohúngaros fracasan en
Serbia e retroceden fronte aos
rusos.
12. Duración e evolución:
a guerra de posicións (1915-1917)
● Dende finais de 1914, as frontes de
combate (nomedamente a occidental)
quedan estabilizadas.
● As tropas buscan protección cavando
trincheiras, artelladas nun sistema cada
vez máis complexo: aramiados, niños de
ametralladoras, fortificacións, bunkers…
● As tácticas de combate adaptáronse á
nova realidade: bombardeos sistemáticos
de artillería, ataques frontais de
infantería…
● Resultado: avances moi limitados a costa
de enormes perdas (Batallas de Verdún,
Somme, Caporetto).
● Novos países incorpóranse ao conflito
tanto do bando aliado (Italia, Romanía,
Grecia) como do das potencias centrais
(Imperio otomano, Bulgaria)
13. Duración e evolución:
1917, o ano decisivo
● As penalidades da guerra
provocan unha crise interna en
moitos dos países belixerantes:
protestas, folgas, motíns
militares...
● Revolucións rusas. Os goberno
bolxevique, formado en outubro
de 1917, asina un armisticio
(decembro) e logo a paz con
Alemaña (Tratado de Brest- Soldados bolxeviques asaltando o Pazo de Inverno
Litovsk, marzo de 1918).
● Os incidentes derivados da
extensión da guerra submariña
alemana aos buques de países
neutrais, provocarán a entrada
de EE.UU. na guerra (abril de
1917).
Nenas francesas ollan a chegada das tropas
norteamericanas
14. Duración e evolución:
a fin da guerra (1918)
●
Tras o fracaso das ofensivas
alemanas de comezos de 1918,
teñen lugar contraofensivas
aliadas en tódolas frontes de
combate (Francia, Italia,
Balcáns e Oriente Medio).
●
Crise interna do Imperio
austrohúngaro. Ofensiva británica na fronte occidental
●
Peticións sucesivas de armisticio
polas potencias centrais:
Imperio otomano, Bulgaria,
Austria-Hungría..
●
Situación prerrevolucionaria en
Alemaña.
●
Abdicación do kaiser Guillerme
II (8-XI-1918) e sinatura do
armisticio na fronte occidental
(Compiègne, 11-XI-1918). Fin
das hostilidades.
Armisticio de Compiègne
16. Armas e tácticas
●
A Gran Guerra significou a
aplicación de numerosos
avances armamentísticos
derivados da 2ª revolución
industrial.
●
Empregáronse novas armas
(ametralladora, gases tóxicos,
tanque, avión, submariño),
outras cobraron nova
importancia (artillería pesada,
granadas de man) e outras
perderon todo valor
(caballería).
●
Cambios tácticos: fin da clásica
guerra de movementos e
triunfo da guerra de posicións.
●
Incompetencia dos mandos
militares para manexar as
posibilidades do novo
armamento e rachar coa moral
guerra de trincheiras.
17. Unha guerra total
●
A duración e intensidade do conflito
esixiron a mobilización de tódolos
recursos materiais e humanos dos
países belixerantes.
●
Medrou o intervencionismo estatal:
reconversión da produción industrial
para uso bélico, organización dos
transportes, racionamento dos produtos
básicos...
●
Aumentaron espectacularmente o gasto,
o endebedamento público, a inflación...
●
Para debilitar a a resistencia do inimigo
recorreuse á sabotaxe, os bombardeos, o
bloqueo naval (aliados sobre as
potencias centrais), a guerra submariña
(Alemaña sobre Gran Bretaña e Francia)
…
●
A propaganda procurou mobilizar e
comprementer á retagarda co esforzo de
guerra.
19. A Conferencia de París (1919-1920)
●
Asistiron delegacións dos 32 países
vencedores.
●
Os catro grandes tomaron as
decisións fundamentais:
– V.E.Orlando (Italia).
– Ll. George (Gran Bretaña).
– G. Clemenceau (Francia).
– W. Wilson (EE.UU.)
●
Os Estados derrotados foron
completamente marxinados das
negociacións e os seus delegados
sometidos, sobre todo no caso dos
alemáns, a un tratamento
humillante.
●
Fronte ás conciliadoras propostas
de Wilson (os 14 puntos)
impuxéronse as duras demandas
dos aliados europeos, sobre todo
as de Francia.
20. Os tratados de paz
Na Conferencia de París
asináronse cinco Tratados de
paz, un por cada un dos
Estados derrotados:
●
Versalles (1920), con
Alemaña.
●
Saint-Germain (1920),
●
Trianon (1921), con
Hungría.
●
Neuilly (1920), con
Bulgaria.
●
Sèvres (1921), co
Imperio otomano.
21. O Tratado de Versalles (1920)
●
Cláusula moral: declárase a
responsabilidade alemana na guerra.
●
Cláusulas económicas: impóñeselle o
pago dunhas fortes reparacións de
guerra.
●
Cláusulas políticas:
– Pacto da Sociedade de Nacións.
– Prohibición da unión con Austria.
●
Cláusulas militares:
– Redución do exército (100.000 homes)
e o seu armamento, entrega da mariña
de guerra, supresión da aviación.
– Ocupación e desmilitarización de
Renania.
●
Clausulas territoriais:
– Perda das colonias.
– Entrega de territorios a Francia (Alsacia
e Lorena), Bélxica (Eupen e Malmedy),
Polonia (Posnania, o corredor de
Dantzig), Dinamarca (parte de
Schleswig).
23. Consecuencias demográficas
●
Máis de 9 millóns de
mortos causados
directamente polo
enfrontamento armado.
●
Un número de mortos
moi superior foi
provocado polas
penalidades e
enfermidades derivadas
do conflito. Sigularmente
importante foi a a gripe
española de 1918
(20.000.000 mortos).
●
Uns 6 millóns de
eivados.
24. Consecuencias económicas.
●
Destrucións materiais
(vivendas, fábricas, minas,
infraestruturas),
especialmente graves nas
zonas de batalla (E de
Francia, N. De Italia, Balcáns,
Polonia...)
●
Déficit, endebedamento
público e inflación.
●
Débedas entre os aliados e
reparacións de guerra
impostas aos vencidos.
●
Europa perde peso económico
a nivel mundial en prol de
EE.UU., convertida na
primeira potencia económica
mundial, Xapón e outros.
25. Consecuencias sociais
Revolta espartaquista en Alemaña
●
Incremento das
desigualdades sociais entre
a minoría beneficiada pola
guerra (industriais,
banqueiros, terratenentes...)
e unha maioría empobrecida
pola inflación (campesiños,
obreiros, clases medias...)
●
Agudización da
conflitividade social que se
traduce nunha situación
prerrevolucionaria nalgúns
países (Alemaña, Austria,
Hungría, Italia...)
●
Incorporación das
mulleres ao mercado de
traballo facilitada pola
mobilización dos varóns.
Muller ferroviaria en Gran Bretaña
26. Consecuencias territoriais
●
Tranformación radical do
mapa político europeo:
– Desaparición e/ou
desintegración dos vellos
Imperios derrotados
(Alemaña, Rusia, Austria-
Hungría, Turquía)
– Redefinición das fronteiras
entre os Estados por causa
dos tratados de paz.
– Fundación de novos
Estados: Finlandia,
Lituania, Letonia, Estonia,
Polonia, Austria, Hungría,
Checoslovaquia, Iugoslavia.
●
Reparto das colonias
ultramariñas alemanas e os
dominios otomanos entre os
vencedores baixo a fórmula de
mandatos da Sociedade de
Nacións.
27. Consecuencias políticas
●
Avance efémero da
democracia política en Europa.
– Instauración de réximes
republicanos.
– Ampliación dos dereitos civís
e políticos e recoñecemento
de novos dereitos sociais.
– Xeralización do sufraxio
universal. Recoñecemento do
voto feminino en numerosos
países.
●
Crecemento dos partidos
obreiros, campesiños e
católicos. Xurdimento de novos
forzas políticas: comunistas,
ultranacionalistas
(protofascistas).
●
Aparición dun modelo político,
social e económico
alternativo ao liberalismo: o
socialismo soviético (Rusia)
28. A Sociedade de Nacións
●
Proposta de W. Wilson (14 puntos).
●
Pacto da Sociedade de Nacións,
incluido nos tratados de paz.
●
Organización supranacional que
pretende:
– Garantir a paz e a seguridade
colectivas.
– Fomentar a cooperación internacional.
– Vixiar o cumprimento dos tratados de
paz.
– Promover a resolución dos conflitos
por medio da arbitraxe evitando
recorrer á guerra.
●
Estrutura institucional:
– Asemblea, órgano deliberatorio ●
Problemas:
formado por tódolos Estados – A desición de E.UU. De non
membros.
ingresar.
– Consello, órgano decisorio, integrado – A marxinación dos vencidos.
polas potencias vencedoras.
– As diverxencias entre os
– Outros: Corte Internacional de
vencedores, sobre todo entre
Xustiza, Org. Internacional do
Francia e Reino Unido.
Traballo...
30. Bando aliado
H.Poincaré G.Clemenceau Xeneral Foch Xeneral Petain Víctor Manuel III B.Mussolini
Lord Asquith D.Ll.George Xeneral D.Haig W.Wilson Nicolas II
31. Bando central
Guillerme II Mariscal Hindenburg Hitler e os seus
compañeros de unidade
Abdul Hamid II Xeneral M.Kemal Francisco Xosé II
